~ John L Pulamte
Lekha thiem ei tam deu deu a, mani piengpui ṭawng ei thiem naw deu deu khawm ni sien a hawi. Sâp ṭawng le hin Hmâr ṭawng hi a'n âihal vieu am a ni ding chu, sâp ṭawng ei hriet inril deu deu a, ei Hmâr ṭawng hrietna a pâwnlângin a da deu deu el tâk hi.
Ei thiem thei naw le ei hnung tawlna san bulpui taka ka ngai chu, mani ṭawng ei ngai nêp lei hi a nih. Sâp ṭawng thiem naw chu thil inzakuma ngai si, mani ṭawng thiem naw ruok chu inzak ta nêkin, insukchangkângnaa hmang pawl leh; ei nasa naw nasa. Mani ṭawng thiem naw hi inzak nachâng ei hriet hma chu thiem thei ngai naw'm ei nih.
Ei unâu Lusei/Dulien ṭawng hmanghai saw en ta u'm, an ṭawng hi khaw lâi rama khawm um hai sien, an inzâpui ngai naw hrim hrim. Hnam dang kârah pahni khat chau khawm va'n ther raw hai seh, inzakin mi ṭawng an hâw ngai hrim hrim nawh. Vâi rama khawm vâihai lai, "Ka ṭawng i hre lo maw?" an va ti pâwng pâwng ngam a nih. China rama khawm ni sien la, chuong tho ding chu. Chuong tawpa mani ṭawng hi chawisâng thiem le ngai hlut nachâng hrie an nih. An ṭawng hi khaw lâi hmuna khawm an inzâpui naw leiin, eini "IE'M IE?" ṭawng hmanghai nêkin mani ṭawng thiem hi an tam lem hrim a nih. Chu lei chu ni ngei a tih, thu le hla (literature) tieng khawm ei lêt tamin an hâusa a, thla tin deu thawin lekhabu suok thar hi an nei zing a nih. Magazine lem chu hril loa hmâng a nih; a chî a tam, hriet le hril sêng ding an' nawh.
Sâp ṭawnga inziek lekhabu, a ṭha le a'n lâra hril taphawt chu inlet naw a ram an nei ta nawh tî thei ang a nih. Sâp ṭawng thiem khawm an pung nuom sâwt hle. Sâp ṭawnga inziek lekhabu inlet ding khawmin sâp ṭawng thiem ringawt a hun tâwk naw a, mani ṭawng thiem bawk a nih a pawimaw chu. Mani ṭawng thiem chun an ṭawng inlet a original nêka ṭha le mawi lemin an insuo thei a, ṭawng tienga bâksamna neihai ruok chun a ṭha po thlit fîm ang ziezângin a hlutna le a mawina po po an sukbo dêr thei nawk si a nih. Chu chu a nih, pa le pa, ṭawng thiem le thiem naw kâr inhlatzie chu. Sâp ṭawng i thiem vieu a, i ṭawng i thiem si naw chun, i thiemna kha mîhaiin sawr phâk naw ni hai. Mani ṭawng thiemhai chun sâp ṭawnga an thil thiem le an thil hriethai po po chu, sâp ṭawng hre lo hai tiem thiem thei dingin an phu suok thei a, an sâp ṭawng thiemna kha Hmar ṭawnga inchangtirin, mi mâwl tak hai tiem thei dingin ei hmâihmaah an mi phar langpêk hlak a nih.
Ei hei sui chet chet a, ei ṭawnga inziek lekhabu hi sâp ṭawng thiemhai nêkin mi mâwl a tiem an tam lem a, ṭhalai nêkin nu le pa, tar tieng pan ta dâm an ni tlângpui. Chûleiin, sâp ṭawnga inziek lekhabu nêkin Hmar ṭawnga inziek lekhabu hi ei hnam sûnga ding chun tiem a hlaw lem a, a hlutna a'n sâng lem bawk. Sâp ṭawnga inziek lekha chu mi mâwlin an tiem phâk/thei naw a, mi tlâwm te, a thiem le a hre ta sa hai chau bawkin an sawr phâk. Chuonga ei tî lei chun, sâp ṭawnga ziek ei hril hnawmna le inkhapna thu a um nawh. A ziek thei ei tam naw leiin insûm ding a ni bîk nawh. Sâp ṭawng thiem pawimawzie khawm a nâwk tieng ei la hril pei ding a nih. Chu tieng chu la tlânsan hrî phawt inla tuta ṭum chu.
Sâp ṭawng hi ngaisang ding chu a nih, amiruokchu mani ṭawng ngai nêp khawpa ngaisang ding ruok chu a ni nawh. Sâp ṭawng thiem chu lekha thiem anga ngaina ei nei tak el khawm ku hi a nih mi ṭhuoi suoltu. Khawvêl hnam chi tinrêng hai lâia hnam pakhat ṭawng ve el chau a nih. Hieng lâwma sâp ṭawng ei hei ngaisâng el hi a ṭawng neituhai ei ngaisang lei ni pakhat phawt a t'a; chun, ei lekha inchûkna buhai hi sâp ṭawnga inziek a nî lei le sâp ṭawnga ei inchûk a nî lei khawm chu ni ngei a tih. Chun Hmar ṭawng ei ngai nêpna san pakhat nia ka hriet chu, sâp ṭawng hre lo, tlâng ram kilkhâwra chênghai hi mani ṭawng thiem thiema ṭhang dâm an lo ni pei a, chûleiin Hmar ṭawng thiem chu thil changkâng nawthlâkah ei ruot lei khawm ni'ng a tih.
Khuol ramah kum tam tak inzin hmang inla, ei hung inlâwi hnungah, ei sûng le kuohai hre ta dêr lovin mani ṭhenumhai chu la hre chieng hlur si inla, inzak a um hle naw ding? Chuong ang deu chu a nih, mani piengpui ṭawng hmang thiem si lo a, intawl tlûk thei vâng khawpa innâlin sâp ṭawng ei thaw thei nâwk ang lawi si hi thil inzakum a nih. A dik dika chu mani piengpui ṭawng khawm hre fumfe lo chun, inchûk thiem fâwm ṭawng lem chu zuk thiem hle dân um bîk naw nih. A hre lo hai zâra thiem anga inlang mei mei dâm hi ni lem ei tih. Mani nuhmeihai hme suong sa du bar si lo a, mî nuhmeihai hme suong chau du hlur el si dâm hi ei hnam mizie lâia pakhat a nih. Ei khawsak dân hi inzak nachâng ei hriet hma chu inthlâkthleng mei mei naw'm ei nih. Ei ṭawng ei ngai nêp sûng chu sâp ṭawng khawm changkângpui tak tak chuong naw'm ei nih.
Ei taksain inṭhang lienna ding bu ṭha a mamaw ang bawkin, ei lungril le ei thlarâu khawmin inṭhang lienna ding lekhabu ṭha a mamaw ve a nih.
Israel-hai khu en ta u'm, mi puitling china ngaihai chun, kum khatah a tlâwm takah lekhabu 10 bêk tiem ngei ngei dingin an inbituk a, an dam sûnga lekhabu pakhat bêk ziek hi an inzirtir dân a ni bawk. Lekha tiem an taima em em a, lekhabua hin hrietna le varna, iengkim a um a nih tî an hriet leiin, "I nei po po zawr la, lekhabu ṭha inchaw rawh," tî hi an thukhawchâng a nih. Hieng tawpa lekha tiem taima le ngai hlut nachâng hrie an nî lei khawm hi ni râwi naw ni'm, khawvêla chawimawina nopui (prize) lâia insâng tak, Nobel prize dawng râwn tak khawm Juda/Israel-hai hi an nih. Hnam tam ni naw hai sien khawm, an hnam le inphû lovin khawvêla Nobel prize dawng râwn tak nîna an hau phâk a nih.
Lekhabu-a hin ro tam tak a'n phûm rûk a, a cho dawk taima main an hâusakpui el ding a nih. Lekhabu lâia ṭha le chunghnung tak chu Bible hi a nih. Chatuon hringna le Vânram chabi kawltu a nî leiin lekhabu danghai nêka ngai hlut zuol ding a nih. Bible hi thlarâu bu el chau khawm ni lovin ṭawng inchûkna bu ṭha tak pakhat ve a nih. A ṭha famkim chu ei ti nawh, amiruokchu ṭawng tienga dam khawsuokna khawp chu huot dawk ding a um a nih. Chû kawnga chun Pu L. Keivom buotsai, Delhi version hin a thaw hlâwk hle. A ziek a lien a, pitar putar khawmin tarmit boa an tiem thei ding khawpa inhrawla duong a nih. A ṭawng hmang a'n dikin a mawi a, a umzie a phawk fûk chieng theiin indikna a pâi a, Hmar ṭawng indik naw tam tak a'n thiel fâi a, ṭawng inchûkna dinga ṭha zîktluok a nih.
Ṭhenkhatin a hlutna hrepêk nuom lovin, a "Tr" le "O" hmang char hi an hmu ramhuoi hlur a; Pathien hril setu le hnam phatsantuah ngaiin, thlarâu hnawt zâmtu ni âwm hiela an ruot a. Tiem hma hmaa lo sawisêlpêk ding tâwk hlak bo lo. Hawrawpa hin hrietna le varna tuihnâng a kawp naw a, kawlawm (pen) tui rawng chi hran hran anga rawng chi khat ve el chau a nih. A rawng dit nawtu chun rawng dang thlang el ding. Kei khawm ka hawrawp dit dân takin ka hmang a, tû hawrawp hmang dân khawmin a mi ṭhuoi suol chuong nawh. Inchûklaihai entawn le zui le zâwm ding, dân chu HLS-in a'n duong sa vawng a nih. Mani sie le ṭha hrietna hmang nachâng hretu chu chû dâna inthawk chun pêt hmang ngai naw ni a, "Tr" le "O" ringawtin lampui indik loah kei pêt thei naw nih. Kum 3 chuong hiel Bible inletna sin chu in maw hnâr mawa neia a lo inrimpuina le a nei po po sênga a'n pêkna kha hriet hmai inchûpêkin, diriemna chir rim se tak an the khum a. Lawm le chawimawi nêkin mî theida le sêl le rêl a hlaw a; hnam tâ dinga a'n rimna ra ei insîktir dân hi chu a nunrâwngthlâk ngei el. Manî tapte bulah tu hrietpui lovin ka lo vuivâipui ngawi ngawi hlak. Ei Bible-in hrâtna leia mihriem dam kum ding chen a lo bituk chu chuong kâiin, a hun chawhnung tieng ni ta sien khawm, thu le hla tienga a thaw hlâwk pâwl tak a la ni zing a nih (tû ithîk lo ding chun). Mizoram tienga um ei unâu Lusei ṭawng hmanghai bawkin chawimawi phu le tlâk chu an lo hriet ma ma ie. Ei hma mi khalin, a rîng kûr rak khawpin vawi duoi lo chawimawina pâr kuol an lo inawrtir dêr ta a nih. A chipuihai ruok chun ni kin nia dingin Pathien thaw dingah ei la khêk hrî khawm ni ta ve'ng a tih. Ei kut ei la suktîm tlat zing el.
Chu tieng chu lo hun phawt el sien; ei hril râwn po leh manî mawng ei hlîm insîng ting el ding a nî leiin to la hei inchû hrî phawt el ei tih.
Tlângkâwmna: Hnam danghai angin mani ṭawnga inziek lekha tiem ding hau naw inla khawm, ei nei sun, a Bible bêk hi ngai hlut nachâng hrein kum khatah vawi khat bêk dâm hei tiem suok inla, chu chun ṭawng tiengah iemani chena chu a mi dawm kâng ding a nih. Bible khawm hi Pathien thu chuongna bu ni sien khawm, a ziektu le ṭawng inlettuhai hi mihriem pakhat ve el an ni a, chûleiin indik famkimna lakah a fihlîm bîk nawh. Chûleiin ṭawng tienga phîngṭâm le dangchârhai tâ dingin khawp kham tling naw sien khawm, ṭâm hnêmna khawp chu a tling a nih.
Isu Krista'n rimsi taka ei suol man bat a mi thlâkpêk zuk ring tawp el kha, einî tienga thaw ding pawimaw tak, a thlâwna ei inthîtir nawna a hung nî ang khan; lekha ziek ei pei/thei naw a ni khawmin, mî ziek sa tlâwmngaia a tiem tieng bêka ei lo ramṭang hi a ziektuhai kut ei insâwl thlâwntir nawna a nih.
Hmar ṭawng thiem harsa ei tî bêk bêkna san tam tak laia pakhat chu, ei ṭawnga inziek lekhabu ei nei tlâwm lei khawm chu lo ni de sien khawm, ei nei sun hai khawm ei tiem pei naw lei hi a ni lien tak. Bu le hme khawm hi vitamin kawl râwn rak lo khawm, a fâka fâk râwn na ná nà chun ei lo inṭhang lienpui châwk hlak. Thaw râwn chu hmu râwnna, fâk râwn chu khawpna a ni si a.
