HMAR POLITICS LE GUN CULTURE

Ram hmangaitu am rum (zu) hmangaitu? 

~ John L Pulamte

Politics tî hming hang hril hin ei lungrila hung lêng lût hmasa tak chu, hlêmhletna, fâk rûkna le a keihnawk thilhai hi an ni deu tak âwm ie. A ṭha tieng nêkin, a se tieng ngawt hin ei bel lem tlat el chu tie. A mak hran lêm nawh. Thuomhnaw mawi tak khawm chirhak a kâi ta chun, tirdakumah a'n chang hlak rêng hi. Chuong ang chun, politics khawm hi chirhak kâi, thuomhnaw tirdakum tak ei inbeltir tâk leiin, a nîna inlang hleithei ta lovin a hliekhu a, thil tirdakumah ei inchangtir zo ta a nih.

Hi lei khawm hi ni râwi naw ni'm, mani thuom inbeltir fâwm kha a nîna rênga ngaiin, inthiem nawna le intîmna nei dêr lovin politician tam tak hai chun a thieng a thieng naw khawm thlu lovin, an inlalna ding a ni phawt chun ieng thil khawm hi thaw an inhuom. A ṭûl phawt chun thisen khawm tuihawk anga inluongtir khawm an pawisa nawh. Politics hi games (inkhêlna) chikhat a ni a, games a nîna angin, inkhêl sûng chu lungril thienghlim tak put a, mani inkhingpuihai suknat tum loa fîmkhur le fair taka goal thun tum tlat ding a nih. Inkhêl a tawp hunah, a hrât nawhai khawmin a hrâthai chu theidana lungril nei loa lungril thienghlim tak puta an inchibaipui hlak ang hin, politics khawm hi inkhêl (inthlang) a tawp huna khawm, inhmêlmâkna le intheidana lungril put dêr lovin chibai hei inbûk tawn thei pei inla chu vawisûn ang ngîrhmuna chau hin um ta naw'm ei nih. A tling nawhai khawmin "Ka bâng tah" tia kut sawp fâi el lovin, inthlawp intuo thei pei hlak inla chu hmasawnna kalbi rem khawm sukawlsam pha sawt ngei a tih.

 Inthlangpui (election) hun lâi hi Bethesda tui infâwn hun lâi anga ram le hnam ta dinga damna tui hung infâwn hun lâi tak a ni a, hi hun tawi te sûng hi remchâng inchawa ei hmang thiem a ni chun, ram le hnamin dampui ei t'a, ei thiem naw a ni ruok chun, Tsunami angin politics tuipui fâwnin a mi lem hmang ṭeu ding a nih. Ṭhuoitu (politician)-hai hi intum ding an ni bîk nawh. Nawchizawr khawm a dawrtu boin an inzawr ngai nawh tî hi hriet ding. A zawrtu le a'n chawtu chu angkhat an nih. Vote zawrtu le a'n chawtu khawm angkhat tho an nih. Mipuiin mani mimal vote, zawr suma inchangtir phêt phêt ei tum hlak leiin, inchâwk lo thei lovin man neia insiemin rate ei insak a, chuong chun a mi'n chawtuhaiin lalna an chang hunah, ram le hnam hmakhuo ngai ta lovin, an phîngpui hmakhuo an mi ngaisan dai a, vote an zawng huna an sêng lêt tam kha hmû kîr tum ngawr ngawrin an ramṭang ta hlak a nih.

MDC election ei hmasuon mêk a, kum thara inhmasawn dingin MLA election-in a mi lo hmuok mêk ta zing bawk a nih. Tuta ei lo inbuotsai lâwk ṭan hi a hun ta a nih. Dân pângngâi angin, ram le hnam hmangaitu thâwklekhatin an hung inlang rêk thut ding a nî leiin, politics tarmit fie tak buna a lem le a tak ei thlier thiem a hung ṭûl nâwk ngêi ding a nih. Inhmâa mani ram le hnam ka ui ka âr khawm ti ngai ve met met lo haiin, election hunah ram le hnam invawiin an hung hmangai thar phut ding a n'a, Sâphaiin "Easy come easy go" an tî ang deuin, awlsam deua ei hmu chu awlsam takin an bo nâwk thut ding a nih. Manifesto ṭha tak tak el, Bible-a inchuon ding khawma insitum lo deuthaw ding ruok hi hung târ lang kêu kuou rêk an t'a, an symbol khawm Kraws thilthawtheina suknêp vâng thei khawpa mawi elkhên chu, Vântîrko nêka vuong thiem lem ni âwm fahranin, raw lêra an (flag) târ chu thli'n zâp vuong duoi duoi rêk naw ni'm. Ram ropuiah mi vuong tlungpui kher naw nih. Hmu nuom um nasa rêk a tih. Ṭhenkhat chu kutpâr lim mawi fahran êm êm el, mi chibai tum ni âwm hrim hi ei bâwkah tî lo phawtah târ phar dêi duoi an t'a, an tling hunah hnek thlûk ding zawng ni âwm fahranin, an kutpârhai chu fûn saru nâwk dai an tih. Ṭhenkhat nâwk thung chun Lotus inpârtir chêi chuoi an t'a, tâwi te hnungah hling tûr neia zuk inchang nâwk el ding dâm. Election (inthlang pui) hun hi iengkim el hi hmangaitu der neithangzâia an inchang hun a nî leiin fîmkhur a ṭûl tak zet a nih. Kutpârin Lotus pâr mawina chu thliek tumin a kut rawl sei a t'a, sienkhawm Lotus pâr chu hling tûr neia lo inchangin, kutpâr chu lo sun thitling tumin ṭhang lo khaw ve thung a tih. Chuong vêl mei mei dâm chu a nih ei politics chu. 

Inthlang hun lâia ram le hnam hmangaia insâlhai khawm, a ṭhen hi chu thlang lal an nî hunah rum (zu) an mi hmangaisan nâwk thut a, rîl noah an thlit sen zuoi zuoi nâwk hlak. A ṭhenin nunghâk le nuthlâwi dâm a kawp a thuoin an mi hmangaisan a, mî nuhai mi lo hmangaisan ding tâwk khawm an bo mathlâwn nawh. Nasat hi chu ei nasa. Ei na chau khawm a sâ nawh, ei hmâi tak tak khawm a sâ. Thlang tling an ni chun, an thil tum chu "Inthlâkthleng" (change) hi ni hmasa tak phawt a t'a, sienkhawm a tû inthlâkthleng ta nêkin, a hma nêka ang lem hman hmanin an sawisa nâwk dai si hlak. A ṭhenin a se tieng zâwngin an  thlâkthleng nalâwm el. 

Pu Gandhi lim hi Pathien hmêl nêka ei hmu ṭha lem hi a n'a, a lim ringawt khawm inchuin hmêlmaah ei insiem zo ding chu an' ta hi. Pu Gandhi lim boin election hlak hi sêra mu a sukkha tlat a, a bo chun ei kut le kêhai a âi inkhuop zo a, ei chechâng hlei thei ta nawh. A tu tu el khawm hi, ram le hnam nêka mani phîngpui hmangai lem vawng hi ei ni tâwl ta a, ei phîngin a tuor ta naw a, êk inah ei tlân lût inzing zut el chu an' ta hi tie. Ei thil hmangai dânhai hlak hi, ram le hnam ta dinga inkângna ding um met met lo, êk in tlân râwnna mei mei chau a ni tî rêng ei hriet phâk si nawh. A ṭhen damdâwi ina an tlân lût thûl, damna hmu si lovin.

Mipui thu nêkin a chawi pâwlhai thu hlak hi a hrât lem si a, chu chu hre karin, a tling nuom taphawtin pawisain an tlawn lungawi a, an tling pha rêng hlak. Sienkhawm an thil thaw theina (power) chu, ram le hnamin sawr phâk ta lovin, pâwl ṭhenkhat le mimal tlâwm te ta ding chau hieng silai, motor changkâng le building in ropui tak tak dâm a hring suok lem ta hlau si a. Ram le hnamin inkângpui lovin, annî mimal buiding in sâwnghaiin Vân tawng vâng vângin babêl insâng sukzak thei hiel khawpin an inkângpui uor uor el. Car man tam tak tak an nei pha a, ei kâr a hla tiel tiel pha rêng hi. Mipui zâr zo mei mei an nih tî rêng inhre lovin, mani thiemnaa inziek tling dâm insâwnin a ṭhen chu an inlâk lien ta bêk bêk el hlak. Chu nêkin hnam hmêlma lien an nih tî rêng an inhriet si nawh. Hriet lona hi chu aw...!

MLA election (Inthlangpui)-ah kum khat lâia vote thlâka ka va fe lem kha chu, thei le thei lovin hrât naw tak pumin nisa chârtang hnuoiah sâwl êm êmin kan va'n tlar ve a. Sienkhawm a chawi pâwlhaiin an râlthuom chu an hmêlmahai tieng innghattir lovin, mipui tieng an tin ta lem a, annî tienghai vote lo taphawt chu silâi mu inbâ dingin ṭhîṭhaina an mi pêk a. Symbol ditum lo tak, hling nêka inzum lem chu an mi'n hmettir ta zawt zawt el a nih. Kut êm chu sun pawp naw sien khawm, sûng tieng hmu thei lo thil ruok chu a thî chât ta ngai lo dingin a sun thi zawi zawi. Kan sâwl ra, thlan tui le zu tuitlinga a hei inchang el kha chu a pâmhmâi ngawt el. Ei ram le hnam châu tak hi, keima tâwkah ka lo invawi ve nasa thei êm êm a. Hnam danghai pal zût le sir dea ei um dânhai dâm hi ka hnam hmangaina lungrilin a châng chu a tuor zo ta ngang ngai naw a. "Mîhaiin an châwi ve thei chun, kut le ke nei seng seng chu, ieng leiin am ka thei ve nawna ding san?" tîin ka'n humru a, a châwi pâwlhai lâia inzêl lût ve châkin ka thâ a'n za zawk zawk châng khawm a bo nawh. Amiruokchu keima mi mal lo invawipui rak ringawtin ieng kawng maro rak a dêng phâk ka ring si nawh. Manî le manî indo hnam ei ni mieu si leiin, hmêlma kuta ni lovin, manî zawl puon inzawnpuihai meu kut lum tuora zân khat mitsîm tuok el theina a ni lem si leiin, thî ka ṭit lei ni lovin, a thlâwna ârte thi ka nuom nawna chun a nih a mi la chel kîr hrâm hrâm lem chau hlak chu. Chuleichun Krista sipaia ṭhang ka thlang lem ta a nih. Thî khawm hlâwkna a ni si a.

Tlang taka hril ding chun, eini hnam chu uṭawk ang chau ei nîna lâi hi a la um a, ei inhlieuna dîl a la chîn leiin ei phâk tâwk khawm a la'n hnuoi a, ei khawvêl dâk khawm a chîn hrim a nih. Mani chêngna biel sukzâu tum lovin, uṭawk angin dîl chîte sûngah ei insan mar a, inṭhangpui intuo lem ding ni âwm tak, ui invêt angin, mani mei vêk khawm rûl sâwnin se hlum tumin ei intin tuo fer fur el chu a ni hi. Liendo hnam ei ni a, a lien hmasa sa chu lawmpui lovin râl angin ei do a, ârchal angin hme a hun tah tî ni âwm fahranin ei phîl thlûk zo pei a, ei lien thei naw a ni hi. Ei Bible-in "Tu khawm manî indo chu ngîr suok naw ni hai" (Mathai 12:25) a tî kha ei chungah a tlung indik mêk zing chu a ni ta hi. Mawng bal raka inṭhung biel el chu ei ni ta rêng hi. Mi kei thotu ding ei mi lien hmasa sa hai hun le hun lovin thlân khurah ei tir liem zo pei a, hnam danghai sala ei intângnaa inthawka mi ṭhuoi suoktu ding ei invâi zo ta a, ṭhangpui ngaiin ei hnam inrieng le rimsi hi a'n rûm vawng vawng. Tu am san suoktu ding?

 Silâiin khaw lâi ram khawm kâp dawk hliek ngai naw'm ei nih, thisen le thîna chau naw chu. Tienlâi hun anga tharum le râlthuom hmanga indona ang kha a tâwp tah. Thluok hmanga indo hun a ni tah. Eini hnam lek lem chu eini le eini inthatna ding le inṭhiṭhaina ding chau naw chun a hmangna ding dang ei hriet hlawl naw an' naw? Ei unâu Mizoram-a chênghai saw hei en t'u, sawrkâr sipai tî naw chu râlthuom chelek hmu ding an um dêr nawh. Sienkhawm tu hnam khawmin an sir de ngam bîk el nawh, mî chung en an ni lem sawh.  

Biel (Tipaimukh) chîte pakhat chau, chêng khat khawm sêng loa a thlâwna ei ta nei sa, uicho ruol saru kawl inchua inchu inchû nêkin, ei biel suklienin ṭawng dang hmanghai lâia khawm va'n chû ve inla ieng am a pawina? Hnam tam ringawt hi dingchangna a ni ringawt nawh, inthuruolna le huoisenna hi a nih a pawimaw tak chu. Ṭawng dang hmanghai tlawn dân thiem inchûk a, a hmang ṭangkâi dân thiem a pawimaw a nih. Mi rama khawm Zion hla rem dân thiem inchûk a hun ta tak zet a nih. Uṭawk anga mani inhlieuna dîl chaua insan puom rak kha ieng tîna khawm an' nawh; puok kawia inchek dar vawngna chau a nih. Hnam tlâwm hieng Gangte, Zo, Vaiphei tîhai ang dâmin MLA/MDC ṭawng dang hmanghai lâi an va tling thei chun, ieng leiin am  thei bîk naw'ng ei t'a? Mi dum, Barak Obama hmanin mi ngohai lâi America president meu nîna a va'n chû dawk thei ve kha tie. Mihriem hi mani hnam feeling (ṭanna) ei nei seng ei tî lâi zing khawmin, ieng ang hnam khawm ni hai sien, mi indik, ram hmangaitu le keiding theitu hi a nih mipui mimirin ei dit tak chu. Ṭi le zâm bawk lovin, huoisen takin ṭawng dang hmanghai lâia khawm ei biel hi inzâu ei tîu. "Mîhai chu hnam sipai an nei ṭha bîk êm annâwm" tia ei zâm siet sûng chu hieng hi ni zing ei tih, a nêka inhnuoi lem khawm. Vâi pathien anga kut le ke sâwm nei khawm an ni bîk nawh. An fâk fâk fain, an dâwn dâwn dâwnin, an châwi châwi ei châwi ve thei. Dawizepna thuomhnaw chu hlîp thlain, huoisenna âwmphawa inbel a hun tah.

 

Dâwizepna hi a bul ṭan hmaa a zâtve hlawsam sa ang a nih. Zâm sietna hin thâ a sukṭhûm a, hrâtna a hnawt hmang hlak. Silâi (râlthuom) ringawt hi huoisenna hmangruo le hmatawnnaa hmang ei tum sûng chu changkângna le hmasâwnnain hnung mi'n nghatsan zing a tih. Sa pêl le râl kâp ding khawm ei ni naw a, tharum indona ni ta lovin, thluok indona a ni lem ei khawvêlin a fepui ta chu. Râlthuomin hringna a siem thei naw a, thil ṭha hrim hrim a hring suok ngai nawh, thisen insuo le hringna lâk hmang chau naw chu. Silâi kâp thiem nêkin, ziekfung chel thiemin lukhâwng a nei lem a, chu mawl chu a nih thiemna po po lâia chunghnung tak le ei inchûk thiem dinga mâkmaw chu.

I hnam le i phîngpui hmakhuo a ieng lem am i hmangai a? I phîngpui chau i hmangai chun i phîngpuiin natna bâk pe lêt ve ngai naw ni che a, êk ina le damdawi ina dâm hun le hun lovin tir lût rawp a ti che a, i hnam i hmangai chun, i hnamin châwisângna le inzâumna a pêk lêt ve ngei ding che a nih. 

Chuleichun i hnam hmangai la, insîr ngai naw ti nih. Tiena Israel-hai Aigupta sala an intâng lâia ṭhangpuitu ngaia an inrûm vawng vawng ang khan, ei hnam inrieng tak khawmin Mosie anga hmangaitu le ṭhangpuitu ngaiin a'n rûm vawng vawng a nih. I lunginsiet lul naw maw?

SA DÛ HNAM EI LO NIH

~ John L Ulamte

    Tiena ei pi le pu haia inthawk ta khan sa du hnam hi ei ni ta rêng rêng a; ieng anga hme inhnik khawm ei hnuka chu sa lân thei hi an la um hrî naw chu a ni hi. A mit nei ṭhang lo chun ieng ruoiṭhena khawm hi sêra mu a thûr zo thei tak tak naw chu a la ni zing hi.

    Ruoiṭhe nikhuoa hai, hieng Christmas, kum thar lâwm, birthday, inneina le thil dang danga hai khawm hin a mit nei ṭhang lo chun ei hnuk a tlei thei ta naw a, a bo chun ieng ang programme khawm hi a kal kimin ei hriet thei ta naw a, hme boa bu khât fâk ang hlawlin ei inngâi hiel tah. A sukphuisui thei tak tak ta nawh. Christmas khawm a mit nei ṭhang lo chun mitdel anga inngaina ei nei zo ta a, thlarâu chang sun hai khawm thlarâu mitdelah ei ngai nuom el tah. Hla sak le lâm khawm a thlarâu a thawk thei ta naw a, sermon khawm tîrko Pawla ṭhang loa Korinth lekhathawn tiem tum ang le Isu ṭhang loa khawhri hnawt dawk tum ang chauah ei ngai ta a, Thlarâu châwmtu pakhatah ei ngai zo ta khawm ni sien a hawi hiel tah. Vânramah sa hme ding a um ta âwm si naw a, ie'm ei chang rêng ding. Pathien inpâk le lâm sukinhawitu tak a ni si a; a bo chun Pathien ei inpâk pei ngut ta di'm tî chu thu nuizatum tak ni si, sienkhawm ngaituo lo thei lo thil ni si chu a nih.

Mikhuol ei nei châng khawm, a mit nei ei hmepui naw chun thil suol thaw ang ela inngaina a mi'n neitir zo a, inphalamnain ei sip hlak. Sa bo chun mikhuol suklawm khawm a harsa ṭhet tah.

    Mîhai angin tuipui râl ram inzinna chanchin hai ang dâm hi hril ding la nei phâk ve naw lang khawm, ka phâk ve tâwk vâi ram chu an mizie le an khawsak dânhai hre hne tâwkin ka lo sir ve nêl nuol ta a, tuta ṭuma ka vâi ram va'n zin chu nuizat ding tam tak ka hung hâwn a; article pakhat ka hung hâwn sa a, a hlawkthlâk hle. Chu chu tuta ei bî lâi zing hi a nih. Pathienin rem a ti a, mîhai angin foreign dâm ei la va hmu phâk ve ngai a ni chun, tuta nêka insitum lo deu khawm chanchin ei la hung hâwn ṭeu pei khawm ei inbeisei a nih. Zep thu a chêng nawh.

    Vâi hai le hin inang nawna tam tak ei nei a, chuong ei inang nawna tam tak laia pakhat chu fâk le dâwn kawnga hin a nih. Eini hai angin sa hi an ngaina ve naw el chau khawm ni lovin, a tam lem chun hme hlaka khawm an ruot ve nawh. Khawpui ê tî lo chun eini (tlâng ram) tieng nêk daiin ramsa le vate khawm an tam lem a, Christien rama nêkin an thla a ngamin mihriem khawm an nêl lem. Vaber, vaṭhu, vaâk tîhai ang dâm hi eini lai chu hmu ding an um ta meu naw a, tulâi ṭhang thar tam tak lem chun an hmu phâk ta nawh, a lima an hmu bâk chu. 

    Vaber, vaṭhu le vaâk khawm khawvêlah an um ta naw'm a nih tî ding khawpa ei ramah an hlim a thla khawm ei hmu ta ngai lo kha, phuhlûm tam takin an lo tama vâi rama chu. Zîngkâr ka hei tho chu ramhnuoi ang elin vate chi tinrêng hai chu an inhrâm dân sengin an lo inri chêl chûl a. Tu pâ tî dânin am a nih, ka ram riek ka la'n lâwi naw'm a ni aw! ka ti vâng nghe nghe a, sienkhawm ka hei ngha kuol vêl a, tlâng (ramhnuoi) awzâwng hmu ding a lo um dêr si nawh. Ka khuo le vênga kum tam ka hmu phâk ta naw hai khawm chu, zuk man phâk vâng vâng khawpa hnâiin ei kâwl le vêlah an hung insê khêk a; nâupang lâi hun an mi'n ngaituotir a, lung hlui an sukinleng vawng vawng hle. Vâi hai chun eini angin that le hme ding tinin an tin sin naw rêng rêng a, an bâu sûngah an vuong lûtpêk vâng vâng ta khawmin sephûng le thotel vuong ang chaua ngaiin an engto ve sin hrim hrim ngai nawh. Eini râwi ni inla chu êkah inchangtir zo ta'ng ei tih. Kan nâupang lâi huna khan vaâk an inhrâm rî kan hriet phât, khaw lâi hmuna'm a ni chu mithi an um a nih kan lo ti hlak a; chuong chu lo ni tak tak sien la chu, vâi rama khun nî tin tina inhrâm el an ni si a, mihriem (vâi hai) hringnain dai sêng naw nih tî dâm ka ngaituo a. Ka khât khâtin ka'n nui ver ver a.

    Vâi rama mihriem khuong zo zâi a sûn a zâna a nuoia tiem insul pel zut zut hai khu ka hei thlithlâi hlak a, pakhat khat khawm hi eini anga sa buoipuia tlân invir zuk tî ding hi ka hmu ngai nawh. Ṭum khat lem chu kan va bazar a, thil ie'm a ni hi vâi ruolin an lo bûm lui lui a, "Vawk sa ni ta ngei a tih saw'ng lâwma an inchûhla el ta sawh" ti'n hmu tumin ka rîng ka hei dâw fân a. Ka hei en luo ku chun, manta le alu buoipui mei mei an lo ni zing chu. Ho mei mei! Mihriem puitling ve meua pumpa a, thlâihna ringawt chang naw inlâua ui saru kawl inchû taka hei inchu el ta hai chu, a û naw rem rem ngei ka ti lungril a. Ui sa, bawng sa tî dâm ni sien la chu a âwm-in-âng deu ka ti a. Sienkhawm sa hme ngai lo ta ding chun thlâihna bâka inhnik le thlâkhlaum lem hi ieng thil khawm hi a lo um chuong nawh. Chû kawnga chun ka'n thiem naw tâwl chuong si nawh. "Sa hmêl hmu loa muol liem ding hi an va hei tam de aw!" tî pumin ka bazar kâi chu in tieng inlâwi zâi ka rêl ta a.

    Sa chu hril lo, ei vawi thûk po hman hi bânsan inhmat a hun tâk vei tliet leh, sa thu ê, nga thu ê bekan thu ê ei la hang ti sa deu deu a. A du a da hlak hi ei hau ngang el. Thu hlak ei dit, a dû khawm ei dû. Sâ hlak hi ei ngaina, ei hmâi khawm a sâ tâwl bawk. Sa thu thun tum mang si lo, mi sa thu thun sa ringsana changal hme suong inzing zûr zut el si dâm hi ei chîng. Mîhaiin Pathienni tûk hi bu nghei ṭawngṭâina huna an hmang laiin, sa hme tûka ei hei hmang el dâm hi chu thil suol lien tak ni naw sien la khawm, Pathien sukropuitu a nî ruok chu ka ring chuong dêr nawh. Ei sa hme âi dâm hin Pathien ram lienna ding dâmin hei hmang lem inla chu, Vân mîhai khawmin lo lawm an t'a, lâm inhawi khawm ti pha sawt an tih. Ei sa du taluo ku hin Pathien ram ku hi ei nêk chêp zo. Mihriem ei pung deu deu a, sa hme ei tam deu deu. Sa zawrhai ei sukhâusa deu deu a, chu ruol chun Isu ei sukrethei deu deu. 

    Zu le sa hi nupa inhmangai tak ang hi an ni a, a tlângpui thuin sa du mî hrim hrim chun zu khawm hi an lo mâk bîk nawh. Ei Bible meu khawmin "Zu le sa" hi tangka hmâi hni ang ela a hril kawp an' naw? "Thlâi hna le sa" hi a hril kawp khawm ei hriet nawh. Ei sa du taluo ku hin suol nei lo ran ei vuok kuoi ei vuok kuoi el ding chu a ni hi. Lâinat khawm an um. Tu tî dânin am a nih, mi suol hieng zo zâi vuok thlûk ding um lâi a. Ei unâu chalrâng hai lem chu tui sûnga a châng thei taphawt hi fâk naw mang an nei nawh. Ei tui insil lai sa sâwnin mi hme sa ve tum râwi an tih inlâu a um, ṭîṭâm khawm an um. An hei inchei pha le hlak chú... êk nei lo ang el hi ni nâwk an t'a. Lawm hlak hi ei um. Sienkhawm puo tieng mâwina hi fâk le dâwn thila innghat a lo ni naw khawm chu ni ngei a t'a, zuk inthiem nawna ding khawm chu an um chuong lêm nawh. Fâk le dâwn chungchâng thuah thiem an chang ei zuk tîna ni chuong lovin.

    Ei Bible-in hnuk inrâwl chu pasietna a nîzie thu a mi hril angin, mi rethei khawm ei tam nalâwm hi. Retheina hi thabonain a hring suok ti hlak inla khawm, a taima hai khawm hi ei hnuk inrâwl luot leiin pasietnain a mi tlânsan bîk chuong nawh. Sa man hi a tam ta a, a hme ngun hai tâ ding chun pasietna khawp a tling ta hrim hrim. Thlâi hna hme kâr khat kâr hni  dai ding hi, sâ sêr khat manin a hen pei a nih. Pawisa sum a he a, retheinain hlimthla angin a mi zui naw thei nawh. 

    Chuonga ei zuk tî lei chun sa nghei bur ei tîu chu ei ti nawh, amiruokchu hme tlâwm inchûk ei tîu ei tîna lem a nih. Hnuk inrâwl chu pasietna a ni si a.

NUN HLUIHAIIN KÎR AN RÊL TA NAWH

~ John L Pulamte

"Hun le tui infâwnin tu khawm nghâk an nei nawh" an lo tî hlak angin, nî tin dârkâr tin minute tin le second tinin hunin tu khawm hnawt le nghâk nei lovin an liem vut vut zing a. Kum 2020 ei hmang chau am a ni ei tî lâi zingin, hriet lo kârin ei lo suo chu a ni nâwk dêr el ta a. Hun liem ta haiin hnung tieng ngha lovin hma tieng an fe pei a, kîr an rêl ta nawh.

Nun hluihaiin zamuol an mi liemsan zo pei a, ngaia ko kîr thei an inchang ta nawh. Hnung kîr lona ramah chatuona dingin an lo ṭîn ta a nih. Intawng nâwk nî um ta naw nih, kîr an mawi ta si nawh. Lungdit ei ṭhe ta haiin mi ngai lovin thlafam vângkhawpui an mi'n lâwisan pei a. Hnuoi hi hmangaihai kim lona ram, thlafam ngaia khawsâwt taka vâkvâina ram, lu sûn pûr doa hmangai ṭhe ta hai sûl hnung suia ṭap inrumna ram, natna le lu sûn beidawngna ram, chêngna tlâk loah a la'n chang zo hun a um vak ding chu an' ta hi.

Hunhai chu chel ngîr ruol lovin an liem pei a, hriet lo kârin kum 2020 chu ngai tak pumin ei lo inmangṭhatpui nâwk dêr el chu a ni ta a. Ṭhenkhat tâ dingin kum ngaium le inchik tlâk ni sien khawm, ṭhenkhat tâ ding nâwk thung chun dam sûnga theinghil vang vang tlâk khawpa kum ṭawngsephur,  hmangaihai le inṭhe kum, nat le lu sûn beidawng le vângduoi kum a ni ding a nih. Keinî sûngkuo tâ ding khawmin kum 2020 hi kan urênga upa takin a mi bo ralsan kum, lu sûn beidawnga kan ṭap inrûm vawng vawng kum a nih.

Vawitûk (December 31, 2020) chu ka lung a'n lêng thar deua tûk dang nêkin. Tu kuma ka u thlân ka va hmu tawpna ding ti'n ka tho hlima ka thaw dân pângngâi angin, exer lâkah ka fe zoin in pan lovin chu tieng chun ka fe thleng ta vang vang nghal a. Christmas khawm a hmangpuitu ding nei zo ta loa hmun khawsâwt, thlân re  tak sûnga mâkhat tea inrieng ngâwi ngâwia a lo hmang bîk el chu lungnatum ka tiin ka lâi a na bêk a, a khât chaua um a nî nawzie va hril dinga fe ka nih. Tûk dang nêk takin chû tûk chu nisa khawm a'n lang inhma a, nisa lum âwi malamin thlân lunghai chu a hmatiemin ka en lâwr pei a. Hmêl hriet ngai le hriet ngai lo khawm tam tak an lo ngîr khep khup a. Mihriem chuong zo zâi khawm ni hai sien, inbiekpui ding pakhat khawm an um naw a, ka mit khap rî khawm hriet thei deuthaw khawpin a re hin a re tlawk tlawk a. Keima taksa ngei el khawm hi ni khat chu pilvuta inchangin, hieng ang hin thlânah la zâlin, mîhaiin ka hming ka lungdawa inziek an la tiem ve ngei ding a n'a tî dâm chu ka ngaituo neu neu a. Tû khawm ngai bîk nei si lovin ka khuo dâm chu a lo sawt lâwk a; ka lung a'n lêng vawng vawng a.

Thlân lungdawhai chu a dawt dawtin ka hei bî malam pei a; ṭhenkhat chu sûngkhata mi pawimaw em em el, fâk zawngtu tak dâm, ṭhenkhat chu sûngkhata nâu mal um sun dâm, ṭhenkhat nâwk thung chu nâupang ngaium hun lâi tak dâm, ṭhenkhat chu an sûnghaiin an inhnêmna um sun dâm, ṭhenkhat chu hlamzuia thî dâm hi an ni tâwl a. Ka hmêl hriet ngai lo khawm ni hai sien la, lungril rûk takin a thi sûnghai chu ka tuornatpuiin ka sûnpui ngawi ngawi a. Isu'n Lazar ni lî thlâna zâl ta hnung a kei tho anga thilthawtheina kha nei ve lang chu aw, a suol taka inthawka a ṭha tak chenin pakhat khawm hmai nei dêr lovin ka kei tho ding bah; an sûnghai khawsâwt hnêmna ding bêkin thei ni sien la chu aw! ka ti vawng vawng a. Sienkhawm, tak chang lo beiseina thlâwn, boruoka in bâwl tum ang, tawnmang ram nêka ropui lo lem, duthu rieng sâm el chau hi ka ni si a. A beisei bothlâk ngei el!  Second khat sûng chau khawm Isu anga thilthawtheina pakhat char dit thlang theina pêkin um lang chu, ieng thil dang nêkin, mithi kei tho theina hi thlang ngei ka tih. Chu mawl chu khawvêl ropuina nêka ka thil thlâkhla lem chu a ni si a.

Ka khawsâwt luot chângin, nâupang lâi hun, dam sûng khawsak lungkham nachâng ei hriet hma hun lâi dâm kha ngaiin ka dâwn kîr hlak a. Mâwl lâi hun khawvêla khan ngaituona thlazâra lêngin, kumpui sûl tamin a liempui ta hnunghai dâm chu sui kîr neu neuin, umni khâmin hun ka'n tâwi hlak a. Inlârnaa Vânram fanghaiin khawvêlah kîr an nuom ta ngai naw ang hin, keima ngei el khawm, nun hlui liem ta hnung, sûng kim tea  lenruol kima lêng lâi hun khawvêl chul ram fangin, hmangai lungdit ṭhe ta hai le suongtuona rama lêng châng nî hin, kîr rêl loa chû khawvêla chêng sawng ka nuom vawng vawng hlak. Sienkhawm tawnmang rama chêng sawng thei hlak a ni si nawh. Mi rimsi le rethei chu ka va ni ngei!

Khawvêl hlak hin changkâng tieng a pan deu deu a, mi retheihai chan hlak a se deu deu; fâk ding dâwn ding inhnik le ṭha a tam deu deu a, phîngṭâma thî ei tam deu deu pei bawk. Mihriem ei pung deu deu a, sûng kim loa lêng ei tam deu deu. Christien ei pung deu deu a, piengthar ei kiem tiel tiel pei bawk. Pathien thu hrietna tieng ei insâng deu deu a, thlarâu tieng ei tla hnuoi deu deu pei bawk. Hmêlṭha ei tam deu deu a, lungril ṭha ei kiem deu deu; hun loa hmêl inditna leia nupaa insiem ei tam deu deu a, hmangaina ruok chu a da tiel tiel. Inremna thu tlâng khêkpui ei tam deu deu a, inhmêlmâkna a hluor deu deu. Doctor thiem le damdawi ṭha a pung deu deu a, thîna khawm a pung ve deu deu. Indem rî a se deu deu a, inpâk rî a re deu deu. Ṭawngbâu ei thiem deu deu a, nun dân ei thiem naw deu deu. Ei puo tieng a fâi deu deu a, ei sûngril tieng ruok chu a pawrche ting el ta bawk si. 

Ei khawvêl fe dân chu chuong ang hlawl chu a lo nî tâk leiin, ei chêngna khawvêl hi hluo tlâk lo, lem changna khawvêlah a la'n chang zo ding a nih. A neihai ditsak le pêk bel sain um pei an t'a, a nei lo hai ruok chu endawng hmusit tuokin, an nei sun khawm rawk hmangpêkin an um mêk. Hmangaina le lunginsietnahai riel tui ang dei zoin, Indikna a fam ta si a, muol a liem tah; kîr rêl ta naw nih. Inremna le muongna kawtthlêrah an tlu hmât a, tho ta bawk naw ni hai.

KHAWVÊL HI A CHÂKNA PUMIN A BO HMANG MÊK A, PATHIEN DIT ZÂWNG THAWTU RUOK CHU KUM KHUOIN HRING ZING A TIH.

~ 1 Johan 2 : 17

CHRISTMAS DANGDÂI

~ John L Pulamte

Tû kuma ei Christmas hmang ding chu khawvêl Christmas hmang lai poa chu a dangdâiin a la mangangthlâk tak el âwm. Chû leia a thupui khawm hi hung hmang kher ka nih. A san ie'm? ei ti chun, tuipui râl rama inthawkin mikhuol ditum lo le ṭibaium takin mi hung hmangpui tumin, ei buzâwlah kum bula inthawk dai ta khan a mi lo awp chil ta rûn zing a nih.

Kum bula inthawkin nî tin elin advance Christmas inchat dêr lovin a mi hmangpui zing a, a ruoi mi kîlpui khawm kum danga ei ruoi ke pali nei ang chî kha ni ta lovin, ke pahni nei chî, mihriem sa a ni ve thung ta a nih. A thu a hrât a, in tin châwl lovin a fang kuol a. Christmas ruoi dingin inhnik ding âwma a ngai taphawt chu tu phalna khawm la hlek lovin an sûng-le-kuohai lakah a hre hmang hmak hmak a, a lakah khawvêlin thu buoi hla buoi an siem thei naw a, khaw lai ukil khawm court-a khing thei an um bawk nawh. 

Hlim taka lêng khâwm a phal naw a, hla sak le lâm a khap bur a, mihriem hla sak rî a ngai thei naw a, lâm khawm a hmu pei bawk nawh. Lu sûn ṭap khêk rawng rawng rî chu ngaithlâk inhawi a ti hle thung. Biek In re dupa tala puia kal bawr bawr hi hmunuomum a ti a, a thlîr nghawk thei nawh. 

Aw leh, ei mikhuolpa mizie a ṭhen a zâr chau ei hung suklanga inthawk po khin ei Christmas boruok ding chu a hril fie awr nghâl a, sienkhawm ei Lal hung pieng ding ruok chu iengti kawng khawmin sukṭhul thei chuong naw nih. Sûngkuo kim loa hmang ding tam tak um ei tih, amiruokchu lungngai naw'm ei nîu. Isu ṭhang loa Christmas hmang hi inlâu a um lem dai a nih.

Tu kum 2020 hi kum dang nêkin mithi khawm ei tam lem niin a'n ang a, ring lo tak takin an mi mâksan thut thut a, ei hmangai ei lâinahaiin muol an mi liemsan zo ding an' tah, amiruokchu Isu'n a mi mâksan naw ding leiin thlaphâng ding ei ni nawh. Keini in sûnga ngei khawm tu kum july thla el chau khan lu vawm chân pakhat kan lo um ta a, mihriem ram taka chu hung tlung ding Christmas hi phûr a sukum naw ngawi ngawi a, khuo a lo sâwt lâwk el a nih. Thîna hi pumpel thei a ni naw a, a kum a khuoa sûngkuo kima Christmas hmang zing thei ding hi tu khawm ei um nawh. Tu khawm hi inhnar bîk ding ei um nawh, ei vêl a la tlung vawng ding a nih. 

Khawvêla ei hmangai tak le mi hmangai tak haiin mi liemsan pei an t'a, ei innghatna le ei ringsan em em haiin thing hmawn angin ni khat chu chel tlâk lovin mi la hmawn hmangsan an t'a, tangka sumin a mi la sukropui naw hun la tlungin, thuom le pârin a mi sukmawi zo naw hun a la tlung ngei ding a nih. Vawisûn huna Isu nêka i hmangai le i thlang lem khan ni khat chu inthla hun che la nei a t'a, i hnâwl Isu bawk kha a tâwpa chu i beidawngin i la bêl tho ding a nih. Amiruokchu chû huna chun ban phâkin a la um zing di'm tî hi ngaituo a ṭûl. Pathien hi thî tâwm ruoia chawplechila hmu vat vat thei a ni am tî chu chû huna meu chun la hrie'ng ei tih. Hmu awla a um lâi hin zawng le pan vat vat el ding ei nih. Kraws lêra Isu chang tienga pa ang khan thî tâwm ruoia chatuon hringna chang kher inbeisei naw'ng ei tîu. Thil awlâi an' nawh. Insiemṭhatna ding hun nei hman loa zân khat thil thua thi thut thei zing ei nih, accident leia thîna le inchibai thut thei zing ei ni bawk.

Mi tam tak chun sûngkuo kim loa Christmas hmang nêkin, hienga Biek In ei khâr dâm hi lawm lem mei ei tih. Tu khawm hlun sûng ei um naw a, thîna leia indawm kûn sawng el ding hi ei ni nawh. Ei khawvêl hi siet tieng a pan pei a, accident hlak hi kepui insui ang ela awlsam le inzing uta nî tina tlung el hi a ni ta a, hrî le hrai hriet ngai lo mak pui pui el hlak hi inremna thu inlêng mang si lovin a'n lêng nasa ta ngang el si. Covid-19 boruokin zieum tieng a pan pei ei ti leh, a dang a nêka ṭitum lem "VUI-202012/1" an tî hi a hung inlâr thar nâwk a. Hawphur a um ta rêk ie. Sum le mihriem hringna bawk ni rêk ngei ding a n'a a bu inhnik tak ding chu, inren le kut intîmna nei ve met met lo ding a n'a, mi râwnintâm ta rêk a tih. Mi hung mikhuol dingin a'n puocha mêk a nih. Khawvêla natna hri inlêng hi khanghmuk der sik angin rêm tik nei ngai naw nih. Pakhat ei sik leh a nêka ṭha a hung inder thar nâwk pei ang hin natna hrî khawm hi pakhat a damdawi ei hmu suok tik leh, a nêka hri ṭium lem a hung suok nâwk pei ding a nih. Amiruokchu râl thu thang hi a na nuom vieu a, mêngte khawm sakeia inchangtir khawm a awl. Ei ring nêkin ṭit a lo um naw el thei bawk.

Ieng po khawm chu ni sien la, khawvêla ei um sûng chu natna hri'n mi'n kiengsan ngai naw ni a, pawisak le invêng sêng ding ni naw nih. Hri inlêng sûng phawt Biek In ei khâr ding a ni chun hawng tik um ngai naw nih. A rinumna le a ṭitumna hmun khawm pawisa loa mani Kraws puta thî chena Isu hniek hnung zui dinga ei inchûktirna zo zâi hai hi iengtika hmang dinga ei khêk am ni ta'ng a t'a? "Mi dawizep ṭhang an phal nawh, fix rate a nih..." tî hla kha thlang nâwk hlak ei t'a, khuongpui le seki leh inri bung bungin lâm ei t'a, mi'n "Chu chu kha kha ṭitum a um nâwk ta ie" an ti phât leh ei khuong vuokna hai hnuoia dêng thlain, bak lêngin tlân se duoi duoi nâwk hlak ei t'a. Ei Biek In kawtkhârhai chu hripui khâr khum ni âwm hrimin tala pui mâwi tak takin a kawp a thuoin khâi bâwr lêi luoi ei t'a, tala zawr haiin lâwm sa an ti ting el ding chu a ni'l. Ei Biek Inhai khawm kantu nei lovin khawsâwt takin an bawk khep khup a, tala chau hi ringum taka a nghâktu um sun a ni tah. Ṭawng thei hai sien chu lunglêngna thu le nuor thusim mitthli leh inzawt sêng naw ni hai.

Covid-19 hi a'n dar ding ding chu a'n dar zo dêr ta a, zuk invêng rakin umzie a nei tam lêm ta nawh. Ei dang hne ta naw a, ei buzâwlah a mi hung awp chil ta rûn el chu an' ta hi. Biek In ka khâr ei tî ve bawk khawm hi, se lût hnunga se dâi khâr thaw ang chau ei ni tah. A ṭhen chun pawm harsa ti mei ei tih chuonga ei zuk tekhi chu. Ieng po khawm ni sien, thu dik chu pawmin pawm naw inla khawm, a danglam chuong naw a, zu chu hril mawi rak inla khawm tuisika inchang thei a ni chuong bawk nawh.

Ram changkânghaiin Biek In an khâr dâm hi chu a âwm tho; a san chu a nâupang a upa ti lovin a nuoi têlin an thîpui ṭuk ṭuk el kha a n'a, einî tieng nêka an strict lem deu khawm a âwm nawna a um hran nawh. Einî tieng chu Pathien zârin hritlâng natna ang chauin ei ngai a, a thîpui lem chu um ve nuol tho inla khawm. Natna hrî pakhat a nî nama'n ei thîpui ding rêng lem chu a nih, ieng natna khawm hi thîpui thei vawng lem chu a ni rêng a. Tîtak ema chu Covid-19 nêka mihriemin ei thawhla le natna ṭium hi a tam a nih. Natna nei lo hi um meu naw'ng ei tih, mi hrisêl deua ei ngai hai khawm hin natna pakhat amani bêk chu an lo nei têi hlak. Covid-19 a zuk nî lei ela natna dang nêka  a ṭitum lemna bîk khawm a um hran nawh. Ei ngaidân mei mei a nih. Biek In ka khâr ê chu ê kha ê ei tia chu, ei chêngna in sûnga tak tak hin bu a lo khuor dai ta di'm tî ei hriet ṭhak nawh. Ei tî tâk ang khan, ei huon sûnga thlâi ranin an pet dêr ta hnunga a dâi siem mei mei khawm ei nîna chin khawm a um tah. Fîmkhur le invêng sêng ding a ni ta nawh. Accident tam tak hi chu fîmkhur naw lei a ni vawng bîk nawh, a fîmkhurhai khawm a fîmkhur lo haiin an sukpal hun a la um ve tho. Hî khawvêl se tak kâra hin a him sawng ding hi ei um tak tak nawh. Chuong ang chun, Covid-19 khawm hi a fîmkhur lo hai leiin tu el khawm hi ei him sawng thei ta bîk  naw a nih.

Mani ngaizâwnghai laka chu insukpa hlum vângin, "Fei le ṭêkin sûr sien khawm, i kuom ka hung ṭhul naw nih" ei ti thla rawk rawk a, hri chikte lei hlak chun ei Pathien In pan ding a kum a kuoin ei ṭhul ṭhak ṭhak el bawk si. Pathien hi ei ngaizâwng tak tak naw khawm chu ni ngei a tih. Ngaizâwnghai laka dâwizep hlaw hi thî rina ei rin a ni hlak si a. 

Isu'n "Suol bâwia inthawka intlan suok ding chein Covid-19 nêka ṭitum tam tak ka pal tlang a, thî chenin ka tuor a, kum khat sûng ni khat chau khawm ka pieng champha mi hmangpui ngam lovin i mi phatsan el an' ta maw" mi ti sien la, hril ding vâng ṭai a tih, hril lo ding khawm hre bawk naw'm ei nih. Biek Ina kher lo khawm Christmas chu a'n hmang thei tho ti mei ei tih; a'n dik, amiruokchu chuonga titu khawmin hmun dang le Biek In sûng indanglamna hi hre hmai bîk kher naw nih. Sâm ziektu ma ma khawmin a lo hriet chieng nasa,

"I Biek In tuol zâwla ni khat um hi hmun danga ni sâng khat um nêkin a ṭha lem si a" a lo ti hiel rêng kha. Biek In ngâinat nachâng khawm ei hriet ta naw a ni chun, ie'm a ni tak chu bâksam ei nei tah tîna a n'el.

Biek In ei ṭi hlea chu hmun dangah (hrî) ei va kâi nâwk tho si, ei khawsak dân hi thil invêtthlâk tak chu a va ni ngei. Manî inhremna mei mei chau a nih tî hi ei hriet suok hun la um tho a tih. "Thu dik hril le sa zâng kâp a na" ei tî vet hi tienlaia inthawk ta khan vawisûn ni chen hin ei la sawm ta zing a nih. Ka thu dik hril leia zâng lo na khawm ei um ding hrim a nih. Sienkhawm keima kâp ni lovin, thu dik mu zumin a kâpna lem a nih. Thu dik ṭan leia mî theida hlaw le martyr hiel lo chang ta khawm ei tam ta hrim a nih. 

Nakie Pathien hma bulah martyr changhai lâi ieng am Ama hminga ei tuornahai hril ding nei ve ta'ng ei t'a? I Christmas hmang leia Covid-19 invawia thî i ni chun, Pathien hminga martyr changna a ni el naw ding maw?

Mî tu khawm hi a la thi ding vawng ei ni a, thî pângngâia thî nêkin Isu hminga thî hi thlang lem ei tîu; chu chu a hlu lem si a. 

Tiemtuhai po po Lal Isu hmingin Christmas chibai ditsak takin ka bûk chêu.

THÎNA HI LO UM NAW SIEN CHU

~ John L Pulamte

Mi tinin vângduoina po po lâia a tâwpkhâwk le a chungchuong bîka ei ngai chu "THÎNA" hi a nih. Thîna hi a hmêl khawm a se a, nêl a um naw a, a mi râp bawk a nih. Mihriem ṭawngsephur laia ditum lo tak khawm thîna bawk hi a nih. 

Thîna hi ṭiṭâm a um a, pasal ṭha, mi hrâng sa hrâng hmaa zâm ngai lo khawm ṭiin thîna hma bula chu an inthin hâwp el hlak a nih. Mihriem huoisenna le hrâtnaa hnawt zâm thei le hne thei khawm a ni naw a, ṭita tlân hmang le inbîksan thei khawm a ni bawk nawh. Pawisaa tlawn lungawi thei a ni naw a, mi suol le mi ṭha khawm a thlier naw a, hâusa le pasie khawm a thlier hran bawk nawh. Hmêl hriet a nei naw a, ditsak bîk a nei bawk nawh. Ṭit le inza tu khawm a nei naw a, hne naw a nei bawk nawh. Lunginsietna, zângaina le hmangaina a nei naw a, thisenin iengtik lai khawm a dangchâr huom huom a, hringna hi a bu inhnik tak a ni a, khawp tik a nei nawh.

Thîna hi dit um naw vieu sien khawm, Vânram kawtsuo, pumpel ruol lo, mi tinin hi khawvêla ei um sûnga ei hmasuon chu a nih. Thîna hi a sietna tieng chau ei hriet vûng hlur a, a ṭhatna tieng hman hman hi hril ding a tam lem a nih. Thîna ei ti leh a ieng a ieng hmain a'n thim le a'n nîm zâwngin ei zuk thlîr nghâl a, a êng zâwnga hril ding khawm tam tak a um a, Vânram tlung râwta hril ding a um a nih. 

Thîna hi lo um naw sien la chu hringna hlutzie khawm hre naw'm ei ni a, ran ang chauva khawsak kha ei hmabâk a ni'l. Thîna hi lo um naw sien la khawm hrî le natnahai hi bo chuong naw ni a, khawvêl um sûnga na tuor rêng rênga hun hmang ding hi a tam lem chu ei ni ding a nih. Cancer damdâwi hlak hi a um si naw a, hî natna invawihai chu thi lo dam lovin damlai hremhmun intem zing an t'a, thi lo na ná nà chun zuk ensan thei hlak ni lo ding hai, a enkawlnain ei nei po po sêng da zo ei t'a, mi hâusa khawm hâusa zing thei bîk naw ni hai a, damdawi manah pawisa hi a lût râwn tak hung ni'ng a t'a, ei fâk âi âia sêng hung ṭûl ta'ng a t'a, chuong chun khawvêl hi rethei ramah a la'n chang ding a nih. AIDS khawm a damdawi um bawk lo, khawvêla hin natna ṭibaium tak tak sukdam thei lo a la pung deu deu pei ding a n'a, ei thîpui thei si naw chun damdawi mana insêng hek ngat ngat kha ei thaw ding hung ni ta'ng a t'a, pawisa hlak hi thlâi anga chîng thei ni nghâl lo chu, pasietnain mi zui naw thei naw ni a, rethei le rimsi rêng rêngin khawvêl ei hmang ta ding a nih.

Inruithei chîng leia sûng tieng se vawng ta hai khawm thi thei si lovin nâ tuor ngat ngat an t'a, damnaw enkawltu khawm nat hun la hung nei a t'a, chu pha chun inenkawl sêng ta zozai naw'm ei ni a. Khawvêl hi ṭap inrûm rîin a sip zo ta ding a nih. 

Thîna um naw sien khawm mihriem hi tar hun dâm la nei ei t'a, chu pha chun inenkawl sêng naw'm ei ni a, fak le dâwn zawng thei lovin khumah zâl thlek thluk ei t'a, zun le êk rimin ei in hai chu sip el a tih. Thîna hi lo um naw sien chu tû khawm hi pi le pu nei lo um naw'm ei ni a, suon tam liem ta lai huna mî, tiena ei pi le puhai le khan chêng tlâng dul dul ta'ng ei t'a, tar ruol hi enkawl sêng ding ni ta naw ni hai. Chuleiin an chan chu rimsikna chau ding a nih. 

Thîna hi lo um naw sien chu, silai, bomb le râlthuom tam tak hai hi umze bo hung ni ta'ng a t'a; silai khawm châwi ṭûl ta naw ni a, vawisûn huna silai chawi khep khup pâwlhai khawm hi a tam lem chu sin bo hung ni ta'ng an t'a, rûk inrûk le mi suom ringawt chu sin nei lo hai sinpui tak hung ni ta'ng a t'a, ei khawvêl hi se nuom sâwt hle'ng a tih. Thîna hi lo um naw sien chu mihriem hi pung hrât taluo'ng ei t'a, fâk ding dâwn dingin mi dai sêng zo zâi naw ni a, hmun le hmângin mi dai bawk naw nih.

Thîna a um naw chun natna ruok chu a bo âwm si naw a, dam thei ta lo dinga na tuorhai tâ dingin hremhmun intem lâwkna a ni ringawt ding a nih. Thlarâu mî khawm damnaw le na thei vawng ei ni a, an thi thei naw chun damlai hremhmun an pumpel bîk naw ding tîna a ni chu. A va rinum âwm de. Pathien inphat khawm awl tak ding a nih. Natna, lungngaina, beidawngna le rimsikna chi tinrêng damdawiin a sukdam thei lo hai hi thîna chauin a hnêmin a sukdam thei a, chuleiin thîna um naw sien chu hieng rinumnahai po po hi iengtin am tlânsan thei ta'ng an t'a? Sukbo theitu chu thîna chau hi a ni si a.

Thîna hi a lo va ṭha de aw. Ei hmangaihai thina'n a ṭhuoi hunah, annî le intuok kâr nghâkhlain Vân ngaina dâm a mi'n nei zuoltir pha hlak. Hnuoi ram hi thlâkhla nawna dâm mi'n neitirin Pathien tieng a mi'n hnaitir pha hlak a nih. Piengthar loa thî hi ei ṭî tak a ni a, ei thi thei naw chun piengtharna hi ngaithain nakie tieng thil daia dingin khêk khâwl ei t'a, ei suol sim dinghai po po khawm nakie thila ding vawngah sie ta'ng ei t'a, suol rawng hi tuta nêka nasa lemin bawl ei t'a, suolna punglun nasa hle'ng a tih. Dam sawt ta lo ding tî inhre ngâwi ngâwi hai hmanin insiem ṭhat hi harsa an ti a, an thî nî chenin suol rawng an bawl chun, thi thei lo ding hai lem chu an va zuolkâi nasa âwm de.

Thîna hi lo um naw sien la chu piengsuol le invêt khawm pung nasa hle'ng ei tih. Accident-a thî thei hlak ni ta lo ding, lu kawi dâm um ei t'a, lu bo dâm, ke bo kut bo dâm le hliem tuor leia khawhrî ang ela hmêl se tak tak dâm um ei t'a, dam man a va um ta naw âwm. Tuia tla hai hlak thi thei lovin tui sûngah inlâng dawk si lovin tui inhâk le ning îpin rinum tuor ta ngat ngat an t'a, lîrhnîng le mîm keiin mihriem hnuoi sûnga a vur khum hai khawm thi si lovin a hring puma thlân khurah phûm ang elin ning îpin hun hmang ta'ng an t'a, phîngṭâm dangchâr chu hre sîin, a va rinum âwm ngei. Thîna ma ma hi a lo ṭha tak ie hei ti nâwk ei tih.

Khawvêla ei thil ṭî tak le ei dit lo tak thîna hi lo um naw sien la chu thil vângduoithlâka ei ngai hi a lêt tama thil vângduoithlâk lem hung ni'ng a t'a, hnuoi hi hremhmunah inchang ta'ng a tih. Hremhmun dang ngai ta naw nih. "Thîna hi malsawmna inthup a nih" an lo tî hi pawm harsa hle sien khawm, kei chun ka ring nghet deu deu tah. Pathien nâuhai tâ dingin Vânram kawtsuo a ni a, ring nawtuhai tâ ding chen khawmin malsawmna a ni ve naw thei nawh. Hieng natna, rimsikna, lungngaina le beidawngna le khawvêl rinumna po po hai laka an zalên thei vena a ni si a. 

"Mî a thî ni chu a pieng ni nêkin a ṭha lem."

"Innui nêk chun lungngaina a ṭha lem a, 

Hmêl lungngaina chun lungril chu a siem ṭha si a."

~ Thuhriltu 7 : 1 & 3

LALPA'N RÊL SUOL A NEI NGAI NAWH

(Pastor Elson J. Ṭhiek sûnna thucha)

~ John L Pulamte

September 14, 2020 zântieng dâr 1:20 vêl khan whatsApp group pakhata ka hei lût chun, thu lungṭhâwng tak el pakhatin na takin a mi hung dêng dawt a. Chu chû thu chu ieng dang ni lovin, Pastor Elson chu Biek In chung an ṭhieknaah châng suol palin, a chunga inthawk chun tla thlain, na takin a lu a tet hliem thu hi a lo ni a. A mi ṭhâwng nat êm lei chun thâwklekhatin ngâi ka aw naw chawpchil ta nghâl a; ka  mit deu sul a, ka lu khawm a sukinhâi rum rum a. Ka mang ni sien la hi ka ti vawng vawng a; dik tak chun mang ding tak ngiel khawma ka idit lo thil a nih.

A tlâk thlâkna a'n sâng êm leiin, "A lo dam khawsuok a ni khawmin mihriem pângngâi a suok zo ta da'l âwm de aw!" ti'n ka pawitî luot chun ka'n chêk tlawk tlawk a. Chuongchun beidawng takin chung tieng petition inrang takin ka hei thawn kâi ta mawl mawl nghâl a. Sienkhawm chawmkhat lo chun, chung tienga inthawk chun ka petition  chu hnâwla a um thuin inrang takin a mi hung dêng kîr nâwk nghâl a. A dêng chu na tak a nih. Mitthli khawm a um ṭawk ṭawk thei ta bîk nawh, fûr tui lien angin a thî thu hre phâk taphawt chu mitthli dang zo hrim an um nawh. "Lei tinrêng Lalpa hmaah la'n puong an tih" tî ang elin, a thî ni hin mit tinrêngin sûnna mittui insûrtir ngei an tih.

A nuhmei chu nâu pâi lai a ni a, ni tâwite hnunga nâu zuk nei el ding ngîrhmuna um zing a nih tî thuin a mi hei dêng nâwk lem chu insûm a'n tak zuol a, mei chawk lai taka petrol bur khum sa ang hlawlin beidawngna a sukpunglun a, hmêl pângngâi hang put thei ruol ding ziezâng hi an' naw a, tu nu tu pa khawm a thi nî hin hmêl tlâi rawng rawng hmu ding an vâng hrim a nih. Thîna natzie hi a lo intem ta sa ka nî leiin, a natzie theinghil thei lo ding khawpa hre sa ka nîna khan, a nuhmei chan chu a zuk dâwn phâk a; amiruokchu a chan chu inchan ngam ruol an' nawh. Thîna hi tuok râwn ta leia tuor thiem thei a ni si naw a. 

Nupa ṭângṭhe natzie an lo hril rawp hi Pastor Elson a nuhmeiin a tak ngeiin a hei hmêlhriet el ta chu ieng tak am a changpui ding? Nupa ṭângṭhe hi dâr khing sât phel ang tluka nain an hril hlak a, chû hliempui chu a nuhmeiin a tuor chu a ni ta si a, a tuor muolsuo zo di'm? "Di'm, di'm di'm...?" tî zâwna ngawt chu lungrilin a ngaituo a, dawn châk um naw hle sien khawm ngaituo naw thei hlak a ni si nawh. A rimsikthlâk ngei ie! 

Chuonga a nuhmei chan hei rinum dingzie le thil ramtin ka ngaituo lai chun, a thupuia ei hmang "LALPA'N RÊL SUOL A NEI NGAI NAWH" ti thu hi ka lungrilah a hung inri ta vang vang a; chu ruol chun Lalpa'n taksa damna le khawvêl hlimna hi a lo ngai pawimaw nawzie dâm chu ka hriet ta sa khawm ni sien, thar takin mi hriltu um angin ka hung hriet suok ta uoi uoi a. Kei a ziektu ngei khawm hi, ka ûpa damna dinga nasa taka bu nghei hiela lo ṭawng khawm ni lang, Lalpa'n taksa damna a ngai pawimaw naw leiin a thlarâu chau sukdamin a khawvêl taksa hringna ruok chu a lo  lâk hmangpêk ta a ni kha. Khawvêl var kum 39 sûng chau a hmu a nih. Mihriem ngaia chu la hun naw hle sien khawm, Lalpa ngaia chu chuong chu a lo ni ve si nawh.

Mihriem chun ei taksa hringna hi thlâkhla hle inla khawm, Pathien ngaia chu pilvut ang chau ei ni leiin a ngai pawimaw ve naw a nih. Hnuoi silfên a ni tlat leiin Vânrama sawm tlâk an' nawh. Vânram chu a thienghlim a, khawvêl silfên ruok chu thil tirdakum tak a ni si a. Pathienin khawvêla ei um sûng chu iengkim ei tuor a phal a, iengkim hi ei tâ dinga a ruot sa hrim a nih. Natna dâm, lungngaina dâm, mangangna le ieng ang rimsikna khawm ei tuor a phal. Hieng ei tuornahai hi nakie phâta ei lawmman ding vawng an la ni a, tuor thlâwn naw'm ei nih. 

Pastor Elson thî khawm hi mihriem ngaia chu a la hun naw hle, amiruokchu Lalpa tâ ding chun a'n hnûk a'n hmâ a um nawh. A tî hun hun kha a hun char a ni pei el.  A rorêlnaa hin tu thu khawm a lâk naw a, tu khawm a biekrâwn ngai bawk nawh. 

Pastor Elson kha lo dam suok tê rêng sien khawm, ngai a aw chu ring a um ta kher nawh. Mihriem pângngâi tling ta lo dinga dam sûnga enkawl ngai rêng rênga a khawsak ding nêkin a thî kha Lalpa'n a ṭha a tî leia a kuom tieng a ṭhuoi khawm ni ngei a tih. Lu operation ta hai hrim hrim lem chu an zeng naw le vêk khawm, lungril pângngâi an put zo ta ngai nawh. Chuong ang ngîrhmuna a um ta chun a hlutna le a'n zâumna hung bo ta'ng a t'a, mîhai nuizatbûra khawm a la'n chang thei a nih. Tu am hril thei? Chuonga a um ding chu Lalpa'n a phal naw a, a hlut lai tak a kuom tieng a ṭhuoi ta khawm a ni thei. "Thisen suok lovin damna tluontling a um thei nawh" tî angin, tû nu tû pa damna dingin am a nih a thisen hi suok le a hringna hi inhlân khawm ni naw nih a ti thei ei um nawh. A thisen suok kha Krista hmêlthla a put theina dinga thisen ngeia inchikna siel nam kâia a umna khawm chu ni ngei a tih. Harsa le rinum loa Krista hnung hi zui thei a ni ngai si naw a. Chu lampui chu Pastor Elson-in a hung hraw ve a nih. Ka upa khawm kha damnawna leia na tuora khêk hlum ṭhak a nih; sienkhawm a tuorna râpthlâk tak el khan thil ropui tak a'n ra suoktir a, khawsâwtna le lungsietna mitthli cho a ko suok naw a, kan in sûnga setan kulpui chu ṭhiek darin a um pha a, thîna hlâwkah Lalpa'n a'n changtir ta lem hlau a nih. Mi pakhat mi pahni  bêk damna dinga a tuor kha a lo ni lem zing si. 

Kan upa thîna khawm kha a hâihu lai khan chu hrietthiem harsa kan tih, na tuora a khêk lai ngawt kha mitthlaah a châm a, hlimthla angin a mi zui a, theinghil thei ruol an' nawh. Amiruokchu ra ditum tak a ra suok theina dinga kha natna kha Lalpa remruot a nih tî kan hung hriet suok hnung ruok chun, kan mitthli chu hrûk ngai lovin a hul ta a nih. Lalpa hmangaina kutin a mi hrûk fâipêk ta si a.

Iengkim hi Pathienin san neia a siem le a'n tlungtir vawng hi a lo ni hlak; Pastor Elson thî dân khawm hin san inril tak, Pathien remruot, mihriem sui suok phâk lo chu um ngei a tih. Iengtik huna am a ni chu, hî thîna hin ra ditum tak la'n suo'ng a t'a, chu pha chun a nuhmei le a sûnghai mitthli chun hul zâi rêl ta'ng a tih. Chû hun ding chu a tlung vat theina dingin ma lovin ṭawngṭâi mawl mawl ei tîu. Lalpa hmangaina le thlamuonna mak tak chu Pastor Elson a nuhmei le a sûnghai chungah inlangtirin um mawl raw se.

"...thina hlim ruom hraw lang khawm,

Thil ṭha naw hrim hrim ṭi naw ni'ng;

Nang ka kuomah i um si a..."

~ Sâm 23 : 4

Lalpa'n a thu mawl tea ei suklanghai chu ṭûl le ṭha a tî ang takin mal mi sawmpêk raw se.

SÂP ṬAWNG HI IENG LEIA EI NGAISÂNG AM?

~ John L Pulamte

Vêl hmasak khan Hmâr ṭawng pawimawzie ei hril ta a; tuta ṭum chu sâp ṭawng tieng ei thle nâwk ve thung ta ding a nih. Thil hrim hrim chu pakhat chanchin/chungchâng chau ei hril leh, ei hril lo lem pa kha ei zuk hnuoisiena le ei ngâi nêp bîkna ang deua ngaina a um hlak a, chûleiin chuong chu a nî nawna dingin hieng hin ei hung thaw ta a nih.

Ei thupuiah ei lût hmain "Sâpṭawng" le "Sâp ṭawng" ziek kawp le ziek ṭhe chungchâng hi la zuk tuihni el chau khawm ni lovin, la hei tuisari zawk ei tih. "Sâp ṭawng" tîna dingah "Sâpṭawng" tia ei ziek ṭhe kherna san hi ieng grammar dân khawm a ni naw a, ei mi thiem hmasahaiin an lo ziek dân dâna mitdel thil chel anga a thim a êng thlu lova ei lo zui/chel ve nawk el ni sien a hawi. Sâp ṭawngin thumal pakhata "English" tî a zuk nî lei seka ei lo ziek kawp ve chawt el ni âwm a nih. "Chinese," "Hindi," "Japanese" le ṭawng dang danghai hlak hi "China ṭawng," "Vâi ṭawng," "Japan ṭawng," ti'n ei ziek ṭhe nâwk ang lawi si. Chuong ang bawk chun, "Hmâr" ṭawng khawm hi thlûk sei pêk lo ding tîna a um naw hrim hrim. Thlûk sei (circumflex) chu ri infân huna hmang dinga siem rêng a n'a, a ṭhen chau thlûk sei ei pêk a, a ṭhen pêk ṭûl loah ei sie nâwk lawi hi thil fel lo, ching fel dinga ei hmaa inkhang chu a nih. A ṭhen chungah ruo insûrtir a, a ṭhen chungah nisa ei insattir hi ieng grammar dâna khawm a um ngai nawh. Thlûk sei hmangna ding hmuna chu ran le mihriem chunga khawm ni sien, hringna nei le nei lo chunga khawm ni raw se, inditsak thei bîk a ni naw a, grammar dânin a phal bawk nawh. "Sâp" le "Vâi" ṭawng khawm a thlûk ei pêk tho si chun. Direction (thlêkna tieng) hrilnaah "Hmâr" (North) tî le hin a sipel an inang leiin mi tam takin hmang dân indik loah ei ngai a, inang sien khawm a pawina a um dêr nawh. "Suong" khawm hi Hmâr ṭawngah kâwk pahni neiin ei hmang ve tho hi. Ie'm a pawina?

Ei ngai nêpna ni lovin, ei mi thiem hmasahai lo hmang dân dân kha indik lem sâwnin, a thim a var thlu lovin ei lo entawn ve chawt chawt pei el chu a ni a. An suksuol leh ei lo suksuol ve a, a dik a dawk khawm thlu lovin an thlêk dân dân kha thaw dân ding ni lema ngaiin, an kutin an zâpna tieng tieng tliek vâng vângin ei lo thle kûr ve dul dul el khawm ni sien a hawi. A dum khawm a vâr an ti chun ei tipui pei el ding chu a ni âwm. Ei thu âwina zâwnga chu thu âwi ve tak ei nih. Anâchu a zie rak nawh.

Leh, ei thupuiah ei lût tak tak hmain thu dangah ei lo pêt hla diei ta leiin, mi ṭhenkhat dit tâwk ngana khawp khawm chu lo tling ta mei a tih. Chûleiin inrang mangkhêngin ei thupuiah lêt zâi rêl ei tih.

Khawvêla ṭawng po po lâia inlâr tak le hmang râwn tak chu sâp ṭawng hi a nih. Sâp ṭawng hâusak bêk bêkna san chu ṭawng (hnam) pakhat chau a ni naw a, Europe ram le a sê vêla ṭawng chi hrang hrang hieng German, Swedish, Italian, Spanish, Latin, Dutch, Danish, Norwegian le ṭawng dang dang infin khâwm a nih. Chuleiin sâp ṭawng hriet hi ṭawng tam tak hriet ang a ni a, ṭawng dang nêkin sâp ṭawng hriet hin lukhâwng khawm a nei hrim a nih.

Sâp ṭawng hi ṭawng hâusa tak a nî nama'n, hnam dam khawsuokna khawp a tling a, sâp ṭawnga hin fâk ding a râ kûr ngêi nguoi a, dâwn ding tui hnâr kang lovin a pût suok zut zut bawk a nih. A ṭawng hi a mâwiin a hriet khawm a awlsam a, ṭawng dang nêkin remchângna tam tak a nei a, khawvêl ṭawnga pawmin a lo um hrim a nih. America ram khu super power an zuk nî lei ela an ṭawng hi khawvêl ṭawng (International language)-a ei hmang a ni bîk nawh. An ṭawng hi a hriet/hmang a awlsam a, khawvêlin ei hmêlhriet tak a nî leiin, khawvêl rambung po po indâwr tuona a sukawlsam a, British-hai hun laia inthawk ta khan vawisûn ni chenin khawvêlin inbiek pawna ṭawngah a la hmang ta zing a nih.  China hi USA dawttu a ni a, hnawt phâk hun khawm la nei vak a tih. Amiruokchu China hin super power ngîrhmun lo chel ta ang sien khawm, an ṭawngin sâp ṭawng hi hlu lân ta kher naw nih. A san chu, China ṭawng hi ṭawng intâk tâwp el a ni a, sâphai le einîhai angin a mal malin

alphabet "A B C" ei tîhai ang hi an nei ve naw a; an hawrawp mal khat chau khawm kha umzie le kâwk nei sa a ni pei. "A," "B," "C," tîhai anga a mal mala kei ṭhe thei thumal an nei ve naw niin an hril. Hi hin an ṭawng a sukkhirin a sukhâutak pha a, chûleiin Japan le Korea hai le hin hmêl le piengphungah inhnai vieu angin inlang hai sien khawm, an ṭawng ruok chu a'n hlat hle thung a, Sâp ṭawng khawm hmang/hriet awlsam an ti lem a nih China ṭawng nêkin.

Electronic thil le khâwl hmangruo taphawt hlak hi a siemtu ieng hnam khawm ni raw hai se, Sâp ṭawng ṭhang lo chun sêra mû a thûr thei ta nawh, a ser lâia a mei ang hlawl a ni tah. Dit naw leia hnâwl thei khawm a ni ta bîk nawh. Sâp theida êm êmtu Muslim helpâwlhai meu khawmin an râlthuom le hmangruo pawimaw tak tak el, Sâp ṭawng kutsuokhai chu an nuom thu ni lovin an kuoin an tuoi tler lawp lawp el a nih. Sâp ṭawng hnawmhnâwl tum chu manî taksa bung lâia pakhat dêhâwn tum ang el a ni tah. A harsa tî nêk hmanin a'n tak lem.

Khawvêla hin Sâp ṭawng ṭhangna po po hnâwl hmang ding ni sien chu ṭâmpui tla nasa'ng a tih. A khawvêl puma hnâwl a ṭûl âwm si a. Ṭâm tlâk khawm rût ding hmu zo naw hiel ei tih. Sâp ṭawngin "Pathien" hi "God" tî a la hei ni nâwk a, "God" hnâwltu chu Pathien hnâwltu hung ni nâwk a t'a, chu chu meidîla tlâk dielna a nih. Pathien hnâwltu chu hnâwlin a um hlak sia tî angin.

Sâp ṭawng pawimawzie nuizatum rak khawpa thiem lovin ka hei inzâwt far tla dên duon a, ei lo indaw fûk tho chu ka hei ring a. Sâp ṭawnga ka hril khawm a ni chuong naw leiin mi mâwl tak khawmin ei man phâk  tho ka ring; kuta man ṭûl lo na ná nà chu.

Chuong khawp chun Sâp ṭawng thiem hi a lo pawimaw a, a ṭawng neitu Sâphai lem hi chu Pathien dawttu hiela ei sie an' naw maw? Film actor inlâr tak tak le ieng anga lekhabu ṭha khawm Sâphai hmêlhriet naw chu khawvêlin a hmêlhriet thei bîk naw a, ieng anga talent nei ṭhahai khawm manî tapte bula changal hme suong thiem ang chauin a hmetuhai bâkin an thiemna an va hrietpui ve naw a, mîhai hriet dingin kawt puo tieng a pêl thei tak tak nawh. 

Ei hril tâk ang khan, Sâp ṭawng hi a lo hâusak namain a hmang thiemhai chun a hâusakna an intêl pha ṭeu ṭeu hlak. Sâp ṭawng thiem lo chun lekha tieng khawm bâksamna a hung um ve naw thei naw a, sawrkâr bupang le rorêlna khâwl khawm ṭâwmpui thei a ni naw a, mî hnung hnawtna le mîhai sir dea umna a nih. 

Lekha thiem kher lo khawm Sâp ṭawng thiem chu ram danga hai khawm company-a dâm awlsam taka sin hmu theina a hung ni a. Matric khawm sir phâk lo, mani hming inâwn dêi duoia ziek thei ve ṭâwk ṭâwk hai khawm Sâp ṭawng an thiem phawt chun company-a hai sin an invâi nawh. Khaw lâi rama khawm inzin suok inla, Sâp ṭawng thiemhai tâ ding chun engthâwlna a nih. Vâi le Meitei-hai lâi khawm ei hei bazâr a, an ṭawngin ei thil inchâwk ding man zât (a pawisa number-in) ei hril thei naw khawmin, Sâp ṭawng bawk a nih ei lung inruolna hlak chu. Foreign rama inzin ding khawmin Sâp ṭawng hriet hi mâkmaw a nih. Sâp ṭawngin thil a lo thaw thei êm leiin hi ṭawng thiemhai chu ngaisâng khawm an hlaw hrim a nih. 

Sâp ṭawnga lekha ziek thiem lem chu a ṭawngbâua hmang thiemhai lêt tamin ngaisâng an hlaw lem a, ngaisâng an um hrim a nih. Ziek le ṭawngbâu kâra hin mêl sâng tam a um a nih. Hmâr ṭawng khawm a ni tho; Sâp ṭawnga hin a ni zuol. Mi mâwl khawm ṭawngbâu thiem tak tak ei tam a, ziek tieng ruok chu thiemna le fe kawp tlat a nih. Chûleiin a bîkin Sâp ṭawnga lekha ziek thiemhai chu a tlângpui thûin mi thiem an ni deu têi. 

Ei hnam (Hmâr) hi hnam pakhat ve a nih tî khawvêl hrieta ei inpho lang theina ding chun Sâp ṭawng hi mâkmawa ei thiem a ngai a nih. Ieng leia hieng Japan, China le Korea hai chanchin hi ei hriet bêk bêk am ni'ng a t'a ei ṭawng le inhnai dêr si lo dingin? ei ti chun, Sâp ṭawngin an chanchin mi'n entirin an mi'n ngâithlâktir tlat annâwm. Chuong ang chun khawvêl rambung po poin an chanchin Sâp ṭawngin an the dar a, ei ṭawng inhre paw naw inla khawm ei inhriet hne êm êm el a nih. Chuleiin ei hnam hi khawvêlin mi hre sien ei ti chun, mîhai thaw dân anga Sâp ṭawng hi ei ruoi ve a ngai a nih. 

Ei dam khawsuokna dingin mani ṭawng ngaithâ chuong si lovin Sâp ṭawng hi inchûk tlut tlut ei tîu. Mani ṭawng ei thiem ve si naw chun, ei thiemna le varna kha a khingbâi ni'ng a t'a, a hnamin ei thiemna hnîngzu kha tlân phâk lovin manî mimal ringawtin sawr ei t'a, ei hnam dawm kâng ngai naw'm ei nih. Mani hnam ṭawng ngaithaa hnam dang ṭawng hlutsaktu chun a hnam a uiretsan a nih. 

Sâp ṭawng hi thiem tum ei tîu, Sâphai ṭawng a nî lei ni lovin, khawvêl ṭawng a nî leiin.

THÎNA HNETU LAL ISU

~ John L Pulamte

Ka u thî hnungin vawi khat khawm a thlân ka la va kan naw leiin, va kan dingin ruol ka ṭhuoi a. Thlânmuola chun lungdaw le lung la daw lo a thihai hming chuongna thing kawkal tam tak an lo ngîr fir fer a. An hminghai chu a hmatiemin ka hei tiem lâwr den den a.

 A ṭhen chu pitar putar hming dâm, a ṭhen nunghâk tlangvâl dâm, ṭhenkhat chu tleirâwlte le tlanglakte chau dâm, ṭhenkhat nâwk thung chu an kum zuk enin nâupang ngaium le lawmum hun lai tak dâm an nih tî hai ruol an' nawh. An sûng-le-kuohai khawsâwt dingzie dâm chu ngaituo pumin ka u thlân chu ka hei en thlithlâi malam pei a. Chu lai chun thlân vûm tharlâm hlawk el hi a lo um a. Ka hei en chieng chun tû thlân khawm ni lovin, kan hmangai le kan ngai êm êm kan upa thlân ngei el kha a lo ni a. A mi barakhâi rak el.

Ni e, ka u thî kha ka hriet naw khawm a ni nawh. Amiruokchu thlân lungdawa keinî sûnga mi pakhat hming a lo chuong ve kuou el kha mak ka ti a, a mi barakhâi naw thei naw a nih. Tû chen hin ka u thî kha âwi harsa ka la ti a, ka la pawm thei naw zing a nih. Mang hlak a ni bawk si nawh; a tak dingin a mak êm bawk si, tuilâirapin ka um a, ka chiâi vêl ruoi el a nih. "Thîna an tî vet chu hi ngei hi a lo ni maw? Na hrieta hriet ringawt le a tak ngeia tawn a'n danglamna hi a kârah mêl tam a lo um a ni hi tie maw?" ka ti vawng vawng a.

Ka u hming inziekna lung phun chu mit la sawn dêr lo le chechâng bawk lovin ka en tlawk tlawk a. Ka mang dâm a lo ni pal râwi am annâwleh mi dang dâm an lo ni hlau am ti'n ka mit dâm chu ka hei nuoi sawk sawk a. Sienkhawm thlân lunga hming inziek chu "A pângngâi, a'n dang nawh" tî angin, ka hei tiem nâwk chun ka u hming bâk chu hming dang hrim hrim a put thleng thei chuong dêr si nawh. Nâwt boa hming danga ziek thleng chî hlak ni teu si lo, a beidawngthlâk ngei!

"Hi lai hmun khawsâwt le re taka hin i in sûng khawm hluo lum zâi rêl ta lovin makhât tein thlân rê tak sûngah zâl hmun i lo rem a ni maw ka u. I hmangai i nuhmei le i nâute'n i ṭhang lovin lâikhum chungah zân îmu an tuo rem thei naw ie. Mi nâuhai chu an pâhaiin fêna an nei khawmin inlâwi hun an nei a, an nâuhaiin kawtkâiah an pâhai fêna nei hung inlâwi chu hlim takin an lo hmuok hlak a. Nang i nâute ve hi iengtika'm hung inlâwi zâi i rêlpêk ding? Ieng chen am i hung hun ding  la'n nghâktir i t'a? Sûn tin zân tin mit kham khawm hril lovin i hung inlâwi hun ding chu beiseina mita a thlîr hun sûngin nisa'n ni tam a tlâkpui ta a. Sienkhawm lam ang lêt zâi rêng i rêl thei si nawh. Khawsâwt le beiseina thlâwn chau hi maw i hmangai i nâunu tâ dinga ro i hnutsiepêk thei sun chu? I nâu chunga i hmangaina inlangtir dân hi a na ka tiin hrietthiem a'n tak ngei ie. Nang hlak mihring khawvêl um sûnga dingin riek hmunah thlân hmun khawsâwt chu i lo thlang ta si a..." tiin ieng hre ta lo ding mithi ta hnung chu lungsi takin lungrilin ka biek mawl mawl a, sienkhawm mithi khuoa tlâng sam chu bâu kham thlâwnna chau a ni si a. A va'n riengthlâk ngei.

Ka u chu a nuhmei le a nâute lung lâwm kimna dingin in tieng mi zui dingin ieng ṭawng hmangin ko lang khawm, mi dawn zâi a rêl chuong naw a; a nâute chu a khuo a la sâwt mâ ding chu a ni hi. Beiseina tak chang lo ding chu beiseiin damlai ni an tiemtir chu a ni ta si a; a pâ ngaia a ṭap khuo chu hruolhrui ang seiin, bei rêng a va sei thlâwn âwm ngei.

Nî sen sa hnuoiah lum tuor a, khuong ruopui sûr thluk thluk hnuoiah hû hmawn tla zo el dinga riek rûn bêlin, mani rûn lum khawm chang zo lo le khaw êng khawm hmu  phâk ta lovin thlân thim re takah i dit thlangna khawm ni loa fam chang leia riekmaw anga riek rûn invai a, piellei thuo riet dei tak hnuoiah makhât tea zâl hmun i rem hi hrietthiem harsa ka ti a, a na ka ti vawng vawng. Hun le nîhai chu chel ngîr ruol loa inher liem peiin, ni khat chu mihriem taksa hmêl khawm put ta lovin a taksahai chu siktui anga luong rala buonlei a'n chang hun a la tlung ngei âwm si a, famdairil chang ta sien khawm, âw! chû hun ding chu ka ngaituo chângin ieng dang ka dâwn thei naw a, lunglai rûk a hlim thei mawl nawh. A sakruong ditum tak pilvut a'n chang nî ding chu tlung thei lo le pumpela a um theina dingin Joshua anga nî le thlâ chel ngîr thei ni sien ka va nuom ngei. A sakruong puon ang chula pila inchang el ding chun pâmhmâi ka sak a, ka phal thei lul nawh. Mithi el ni ta sien khawm, tiena Faraw anga a ruong se thei loa cheibâwl ve ka nuom vawng vawng ngei. Sienkhawm chu chu khuonu remruot dân le inrem lo, thil inpersan tak a ni si a. Pila siem ei nî angin, pil bawka kîr dinga siem ei ni mieu a; pumpel thei an' nawh. Pathien remruot sukfamkimna dinga iengkim hi ruot le tlung a lo ni lem si.

Aw leh, mi ṭhenkhat chun mi dang tuok ve lo tuok ang ela a u thîna thu ngawt a hung inzâwta khawm mi ti mei an tih. A âwm naw chuong nawh. A ngiel a ngana kan chunga thil tlung ka thlûr bing ngur ngurna ni lovin, mihriem nun hlimthla pho langna dinga ka u chanchin hi hung sehme lem chau ka nih. Mihriem hringnun hi pâr anga vul lai hun le ṭuoi hun nei a nîzie le nisa'n tlâk hun a nei anga mihriem damlai nî khawmin tlâk hun a neizie hai langna dinga ka tawnhriet hmanga mihriem nun hlimthla ka hung phawr langna a nih.

Khawvêla ei um sûng chu thîna'n mi tlânsan ngai naw tawp a t'a, lu sûntuhai khawm hi ni khat chu an lû sûnin la um ve'ng an t'a, doctor-hai khawm ni khat chu na tuora damnaw khum an nghâk ve tlawk tlawk hun la tlung a t'a, fiemthu thiemhai khawmin ni khat chu lusûn beidawng thû la'n zâwt an t'a, mi hrât khawkhêng khawm thîna hma bulah tho nâwk ta lo dinga châua a tlûk thal dêr hun la um ngei bawk a tih. 

Chuong ang chun, thîna hi a tûr a na a, a dawl zo ding hi pakhat khawm ei um nawh. Thiemna le varna, huoisenna le thilthawtheina, hrisêlna le hrâtna ringawta hne bân thei an' nawh; mihriem hrâtna le theina hmanga hne thei dinga induong el a ni si naw a.

Lal Isu (Pathien) chau naw chu thîna hne thei an um naw a, thîna chunga thu neitu Isu nei hi thina hne thei dân um sun chu a nih. Thîna hi a tûr a hrât a, a mi rawl khawm a na a, mit a sukthîpin hnâr a rawl a, a tuoktuhai chu insim lovin an um ngai naw a, mitthli leh an insawp naw thei nawh. 

Thî hne theina chu thî pumpel hi a ni kher naw a; Pathien thil tum khawm a ni bawk nawh. Thîna khêla thlarâu hringna nei hi thî hne dân a nih. Iengkim hne dân chu, nat huna khawm lungril hâdam taka um theina dâm, lungngai huna khawm lâwmna thu rûk nei dâm, vângduoi huna khawm hrietthiemna le lungawi theina dâm, rethei tak pum khawma tlâksam nawna dâm, mittui kâra khawm beiseina kâwl êng tak thlîr theina dâm. Hieng po po nun neitu chun iengkim, khawvêl pumin a hne a nih. Hieng ang nun nei theina chu iengkim neitu Krista nei hi a nih.

Ei Lal Isu ngei khawmin thîna le khawvêl a hne theina ding khan taksa thîna a hmasawn a, a pumpel bîk nawh. Suol hne dân chu suol thisan hi a nî angin, thî hne dân chu thîna fe thleng tho hi a nih. Thi dingin ei pieng a, chuong ang bawkin hring nâwk dinga thî ei nih. Thîna hi pielrâl kawtsuo a ni a, sun pel thei an' nawh. Pieng nî nêkin thî nî hi a hlu lem, thina hi Vân kâina a ni si a.

Ka tâ ding chun hring hi Krista a ni a, thi khawm hlawkna a nih.

~ Filippi 1 : 21

IENG LEIA HMAR ṬAWNG HI THIEM HARSA EI TI BÊK BÊK AM NI'NG A T'A?

~ John L Pulamte

Lekha thiem ei tam deu deu a, mani piengpui ṭawng ei thiem naw deu deu khawm ni sien a hawi. Sâp ṭawng le hin Hmâr ṭawng hi a'n âihal vieu am a ni ding chu, sâp ṭawng ei hriet inril deu deu a, ei Hmâr ṭawng hrietna a pâwnlângin a da deu deu el tâk hi.

Ei thiem thei naw le ei hnung tawlna san bulpui taka ka ngai chu, mani ṭawng ei ngai nêp lei hi a nih. Sâp ṭawng thiem naw chu thil inzakuma ngai si, mani ṭawng thiem naw ruok chu inzak ta nêkin, insukchangkângnaa hmang pawl leh; ei nasa naw nasa. Mani ṭawng thiem naw hi inzak nachâng ei hriet hma chu thiem thei ngai naw'm ei nih. 

Ei unâu Lusei/Dulien ṭawng hmanghai saw en ta u'm, an ṭawng hi khaw lâi rama khawm um hai sien, an inzâpui ngai naw hrim hrim. Hnam dang kârah pahni khat chau khawm va'n ther raw hai seh, inzakin mi ṭawng an hâw ngai hrim hrim nawh. Vâi rama khawm vâihai lai, "Ka ṭawng i hre lo maw?" an va ti pâwng pâwng ngam a nih. China rama khawm ni sien la, chuong tho ding chu. Chuong tawpa mani ṭawng hi chawisâng thiem le ngai hlut nachâng hrie an nih. An ṭawng hi khaw lâi hmuna khawm an inzâpui naw leiin, eini "IE'M IE?" ṭawng hmanghai nêkin mani ṭawng thiem hi an tam lem hrim a nih. Chu lei chu ni ngei a tih, thu le hla (literature) tieng khawm ei lêt tamin an hâusa a, thla tin deu thawin lekhabu suok thar hi an nei zing a nih. Magazine lem chu hril loa hmâng a nih; a chî a tam, hriet le hril sêng ding an' nawh. 

Sâp ṭawnga inziek lekhabu, a ṭha le a'n lâra hril taphawt chu inlet naw a ram an nei ta nawh tî thei ang a nih. Sâp ṭawng thiem khawm an pung nuom sâwt hle. Sâp ṭawnga inziek lekhabu inlet ding khawmin sâp ṭawng thiem ringawt a hun tâwk naw a, mani ṭawng thiem bawk a nih a pawimaw chu. Mani ṭawng thiem chun an ṭawng inlet a original nêka ṭha le mawi lemin an insuo thei a, ṭawng tienga bâksamna neihai ruok chun a ṭha po thlit fîm ang ziezângin a hlutna le a mawina po po an sukbo dêr thei nawk si a nih. Chu chu a nih, pa le pa, ṭawng thiem le thiem naw kâr inhlatzie chu. Sâp ṭawng i thiem vieu a, i ṭawng i thiem si naw chun, i thiemna kha mîhaiin sawr phâk naw ni hai. Mani ṭawng thiemhai chun sâp ṭawnga an thil thiem le an thil hriethai po po chu, sâp ṭawng hre lo hai tiem thiem thei dingin an phu suok thei a, an sâp ṭawng thiemna kha Hmar ṭawnga inchangtirin, mi mâwl tak hai tiem thei dingin ei hmâihmaah an mi phar langpêk hlak a nih.

Ei hei sui chet chet a, ei ṭawnga inziek lekhabu hi sâp ṭawng thiemhai nêkin mi mâwl a tiem an tam lem a, ṭhalai nêkin nu le pa, tar tieng pan ta dâm an ni tlângpui. Chûleiin, sâp ṭawnga inziek lekhabu nêkin Hmar ṭawnga inziek lekhabu hi ei hnam sûnga ding chun tiem a hlaw lem a, a hlutna a'n sâng lem bawk. Sâp ṭawnga inziek lekha chu mi mâwlin an tiem phâk/thei naw a, mi tlâwm te, a thiem le a hre ta sa hai chau bawkin an sawr phâk. Chuonga ei tî lei chun, sâp ṭawnga ziek ei hril hnawmna le inkhapna thu a um nawh. A ziek thei ei tam naw leiin insûm ding a ni bîk nawh. Sâp ṭawng thiem pawimawzie khawm a nâwk tieng ei la hril pei ding a nih. Chu tieng chu la tlânsan hrî phawt inla tuta ṭum chu.

Sâp ṭawng hi ngaisang ding chu a nih, amiruokchu mani ṭawng ngai nêp khawpa ngaisang ding ruok chu a ni nawh. Sâp ṭawng thiem chu lekha thiem anga ngaina ei nei tak el khawm ku hi a nih mi ṭhuoi suoltu. Khawvêl hnam chi tinrêng hai lâia hnam pakhat ṭawng ve el chau a nih. Hieng lâwma sâp ṭawng ei hei ngaisâng el hi a ṭawng neituhai ei ngaisang lei ni pakhat phawt a t'a; chun, ei lekha inchûkna buhai hi sâp ṭawnga inziek a nî lei le sâp ṭawnga ei inchûk a nî lei khawm chu ni ngei a tih. Chun Hmar ṭawng ei ngai nêpna san pakhat nia ka hriet chu, sâp ṭawng hre lo, tlâng ram kilkhâwra chênghai hi mani ṭawng thiem thiema ṭhang dâm an lo ni pei a, chûleiin Hmar ṭawng thiem chu thil changkâng nawthlâkah ei ruot lei khawm ni'ng a tih. 

Khuol ramah kum tam tak inzin hmang inla, ei hung inlâwi hnungah, ei sûng le kuohai hre ta dêr lovin mani ṭhenumhai chu la hre chieng hlur si inla, inzak a um hle naw ding? Chuong ang deu chu a nih, mani piengpui ṭawng hmang thiem si lo a, intawl tlûk thei vâng khawpa innâlin sâp ṭawng ei thaw thei nâwk ang lawi si hi thil inzakum a nih. A dik dika chu mani piengpui ṭawng khawm hre fumfe lo chun, inchûk thiem fâwm ṭawng lem chu zuk thiem hle dân um bîk naw nih. A hre lo hai zâra thiem anga inlang mei mei dâm hi ni lem ei tih. Mani nuhmeihai hme suong sa du bar si lo a, mî nuhmeihai hme suong chau du hlur el si dâm hi ei hnam mizie lâia pakhat a nih. Ei khawsak dân hi inzak nachâng ei hriet hma chu inthlâkthleng mei mei naw'm ei nih. Ei ṭawng ei ngai nêp sûng chu sâp ṭawng khawm changkângpui tak tak chuong naw'm ei nih.

Ei taksain inṭhang lienna ding bu ṭha a mamaw ang bawkin, ei lungril le ei thlarâu khawmin inṭhang lienna ding lekhabu ṭha a mamaw ve a nih. 

Israel-hai khu en ta u'm, mi puitling china ngaihai chun, kum khatah a tlâwm takah lekhabu 10 bêk tiem ngei ngei dingin an inbituk a, an dam sûnga lekhabu pakhat bêk ziek hi an inzirtir dân a ni bawk. Lekha tiem an taima em em a, lekhabua hin hrietna le varna, iengkim a um a nih tî an hriet leiin, "I nei po po zawr la, lekhabu ṭha inchaw rawh," tî hi an thukhawchâng a nih. Hieng tawpa lekha tiem taima le ngai hlut nachâng hrie an nî lei khawm hi ni râwi naw ni'm, khawvêla chawimawina nopui (prize) lâia insâng tak, Nobel prize dawng râwn tak khawm Juda/Israel-hai hi an nih. Hnam tam ni naw hai sien khawm, an hnam le inphû lovin khawvêla Nobel prize dawng râwn tak nîna an hau phâk a nih.

Lekhabu-a hin ro tam tak a'n phûm rûk a, a cho dawk taima main an hâusakpui el ding a nih.  Lekhabu lâia ṭha le chunghnung tak chu Bible hi a nih. Chatuon hringna le Vânram chabi kawltu a nî leiin lekhabu danghai nêka ngai hlut zuol ding a nih. Bible hi thlarâu bu el chau khawm ni lovin ṭawng inchûkna bu ṭha tak pakhat ve a nih. A ṭha famkim chu ei ti nawh, amiruokchu ṭawng tienga dam khawsuokna khawp chu huot dawk ding a um a nih. Chû kawnga chun Pu L. Keivom buotsai, Delhi version hin a thaw hlâwk hle. A ziek a lien a, pitar putar khawmin tarmit boa an tiem thei ding khawpa inhrawla duong a nih. A ṭawng hmang a'n dikin a mawi a, a umzie a phawk fûk chieng theiin indikna a pâi a, Hmar ṭawng indik naw tam tak a'n thiel fâi a, ṭawng inchûkna dinga ṭha zîktluok a nih. 

Ṭhenkhatin a hlutna hrepêk nuom lovin, a  "Tr" le "O" hmang char hi an hmu ramhuoi hlur a; Pathien hril setu le hnam phatsantuah ngaiin, thlarâu hnawt zâmtu ni âwm hiela an ruot a. Tiem hma hmaa lo sawisêlpêk ding tâwk hlak bo lo. Hawrawpa hin hrietna le varna tuihnâng a kawp naw a, kawlawm (pen) tui rawng chi hran hran anga rawng chi khat ve el chau a nih. A rawng dit nawtu chun rawng dang thlang el ding. Kei khawm ka hawrawp dit dân takin ka hmang a, tû hawrawp hmang dân khawmin a mi ṭhuoi suol chuong nawh. Inchûklaihai entawn le zui le zâwm ding, dân chu HLS-in a'n duong sa vawng a nih. Mani sie le ṭha hrietna hmang nachâng hretu chu chû dâna inthawk chun pêt hmang ngai naw ni a, "Tr" le "O" ringawtin lampui indik loah kei pêt thei naw nih. Kum 3 chuong hiel Bible inletna sin chu in maw hnâr mawa neia a lo inrimpuina le a nei po po sênga a'n pêkna kha hriet hmai inchûpêkin, diriemna chir rim se tak an the khum a. Lawm le chawimawi nêkin mî theida le sêl le rêl a hlaw a; hnam tâ dinga a'n rimna ra ei insîktir dân hi chu a nunrâwngthlâk ngei el. Manî tapte bulah tu hrietpui lovin ka lo vuivâipui ngawi ngawi hlak. Ei Bible-in hrâtna leia mihriem dam kum ding chen a lo bituk chu chuong kâiin, a hun chawhnung tieng ni ta sien khawm, thu le hla tienga a thaw hlâwk pâwl tak a la ni zing a nih (tû ithîk lo ding chun). Mizoram tienga um ei unâu Lusei ṭawng hmanghai bawkin chawimawi phu le tlâk chu an lo hriet ma ma ie. Ei hma mi khalin, a rîng kûr rak khawpin vawi duoi lo chawimawina pâr kuol an lo inawrtir dêr ta a nih. A chipuihai ruok chun ni kin nia dingin Pathien thaw dingah ei la khêk hrî khawm ni ta ve'ng a tih. Ei kut ei la suktîm tlat zing el.

Chu tieng chu lo hun phawt el sien; ei hril râwn po leh manî mawng ei hlîm insîng ting el ding a nî leiin to la hei inchû hrî phawt el ei tih. 

Tlângkâwmna: Hnam danghai angin mani ṭawnga inziek lekha tiem ding hau naw inla khawm, ei nei sun, a Bible bêk hi ngai hlut nachâng hrein kum khatah vawi khat bêk dâm hei tiem suok inla, chu chun ṭawng tiengah iemani chena chu a mi dawm kâng ding a nih. Bible khawm hi Pathien thu chuongna bu ni sien khawm, a ziektu le ṭawng inlettuhai hi mihriem pakhat ve el an ni a, chûleiin indik famkimna lakah a fihlîm bîk nawh. Chûleiin ṭawng tienga phîngṭâm le dangchârhai tâ dingin khawp kham tling naw sien khawm, ṭâm hnêmna khawp chu a tling a nih.

Isu Krista'n rimsi taka ei suol man bat a mi thlâkpêk zuk ring tawp el kha, einî tienga thaw ding pawimaw tak, a thlâwna ei inthîtir nawna a hung nî ang khan; lekha ziek ei pei/thei naw a ni khawmin, mî  ziek sa tlâwmngaia a tiem tieng bêka ei lo ramṭang hi a ziektuhai kut ei insâwl thlâwntir nawna a nih. 

Hmar ṭawng thiem harsa ei tî bêk bêkna san tam tak laia pakhat chu, ei ṭawnga inziek lekhabu ei nei tlâwm lei khawm chu lo ni de sien khawm, ei nei sun hai khawm ei tiem pei naw lei hi a ni lien tak. Bu le hme khawm hi vitamin kawl râwn rak lo khawm, a fâka fâk râwn na ná nà chun ei lo inṭhang lienpui châwk hlak. Thaw râwn chu hmu râwnna, fâk râwn chu khawpna a ni si a.

SAHUOI THING CHEL

~ John L Pulamte

Sahuoi hi ramsa chikhat, zâwng pienhmang deu hlek put, lûlul tak, zâm se ngai lo, sa ṭium tak a nih. Tienlai pi le puhai lem chun that le sawisak mei mei khawm an remti naw a, thieng lo tluka an ngai a nih.

Sahuoi that amanî annâwleh sawisak hlaktu chu thî ṭhatin an thi ngai naw a, an thi naw vêk khawmin vângduoinain hlim angin a zui hlak an tih. Pa pakhat khawm a ram suoknaah sahuoi a kâp hliem sa a hung man a, upahaiin a sahuoi hung man chu an lo lawm naw nasa khawp el a. Vângduoina hung phurtua ngaiin insuo dingin an hril a, an hril ang chun a'n suo ta a nih. Amiruokchu insuo sien la khawm, a lo kâp hliem tâk leiin, upahai lo hril hlak ang ngeiin a nghâwng ṭha lo chu an chungah a la tla ta tho tho a nih. A kâp hliemtu-pa nuhmei kha nâu vawn lai tak a lo ni a. Nâu a hang nei chun, a nâute ke chu sahuoi ke angin kepâr paruk zet inphîr ṭhatin a nei an tih.

Sahuoi hi rîng tî ding nei lo vâng khawpin an rîng hi a tâwi êm êm a, chûleiin "Sahuoi rîng rêk tum chu an bâu kaw pur tum ang ei nih," an lo ti hiel a nih. Ei tî tâk ang khan, sahuoi hi sa lûlul tak el an ni a, a sawisa mei meituhai chu an du an hmu ngai nawh. Vawi khat chu pa pakhat hin a ram suoknaah sahuoi te hi a hung man a. Chû sahuoi chu tang nuom lovin ieng tik lai khawm a kûn ngal zing a. A thu le hla lovin an intang luitir ṭâl a ni âwm a; nâu an hei nei chun an nâu chu kûn thei lovin chû sahuoi an intangtir dân ang char chun ieng tik lai khawm a tang sawng ve dêr el niin an hril. 

Mi pakhat khawm hi a ram vâknaah sahuoi thing lêr lâwn lai a hmu a, a silai chun a hei kâp ta thâwr a, a thisen khawm chu a hung far tla ṭuk ṭuk a. A thîpui khawp hliempui tuor sien khawm thing lêra inthawk chun a hung tla ta rêng rêng da'l a. Chû thingkûng chu a hei sâwi rak rak khawm chun a hung tla thla chuong naw a. A beidawngin a kûng pumin a phûr thlûk ta hlawl a. Chû sahuoi chu lo thi hmin dêr ta sien khawm, a te châwm lai lo niin, a te chu det takin a lo la pawm zing a. A te chu lungsiet um hle sien khawm, a pui boa vâi ngaina a um naw leiin an sukhlum ve ta ringawt el a nih. Lainat an um nufa hle. 

Hril le hril ta hnung; sahuoi hi an thil man/chel hi det tak el a ni a, an chel ta chu an inthla ta mei mei ngai nawh. Satelin mî an se ta chun, vân inrûm hmakhat an inthla ta ngai nawh an tî ang deu kha a ni âwm. Thing lêra an lâwn lai chu, thîpui khawp hiela nain an kâp hliem ta khawmin, an thing chel lai chu an inthla nuom hrim hrim chuong dêr naw a, an lâwnna thing chu phûr thlûk a ngai hiel hlak an tih. An kut fûn a na hle chu ni'ng a tih, thing inthla loa an hei man ta vêk chu, an kutin a chelna lai chu a'n rêk ngâwi thei a nih an ti bawk. 

Chuong khawp chun an thil man hi a det a. Chûleiin ngaidân thlâk mei mei ngai lo, tu ngaidân khawm la loa mani thû chau chel rûn mîhai mizie hrilnaah "Sahuoi thing chel" tî ṭawnglamkai hi a hung suok a nih.

"Sahuoi thing chel" le inzawmin, ei thu chai ding le sehmein a tlâng hei kâwm tum ei tih.

Ei hnam sûnga hin inphîr ang ela hmêl inang tak tak tam hle inla khawm,  lungril puthmang le ngaidân inpersan tak tak el hi ei ni tâwl a. Mani ngaidân a dik a dawk khawm thlu loa thlâk nuom dêr loa sahuoi thing chel rûn el hi ei hnam mizie laia pakhat chu a nih.

Thu le hla phuok infûk naw le inlet indik lo Bible le kohran hla bua hai hin mit sukkhamtu tam tak hmû ding an inpher veng vung a. Mi thiem ṭhenkhatin chuonga chanchin ṭha bu meu ei ṭawng mawi tak  sukhmêlhemtu le sukhnawktua hei inchang el ta chu lainatin, inthiel fai dinga tlawmngaina kut an hang rawl tum chu mi ṭhenkhat nâwk thungin an Pathien biek lai thlâkthlengpêk tum ang hlawlin an lo ngai thei naw a. Bible le hla bu thleng danglam tum hrim hrim chu ramhuoi le inzâwl, Kristien fe suol anga an ngai a. An hmêlma do rûn el a nih.

Mani ngaidân chau chu indik lema ngai a, ngaidân hril tlâng nikhuoa hai khawm mi'n ngaidân ṭha lem an hril khawmin mani ngaidân ṭhing tak inthla nuom dêr loa sahuoi thing chel rûn el kohran ṭhuoitu tam tak ei um ta a nih. Ei thu le hla Bible le hla bua chuonghai hi, a ziektu/phuoktu chu mihriem ve el an ni a, thlarâu inziektir khawm an ni vawng bîk nawh. Sukdik naw le suksuol thei, famkim lo mihriem ve tho an nih. Chûleiin Pathien thu chuongna bu a zuk nî lei ela zuk fel famkim ta bêk bêk dinga ngai el ding thu a chêng nawh. Hna hluihai chu hna tharin an la hung thlâk hlak angin, ṭhang tharin ṭhang hluihai an mi la hung thlâk pei ding a nih, nuomin nuom naw inla khawm.

Computer khawvêla chuong lût ei ni tâk leiin chem tum le bawngtuthlaw ringawta fâk zawng ei la tum zing chun nghei rawp ei tih. Ṭawng hi mihriem nunphung inthlâk ang dungzuia inthlâk danglam ve pei a ni a, chûleiin ei thu le hlahai khawm hi, them châng loa a ngai ngaia khawvêl um sûnga mithi a kuong sûnga ei sîn khum ang ela them châng thieng ta lo anga lekhabu kâwma sîn khum ṭawk ṭawk el khawm chu a sunmawng rorêl thil deuin kei chun ka ngai. Mithi kuong thar vur, a sûng chu mithi ruong ni si tî ang deua a lekhabu sûng thu thar ve si loa a kâwm chau tharlâm vur ringawt kha  mawi thlâwnna mei mei a nih.

A'n dik chu pawm a, a'n dik naw khawm huoisen taka hnâwl ngam hi mi ropuihai mizie a nih. Thu dik chu tuor inhuoma ngîrpui ngamtu le manî ngaidân indik lo a'n dik lema thlâka tlâwm inchû ngamtu leh an huoisen dân a'n thuhmun char. Ngaidân khawlbing put a, mi dang ngaidân hnâwla manî ngaidân char ei sahuoi thing chel rûn sûng chu hmasâwnnain hnung mi'n nghatsan zing a tih.

HMAR ṬAWNG ZIEK DÂN INDIK

(AN, A'N LE AN', KAN, KA'N LE KAN', TA LE T'A, NA LE N'A a hmangna hmun hai)

~ John L Pulamte

Pu L. Keivom-in ka lungril hrie ni âwm fahranin ka lungril rûk taka ka lo invawi, ziek dinga ka lo intin tuo mêk lai zingin, "Apostrophe" hmang dân chungchâng thu bengvârthlâk tak el a hung ziek a. Ama ziek a  sap sana ni chuong lovin, ka lo tum ta sa rêng a ni leiin, lungrila sipliem chu puo tieng hmu theiin a'n lang suok hlak tî angin, ka hung inlang suokpui ta rawi el a nih. 

Hmar ṭawng ziek sukharsat bêk bêkna pakhat chu, thumal ṭhenkhat inhnai tak anga inlang, ṭawngbâua lam rîk khawmin a rî inang char si, sienkhawm a kâwk chu sim le hmâr anga indang nâwk si thumal pahni pathum dâm ei nei hi a nih. Chuong ang chu ei Bible-a ngei khawm an inther fek fuk a, ziek dân kalhmang mumal khawm inhrawtir lovin, ṭawngbâua ei lam rîk ang anga ei sie el an nih. 

Ṭawng inlet dân indik lo chungchâng thu hi ei mi thiemhaiin vawi tam an lo chai ta hlak a, amiruokchu an ngaitha le chai khawpa an ngai lo thumal hmang dân indik lo iemani zât zet a um a, chuong laia a langsâr zuol deua ka hriethai a hnuoia khun hung suklang ei tih.

1 A'N, AN LE AN':

Hienghai hi ṭawngbâua sâm chun a ri inang deu phuorin inlang sien khawm, kâwk indang seng an nih. 

"A'N" hi thil/mi pakhat hrilna (singular)-a ei hmang hlak a ni a, "A" le "IN" inkawp an nih (A'n = A+in).

"A'N" hmangna hmun:

A'n dik. =  "A indik" tîna a nih.

 A'n sil. = A insil.

 A'n hnâwm. = A inhnâwm.

 A'n khâwm. = A inkhâwm.

 A'n pâk che. = A inpâk che.

A'n hme ie. = A inhme ie.

"AN" hi pakhat nêka tam hrilna (plural) a nih.

"AN" hmangna hmun ṭhenkhat:

An indik.

An insil.

An inhnâwm.

An inkhâwm.

An inpâk che.

An inhme ie.

AN'  hi "A" le "NI" inkawp anga hmang hlak a nih (A+NI).

A hmangna hmun ṭhenkhat entirna hmangin zuk suklang ei tih:

Ka fe ding an' tah. = "Ka fe ding a ni tah" tîna a nih.

A hung tlung indik mêk an' tah. = A hung tlung indik mêk a ni tah.

Thanga chu a sâwl deu an' ta âwm ie. = Thanga chu a sâwl deu a ni ta âwm ie.

Chuong chu an' ta? = Chuong chu a ni ta?

(2) KA'N, KAN LE KAN':

"KA'N" hi mi pakhat chungchâng hrilna (singular)-a hmang hlak, thumal "KA" le "IN" kei kawp a nih.

Entirna:

Ka'n sil. = "Ka insil" tîna a nih.

Ka'n châwm. = Ka inchâwm.

Ka'n sâwp. = Ka insâwp.

Ka'n siem. = Ka insiem.

"KAN" hi mi pakhat nêka tam hrilna (plural)-a hmang hlak a nih.

Entirna:

Kan insil.

Kan inchâwm.

Kan insâwp

Kan insiem.

KAN' hi thumal pahni "KA" le "Ni" inkawp anga hmang hlak a nih.

Entirna:

Kei kan' naw ie. = "Kei ka ni naw ie" tîna.

Dam lang chu officer kan' ta/tâk ding vai leh. = Dam lang chu officer ka ni ta/tâk ding vai leh.

Kum 77 kan' tah. = Kum 77 ka ni tah.

(3) T'A le TA: 

T'A hi "TI" le "A" thumal inkawp a nih.

Entirna:

Chuong chun a lo t'a. = "Chuong chun a lo ti a" tîna a nih.

Lo um naw hlau râwi a t'a. = Lo um naw hlau râwi a ti a.

Hieng hin thaw'ng ka t'a. = Hieng hin thaw'ng ka ti a.  

"TA" hmangna hmun.

Entirna: 

Ka ta a nih.

Chuongchun a thaw ta a.

Thanga a hung ta kha.

Liena ta ding a nih.

(4) NA le N'A:

"N'A" hi "NI" le "A" inkawp a nih. 

Entirna:

Thaw dinga ka tî sa rêng a n'a. = "Thaw dinga ka tî sa rêng a ni a" tîna a nih.

Hieng hin thaw la ṭha ding a n'a. =  Hieng hin thaw la ṭha ding a ni a.

Fêna ding ka hriet a n'a tie. =  Fêna ding ka hriet a ni a tie.

NA hmangna hmun: 

Ka phîng a na.

Ka ka lu a na.

Ka mit a na.

Chun suffix (thu hnung bel) khawmin ei hmang hlak, khuong ang khun:

Lusûnna.

Rinumna.

Hlimna.

Lawmna.

Inpâkna.

Chawimawina.

Ropuina.

Tuta ṭuma ding chun khienghai po khi la ni hrî phawt raw se.

LOCKDOWN LE A KÂKHÂWK

(Sakhuona le khawtlâng thila a nghâwng ṭha lo)

~ John L Pulamte

COVID-19 le inzawma lockdown (inkhârkhip)-a ei umna hi thla 5 lai zet a lo pumhlûm hiel el ta a. Mihriem hi zalên nuom ei ni a, inkhuokhirna hnuoiah kum chenve deuthaw ei hei um el ta hi chu ningîp a um a, COVID-19 invawi kher lo khawmin thuok insama thî khawm awl tak a nih. Amiruokchu ningîpa thi êm chu ei la um naw ni âwm tak a nih Pathien zârin.

Lockdown hin a se zâwng le a ṭha zâwngin kâkhâwk tam tak a nei a. Amiruokchu a ṭha tieng nêkin a se tiengah kâkhâwk a nei lien lem tî chu tû mi hril ngai lo khawmin a taka hmû le fietu seng ei nih. Nun dân pângngâi nasa takin a khak buoi a, lîrhnîng râpthlâk tak hung tlung thut ang elin nasa takin a mi nawk buoi a, hnuoi kak lien tak siemin hnung le hma, vawi le changa khawm nghatna ding le fena ding bîk hre lovin ruongchâiche a mi thlâk khum a; âr khuol angin mani indamna dinga hmun him panna ding mumal khawm hre lovin ei hawihâi a, ei chî-âi zo ta a nih.

Ei in-lockdown ṭan ṭîr lai dâm khan chu corona hri ṭi leiin, a kristien le tien naw hai chenin tî ding khawpin, "Keia tâ dingin Pathien hnai hi a ṭha a nih" tî kha ei thupui a ni seng a. Amiruokchu ei ring ang hê hû chun ṭit a lo um lêm nawh tî ei hung hriet china inthawk chu ei thupui khawm ei hriet nuom ta nawh. Bible khawm ei bye bye nuom zâk el an' tah, a hnîmhnâi pei ei um ta nawh. Hmun hluotu pakhata ngaiin, kilkâr le thingrem an hluo zo tah. Mi'n "Thil ṭitum ei hmasuon nâwk ta ie" an ti phât, insukthlamuongna dingin kilkâra ei Bible thup kha va zawng nâwk dût dût hlak ei ta ni'l. Pilvut laia lâk suok ni âwm takin ben khu sut sut nâwk hlak ei t'a. Tu pa tî dânin am a nih, a thlarâu khawm ku hi ei ben nuor zo ni ta'ng a tih. En hi ei um naw nasa a nih.

COVID-19 hung inṭan hlim lai khan sûng inkhâwmna le sermon ngaithlâk kha ei sin pui a ni deutak hlak a. Tu ruok hin chu sûng inkhâwm khawm mi tam lem chun ei ṭumṭiek zo tah. Sermon ngaithlâk pei khawm ei um ta nawh. Bible tiem le ṭawngṭâi khawm thil ṭitum ei tuok nâwk huna dingin ei khêk khâwl lem tah. Ei tuok ta naw vai vai chun ei bân sawng ding tîna ni naw hrâm sien nuom a um ngei. Mangang huna chau "Pathien thu Pathien thu" ei tî a ni chun, mangangna ngawt ei hmasuon ei la hmasuon el ding a nih. Pathien hin ṭitumna ngawtin mi ko ko el a tih, ṭitumna naw chun ko hâwi zo hlak hi ei ni ta si nawh.

Biek In khâr hi lockdown leia sawrkâr thil khap laia ei thu âwina zâwng le ei lung inruolna tak a nih. Biek In hi corona hrik bubêla ei ngai chu ni ngei ding a n'a, hieng lâwm lâwma inkhâwm ei hei ṭi el hi. Ei va pan naw chun ama chun chatuonin mi hung pan naw tawp a t'a. Ei inriel sâwt hle ding chu a ni hi. Mithi ina hlasak khawm corona hrik kona le thê darna anga ngaiin ei la hei inkhap kuol vêl a. A ziezâng naw nasa ie, ta em em el a. Thîna le sakhaw thil le inzawm hrim hrim hlak chu corona hripuiin mâk êm êm dinga ei ngai a. Ei hmûrhai chu corona hri hmuom a, zuk kâk chara hung vuong dar uoi uoi dinga ngaiin, ei khâr chîp tlat a, ei lei chu ei dangah a kawp a, tiena Israel-hai nêka zuolkâiin mani rama ngei khawm zion hla ei rem thei ta naw a nih.

Ei nuomna zâwnga chu hieng bazâr, bank, job card le thil danga hai ruok chu khuoi bu lûn vâng lai angin ei tlân bûm nâwk hut hut a. ATM, bank, gas, le petrol/diesel intlarna hmuna corona hri um po po biek In sûngah ei thawn lût vawng a, him êm êm dingah ei inngai a. Ei hriet lovin corona leh inchibai chau khawm ni lovin, fâwp thienghlim loa infâwp ei nih tî rêng ei inhriet si nawh. Himna le muongnahaiin hnung an mi nghatsan mêk a nih.

Thuâwina changchâwiin ei Biek Inhai ei râusan zo ta a, ei in sûng khawm Pathien chêngna ding hmun a chîn tiel tiel a, ei lungril sûnga khawm Pathien tâ dingin hmun a'n chêp deu deu pei bawk. Thuâwi tak tak ni inla chu, mi suol um ta naw'ng ei t'a, jail bang khawm a zûttu ding um ta lovin inâwng ṭek ṭek el ta'ng a tih. 

"Thîna hlim ruom hraw lang khawm,

Thil ṭha naw hrim hrim ṭi naw ni'ng,

Nang ka kuomah i um si a..."

 tia Pathien thu insam hrât hrât hai hlak hi, a sa se hun meua chu thî inlâua a zâm se hrât hrâta ṭhang dâm hi ei la hei ni tâwl a. Pathien hminga thî le tuor ngam hi ei Pathien thu inchûktir laia langsâr le ei inhril râwn pâwl tak, sienkhawm ei bawsiet râwn tak ni si a nih.

Hmun danga hai chu social distancing dân zui le zâwm thei sîin, Biek In sûnga ei thaw thei tlat naw hi ieng lei am ni ta'ng a t'a? Vawi khat inkhâwmnaah a ruolin ei rêng a ram chun thei naw inla khawm, ṭum khatah mihriem chu zât kha zât social distancing kengkaw thei tâwkin thaw'ng ei tîu ei ti thei ei nuom chun. Amiruokchu a thaw nuom ei um nawh. Khaw lâi kilkhâwra'm a ni chu âr chil zât vêl chu, member tlâwmna deu kohran chu inthiem lo tak pumin an inkhâwm ṭâwk ṭâwk ni âwm a nih. A ṭha rêng rêng. 

Pathienni'n kawtthlêr ei hei fang a, tuolṭo zakuo le ringawta khawsa chawt el tah, sinthaw thuomhnaw le inbel dâm hmû ding tam tak ei hei um el ta hi chu lunglai ril hi chemte lu zuma sun khawm a ngai ta nawh. Tu pa tî dânin am a nih, mitthli hrûkna ding rawhmawl le inthuo a ngai deu zing tah. 

Pathienni le nî naw danglamna nei ta loa hienga ei hei um el tâk hi chu a mangangthlâk tieng deu chu an' tah. Calendar ruoi naw chun, vawisûn hi ieng ni'm an' tah tî khawm ei hriet naw châng a tam tah. A mak nawh, khawvêl makna a bo zo tah. Hienga ei fe pei chun, hun tâwi te hnunga chu ngaiah ei la hung nei vat ding a nih. Pathiennia nga kuoia fe dâm, zu dâwn dâm,  lekhapâwi indêng dâm, carrom le thil dang dang khawm ni raw se, hung chîng zawngsak ei t'a, khawvêl boruok hung pangngai huna khawm nun dân pangngaia kîr ta lo sawng vang vang ding khawm hi chieng taka ka hriet an tam tah. Thil pawi tak a nih. A pawi ei tî leia zuk ṭha duok thei hlak ni ta lo, tî naw thei hlak ni bawk si lo. Ieng am hril ta'ng ei t'a a pawi tî chau naw chu?

Mithi ina hla sak ei inkhap el ta dâm hi chu a thi sûnghai tâ dinga beidawng le nat zuolna, phurrik ei siempêkna a ni ringawt. Hla hi khawsâwt beidawng hnêmtu ṭha tak pakhat a ni a. Chû khêlah hun intâwina ṭha tak a ni bawk. Nuoma a thi sûnhai ṭap hla zânkhawvâra hei ngai ringawt el kha chu a thawpikthlâk a, na a tlâi naw a, beidawng a sukzuol. Ei invêtzie hi nakie chu la hung hre deu deu pei ei tih. Zu dâwr ang elin, titi bawraw sepin ei hohlim sup sup a; lusûnhai lungngai beidawnga an ṭap inrûm el lai, a ṭhen chu hâ liek vur vura ruolhai leh inpâwl khâwma lo insukhlim tâwk hlak bo lo. Hieng ringawt hin chu cinema hall le zu dâwr ang elin mithi in hi hlimhlawp bâwlna hmunah ei la'n changtir vak ding a nih. Hla ei sak ngam naw a ni khawmin, lusûnhai hnêmna ding le hun intâwina ni fâwmin, keyboard dâm remin, phone-a hlahai dâmin amani bêk loud speaker hmangin hei ngaithla hlak inla chu inthaw chî ngawt a tih. Titi bawraw sep puma lusûn ṭap ri ngai rîkngawt nêkin a Pathien thu lem bawk. Phone hmâi chûlna hun khawm an' naw a, mithi sûnghaiin an isûnhai an ṭâna hun le an chûlna hun lem a nih tî hi hrie'ng ei tîu.

Biek Ina le mithi ina chu thuâwi vieu sîin, ei pawisa hmû theina ding hmun hieng job card le bank/ATM-a hai hlak chu infâwp vâng vângin, mit hmul insun tuok deuthawin haw hawa innawrin ei inhneng ter vâng vâng nâwk lawi si. Biek In le mithi in a ni phât, COVID-19 hung inṭanna hmun ni âwm hrimin ṭit thar phut thawin, thuâwi ṭhatzie bawk kha Pathien thu leh thiem êm êmin ei sêhme nâwk hlak. Ei nasa naw nasa.

Corona hri ṭî tak tak khawm ei ni tâwl ta nawh. Police ṭî mei mei dâm hi ei ni lem. Pathien ṭitna le inzâna khawm ei nei ta nawh. Pathien hi Vânrama chau um dingin ei ring a, khawvela chu hung inrawl buoi ding khawmin ei ngai naw khawm chu ni naw ni'm, mihriemin an mi hmu ta naw chun iengkim thaw hi thiengah ei ngai vawng el tâk hi. Thil ṭha ei thawna san khawm hming ṭhat le  inpâk hlaw nuom lei dâm hi a ni nuom a, thil suol ei thaw nawna san khawm mihriem mitmei ei vêng lei tho. Pathien hi hmâikâwra ei hmang mei mei khawm ni tain a'n lang. 

Pathien be tak tak hi ei ni tâwl naw bawk a. Pâwl, kohran le sum hi a n'a ei biek tak chu. Sakhaw thila le mithi ina hai hin lockdown la hlawtling deu deu pei a tih. Pathien biek ei bân nuomna kha a sâwt ta rêng bawk a. Pathien inpâka chawimawina rî a dei zo ta a, siksikrieu inhrâm rî chau hriet ding a um tah. A nuizatthlâk mawl nawh; a beidawngthlâk hle lem a nih.