Ram hmangaitu am rum (zu) hmangaitu?
~ John L Pulamte
Politics tî hming hang hril hin ei lungrila hung lêng lût hmasa tak chu, hlêmhletna, fâk rûkna le a keihnawk thilhai hi an ni deu tak âwm ie. A á¹ha tieng nêkin, a se tieng ngawt hin ei bel lem tlat el chu tie. A mak hran lêm nawh. Thuomhnaw mawi tak khawm chirhak a kâi ta chun, tirdakumah a'n chang hlak rêng hi. Chuong ang chun, politics khawm hi chirhak kâi, thuomhnaw tirdakum tak ei inbeltir tâk leiin, a nîna inlang hleithei ta lovin a hliekhu a, thil tirdakumah ei inchangtir zo ta a nih.
Hi lei khawm hi ni râwi naw ni'm, mani thuom inbeltir fâwm kha a nîna rênga ngaiin, inthiem nawna le intîmna nei dêr lovin politician tam tak hai chun a thieng a thieng naw khawm thlu lovin, an inlalna ding a ni phawt chun ieng thil khawm hi thaw an inhuom. A á¹Ã»l phawt chun thisen khawm tuihawk anga inluongtir khawm an pawisa nawh. Politics hi games (inkhêlna) chikhat a ni a, games a nîna angin, inkhêl sûng chu lungril thienghlim tak put a, mani inkhingpuihai suknat tum loa fîmkhur le fair taka goal thun tum tlat ding a nih. Inkhêl a tawp hunah, a hrât nawhai khawmin a hrâthai chu theidana lungril nei loa lungril thienghlim tak puta an inchibaipui hlak ang hin, politics khawm hi inkhêl (inthlang) a tawp huna khawm, inhmêlmâkna le intheidana lungril put dêr lovin chibai hei inbûk tawn thei pei inla chu vawisûn ang ngîrhmuna chau hin um ta naw'm ei nih. A tling nawhai khawmin "Ka bâng tah" tia kut sawp fâi el lovin, inthlawp intuo thei pei hlak inla chu hmasawnna kalbi rem khawm sukawlsam pha sawt ngei a tih.
Inthlangpui (election) hun lâi hi Bethesda tui infâwn hun lâi anga ram le hnam ta dinga damna tui hung infâwn hun lâi tak a ni a, hi hun tawi te sûng hi remchâng inchawa ei hmang thiem a ni chun, ram le hnamin dampui ei t'a, ei thiem naw a ni ruok chun, Tsunami angin politics tuipui fâwnin a mi lem hmang á¹eu ding a nih. Ṭhuoitu (politician)-hai hi intum ding an ni bîk nawh. Nawchizawr khawm a dawrtu boin an inzawr ngai nawh tî hi hriet ding. A zawrtu le a'n chawtu chu angkhat an nih. Vote zawrtu le a'n chawtu khawm angkhat tho an nih. Mipuiin mani mimal vote, zawr suma inchangtir phêt phêt ei tum hlak leiin, inchâwk lo thei lovin man neia insiemin rate ei insak a, chuong chun a mi'n chawtuhaiin lalna an chang hunah, ram le hnam hmakhuo ngai ta lovin, an phîngpui hmakhuo an mi ngaisan dai a, vote an zawng huna an sêng lêt tam kha hmû kîr tum ngawr ngawrin an ramá¹ang ta hlak a nih.
MDC election ei hmasuon mêk a, kum thara inhmasawn dingin MLA election-in a mi lo hmuok mêk ta zing bawk a nih. Tuta ei lo inbuotsai lâwk á¹an hi a hun ta a nih. Dân pângngâi angin, ram le hnam hmangaitu thâwklekhatin an hung inlang rêk thut ding a nî leiin, politics tarmit fie tak buna a lem le a tak ei thlier thiem a hung á¹Ã»l nâwk ngêi ding a nih. Inhmâa mani ram le hnam ka ui ka âr khawm ti ngai ve met met lo haiin, election hunah ram le hnam invawiin an hung hmangai thar phut ding a n'a, Sâphaiin "Easy come easy go" an tî ang deuin, awlsam deua ei hmu chu awlsam takin an bo nâwk thut ding a nih. Manifesto á¹ha tak tak el, Bible-a inchuon ding khawma insitum lo deuthaw ding ruok hi hung târ lang kêu kuou rêk an t'a, an symbol khawm Kraws thilthawtheina suknêp vâng thei khawpa mawi elkhên chu, Vântîrko nêka vuong thiem lem ni âwm fahranin, raw lêra an (flag) târ chu thli'n zâp vuong duoi duoi rêk naw ni'm. Ram ropuiah mi vuong tlungpui kher naw nih. Hmu nuom um nasa rêk a tih. Ṭhenkhat chu kutpâr lim mawi fahran êm êm el, mi chibai tum ni âwm hrim hi ei bâwkah tî lo phawtah târ phar dêi duoi an t'a, an tling hunah hnek thlûk ding zawng ni âwm fahranin, an kutpârhai chu fûn saru nâwk dai an tih. Ṭhenkhat nâwk thung chun Lotus inpârtir chêi chuoi an t'a, tâwi te hnungah hling tûr neia zuk inchang nâwk el ding dâm. Election (inthlang pui) hun hi iengkim el hi hmangaitu der neithangzâia an inchang hun a nî leiin fîmkhur a á¹Ã»l tak zet a nih. Kutpârin Lotus pâr mawina chu thliek tumin a kut rawl sei a t'a, sienkhawm Lotus pâr chu hling tûr neia lo inchangin, kutpâr chu lo sun thitling tumin á¹hang lo khaw ve thung a tih. Chuong vêl mei mei dâm chu a nih ei politics chu.
Inthlang hun lâia ram le hnam hmangaia insâlhai khawm, a á¹hen hi chu thlang lal an nî hunah rum (zu) an mi hmangaisan nâwk thut a, rîl noah an thlit sen zuoi zuoi nâwk hlak. A á¹henin nunghâk le nuthlâwi dâm a kawp a thuoin an mi hmangaisan a, mî nuhai mi lo hmangaisan ding tâwk khawm an bo mathlâwn nawh. Nasat hi chu ei nasa. Ei na chau khawm a sâ nawh, ei hmâi tak tak khawm a sâ. Thlang tling an ni chun, an thil tum chu "Inthlâkthleng" (change) hi ni hmasa tak phawt a t'a, sienkhawm a tû inthlâkthleng ta nêkin, a hma nêka ang lem hman hmanin an sawisa nâwk dai si hlak. A á¹henin a se tieng zâwngin an thlâkthleng nalâwm el.
Pu Gandhi lim hi Pathien hmêl nêka ei hmu á¹ha lem hi a n'a, a lim ringawt khawm inchuin hmêlmaah ei insiem zo ding chu an' ta hi. Pu Gandhi lim boin election hlak hi sêra mu a sukkha tlat a, a bo chun ei kut le kêhai a âi inkhuop zo a, ei chechâng hlei thei ta nawh. A tu tu el khawm hi, ram le hnam nêka mani phîngpui hmangai lem vawng hi ei ni tâwl ta a, ei phîngin a tuor ta naw a, êk inah ei tlân lût inzing zut el chu an' ta hi tie. Ei thil hmangai dânhai hlak hi, ram le hnam ta dinga inkângna ding um met met lo, êk in tlân râwnna mei mei chau a ni tî rêng ei hriet phâk si nawh. A á¹hen damdâwi ina an tlân lût thûl, damna hmu si lovin.
Mipui thu nêkin a chawi pâwlhai thu hlak hi a hrât lem si a, chu chu hre karin, a tling nuom taphawtin pawisain an tlawn lungawi a, an tling pha rêng hlak. Sienkhawm an thil thaw theina (power) chu, ram le hnamin sawr phâk ta lovin, pâwl á¹henkhat le mimal tlâwm te ta ding chau hieng silai, motor changkâng le building in ropui tak tak dâm a hring suok lem ta hlau si a. Ram le hnamin inkângpui lovin, annî mimal buiding in sâwnghaiin Vân tawng vâng vângin babêl insâng sukzak thei hiel khawpin an inkângpui uor uor el. Car man tam tak tak an nei pha a, ei kâr a hla tiel tiel pha rêng hi. Mipui zâr zo mei mei an nih tî rêng inhre lovin, mani thiemnaa inziek tling dâm insâwnin a á¹hen chu an inlâk lien ta bêk bêk el hlak. Chu nêkin hnam hmêlma lien an nih tî rêng an inhriet si nawh. Hriet lona hi chu aw...!
MLA election (Inthlangpui)-ah kum khat lâia vote thlâka ka va fe lem kha chu, thei le thei lovin hrât naw tak pumin nisa chârtang hnuoiah sâwl êm êmin kan va'n tlar ve a. Sienkhawm a chawi pâwlhaiin an râlthuom chu an hmêlmahai tieng innghattir lovin, mipui tieng an tin ta lem a, annî tienghai vote lo taphawt chu silâi mu inbâ dingin á¹hîá¹haina an mi pêk a. Symbol ditum lo tak, hling nêka inzum lem chu an mi'n hmettir ta zawt zawt el a nih. Kut êm chu sun pawp naw sien khawm, sûng tieng hmu thei lo thil ruok chu a thî chât ta ngai lo dingin a sun thi zawi zawi. Kan sâwl ra, thlan tui le zu tuitlinga a hei inchang el kha chu a pâmhmâi ngawt el. Ei ram le hnam châu tak hi, keima tâwkah ka lo invawi ve nasa thei êm êm a. Hnam danghai pal zût le sir dea ei um dânhai dâm hi ka hnam hmangaina lungrilin a châng chu a tuor zo ta ngang ngai naw a. "Mîhaiin an châwi ve thei chun, kut le ke nei seng seng chu, ieng leiin am ka thei ve nawna ding san?" tîin ka'n humru a, a châwi pâwlhai lâia inzêl lût ve châkin ka thâ a'n za zawk zawk châng khawm a bo nawh. Amiruokchu keima mi mal lo invawipui rak ringawtin ieng kawng maro rak a dêng phâk ka ring si nawh. Manî le manî indo hnam ei ni mieu si leiin, hmêlma kuta ni lovin, manî zawl puon inzawnpuihai meu kut lum tuora zân khat mitsîm tuok el theina a ni lem si leiin, thî ka á¹it lei ni lovin, a thlâwna ârte thi ka nuom nawna chun a nih a mi la chel kîr hrâm hrâm lem chau hlak chu. Chuleichun Krista sipaia á¹hang ka thlang lem ta a nih. Thî khawm hlâwkna a ni si a.
Tlang taka hril ding chun, eini hnam chu uá¹awk ang chau ei nîna lâi hi a la um a, ei inhlieuna dîl a la chîn leiin ei phâk tâwk khawm a la'n hnuoi a, ei khawvêl dâk khawm a chîn hrim a nih. Mani chêngna biel sukzâu tum lovin, uá¹awk angin dîl chîte sûngah ei insan mar a, iná¹hangpui intuo lem ding ni âwm tak, ui invêt angin, mani mei vêk khawm rûl sâwnin se hlum tumin ei intin tuo fer fur el chu a ni hi. Liendo hnam ei ni a, a lien hmasa sa chu lawmpui lovin râl angin ei do a, ârchal angin hme a hun tah tî ni âwm fahranin ei phîl thlûk zo pei a, ei lien thei naw a ni hi. Ei Bible-in "Tu khawm manî indo chu ngîr suok naw ni hai" (Mathai 12:25) a tî kha ei chungah a tlung indik mêk zing chu a ni ta hi. Mawng bal raka iná¹hung biel el chu ei ni ta rêng hi. Mi kei thotu ding ei mi lien hmasa sa hai hun le hun lovin thlân khurah ei tir liem zo pei a, hnam danghai sala ei intângnaa inthawka mi á¹huoi suoktu ding ei invâi zo ta a, á¹hangpui ngaiin ei hnam inrieng le rimsi hi a'n rûm vawng vawng. Tu am san suoktu ding?
Silâiin khaw lâi ram khawm kâp dawk hliek ngai naw'm ei nih, thisen le thîna chau naw chu. Tienlâi hun anga tharum le râlthuom hmanga indona ang kha a tâwp tah. Thluok hmanga indo hun a ni tah. Eini hnam lek lem chu eini le eini inthatna ding le iná¹hiá¹haina ding chau naw chun a hmangna ding dang ei hriet hlawl naw an' naw? Ei unâu Mizoram-a chênghai saw hei en t'u, sawrkâr sipai tî naw chu râlthuom chelek hmu ding an um dêr nawh. Sienkhawm tu hnam khawmin an sir de ngam bîk el nawh, mî chung en an ni lem sawh.
Biel (Tipaimukh) chîte pakhat chau, chêng khat khawm sêng loa a thlâwna ei ta nei sa, uicho ruol saru kawl inchua inchu inchû nêkin, ei biel suklienin á¹awng dang hmanghai lâia khawm va'n chû ve inla ieng am a pawina? Hnam tam ringawt hi dingchangna a ni ringawt nawh, inthuruolna le huoisenna hi a nih a pawimaw tak chu. Ṭawng dang hmanghai tlawn dân thiem inchûk a, a hmang á¹angkâi dân thiem a pawimaw a nih. Mi rama khawm Zion hla rem dân thiem inchûk a hun ta tak zet a nih. Uá¹awk anga mani inhlieuna dîl chaua insan puom rak kha ieng tîna khawm an' nawh; puok kawia inchek dar vawngna chau a nih. Hnam tlâwm hieng Gangte, Zo, Vaiphei tîhai ang dâmin MLA/MDC á¹awng dang hmanghai lâi an va tling thei chun, ieng leiin am thei bîk naw'ng ei t'a? Mi dum, Barak Obama hmanin mi ngohai lâi America president meu nîna a va'n chû dawk thei ve kha tie. Mihriem hi mani hnam feeling (á¹anna) ei nei seng ei tî lâi zing khawmin, ieng ang hnam khawm ni hai sien, mi indik, ram hmangaitu le keiding theitu hi a nih mipui mimirin ei dit tak chu. Ṭi le zâm bawk lovin, huoisen takin á¹awng dang hmanghai lâia khawm ei biel hi inzâu ei tîu. "Mîhai chu hnam sipai an nei á¹ha bîk êm annâwm" tia ei zâm siet sûng chu hieng hi ni zing ei tih, a nêka inhnuoi lem khawm. Vâi pathien anga kut le ke sâwm nei khawm an ni bîk nawh. An fâk fâk fain, an dâwn dâwn dâwnin, an châwi châwi ei châwi ve thei. Dawizepna thuomhnaw chu hlîp thlain, huoisenna âwmphawa inbel a hun tah.
Dâwizepna hi a bul á¹an hmaa a zâtve hlawsam sa ang a nih. Zâm sietna hin thâ a suká¹hûm a, hrâtna a hnawt hmang hlak. Silâi (râlthuom) ringawt hi huoisenna hmangruo le hmatawnnaa hmang ei tum sûng chu changkângna le hmasâwnnain hnung mi'n nghatsan zing a tih. Sa pêl le râl kâp ding khawm ei ni naw a, tharum indona ni ta lovin, thluok indona a ni lem ei khawvêlin a fepui ta chu. Râlthuomin hringna a siem thei naw a, thil á¹ha hrim hrim a hring suok ngai nawh, thisen insuo le hringna lâk hmang chau naw chu. Silâi kâp thiem nêkin, ziekfung chel thiemin lukhâwng a nei lem a, chu mawl chu a nih thiemna po po lâia chunghnung tak le ei inchûk thiem dinga mâkmaw chu.
I hnam le i phîngpui hmakhuo a ieng lem am i hmangai a? I phîngpui chau i hmangai chun i phîngpuiin natna bâk pe lêt ve ngai naw ni che a, êk ina le damdawi ina dâm hun le hun lovin tir lût rawp a ti che a, i hnam i hmangai chun, i hnamin châwisângna le inzâumna a pêk lêt ve ngei ding che a nih.
Chuleichun i hnam hmangai la, insîr ngai naw ti nih. Tiena Israel-hai Aigupta sala an intâng lâia á¹hangpuitu ngaia an inrûm vawng vawng ang khan, ei hnam inrieng tak khawmin Mosie anga hmangaitu le á¹hangpuitu ngaiin a'n rûm vawng vawng a nih. I lunginsiet lul naw maw?