RAM NELUM LO

~Lalringsan Hrangchal

“Life well as long as you live. Live well even by borrowing. For once cremated there is no return”

Kei hi mi dawizep, ramhnuoi lem chu Nel lo reng reng ka nih a. Guwahati ka umlai, ka khata ka riek ngam naw luot leia rail station ah plateform ticket inchawh a, plateform a thokang laia riek nuom lem ngat ka nih a. Kashmir ka um phut hlim a ka room chu 46 RR hai officer pakhat a thina room, a thla a hrang nasa thei taluo leia hluo ngam lova an rausan ani thu an mi hrila. Zankhat chu Kristien officer pakhat, zu a dawn luhai zek hnungin a rieka, anachu ka in thei hlawl nawh, zana thlahrang an hung ngat ngata a tih a. NELUM naw hle sienkhawm room dang a um si naw leiin chutaka chun ka uma. Sienkhawm, chu room ka hluoa inthawk chun ka dawi em em nahai a bo pha a. Tuhin chu ramsa huoi le thlahrang khawm ka ti ta ngai nawh a. Sienkhawm ka sinthawna, ka khawsakna lekanzinna ramhai hi NEL aum naw em em a ka hriet lei hin vawi tam tak chu beidong ngawi ngawiin ka um hlaka.

North-East, Chattisgarh, Jarkhand le Kashmir ramhai hi Ram NELUMLO, silai chawia ngir, India sipaihaiin an i NEL lo le posting na hmun dinga an i ditnaw em em na hmun a nih a. Kashmir ah lem hin chu Ramhnuoimihai hin India sipaihai nasataka an sawisak bakah mipuiin vawi tam tak lunga dengin sipai duty hai hi an hnawt hlak a. Hiengang hi a ni leiin Kashmir ram hi NEL a um naw hle a, dawrah mamaw inchawk ding khawmin sipai section khat bek guard thuoilo chun dawr fe ngam na ruol khawm ani naw hiel a. Hi lai hmuna sipai umhai hi chu an thova inthawk awmphaw kg 7 lai an hak a, silaimu an kawnga an khit khaia, silai zang kg 4 ding an chawi a, lukhum kg khat vel leh an meng suong popo an in thuom zing hlak a nih. Chun an zal khawmin silai an zalpui zing hlak bawk.

Ramhnuoimi le mipui ringawt khawm nghawk an um lai, ramsa huoi hi an tam em em a, an duty na hmun ah dam Sakei, Savawm le ramsa dang dang an hung hlak a, an motor hmai dam Sakeiin a baw rawk rawk chang khawm a tam hlea. Chu sapsa tu dingin a khawmuol hi nel aum naw em em ela, kum tin hin vur intawl (avalanche) in sipai tam tak tak adelhlum hlaka. Tukum, Jan – March thla sung chau khawm khan sipai tam tak vur intawlin adelhlum a nih. Ei ni lai angin thing ti ding a vang leiin thir tuidawt ang deu hi khawnvartuiin an raw linga, chu chu an awi hlaka. A dei vanglai lem chu inhnawm khawm antak hlea, an inhnawm ding chun ek-in ah tuilum bucket khat bek an bur hmasa phawt naw chun ek-in pipe kha ek inkhalin a dang hlak leiin in hnawm thei khawm ani naw hiel hlak a nih.

Kei khawm hieng lai rama khawsa ve ka ni lei hin ka ramchetna hmun hi NEL a um naw em em el a. Chukhelah ka taksa hrisel nawna, mimal nun le insung khawsakna kawngah mi laia hril inzakum khawp hiel ram NELUMLO tam tak ka hraw hlak a. A chang hin chu, “Khovel rinumna hi puon angin kan thuoa, tlaksamna khawm ka hma tieng sumpui angin a zing, buoina infawn khawm hin ka lalram a mi’n hlat……….., Aw rinumnahai thuo iengzam I lan thlara, damsuonga ka tuok ding le mi la hmuok zing hai chu…” tia Pathien kuoma nuor thusim inzawt hi ka nuom ngawi ngawi chang hi vawi tam tak a um hiel hlak.

Kei chau hi Ram Nelumloa inzin am ka nih aw ka ti lai, keia neka Ram Nelumlo lema khawsa a in ngai mihriem tam tak ka hmu nawk ang lawi si! Chawl in veng ei hang suoka, “Kan bufaiin Pathienni kan banzo naw ding a nih, kar thara kan hlawna ding hlak chu ka hlaw ding ka laklawk tasa ani si, bufai kg chu zat kha zat man ding ka mamaw a nih” tia papui beidawng poisa zawng vawi tam tak ka tuok ta hlaka. Nitin nisa suok zuia inhlaw in an suok hlaka, Pathienni an chawl hadam am a nih ei ti khawm hin a kar thara an inhlawna ding an zawng nawka. Mi sinthhawa inhlaw hipei a um naw vei leh, inhlawna ding khawm chu a vang em em leiin, inhlawna ding neiloa an um chang hi vawi tam tak a um hlak bawk. Hme inhnik chu thukhat nisien papui tam tak chu an kar khat hlaw khan an karkhat bufai man ding an hlaw dawk zo naw chang hi a tam em em hlaka.

An hmangai em em an nuhmei an nauhai fak inhnik le thuomhnaw tha thaw pek chu khawvela an duthusam tak niin ka hriet hlaka. Suongkuo thenkhathai bufak hi an khat tawk hin ka en hlaka, an papuipa rawia an fak le dawnhai le an bur le belhai chu a thanaw thei hle a. An sinthaw sawl em em vei leh fak le dawn inhnik deu met fa thei hai sien ka ti thei em em ela. An hmu phak ve sun an pa rawia inhnik ti taka an fak mawl mawl hai ka en chang chu ka ring hmain ka hnukin ami ul hiel hlaka. Nitin fakfawm zong an ni tawl leiin an nauhai sikul inkai tir khawm a harsa pek hlea, chuleiin an nauhai khawm chun naupang tete in nuhmei/pasal an innei nawka, nitin fakfawm zong chu an hmabak ani tawl nawk si.

Hienga harsa taka fakfawm zonghai te hi family planning hlak hre phaklo anni leiin nau tam tak tak an che dawk nawk hlak si! An hang hrisel nawh a, natna chite’n a hang bawm lem chun an tadingin doctor pan le damdawi inchawk na dingin pawisa a vang hleh a, fakfawm zawng anni leiin mi pawisa hang puk dingin mi ringzo an hlaw thei hlol si nawh. Chuleiin natna chite ni awma inlang khawm hi anni tading chun Aids natna ang el ani pek hlak si. Krismas a hung hnai a, an nauhai thuomhnaw thar ding, an krismas thawlawm le khawrsaw ding ngaituo leh, inhlawna ding an hang hmunaw lem hin chu lumnat hi an um thei em em hlaka. Ka beidawngin voikhat lem chu Muolvaiphei ah, “Lal Herod in naute a that ang el khan Dec. ni 15 hma ngeia naute kum hni hnuoi tieng that el dingin ka rawt pui hiela”

Mihriem hi Pathien tawngsephur ei ni leiin pila ei kir nawk hma po hin chu harsatna in a mi maksan ring a um nawh a. Inhawi ti dinga ei I ringhai popo khawm hi inhawi ti muol reng reng an um nawh a. Khovel hi chu nghawk aum e,,, thi pawt pawt tah inla tiin ei inhram zing zing hlaka. Zuk thi tak tak el ding hlak chu ei nuom bar si nawh, damsawt hi mitinin ei nuom a, ei damsawt hlak chun ei hmabak hi tar a nih a, tar hlak hipeia um ngang si nawh!

Hienglei hi ni naw nim, mi tam takin an hringnuna harsatna an hmasuon ngam tanaw leia mani le mani an inthat el nasan chu! Kum 2011 suonga National Crime Report Bureau hai hril dan dungzui chun India rama hin minute li (4) dan peia mi pakhat, mani le mani inthat an um zie hlak an tih a. Lungngaina kan tlangpui, ka sinthawpuihai hi kan rengin 2,40,000 vel kan nih a, thlatin mi pathum vel, mani le mani inthat an um zie hlak a. Kei khawm ka thei tawka thang lain “Harsatna reng reng siemthat thei le siemthat thei tanaw a um hlaka, ei harsatna ei la siemthat thei hai chu zuk lungngai rakna ding san a um nawh, inkieng hun a la um ding a ni sih a; chun harsatna ei chingfel thei tanaw hai chu zuk lungngnai rak nasan ding a um ta nawh, sukfel theilo a ni ta sih a” tiin an harsatnahai chu hohlim puiin Pathien thu leh ka hnem ve hlaka. Pathien hring neilo an ni leiin Pathien thua hnem chu an in tak hle si!

Mitinin ei inzinna ram seng hi NEL um ei tinaw seng ka ringa. Ei nihai rawi lem hi chu mi fak ang fa phaklo, mi sil le bil ang nei phak bawk lo, ei hrisel naw nak sapa taksa inrim kieng kienga nitin nisa suok zuia fak zawng ei ni tawla. Pathien hi lo nei kher naw inla lem chu khovela hin damsan ei va neinaw awm de aw ka ti hiel hlak. Anleh mi hausa nih in, dit dit neiin, du du fa theiin um inla, hmeltha/piengnal em em niin, nunghak/tlangval dit dit ngaizawng theiin um bawk inla, hrisel em em in sum le paia harsatna iengkhawm neilo dam ni inla, ei inzinna ram hi NEL a um deu el dim maw? Teu lo e, khawvel ram hi Pathien thanglo chun NEL aum hlawl nawh a, ei nghatna tieng tieng hi beidawngna le lungngaina chau a nih. Hieng thu ka ngaituo phat phat Pu Puna in, “Hunte an kiam zel a, lei hlimna a ral thin, khawvelah lawmna a kim thei si lo ” ti le, Pastor Thangngur in, “Lawmna zongin an tlân vêl sang tamtak, Hmu lovin thlan thimah an inkhêlpui; Ropuina hlim an hnot chu sûm hlim ang, Hmu le changtu khomin an nei song nawh”  ti hla an lo phuok hai hi ka lungrila a tharin an hung inlang hlak a. Pathien thanglo chun mihriem hringnun hi iengmalo el ani ziet an hril chieng hlein ka hriet hlak.

Kum 2004 khan ka kala hin lung pahni a um leiin operation ngei ngei ka ngai thu doctorin an mi hrila. Operation ka thaw a nih chun ka sin zawngna lampuia hin harsatna a um ka ring leiin hmun dang dangah operation thawloa dam dan ding ngaituoin ka fe hlaka. ESWL (Rawtnawi) dam hi vawikhat peiah Rs. 14,000/- seng in, tum thum lai ka thaw tah a chu, a tangkai chuong nawh a. Kum 2010 sung popo kha tharum seng tak taka sinthaw hlak ka ni leiin ka kal chu ana ka ti thei em em hlaka. Sienkhawm ka sinthawna a khan damnawna leia thla khat chuong ka chawl a ni chun Relegate ding ka nih si leiin, ka kal nat sa sa chun ka sin chu ka sunzawm tawk tawk hlaka.

Sienkhawm nikhat chu Long Range ah silai kan kap laiin ka kal na taluo lei chun ka tho dawk zo hlol tah nawh a. Chamlovin damdawiin mi pan puiin operation thaw ngei ngei dingin an mi ti el tah a. Operation ka thaw ani chun ka sina inthawkin Relegate ning ka ta, thla kuo (9) ka training zo hnunngin a kum nawk 2011 suong popo ka la training tha nawk ding a na, ti ka ngnaituo chun ka beiadawng hle hlaka. Sienkhawm lotheilo ani tak lei chun operation thaw dingin hospital ka luta, hmel hriet le laina pakhat khawm ka nei nawh a. Ami umpui dinga an mi ruot pek hlak chukantraining instructor ani leiin ka nel naw em em nawk nghal. Aw… Churachandpur dam nisien chu Hmar mi pakhat bek chu ka bula hin um ding anna tiinkanngai sie em em ela.

Chuonga kanngai sie em em lai chun, “Hmelhriet, hmangaitu le laina pakhat khawm I bula umnaw hai sienkhawm, a hmangai em em tu che I pa, iengkim thaw thei hin second khat khawm ka maksan naw che a, I bula ka um zingn annawm, ieng dinga lungngai am I na? I phu phak lovin mal ka sawm che a, in insuong I tlin lo ding, Bangalore ah khawm hospital thatna pawl taka operation thaw thei dingin rem ka ruotpek che a, poisa sing tam tak seng ding nila khawm, I operation thawna leia sengso popo hlak sorkar tum dingin rem ka ruotpek bawk che a, Remruottu, Pathien hrat, a hmasatak le a nuhnung tak kha I bula ka um zing annawm” tia Pathien mi pawlna ka hang chang chun kan zinna ram hi NEL aum em emin ka hriet hiel a.

Operation kan hang zova, khawmuol ka hang hriet chun ka bulah ka tunu ngawi ngawi, ka pa sangnu nau, a hming chau ka lo hriet hlak, a taka ka la hmulo le, a ruolhai Hmar mi vawng hi ka bula an lo thung khap a, “Pute, I har in tak taluoa kan lo buoi sie hman deu an tan naw…” tia Hmar tawnga a mi hang biek chun ka har huoi huoiin ka hriet a. Operation kan zo chun camp ah ni 75 lai sick rest in ka uma. Dan anga ka chunga thil an thaw ding nisien chu, relegate ngei ngei ding ka nih a, sienkhawm Remruottu, Pathien remruot ani leiin ka training chu sunzawmin, thla thum hnungah thatakin Passing Out Parade ah ka thang thei ve a nih.

Operation kan thaw zova inthawk hin Pathien ah ka lawm em em hlaka, umlo khawm in um tir thei tu le um tasa khawm in um naw tir thei tu, thil um popo an bo vawng khawma um, Uma hi ka ta ani lein ka phur rik popo Ama a innghatin, Ama leh hringnun hlim takin hmang zing tum tang ka tih ka ti hlak a. Amiruokchu iengtin am Pathien leh hlimtakin hringnun hi hmang thei ei ta? ti ruok hi chu zuk hril rak ngaina khawm chu ka hriet chuong nawh a. Sienkhawm, Pathiena innghata, beisei taka Ama ko lawp lawp tuhai chu hmangaitu Pathien hin a dawn lovin a maksan ngainaw renng reng a nih. Chuleiin Pathien le hlimtaka hringnun I hmang nuom a ni chun ieng tik lai khawma chawl lova tawngtai ding ei nih ti hi ei hriet hram nuom um ka tih.

Sienkhawm, ei tawngtaina hai hi ei in enchieng hram nuom um ka ti hlak a. Ei tawngtai reng reng hin, “Lalpa, ka khat chun tawngtai dan ding khawm ka hriet nawh ie, imi thangpui naw ani chun I tha ti zawng le I dit dan angin ka tawngtai thei naw ding a nih. Chuleiin, I lawm zawnga ka hni theina dingin tawngtai dan ding le hni ding nangin mi hril rawh” dam hang ti hmasa inla chu Pathien lawmzawng  ani el dim maw. Ei taksa mamaw le ei dithai ei inzawt zut zut ringawt hin Pathien lawmzawng le dit dan ani kher dim ti dam hi ngaituo nuom inla nuom a um ngawtel.

Lal Biekna, “Kan pa vana mi, I hming inzaum raw se, I ram hung tlung raw se…….” tih a ei hril ruol dup dup hlak dam hi a thu nguntaka ngaituo dingin tha ka ti thei ngawt el. A hmasatakin, Pa Pathien vana mi kuomah inzana le ropuina inhlan ding ei na, chu zova chun, a ram hung tlung dingin ei hni nawk ding annawm. I ram hung tlung raw se…, khawvel mihriem popo hi inlalana, thuneina le ram hnawtin ei buoi mur mura. Sorkar le sorkar khawm ram inchuin nasatakin an buoi mup mup a. India khawma Kashmir ram – tlangram, lungkohrawt, kumtluona vurin a del, thlai chieng theina tak tak khawm nilo hi, inchi khat khawm Pakistan laka a chan ding nek chun sipai thisen ieng angin luong sienkhawm a pawisa naw ana. Ei ram inchawk sa, ei inhmun, leilet le huonhai chu ei ta anni leiin ei thuneina an nih an nawm, ei nuom le bu phun ei ta, ei nuom le in bawl ei ta, ei nuom le thlai chi dang dang khawm chieng ei ta, iem a pawina a um leh? ei ram ani leiin ei thuneina ani annawm, midangin iem an hung hril thei leh?

Pa vana mi, ropuina le chawimawina ei inhlan zovah, a ram (ei ni mihriem) hai hi a nuom ang le a dit dan angtaka a hmang thei dinga ei inpumpek theina dingin I ram hung tlung raw se…..tia tawngtai ding ei nih ti hi inkhawm tin dinga Lal Biekna ei hril ruol hlak hin a sukchieng em em in ka hriet hlak.Chuzova chun ei taksa mamaw khawm ei hni ding an naw maw.. Ei ni rawi tawngtai ruok hin chu Pathien kuomah, chu-chuh, kha-khah mi thawpek rawh tiin order ei pek amani aw ti thei hiel dingin a um si.

Vawi tam tak ka sin zawng ka hlawsam hnungin Interview dinga kona lekha ka hmu nawka. Bible chang, “Nauhai bei lakpeka uihai kuoma pek chu a mawi nawh ie” a ta, a dawn a. Ama chun, “Lalpa, ni chu a nih; sienkhawm uihai khawmin an pu dawkana inthawka bei nawi tla chu an fak hlak annawm” a ta. Chu phingleh, Isu’n a kuomah, “Nuhmei, I ringna a nasa em el, I dit ang takin I chunga um raw se” a ti thu hi tiemin Pathien kuoma ka tawngtaia, interview ka fe ding le ding naw chu Pathien ka rawn a. Chuonga ka tawngtai lai chun, nauhai bei lakpeka uihai kuoma pek chu a mawi nawh ie, ti char hi nikhat sung ka lungrila a uma. Beidawng em emin Pathien kuoma chun ka tawngtai ngat ngat a, Lalpa, ni chu a ni annawm; sienkhawm uihai khawmin an puhai dawkana inthawka bei nawi tla an fak hlak ang khan, interview a hin min fe tir la, I nau mi fel le ditum tak tak, I dit dan anga an hringnun khal tu tam takhaiin an I ditlo, a nawi hlek tla bek hi chu, kei I nau tlaktlai na neilo le rethei tak chan ding hin mi siempek ve hram tala, tiin Pathien kuoma chun mitthli tla zawi zawiin ka tawngtai hlak a. Hienga ka tawngtai lai tak tak khan chu Pathien khan a mi lunginsiet taluoa, mi thangpui a chak taluo leiin a mitthli a tla ve hiel amani aw ti dingin keia khan Pathienin ami dawn ngei ngei ding a nih ti hriet na ka nei tlat chu ti! Chuonga ni tam tak ka tawngtai hnunga Pathien mi dawnna chu vawisun chena ka nun sukhlimtu a la ni zing a nih.

Chuleiin ei inzinna khawvel RAMNELUMLO tak hi hadam taka ei hmang theina ding chun, iengtiklai khawm tawngtaina hi mihriemin ei bansan ding ani naw reng reng a nih. Pathien dit dan anga ei tawngtaia, Ama ah ei innghata, Ama ei ngai lawm lawm ani chun Pathien hin ami dawn ngei ngei bakah Ama hmangaina min hre nawn tirin, Ama ah chawl hadam na ami pek ngei ngei hlak a nih.

Pathiena inthawka chawlna nun hmutuhai ta ding hlak chun hi khawvel RAMNELUMLO tak khawm hi RAMNELUM le tlakhla um em em ani lem si. Hi lei hih ni naw ni’m, hla phuoktu’n, “Chawimawina ri ka tadin hmelma, hrielsietna mi chawisangtu ani si….. Tawngsie hrim a um nawh ka ramah, tawngsie khawm halelui vawrna ram a nih……………Vangduoi hi iem ana? Mi tisim vanhnuoiah thina a hung tlunga van kaina ani si” tih a anlo khek suok pui nasan chu! Pathiena inthawk chawl hadamna nun an hmu leiin an tadingin khovela hin harsatna le beidawngna reng reng a um nawh a. Mi in an hrilsiet leh vanrama an lawmman hmu theina ding lampui ah an ngai a, harsatna le beidawngna an tuok le hlak Pathien hmel hmuna ani lem bawk. Mihriemin vangduoina tawpkhawka ei ngai taksa THINA chen an chunga a lo tlung ani khawm a, vanram (Pathien kuoma) fena ding lampui siempek na an ti nawk si!

Ei kut sininrim ra fa dinga tawngsephur ei ni tak leiin hling le buorhai insuo pek ei nih a. Ei damsung khawsak ngaituona leiin ei taksa chu an rim kieng kieng ding reng an nawm. Hla siemtu bawkin, “Damsung khawsak ngaituo nahai hung zuolin ka thla an zar hlie… Lungril taka ka ngaituoin Lalpa imi ngaituo” a lo ti angin ei taksa hi lo sawl kieng kieng sienkhawm Ama ah hadam taka CHAWL hadam theina thuruk Lalpa’n ami pek nawk si!Chu chawl hadamna thuruk neituhai chun khawvela hin vangduoina an tadingin a um ta naw lein an damsung nihai ah khawm RAMNELUM ah hadam takin an khawsa a, an bula chenghai tading khawim malsawna anni hlak a nih.

Anleh, hieng lawm lawma mi hmangaitu, ei beidawng mangang khawm phal lova chawlna tuikama mi thuoitu tading hin ei damsung ni tawite hin ieng am thaw tang ei ta? Thina varal ei kai hunah hmangaitu Lalpa bula hin ieng am hril tang ei ta? Ka sandamtu chu tuok dingin kut ruokin fe’ng ka ti maw……..? Nikhat khawm a rawngbawl lo le thlarau bohmang pakhat khawm thuoi lovin kut ruokin ka fe el ding ani? Chuleiin unau dittak, “Lalpa, mi hmang rawh, kei hi fe’ng ka tih” tiin nitina ei sinthawpui thlarau bohmang pakhat bek hi khawvel RAMNELUMLO a inthawk hin Krista kebula thuoilut dingin thang I lak naw ding maw………………………………………

DAMLAI THLALER

~Lalringsan Hrangchal

“Anhoi a khawm inhoi hmunkhat, rinum a khawm rinum hmunkhat, rikphur insawk tonin, hlimin hmang tang ei tih; DAMLAI THLALER ram a hin”    - S.N Ngurte


Hi a chunga thu hi NSSU Junior Deptt. ka ni laia Pu, S.N Ngurte lekhabu ziek ‘Damlai Thlaler’ ti ka tiem huna ka by heart ka la hriet zing a nih. Hi hi naw khawm hi ama Pu, S.N Ngurte lekkhabu ziek bawk, Senior Deptt. ka ni laia ka by heart “Gone are the days of my joy; the thought of ever passing events; keep me awakes all the nights; days are short and, nights are long, but events that are sweet and lovely, remained fresh in my memory; I am always looking forward, to spent the longest days and nights happily; but, nobody feels the pleasures of my company” ti hi a nih a. An diknaw na khawm a um thei, kum 11 vel liem tah a ka by heart dan ang anga ka ziek a nih. Hieng hunlai hin lekha ka hmu hmu hi ka by heart mei mei hlaka. Churachandpur ah High School ka kai ding a nih ti ka hriet lem khan chu Pi, Zosangkim in Vocabulary Finder (English – Hmar Dictionary) a ziek kha ka by heart zo hman vang nghe nghe a nih. Hi Dictionary hi chu ka by heart thei rak naw leiin hi ai hin Idioms & Phrases bu pakhat ka by heart lema, chu hunlai chun khi a chunga Pu, S.N Ngurte thil ziek “but, ti le nobody feels the pleasures of my company ti inkar taka khin Owing to crux of the question” ti ka belsa a, andik le andiknaw khawm hre chuong loin nunghak, Sap tawngin lekha ka thawn nghe nghe a nih.

May, 2012 khan thla hni aw ding Collective training nei dingin ‘B’ Coy thuoiin Bhondsi (Haryana) ka pan a. Training kan zuk tan deu hlim chun kan hotu thenkhatin ka chunga case rik takel an mi siem khum bur el a. Ka thiemthu khawm hril theilo chun a hmasataka Court of Inquiry nei dingin an tih a, chu inquiry dungzui chun sipai court pathum GSFC, SSFC le PSFC hai chu pakhat tak hmasuon dingin an mi tih a. Kum 2 ½ ka thang tah a, promotion vang vang kan tak leiin record ka nei that a ngai vei leh, chuonga court ka zuk hmasuon el ding chu pawi hi ka ti em em a. Nikum 2011 khan, sinthawthat lawmman tum hni zet dong ka ni leiin ka fena tieng tieng mihai inza le ngainat khawm dong hlak kha ka nih a, tuta hienga ka chunga case a hang um el hi hrietthiem intak ka ti hle a. Case ka awr chena inthawk hin ka juniorhai khawmin hmusit em em in ka thilthawhai dam an mi sawisel a.  An mi hekna thua hin suolna neilo ka niziet reng reng mi hrefu pek nuomloin, ka ruolhai hlak chun ka lungril nat dan ding ngawtin tawng an mi nei khum a, ui ek phur ang hiela mi ngaiin an mi pawlser vawnga.

Karkhat suong, ‘Lalpa indikna lal hmawl hi I ta ani naw am a nih, I hmangai ngawi ngawi I nau hin harsatna namenlo ka tuok hi en harsa imi ti hlol naw ani maw’ tia bungheia nasataka ka tawngtai khawmin Pathien thangpuina rawl reng reng ka hriet nawh a. Pathien khawmin a mi nghatsan an ta awm hi tiin zana khawm insunga riek ngam taloin tuola ka khum ka putdawka, field zawla zalhmun ka rem hlaka. Lal Saula’n, Pathien a biek pawp thei tanaw leia Samuel thi hnung an kodawk tir ang el khan, bungheia ni tam tak ka tawngtai hnung khawma Pathienin ami tosan zing leiin case mi siemkhum tuhai hi in chapchar pui tawp el dim ani aw ti dam ka ngaituo rum rum a. Ka thi khawma ka thuomhnawhai le ka ruong, kan in chen thak tlung chu sipaihai mawphurna ani leiin ka thi hnunga ka sunghai tiem ding tiin “Ka Pathien iengdinga I mi maksan am ana!”  ti le “My Last Will” ti lekha ka zieka, ka laptop a chun ka save nghe nghe a.

Hi thu ka zuk hril lang kher nasan chu: Ka chintea inthawk hin Sipai thang hikanhawk em em hlaka, Sipai Uniform kimin inthuom lang, Pistol pai lang chu khovel hi inhawi em em dingin ka ring hlaka. Naupang tam tak tak hi ka thuoi khawma, thinghna in Uniform ka siem puia, thingphek bawngin Silai lemkansiem bawka, sikul kainaw nihai hi chu sunnitlaka inhnelin Sipai khawsak dan hikansir pui hlaka. Parbunga hin CRPF an um hlaka, an Camp tuolah an duty hlaka, kan za thei em em leiin ka rawihai chu thuoiin salaam ka va buk pui hlak a. Inrinni hin Fanghma phurin Lo ah ka fe hlaka, ieng angin phurrik phur lang khawm Sipai Camp tuol a, Sipai dutyhai bul ka phak phat chu khawng em em in salaam ka la buk tho tho hlak a nih. An Camp chu daiin an inhuon a, an inhuon na bak a chun an hmunhnawkhai hi an dehawn hlaka, chu an thil ditnaw peihawn – bottle ruok, toothpaste bawm ruok, an hnerhmul metna blade, pentui bo hnung, ngatin bur ruok, etc hai hi ka rawihai ka rut khawm puia, khawhnawm a hin Camp ka bawl puia, chu taka chun kan sie bum rem rum hlak a nih. Ka ngaituoa Sipai hi chu ka lo thang chak hle chu a lo nih, hlaw bo khawmin thangpeiem em ka ti ka ti hiel hlak a nih.

Sienkhawm khang lawm lawma, Sipai ni inhawk, Sipai nuom luot leia hlaw neilo khawma thang nuom hiel pa kha, ka hang tlinga, sin ka hang thaw tan meu chun ka sipai thang chu kan sir ngawi ngawi el tah si! Silaimu karah nitin sin thawin, ka thei ang tawka tha a sinthawa, sinthawthat leia lawmman hiel ka dawng hnung khawma ka sipai thang kan sir tak laia, hienga indiknaw taka ka chunga case an mi hang siemkhum nawk lem hin chu ka sipai thang kan sirna a suk zuol ngawi ngawi hlaka. Ka lo thang chak ngawi ngawi hun laihai takngiel khawm te chu tawngsie inphur ka nuom hiel el a! Ka nghawk em em el tak lei chun thei tawpa lekhatiem zuolin sin dang a dinga exam dingin kan buotsaia, sienkhawm exam thaw nawk ding hlak chun office a inthawk No Objection Certificate lak a ngai nawk si. Chu NOC hmu ding hlak chun tuta ka grade pay neka grade pay insang lem sin a ningot naw chun ka hmu thei naw bawk si. Ka beidawng chun poisa peka in resign el dingin kan buotsaia, poisa peka in resign ding khawm chun a harsa em em el a, a thang a harsat nek hman khan in resign chu a harsa lem si, suty fe a, kir nawk talo el ding zuk ti ding hlak chun kum 21 suonga kan chukdawk, ka original certificate ka submit si.Kanresign thei si naw lei chunpeile pei naw thu hril loa ka sina lungawitaka inbur dinginkansuk hadam hlak a.

Ka sin ka nghawk baka, Kashmir hi ka ningantel ta em leiin hmun danga um dan ding lampui um thei sien aw, hmun danga mi sie hai sien chu ka sin khawm hi inhawi ti deu kan ringa. Chuonga ka ngaituo lai tak chun, Aizawlah battalion thar an honga, mihriem an mamaw rawn leiin a fe nuom nuom hming peklut ding tiin message a hunga, Pathien remruot ngei nia ngaiin kei khawm chun thafan takin ka hming chu ka pek a. Iengtikam aw Aizawl a chun an mi thawnsuok ding tih a nghakhla em em a ka um lai chun, kum nga dang Kashmir a la um dingin, 82 battalion ah an mi sawn dei a! Ka lungsen ka hang inhrawt deu hlak chun, 82 battalion hi LoC a deployed an nih a, an hotuhai hi putar deu vong anni ta si leiin nang nuhmei la neilo, thisen lumlai I ni leiin lotheiloa I fe a ngai a nih an mi ti bur si. Chuleiin Sipai thang pei talo le Kashmir nghawk ngawi ngawi kha, kum nga dang Kashmir vur dei ka la hip nawk ding a ni chuh! ‘I naupang lai khan nang le nang I kawnga inkhitin I nuomna tieng tieng…..……. I puitling hnung ruok chun miin I kawnga khit an ta I nuom nawna tieng tieng…’ ti kha ka hriet dawk vong vong el annawm. Damlai thlaler a hin lawmna a kim thei si nawh!

Ka aim in life, ka chintea inthawka ka ni nuom tak chu Pathienin a min ni tira, ka hang thaw tan hlak chun vangduoina suorbila min tang tirtu chau in ka ngai lem tah si! Tuhin ka nuom chu, Parbung lai um lang, bawng le ui vai teu lang, aithing bil nei bok lang, 407 le 207 motor pahni neiin Parbung le CCPur inkar ah service lang, private school ah teacher a thangin class x inchuklaihai ka duthusam in lekha dittawkin hril thei lang, ankhat tawkin Pastor bielfanghai uisa lo khilai in an bielfang lo zuiin khawsa lang chu hlim kan ring em em a nih. Hi ka thil nuom hi Pathien zara ka sina inthawk pension chen ka thang thei ani khawma ka la thaw tho tho dinga ka la reserve chu a nih. Anleh, tuta ka nuom ang tak hin um lang ka hlim dim chu maw? Teu lo e……ka duthusam angchar hin hang um thei ni chie lang chu, ka sipai nghawk ang tho hin ka nghawk nawk tho tho ding a nih. Damlai thlaler a hin lawmna a kim thei si nawh!

Chuongchun - khang khan um lang inhawi a tih tiin damlai thlaler a hin indap ei ta. Beiseinain hmatieng mi thuoi a ta, ei beisei le duthusam ei ban phak phat phat leh hihi chu a la ni naw deu ie tiin hmatieng beiseinain mi thuoi nawk hlak a ta. Chuonga fe peiin ei hringna hlak chu chelding thei niloin chau tieng panpeia ta. Nu le pa thuawi hi hnuoia khawm damsawtna a nih a, nu le pa thuawi mi ei nih a, Pathien a inthawk hriselna kawnga malsawmna ei dawng a ni chun, ei taksa hratnaw hnunga khawm tar kunin la dam ei ta. Tarkunin ei dam naw hlak chun ei hrat lai le ei vanglai takin ei thi ding a nih si, thi vak hlak chu mitinin ei I nuomnaw tak a nih si. Ei thi vak naw le hlak ei hmabak chu tar a ni si, tar hlak chu pei a um naw bawk. Ei voisun sinthawhai le hringnun a hlak inhawi ti muol um bawklo, ama chu chuongchu khangkha a ni leiin inhawi ting a tih ei i tihai hlak khan inhawi an lo ti bik nawh a, ei i ti ang kha ti ve in midang inhawi ti an ring nawk pei bawk. Anleh, mihriem hringnun hin iem umzie a nei leh? Damlai thlaler a hin lawmna a kim thei si nawh!

Tarhai hin mi lo hnam naw hram hai sien, hieng thu ka ngaituo phat phat hin tar ruol bawk hin ka lungril an hluobit nawk hlak a. Insung neinung deuva Tarhai hin chu thingpui buong dam, bu le hme inhnik deu dam, vitamin ṭha dam, sil le fen ṭha le puonthu lum hun tawk dam le enkawlna ṭha tawk anla nei theia, ngaituo le lungsiet hi anla um naw deuva. Chun phai ram le khawpuia tarhai hin chu facilities anla hmu ṭha deuin ka hriet hlaka, thingpui buong an hmu phaknaw ani khawma, thingpui sen (athlum) bek hi anla dawn phaka, TV dam en ding hmuin, a pasie deuhai khawmin sa fak na ding an hmu fuk chang hi a la tam a. Tlangrama tar hai mawl te hi a nih lungsietum chuh! Facilities reng reng an hmu phak nawin ka hriet hlak chu tie. Thingtlang Tar chau nilovin, Phairama Tar, du du fa a dawn thei, sil le fen tha an dit dit nei thei le duot em ema an nauhaiin an I enkaw hai khawm hin khawvel hi inhawi tina reng reng hi an nei tawl ta nawh. An tadingin beisei ding le hlimna ding hi a vang ta hlea, ruol le insukhlima, kholai leng thovenga, invak mei mei hai khawm hi an tadingin anhawina reng reng hi a um ta ngai nawh a. An hlimna le lawmna tak chu, an vanglai hun, an nunghak/tlangval hun laia an luck zie dam le an nunhlui dang dang hril puia ngaithlak pek hi ni tah in anlang. An tar chau deu deuva an lungril khawm a naupang deu deuva, naupang hai sawisak bur chauh an ni nawk hlaka. An thi phat hlak chu nunghak-tlangval inlengna tha a ni phak chau ta hlak si. Chu chu ei hmabak a ni chu! Damlai thlaler a hin lawmna a kim thei si nawh!

Pathien zara ei dam ani chun, ei hmabak hlak tar a nih si. Ei voisun hringnun a hlak hin inhoi ei ti naw nak sap ah natna le hrisel nawna dang dangin a mi hang chimbuoi nawk a, suol leiin lungngai le beidong ngawi ngawia ei in ngaisiet rong rong hun hlak hi a tam. Ei hlimlai le ei lawmlai ni ve sun hai hlak te hin MITTHLI a lo pai ruk zing a nih an ti nawk bawk! Pathien Thlarau pawlna zara ei nun hlim em em hun lai hai khawm a um hlaka, sungkuo kima hlim dar dara hun ei hmang ni dam le ruol le paihai or ei hmangai takhai le hlim taka hun ei lo hmang nihai khawm a um ve bawk hlak deh. Sienkhawm, khanga ei hlim em em hun lai khan mitthli a lo pai ruk zing si!. Kha ei hlimlai nihai ngaia khawsawt leia beidawng taka mitthli tlak hun hin a mi zem buoi nawk hlak si. Ei khawsot beidawngin hla ei hang ngaia, ei sungkuo hlimlai ni hai dam, ei khingpui nuhmei/pasalhai pur dam, ei hmangai em em ei nu ei pa, ei nauhai pur dam a hung zuol a, ei ruolhai or ngaizawnghai le ei hlimlai nihai dam ngai leiin ei mitthli hi a tla nawk hlak a nih. Damlai thlaler ah hin lawmna a kim thei si nawh!

Nang le chu ieng ieng thawin, khawlai hmuna um inla khawm inhoi vawng a tih, ‘Dittakhai le bahra khur huot’ an lo ti an nawm, ti changchawiin, “Anhoi a khawm inhoi hmunkhat, rinum a khawm rinum hmunkhat, rikphur insawk tonin, hlimin hmang tang ei tih; DAMLAI THLALER ram a hin” tiin ei hmangai takhai le lo innei ni inla khawm hlimtaka ei hun hmang sung kha mitkhap kar chau am ani aw ti dingin sawt a dei hlol si nawh. In ngaizong laia in ngai em em hai khom an hang innei meu chun bahra khura fak zong chu hril lo, fai sa ringa an khawsa khomin hlimna ram zuon phak chu an vang hle. An innei hnung sawtnawteah beidongnan a zui nawk hlak si. Nau an hung nei a, enkol dan ding  ngaituoin tha le zung le lungril an hung seng tan a, nauhai leia inhalna a hung um a, tleirawl pangti innona hai hung chuoi in, nau êkin puonbil a hung del a, zun hîng le êk thu rimin khum a hung bawm hun a lem chun tul lo deua khawm insel inhal a tlung rop ta hlak si. Damlai thlaler a hin chu dittakhai le khawm lawmna a kim thei si nawh!

Hi lekha ka ziek lai hin, India ram thlalerah ni 60 um dingin order ka hmu a, ka hringnun thlaler ni bawk ka taksa thlaler rama thla hni zet a zuk khawsa nawk ding chu ka pei naw hlea chu vui thei ka nisi naw leiin ka zu umna ding ram umdan chu ka ruolhai kan dawn hlaka. Tui dawn ding le insilna ding a vang hle a, fak le dawn a tha nawh a, duty ruok chu sawl a um hle. Nang khawm Post Commander in um I ta, imu khawp hmu naw hle’ng I tih, zana gypsy in vawihni bek International Border line ah duty I check ngei ngei a ngai ding a nih. Fak le dawn tha le imu huntawk I hmu nawk naksap ah I zal phat phat Rul (Snake) ting(tring) I ta, in tha ngam loin I um hlak ding a nih. Rulhai hi hmu elthei niloin thlaler pilvut hnuoia hin an hunga, ei in phat phat mi chuk loin an min thuok khuma ei damnaw ngat ngat hlak a nih an tih a. Imu khawp naw, fak le dawn thanaw, tui vang le duty harsat khela thlaler nun sukrinumtu dinga Rul an hang um nawk tlat el chu ei damlai hringnun thlaler le hin an ang awm ka ti hle leiin a hma a fe ka peinaw em em khawm chu iemani ti takin ka fe chak pha ta lem tlat a. Hi ei damlai hringnun thlaler a khawm hin harsatna ieng khawm ei tuok naw khawma ei hringnun reng renga hlimna ding a umnaw vei leh, hlawsamna, pasietna, hriselnawna, etc tam takin a mi man det tlat bawk si leiin Damlai Thlaler a hin chu lawmna a kim thei hlol naw a ni hih!.Anleh, iengtin am um tang ei ti leh? Iengtin am hringnun hi hmang tang ei ta?

“Hun hai an liem peia hnuoi hlimna a bo hlak, khovela lawmna a kim thei si nawh, Lalpa hung leng la aw, ni ropui intlun la, an rieng nauha’n an hnuoi rinum maksan an nuom; Aw Edenthar inhoi a chun mi thoui la, lungngaitaka inthehai kha lengkhawm inla, kan lawm kim tang a ta, inpak pei kan che, khawvel hi ngai ta nawng kan ti I ram a chun……… ; I tadinga tuorha’n chu ram chu an beisei, hnuoi lawmna an tadingin a vul si naw… An ta’n khuo var sienla Salemthar inhoi ah I thuoi khawm hun ni ropui ngai in an thlir zing”



“Khovel mawina popo hi chatuon an tlingzo nawh, sienkhawm a mawina ei zong rawp hlak, khovela hin inhoiin leng lang khawm invai ka lo nih……; A hmangaina zara hin hring damin ei uma, sienkhawm a hmangai ei theinghil hlak, Kalvari intlanna ngai naw angin hnuoi par ka lo lawm.”



“Sum le pai hausakna duamna hai hin, chinlem a nei si nawh lungawi tawk an tak…….; rethei pasie khawm hi Isu thang naw chun, tuorthiem dan a um naw lungawi tawk an tak………. Rethei dan ka thiem ta, hausak dan ka thiem ta, tlai le khop phingtama umdan ka thiem ta, mi hmangaitu Lalpa ka iengkim a ni, mi sukhrattu a chun iengkim ka thaw thei”





“Lawmna zongin an tlan vel sang tam tak, hmu loin thlan thima an inkhel pui, ropuina hlim an hnot chu sum hlim ang, hmu le changtu khawmin an nei song nawh, nang ngei Isu ka nei che chun, ieng dang am ngai ka ta maw Lalpa, iengkima ka iengkim I nih…., nang ngei Isu nei tlak I nih, chatuon chena ropui le mawi deu deu, hnuoi le vana malsawmna hlu”

Hieng thu ka ngaituo lai hin, Shillong ICI Biekin ah (L) Rev. Ngamlalchawl in, “Khovela suong ding nei loin, in lawilutna ding in-le-lo nei naw lang khawm, Isu ka nei hi ka lawmna a nih” tih a mitthli far nguoi nguoia, Isu a nei hi a lawmna tak a ni ziet a hril ka mitthla ah a hung inlang vong vong chu tie. Khovela hin in le lo tha le sum le pai tam tak neinaw sienkhawm Isu a nei lei khan a damsung kha Rev Ngamlalchawl kha hlim em emin midanghai tadinga malsawmna a ni thei a ni kha! Ruol pakhat hi ka neia, ama chu unau piengpui pakhat khawm a nei nawh a, a nu le pa an thi ta bawk, a pu’n a enkai hi a na, a pu khawmin a thi san nawka, a khat chau chun an ina chun a um hlaka. Lekha khawm inchuk zawm thei ta loin a fak le dawn ding ngaituo hin nitin sin a thaw hlaka, a chan chu ka lunginsiet thei em em a. Nikhat chu ramtin kan dawn a, I khata I um hi I ti hlak am? Zana dam hin I in thei hlak am? Vangduoi inti ngawi ngaawi chang dam I nei hlak am? ti kan dawn a. Ama chun, nangni chu inlo harsa a ni khawmin, zing le zanin Nu-Pa ti ding inla neia, in harsat le beidong chang hai khawma intlunna ding nu le pa inla neia, krismas a hung tlung phat khawm veng dam inla fe theia. Kei chu ka beidong le mangang chang khawm Nu-Pa ti ding ka nei nawh a, krismas a khawm veng fe na ding ka nei ve nawh a, sienkhawm iengkim thawtheitu Isu ka nei leiin ka hlim em em a nih. Hi ina hin ka khata um ka ni nawh a, Isu le um kan nih, ka zal le ka tho khawmin Isu le kan nih an nawm, taksa rama nu-pa ti ding nei naw lang khawm Pathien hi ka Pa tak tak ani leiin khovela hin vangduoi intina reng reng ka nei nawh a, ka chan a hin ka hlim a, ka nina le ka hringnun lampui hraw ah hin Isu leh kan ni lei hin tukhawm kan hnar nawh a, ka chan a hin ka lung a awi em em leiin ka hlim em em a nih, tia a mi dawn chun naw dang ka ngha a ka ring hma’n ka mitthli a tla hiel a nih.

Tiemtu dittak Damlai Thlaler a hin lungawina kim reng reng hmu ding a um nawh a, ei nghatna tieng tieng hi beidongna chauh a nih. Lalpa thanglo chun officer nina dam, sum le pai hauna dam, hmelthatna le varna, lekhathiemna dam, thla hlaw sing tam tak tak dam, inlalna le thuneinahai popo khawm hi teplo el an nih. Sienkhawm Isu le chu hi Damlai Thlaler ram khawm hi hlimna le lawmna ram a nih ti hre tharin, “Anhoi a khawm inhoi hmunkhat, rinum a khawm rinum hmunkhat, rikphur insawk tona, hlimtaka DAMLAI THLALER ram a hin hringnun khal dingin ei rengin ISU NEITU ni tum seng ei tiu”

Hnuoi lungngai le rinum,buoina tinreng hnuoiah,Ringtuhai chu lawmin hla ansak hlak,An tadin khuovar sien, Salemthar inhoiah,I thuoi khawm hun ni ropui ngaiin an thlir zing.

Tragpura LoC
Kashmir
06. 08. 2012

ADVANCE CHRISTMAS AM, ADVENT CHRISTMAS?

~Lalringsan Hrangchal

Advance Christmas ti hi Hmar Tawng am a ni aw ti ding hielin mitinin ei hriet lar em em el a, eini rawi hi chu thil ei hang hril khawm hin Sap Tawng chite bek ei belsa naw hin chu ei hrilzo thei ta naw’m a ni aw ti ding hielin Sap Tawng hi ei hmang nasa tah a, Pitarhai chen khawma Advance Christmas hi ei Tawng ang elin a umzie hi ei hriet lar ta a. Mi tam takin Pathien Thu an hang hrila, Hmar Tawng hi ka thiemnawa ei hang ti hmasa el tahai dam hi a awm tho a nih. College ka kai laia ka ruolnu pakhat chu Mizoramhai pasalin a nei a, Mizorama thlahni a hang um a, a hung suk nawk chu Hmar Tawng a theinghila, a buoithlak ziet tawpel chu! Ei piengpui Tawng khawm thiem si lova Tawng dang ei hang thiem lem em em el hi chu a mak ka tia, awi intak khawm ka ti nghe nghe hlak. Ei Tawng hi thiem ei ta, chu chun Sap Tawng le Tawng dang danghai khawm hi ei thiem ding chu ni awm tak a nih.

Iengkhawm nisien Advance Christmas ti hi ei Tawng pakhata ei hmang ve hrim hrim chu a ni ta awm a, ei tawng ei suk hausakna pakhat khawm ning a ta, lawm aum reng reng. Sienkhawm Advance Christmas tia Christmas tawm zata ei hmang hlak hi ei ti dik chie am aw ti hi chu ngaituo chieng vang vang inla chu nuom a umin ka hriet a. Mi tam takin Advance Christmas nilovin Advent Christmas ti lem ding a ni ei ti hlak a, Advance am Advent ti ding hi kei khawm ka buoi em em hlaka, a thumal hung suokna dam ka ngaituoa, a ienglem am hmang ding ti hi ka buoi deu deu hlak a. Grammar dan taka, chu chu hmang lem ding a ni ti khawm hi a um biknaw chu ning a ta tuchen hin Pu L. Ruoivel Pangamte khawmin iengkhawm a hung hril ri chuong naw a. Chuleiin ka ngaidan tawite ka hung zieklang ve a nih.

Europe ram le Thlangtieng pang ram a hai khun chu Advance Christmas ti hi an hmang ve ngai naw ni awm tak a nih. Advent Christmas ruok chu an hmang ani ti hriet thei chun a um. ‘Advent’ ti thumal hi Latin Tawnga inthawka laksuok a nia, English Tawnga a umzie chu ‘a coming or arrival’ tina a ni a, ei ni Tawng chun ‘thil hung tlung mek’ ti inla a fie thei dim chu! Advent Christmas hi kumtin Christmas ni a tlung hma Pathienni vawi li (4) a inthawka hmang tannin Dec. 24 zan a tawp hlak a nih. A tlangpuiin Nov. 29 a inthawka Dec. 24 zan chen a hmang hlak a nih. Khawthlang tienga ringtuha’n Advent Christmas an hmang nasan deuva inlang chu Pathienin mihriemhai a hmangai luot leia mihriem anga hung insiema eini lai a hung cheng hi an lawm em leia hmang hlak an nih. An hmang dan tlangpui chu, Good Friday le Easter Sunday tawma ringtuha’n ‘Lent’ an hmang hlak hai ang deu khun Christmas hung tlung ding lo inbuotsai lawkna le lo insukthienghlimna in an hmang tlangpui nisien a hawi. Advent Christmas hi Pope Gregory – I hun lai a inthawk voisunni chen hin Roman Catholic Kohranhai chun ursun takin an la hmang hlak ni awm a nih.

Advance Christmas ti ruok hi chu eini laia ei lo phuok chawpel nisien a hawi, Advent ti khawm hi Thlangtieng pang rama Kristienhaiin tha anti anga anlo hmang el hlak ana, Advance Christmas khawm hienglai Kristienhaiin tha ei tia ei hmang el ana apawina a umin ka hriet nawh. Isu Pieng hun indik tak khawm Biblea hmu ding um chuong lo chu! Sakhuo dang phuntuhai chu an piengni chieng taka hmu theiin a uma, Biblea mi ropui tam takhai khawm an piengni chieng deua hmu theiin a um bawk lai, iengleia Isu pieng hun tak hriet theiloa a um el amani ti hi chu thil mak chu a nih. Chuleiin Christmas ni indik tak hi a hrie ei umnaw leiin Advance Christmas tiin hmang mei mei inla khawm ieng am a pawina um chuong a ta maw!

Amiruokchu Advance ti hi Saptawng a ni tlat leiin ei ngaituo hlak meia ni maw, Sorkar Sinthawtuhai chun Christmas tawm hin chu Advance Festival tiin an hlaw hi advance in anlak thei hlaka, kut sinthawtuhai khawm in an sinthaw hlaw ding advance in anlak thei bawk hlaka, an hlaw ding kha advance a anlak ani tak leiin thla a tawp phat le hlaw anlo lak advance leiin lak ding an nei nawk ta ngainawa, chu ang bawkin Advance in Christmas ei lo hmang tasi ani chun Dec 25 ni hin Christmas hmang taloin um inla chu Advance Christmas ei hmang dan hi andik ding chu nilem sien a hawi ngei. Ringtu hmasahai lo hmang hlak dan le a thu umzie ei ngaituo chet chet chun Advance Christmas ei ti chun Christmas hmang dinga ei lo inpuochana, thuomhnawthar dam, Thawlawm dam le thil dang dang ei thawhai hi inkawktir inla Advent Christmas ti hin tulaia Advance Christmas eilo hmang hlak hai hi inkawktir bawk inla a pawi hle dim maw! Chuleiin einihai rawiin Advance Christmas ei ti hi chu andiknaw deu ani ei ti el dim a ni? An nawleh Advance Christmas ti ta ngailoin Advent Christmas ti hin hmang lem ta hlak inla a pawi bek bek a um chuong dim maw?

India Danpui hnuoia kamzalenna ei nei ti hrezingin ka mimal ngaituona le tha ka ti dan chun Advance Christmas tita ngai lovin Advent Christmas ti nilem tasien tha ka ti a ni chu! Tiemtuhai iem in ngai dan a ni ve leh?



Copyright: VIRTHLI.COM retains full copyright of all published content, unless an excerpt or code snippet is attributed to another website. To republish posts, the best way to do this is with a link to this web page.

PIELRAL NISA

~Lalringsan Hrangchal



Zieng ka tho in hma thei taluo lei am a ni ding nisa hi a suok intak ka ti thei hlea. Nisa suok nghakin insawng chung veranda a hin tuktin ka thung hlaka. Ka umna inchunga inthawka zieng daidaw hung fartla tak takhai chun thawklekhatin ka thleirawl lai huna a mi thuoi kir hlaka.

Zieng khawvar that hma a meiser sita bu ka thak hun dam, Zieng inhma deu deua Christmas thuomhnaw man ding tia hmarcha loa ka fe hun dam. Ka daidaw palna ka khup hnuoi tieng po hu thluka lo hnawma mazu chang ve malama bethlieng kunga khau thikthi ka man hun dam. Kan khuo thleirawlte hmeltha ka ti em em, ka phu phak ruol nia ka hriet naw em leia ka try ngam ngailo nu’n a kutsebi a min buntira, hmarcha ka lo zata ka kutteua chu kutsebi thlevar ka hang hmu deu zing leia ka hlim ziet hai dam te kha.

Sap hai lekha ziek thiem P.B. Shelly’n, “Ei hlim lai ni taka ei ngai nihai khawm hin mitthli a lo pai ruk zing a nih” a lo ti hi andik ka ti zuol thei em em a. Ka thleirawl lai huna mawl em ema hun hlimum taka ka hmanghai te khan ka mitthli an suktlak ta ringawt el a.Khang hun laia hlim em ema ka hun hmanghai te khan voisun ka mitthli an suktlak ding a ni ti reng reng ka lo ngaituo ngai si nawh.

Khawmuol ka hung hriet tana inthawka voisun chena Pathien mi thuoi dan hai ka hang ngaituo hin hrietthiem intak ka ti hle leiin Pathien laka hin ka nuor em em hlaka. Ka naupang lai hriselnawnain kan insung a faksiet nasat ziet dam, voisun chena ka hriselnawna hai le lekha kan chuk suonga harsatna ka tuok rawn biek ziet dam le voisuna ka nina le ka sinthawna a hai hin ka lung hi a awi theinaw hlea. Mi anga nina nei nilang chu ka harsatna tuorhai zieklangin mi tamtak tadinga malsawmna a ni hiel khawm ka ringa.

Ka hung graduate a, mi angin sin ka hang zawng ve bawk hlak chun Hmar nau lai keia neka hlawsam rawn an um dim a ni ti thei hielin ka sin zawngna lampuia hin harsatna an phum rawn biekin ka hriet hlaka. Mihai hlawsam dan le ka hlawsam dan hi an angnaw hlea, ka chunga hin Pathien hi a TAWROT biekin ka hriet hiel hlaka. Kei chu hlawsam el khela vai rama vawi tam tak a min chavai tir el baka, ka nu le pain an faksik tak meu meua an pawisa mi hung thawn tawk tawk pawisa tam takhai te kha vai rama amin khawral tir hlaka. Sipai ka ni nuom luot leiin Allahabad, Bhopal, Bangalore le Kolkata a hai voi tam tak pawisa khawral, chavai le hlawsam dingin interviewa a min fe tir hlaka. Hlawsam ding tho tho chun a hnaina deua pawisa seng thlawm deuna dinga hai min fe tir hlak sienla ni ding kha!Sipai ni ding hin a mi phalnaw nieng a tih tiin SSC hnuoia sin dang dang le Bank a hai ka lung ka hang inleng ruoia, chuong a hai khawm chun  voi tam tak interview a bawk ka hlawsam nawk si. Written hi a min fethleng tir khanglang in pawisa seng ral dan ding kher kherin interview chen hi a min fe tira, ei chavai zek hnung le pawisa nei sun ei seng vawng hnungin a tawpa a min hlawsam tir nawk hlak si. Ka hang ngaituo vang vang khawm hin Pathien hi misuol tak niin ka hriet tlat el tah a. A HMELMA ni dinga a mi lo indin ka ni awm hi tina lungril lien tak ka nei hiel tah a.

Hienga ka tadinga a suol hle ani ti ka hriet hnung khawm te hin belding dang ka hriet hlawl sinaw leiin Ama bawk ka bel nawka. Ka chunga a thil thanaw thawhai popo theinghil pekin ka ngaidama, Ama a bawk kan nghat nawk hlak lei hin maleilei a sawnga ienga a mi ngainaw zo vawng anta hih tiin Pathien chunga hin nuor hel ka tum a. Mosie dam kha a nuomnaw sa sain a ko luia, Tirko Paula dam kha a suol em em vei leh ka belruot a tia, Pharoa dam kha a nuom thu bek bek khawm niloin a lungril a sukngar peka, Lal Saula dam a nuom thu ni bek bek loin mipuiin an hni nasa em leiin lal anni tira, a tawpa a sunga khawhri an lut tira lungngai takin an thi tir nawka. Pharoa hai, Lal Saula hai ang deua a thanaw tienga  hmang dinga Pathienin a milo ruot ka ni awm hi tiin ka ngaituoa. Voisuna sin chite thanaw deu ami pek khawm hi kan lawina kohran nu le pa ha’n an mi hni pui nasa em leia ami pek mei mei niin ka hriet a. Chuleiin tuta inthawk chu suol deua hun hmang dingin kan siema. Ka suol na dinghai khawm chu a hnuoia ang hin point ka siema:-

a)      Zu dawn ding

b)      Nunghak/Tlangval na kawnga inhuot ding

c)      Thu khel hril ngat ngat ding

d)     Bible tiem le Tawngtai tawpsan ding

e)      Pawisa thei ang anga fakruk dan ding lampui ngaituo ding

f)       Zawlro/Zamaw sam deu zing ding

g)      Suol thaw dinga midang thlem ngat ngat ding

h)      Setanic kohranhai zawm dan ding an hmaw tienga ngaituo ding



Ka sin ka hang tan tuma leh, zu chu ka hau hlea, anachu ka training zo, veng ka fe khan Biekina Pathien hmabulah, sipai ka thang suong popo zu hrim hrim intemlo dinga thu Intiemkam kan ta si. Ama (Pathien) lei niloin ka mihriem ram taka khawm mani thu lo intiemkam ta hang hlen lo chu a pa naw tlak ka ti si. Nunghak hang suolpui ding chun women’s constable an tama remchang hle dingin ka ringa sienkhawm natna thanaw kai pal kan lau baka mihriem ram taka khawm nunghak/tlangval na kawnga pawrche taka hun hang hmang el chu tirdak a um deuin ka hriet si. Bible le Tawngtai hlak chu ka sin ka buoi leia thaw hman tak tak ngailo reng kha ka na. Chuongchun ka suol tumna point popo chu zuk sukpuitling el ngaina a um nawa. Ka suti huna setan kohranhai zawm danding ngaituo chu a thatakin ka hrieta.

Ka tadinga Pathien suol ziet le suol thaw dan ding lampui ngaituoa ni tam tak hun hmang ka ni tak lei chun bu ka du nawa ka taksa khawmin a chau pha ta em em el a. Ka lu anhaia bu hang fak lui ka tum khawm chun ka luok a suoka, ka beidawngin doctor ka pan leh nau insiet nieng I tih an mi tia, nau insiet dingin nuhmei ka la nei si nawh. Naupanghaiin bawngnenetuia faloda an mi pawlpeka tlawm te tea ka dawn ti ngawt naw chu hun sawttak bu mumal ka fak nawa. Ka natna ka hrieta, ka dampui thei si nawh. Pathienin a HMELMA dinga amin din ka lo ni awm hi ti ngaituona chun ka hringnun a suk rimsi hlea, ka taksa khawmin nasatakin a tuor ani chuh!



Oct 23, 2011 tuk nisalum inchana ka thung chu dei ka ti em em leiin zakuo panga, kekor pathum le mawza pahni ka bun inthuoa. Nisa a hung suok chun ka thungna hmun insawnin tuolzawla chun nisalum chu ka awia, chawmkhat ka thung hnung chun dei ka ti em em chu hung re in ka thuomhnawhai khawm chu ka hlip thea. Chu nisalum hmang chun Pathienin, a HMELMA ding niloa, Ama ram sana Setan kulbang thiektu ni dinga Lal thisen ngata a milo insieng tir ka ni ziet chieng em ema a mi hung inhriettir nawn chun ni tam tak sunga ka ngaituona zan inthim sa tak chu Pielral Nisa’n a hung sunvar uoi uoi in ka hrieta. Chuleiin Pathienin Pastor Lienrum fethlenga a nauhai tadinga a pek “PIELRAL NISA” ti hla hi ka ditna a zuol em em leiin tawitein hang suklang ka nuom em em leiin hi lekha hi ka ziek pha ta anih.



Pielral nisa ka lungrilah a hung var ta

Ka thla Muongleia kalchawiin,ka rinumna lawmna’n a hung par

Pa thununna ka tuor muolsuo zoin



Hla phuoktu hi mihriem a ni ve leiin khovel ropuina le hausaknahai an hnar ve a anga. A nuhmei a nauhai leh hadam deu meta khawsak khawm a nuom ve leiin a taksa khawsak na ding ngaituoin an vel ruoi chu ni naw nim maw. Sienkhawm Pathienin taksa khawsakna rama pasie taka Ama rawngbawltu dinga a thlang a ni leiin khovel ropuina a zawnghai chu hmu nekin lungngaina zanthima a thuoilut lema. Chubaka, a insungin hriselnawna dam, fak le dawn tlaksamna dam le a rawngbawlna kawnga harsatna tam takin a bawm ngei a anga. Chuonga a hringnun mangang taka an vai lawp lawp chu hmangaitu Lalpa’n a phalnaw leiin a ngaituona zanthim chu Pielral Nisa’n hung elvar pekin, a thla Muonglei rama kalchawiin a harsatna tuorhai popo chu a tadinga lawman parmawi tak an hung inchang ta lem a nih.



Thununna hlawlo khawlai nau hi chu kan naw

Kan siengna Lal thisen ani, suol rawngbawlin inhmang ka tiem aw

Chatuona hlun ding ka Lal sin naw chu



Tum a ni ti hi an hrietchieng em em ela. Lal thisen ngata insieng a ni leiin a hringnunin tapna ruom hrawin vawi tam tak chelban lo invai lawp lawp hlak sienkhawm lampui indik a hraw theina dinga a Pa remruot ani ti a hriet chieng hlea. Chuleiin a retheinahai popo chu suol rawngbawlna ding hmangruoa inchang thei nisienkhawm a Pa sinthawna dinga sukhrattu anni lem pei anih.



Ka tadinga ka hring lain ka lawm ngai nawh

Ka Lal Krista kona anga Isak maichama ka inhlan chun

Malsawmna tuikhur lawmna’n a hung luong



A nuhmei a nauhai le khawm fak le dawn tha an hmu phak ve nawa, sil le fen khawm mi ta ang an nei phak ve nawa, an in le lohai khawm chu inzapui um khawp raka thanaw khawm ani hmel a. Chuleiin, a mimal le a insung tadinga khawsakna inhawi met khawm a ngaituo ve hlak chu ni naw nim maw.Sienkhawm ama tadinga hamthatna a ngaituona hai reng reng a chun lawmna hrim a hmu ngai naw a nih. Krista Hming leia tuor le chan ding anih ti inhre thara Isak maichama a hang inhlan thei char khan malsawmna tuikhur a nuna a hung luongsuok ani kha.



A sung le kuo le a khuo le venghai maksanin Abraham khan Pathien kona a dawna. A thlahai chunga arasi zat le tuoisuorieta phaiphin zata sukpung dinga intiemtu Pathien khan a tar kuong hnung khaw khan a thutiem a la hlen nawa. Mihriem ngaia ni thei talo ding huna nau pasal lawmum tak Isak pekin an uma. Chu a nau khat neisun a I hmangai em em kha Pumrawhmang Inthawina dinga Pathienin a hang hni nawk el kha chu Abraham tading chun a va’n tak char char awm de maw! Ranruol khang zat zat a neia, a ranhai a tha tha kha hni lem sien ni ding bah! Sienkhawm a I dit le inro tak Isak kha Lalpa’n a dit ve bawk si maw. Pathien hi chu a hming Maka ani ang hrimin mi mak tak chu ani maw.



Isakin ama rawna ding thing a put tun tun lai a pa dawn dinga zawna a hang siem dam kha Abraham tading chun dawn harsa tak ding chu ani maw. Eini rawi ni inla chu taphla inzawt nasa hman hleng ei ti maw. Chun a nau duot ngawi ngawi that dinga hnitu pathiena hang nei ti ringawt khawm chu pangzatum tak ding anih. Nisienlakhawm a I zui Pathien kha a hrietchieng em leiin iengangin a lungril lungngai sienkhawm “JEHOVA JIRE-Lalpa’n ngaituong a tih” tiin hnung antawl naw reng reng a ni kha. Isak maicham chunga inzala a hang sunhlum tum char khan a I ring Pathien kha a to tawk tawk naw tawp kha maw! ‘Jehova Jire’ a hmangaitu a Pa Pathien rawl hrein Isak aia inhlan ding pekin a um ni khah. Chuleiin Pastor Thangngur in “Salem puonzar hnuoia himna, Salem Lalpa kuta malsawmna JEHOVA JIRE tlanga mihai chun an chang ngei ding anih. Halleluia ame’n” tiin a lo kheksuok pui ani kha. Insung inenkawlna dinga ei pawimaw em em ei neisun sum le pai dam, tha le zung le ei thil neihai dam le ei inhawi tirna ding thilhai popo Lalpa tadinga chan ngama ei pensuok phat phat JEHOVA JIRE Lalpa’n hung ngaituong a ta taksa le thlaraua malsawmna tiem senglo ei dawng ngei ngei ding a nih. Ei ni rawi chu a tawp chen zui ngam loin Isakin, “Pa, thing le mei chu a uma,inhlan ding ei chawi si nawh, iem ei inhlan ding?” tia andawn hun khan Lalpa’n ngaituong a tih ti ngam loin ei zam sie hman hlaka an nawm maw.



Mansawl khawpuia hin hmun le ram ka nei naw

Ka Lal Krista an hmusitna phurin khawkawl tieng fe’ng ka ti ie

Salemthara khin hmun la chang de ning



Hla phuoktu hin a nina Krista a thup ani tak ziet hi a hrietchieng hlea. Mansawl khawpuia hin in le lo tha, sil le fen mawi tak tak le fak le dawn hnienghnar taka a nuhmei a nauhai le khawsak relbawl dan ding ngaituo thei ding ani naw ti hi a hriet a. A sin inrimna  a chawlsan phat Van Jerusalemtharah hmangaitu Krista kebula a chawl hadam ding a ni ti hi a hrietchieng em leiin hi Mansawl khawpuia a cham sung hin a taksa inhawina ding zawng neka Krista an hmusitnahai phura khawkawl tieng fe a thlang lem a nih. Khawkawl/khawhnawm a hin chu insunga um dinga ei I dit talo thil tirdakum tinreng ei peihawnna hmun a ni leiin a pawrchein tirdak a um em em el a nih. Ringtuhai hi ei nina tak Krista a thup a ni tak leiin hi Mansawl khawpuia hin ropuina le hausaknahai zawngloa khawhnawma tirdakum tinreng mihai I tirdak le ditlo channa, pasietna, hriselnawna, hrilsietna le tirdakum tinreng phurtu ding ei nih ti hi ei hriet nawn hram nuom a um tak zet a nih.



Ita ka ni min nghil tirnaw ka Lal Isu

I hringnain min hring tirla damlai thlalera kan zin sung hin

Ka kalchawi tin hi I thu ni raw se.



Ei thil nei (ei ta) chunga hin midangin thu an nei a thiengnawa, ei thu neina a ni leiin ei ram/hmun a chu ei nuom le thlai ei chienga, ei nuom le in ei bawla ei nuom le lo in ei nei hlak an nawm maw. Ringtuhai hi Pathien ta ei ni leiin Pathienin a nuom ang anga a mi hmang dinga inpek hi ei thaw ding makmaw a nih ti hi hla siemtu hin mi hril a nuom hle a nih.



Kristien pakhat ruoltha em em el hi ka neia, nuhmei hmeltha deu neiin nau khawm pathum a neia. Sienkhawm a nuhmei chu a nunghak lai khawhlo taka hun lo hmang hlak a ni leiin nau pathum annei hnung chun an damnaw rak el tah a, an thisen an hang in check chun HIV+ anlo ni zing el tah a. A natna a hrieta inthawk fak le dawn zawng talo a ni leiin a ni telin a taksa chu a chau tiel tiel el a. Nikhat chu Pathien thu hrila kan hohlimna ah, “ I nauhai khawsak dan ding I ngaituo chang hin I lungril a sawl thei hle am?” ti kan dawn a. “Pathiena inthawka rilara malsawmna ka I dawng anna, ka ta anni nawa Pathien ta an nih. Hi khawvela ka cham sung poa enkawltu ni dinga Pathienin mawphurna ami pek ana, keiin ka enkawl zing hi remati tanaw leiin kei chu Ama kuoma chawl hadam dingin ami thuoi vak ding an ta a. Khawvela an pa hin ka rama kan lawisan pha pha chu a neitu Pathien hin a enkawltu dingin hmangaitu dang a hung ruotpek el ding an nawm, chuleiin ka nauhai khawsak danding chungchang thua hin chu an Pa Pathienin a ngaituo ding anih.” tia a mi dawn chu ka lungril a tawk hlea.



Chungleng vate, ramsa le ram thing le ruohai let tama hlu, Ama angna neia a I siem mihriemhai Pathien ta ei ni leiin, ei khawsak dan ding chu Ama’n tha a ti angin a rel el ding a nih ti hi hla siemtu hin a hril nuom a nih. Ama ta ei ni ti innghila Ama rawn loa ka lei chawi phat phat le thununna ei hlaw nawk hlak a nih. Pathienin chi tam tak thlatu ni dinga intiem si an tar kuong hnung khawma nau hmel reng reng an la hmu naw lei khan Abraham le Sari remruot kha a awm em em an nawm maw. A suoknu leh nau annei a ni khawm Abraham a chithla tho chu. Chuleiin Abraham le Sari khan Pathien rawn loa remruotin a suoknu Hagar le inpawlin Ismael-voisun chena khawvel chawkbuoitu Muslim hnam an thla el a ni kha!Pathien ta ei ni ti innghila, a thununna hre nuomloa, Ama khawm rawn loa kal ei chawi pha pha ei taksa khawsakna le ei hringnun iengkima sietna ei tuok hlak annawm maw.



Mansawl khawpuia hin hmun le ram ei neinawa, Krista an hmusitna phura mihai I phur peilo hrilsietnahai, tamnahai, hnengdenahai,channahai, natnahai le harsatna dang dang hai phura belding invai lawp lawpa Pa hmangaina khawm ei ringhla rum rum ni a hai PIELRAL NISA’N ei lungngaina zanthim mi elvar pek ngei thei dingin hi hla hi Lalpa’n ei chan senga a tharin mal mi sawm pek mawl raw se.. Amen

………………………………..ooo…………………………..

Copyright: VIRTHLI.COM retains full copyright of all published content, unless an excerpt or code snippet is attributed to another website. To republish posts, the best way to do this is with a link to this web page.

KA CHAU TA NGEI IE…

~Lalringsan Hrangchal

Ka taksa bung hrang hranghai chun chau tieng an pan peia, ka hmu theina mithai khawm chun inthim tieng an pana, ka thil hriet theina nahai khawm chu hung set in, ruol takngiel khawm pawl pei ta loa makhat chaua khumlaizawla hun ka hmang ni a tam ta lema.Ka taksa a chau ta em lei chun ka suok invak pei tanawa. Tuola nisalum awia ka thung lai chun ka sir le vela Tlangsam parhai chu hmu fie rak loin ka thlir vong vonga.Vairik mi tlawm laia Vadung tuikang nghaka fe tum nunghakte ruolin, “Lal piengni kawla liem hnung a hung suok nawk tah; Bethlehem ngaina chul hnung parang a vul nawk tah” tia lam lawn puma an hla sak chu fietakin hre thei tanaw lang khawm ka sir le vela Tlangsam par mawi tak takhai te chun Lal piengni champha a hnai nawk ta hle a nih ti a min hrietsuok tira.


Sept 06, 2011 ni chun ka umna Baramulla Sector, Kashmira inthawk BSF sunga sipai a thiem filawr deu mi 60 an siehranghai chu Commando a suokdawk dingin an inzo fel hieu tah a, Senior Officer pakhatin a command a, chu thlawptu Second-in-Command dinga ruot ka ni leiin zieng dar 10:00 am in kan umna suoksanin kan I hriet lo ram pan chun ka intawl suok dim dim a.

Kum 2010 khan chu kms 24 kan tlan chang khawma excellent ngata tlan lut hlak ka na. Kms 144 kg 40 phurrik pai pumin, Insas LMG pakhat le Lungral/Suoduor pakhat putsa bawkin nihni le zanhni lamlawn (Ruote March) nei zoa Raid nei dingin kan suok dawk hlaka. Chu nihni sung chu bu fak awilo ani leiin Maggie bawm hni le Tui litre khat, nawtchok bawmkhat le Bel an min chawitir hlaka. Tui le fakding pai ruk kan um le umnaw an mi check fel vawng hnung nihni le zanhni phingtam-dangchar tuora kms 144 kan lawn hnung khawma a nihni na zana kan suoduor le lungral paiin mi pahni pei thangruola Trench khur lungkhur chen kan cho hnung khawma ka sawl ti nuom ngai derlo kha ka ni hlak vei leh.

Tuta tuma kan suokdawk chu ka taksa a chau tak ziet inhmai ruolloin ka hrietsuok tah a. Sun lum lai tak kms 8.2 kan tlan hlaka, kms 5 ka tlan chun ka dang anhila, ka chil an hnak vel el ta hlaka.Mihriem thahratna a bo rawt hnunga tharum la peksuok dan ti kan thupui a ni leiin ka tlan tawk tawk hlaka. Ni danga excellent ni hlak kha very good a khawm a time tawp tawm chun ka tlan lut phak chau ta hlaka. Chu zoa, Firemen Lift (hliemhai put puma tlan) kan nei nawk hlaka, hliemhai kg 70 chuong an silai le thuomhnaw put puma kan tlan zo chun hrui inkhai, zawng inban, bang inchawm kai,etc etc kan hang thaw pei chun ka taksa hratna in a zo tanawa, ka chau ta em em ani ti inhmai ruolloin ka hriet thar uoi uoi tah a.

Naupang am ka ni ka lan sawn lai zing ka taksa kumin upat tieng a lo pan pei talei chun ka taksa hratna le inthazo nahai khawm chun a ni telin an milo tinsan pei hi a lo ni tah a. Ka lungril ngaituonain la thaw pei chak hle sienkhawm ka taksain awngrop tieng a mi pan san ta si leiin ka hratna thahruihaiin an zo ta hlawl si nawh. Darthlalang ka hang in ena ka banhai ka hang in sanmuk chun a la muk tha vieu dea chu ka hmai vunhai chen khawmin tawm tieng a lo pan tah si.

Ka zuk inngaituoa ka thuomhnaw ditzawng dam, ka thil hril nuom zawng dam, ka hla ngainuom zawng dam, ka thil inhnik zawnghai le ka TV ennuomhai chen khawm hi thangtharhai nuom zawng leh an ang tanaw em em el a. Tukum June thla khan suti in ka fea, ka thuomhnaw nei that ve sun, nal ka ti em em, sipai hmuna khawm ka hak ngamlo, suti ka fe huna nunghak ka leng huna ka hak ding tia ka khek that  chu hakin khawlai ka hang lenga. Nal kan ti em em vei leh nunghakhai chun, “U Ringsan, in thuom nahai hi a thing thei taluo bek bek an tah” an mi ti pek ela. A zinga chun bazara fein thuomhnaw thar ka zun chawka, ka thuohnaw inchawkhai chu a nalnaw a ti lei chun ka nutein a mi hal zek ela. Ka suti inlawi zantieng ka thuomhnaw tharhai chu hakin field zawla hin kan thunga, naupang pakhat hin a mi en ami ena, ka thuomhnawhai hi nal a ti hle ani awm hi ka ti lungrila. Chu naupang chu ka kuoma hungin, ‘Pu, i kekor hi ava nalnaw lawm lawm de eh, Rs 100/- man bak ani ka ring der nawh!’ a hung ti chu ka ngaituona a suksei hlea. Kei hi aw…kan chei nuom dan hai le ka thuomhnaw dithai reng reng hi thangtharhaiin thing an mi ti hle chu an ta hi ka ti vong vonga.

Khawhe, mobile ah hla thun teu ka hun intawina din ngai hlak ka tih, tia mi dang mobilea inthawk hla ka hang laksawng tum khawm chun ka hla ngai nuom zawng ka hmu zo nawa. Internet a thei tawpa ka hang zawng khawm chun ka I ngainuom zawng hlahai te kha  thangtharha’n a ‘purana’ taluo tah an ti lei am ani ding ka hmuzo tawl ta si nawh. Salaah! Khawhe, ka sam hi hair fixure nal ka ta hang tuoi tho ka ta, Jeans kekawr-a mansa ah hrui inkhai rip rep le a khup in ek deu met, T-Shirt a hnungtieng le hmatieng lukorok lim umna in hei inthuom ka ta. Ka nakuoa headphone inbukin mobile ah rap hla ngai ka ta hang insuk tulai ka tih, ka ti khawm chun tulai thangtharhai inthuomnnahai hlak hi kan fit pui thei hlawl ta si nawh.

Pila siem ka ni anga pila bawk ka kir nawk hun ding hi siemtu’n a la kei sei met ani khawma hun sawtnawte hnunga chu ka ngaituona lungrilhai khawm hin choka a meilum awi puma thingpui sen dawn dan ding ngaituona mabak chu a khel naw hun la um a ta. Nuhmei nei nuomna lungril hlak ka nei bek bek ta si naw leiin pila ka kir huna lenglaia thi ka ni leh ka thlan ding inthuk deuin cho an ta, ka sung le kuoha’n ka thlan lunng mawi taka an dawna ah vathu nupa dam an la fu el thei an nawm maw.

Nikhat lai khan kan hotuha’n Building Construction tieng mawphurna an min chel tira, Civil Contractorhai ruoiin kan camp repair tulhai kan repair mup mup a, repair chi ni talohai chu a nal thei ang taka designed in building tharin kan thleng tawla. Ka ngaituo chun, hieng building tawphai hi chu aw an thanawa hmang tlak anni tanaw leiin a neka thain thlengin an uma, kei ruok hi chu ka taksa a hrat tawk tawk sung po sorkarin mi sawr a ta, ka chau si phat phat ka hmun hluobittu ding thangthar mithiem le fel lem an sawr nawk ding a na. Chu huna chun kei chu pila ka kir nawk hun ding chau nghakin taptebul ka awp ta awm si.

Kan compound sunga partehai, thlaihai le thingkunghai ka hang ena, thlasik vur dei an tuor peinaw lei am ani ding a tam lem chu an par mawinahai a vuoi cho ni loin an rahai le hnahai chen khawm a til zo tah a. Ka hringnunin a ler tieng a pan peia, ka taksain a ni tela chau tieng a pan mi sunpui ni awm takin, thingbuk in buk lei luoi May-Sept thla laia an thlazarhnuoia ka chawlna hlakhai khawm chu nitinin an hnahai tilin a then lem chu an inrieu fek fuk tawl tah a.

Ka taksain chau tieng a pan hrat zie ka ngaituo chun darthlalanga bawk ka hang in en nawka. Ka hmai chu ka hang inkhi sina, ka kutphek nek hin a lien meta. Ka bawk hnuoia hin ka mitmul a uma, chu hnuoia chun ka mitmu pahni a uma, anin khap lap lap hlaka, chu chu mi hmua a mawi theina dingin nunghakhaiin eyebrow in an chei hlaka. Ka mit hnuoia chun ka hnar a uma, ka hnar sunga chun a kuo pahni a uma, chu chun kan thuoka, ka hnap khawm a hung suok hlak bawka. Ka hnar hnuoia chun hner a uma, chu chu a nal theina dingin nunghakhaiin lipstick an nal hlak a nih.Chu hner chunga chun hnerhmul a um nawk anih. Chu hnerhai kara chun bau a uma, chutaka thun ding ngaituo chun mitin ei inlap rak rak hlak hi a lo nih.Bau suonga chun lei a uma, chu lei chun thusie-thutha ei sak suok zung zung hlak a nih.Lei chung le hnuoia chun ha a um nawka, chu ha hnung meta chun hnuk a la um nawka. Bau kuo chite sunga khawm chun a um rawn ka ti ngawt el. Chu bau hnuoia chun khak a uma, khak a chun khakhmul a la um nawk ta rawp ani chuh!Ei hmaiphek chite a khawm hieng zozai hi a um ana, mihriem taksa peng popo Pathienin a siem uluk dan hi ngaituo ding tam tak a um anih.

Hieng lawm lawma mihriem siem special nisi, Siemtu’n a mi siem uluk angphuin ei damsawtnaw em em el hi siem special man ei um naw hlein ka hrit hlak chu tie.Sienkhawm Siemtu remruotnaah ei thang ve si naw leiin ei damsung nihai chu kum 70 dam ana, hratna leiin kum 80 ti a ni si. Hratna leia kum 80 ei lo dam pal ani khawma ei naupang hun le ei tar hun ding ei zuk pei chun ei vanglai hun hi a tawi hlea. Chu ei vanglaini tawite te chu dittawka nunkhawnuom chenna a hmang dingin a that vei leh, vanglainihai hi teplo el a ni leiin Sientu hrezinga hmang ding ami ti pek nawk si.

Hi ei vanglaini hi Siemtu hrezinga ei lo hmang pal ani khawma taksa hriselnawna le harsatna chi dang dang mi chimbuoi leia lungnngaitaka ei indawmkun rong rong nihai hi a tam lem am ani ding aw ti dingin ei hringnun hi harsatna in a mi tuom vel bawk si. Hieng lawm lawma siem special ni si hieng lawm lawma ei hrinngnuna harsatna a lo inphum el le ei damsung ni a tawi el hi Siemtu ni lang chu ka remruotnaah amendment ka thaw hiel ka ring anih.

SIENKHAWM, mihriem hi Pathienin ama angna neia, a dit ang taka a I siem ei ni leiin ei damsung hun tawite hi Ama thangloa chavai tak le beidawng taka ei invai lawp lawp ding hi a phal dernaw a nih. Khawvela hin chu Lalpa thangloin hlimna le lawmna a um nawa, damlai thlalera inzin ei ni leiin lungngaina tam tak I bawma ei cham sawt dinng hi Siemtu’n a phalnaw leiin ei damsung nihai hi hratna leiin kum 80 dam a lo ti a ni si. Hratna leia ei lo damsawt a ni khawma lungngaina chau a ni si leiin Ama hrezing ei damsung nihai hi dam te tea khal dim dim dingin a mi dit a nih. Chuonnga ama hrezinga damlaini khal thiemhai tading chun mihriem ngaia vangduoinahai le harsatnahai hi malsawmna le Ama hmel hmuna a ni lema, an tadingin hring le dama um hi malsawmna ana thi khawm hi hlawkna a ni si.

Ka hril ta hlaka chu tulai ka lungril a tawk nasa em leiin la hang hril nawn nawk el lang, thilhring le rannunghai hi ka lunginsiet thei em em hlaka, thangtham le invothai chen khawm hi an fakzawng dan ding ka ngaituo chang chu lungsietum ka ti hlaka. A karchang chu zana thosilen hnuoia ka zal dam hin thosilen puoa thangtham inbu vong vonghai hi ka ngaituo thei em ema,an phing a tam em leia zan sawt khawm pawisa thei loa fak ding zawnga inbu lawl lawl anna tiin ka kut dam hi thosilen puoa zuk rawl dawkin thangthamhai fak dingin ka zuk daw pek hlaka.

College ka kai lai ka umna bula hin aium pakhatin a ril a keizam hlaka, lien futa a keizam a ni dea chu a keizamna hmun a khan naw em lei chun awk khur hi a nei ngainaw hlea, a sinthaw nasat vei leh a chang kamna hmunin a zirnaw lei chun phingtam taka a um hi ka ring hlak lei chun tho le phaivang dam hi ka that pekin a rila chun ka va si pek hlaka. Fak ding ka pek zat chun ka hei thlamuong hlaka,”Lungngai dernaw raw, hilai hmuna ka um sung po chu phingtamin inum tir nawng ka ti chea, fakding ka pek char char ding che anih” ka ti hlaka. Tukkhat fakding chawia ka va kan chu ka hmuzo ta der da’l a. Aw… kha aium te kha, ril keizamna ding hmun khan a hrietnaw vei leh, ka hmu phakloin va khawsang a ta, khan naw em emin a ril sawl takin va keizam ata chu awk khur neiloin phingtam takin hun a hmang hlak ding ana ka ti vong vonmga.

Kei mihriem hmanin thangtham le aiumhai ka hmangaia, an fak ding zawng puiin ka thisen chen kan dawktir phal chun Ama angna neia a I siem mihriemhai hi thisena min chawtu Lalpa hin ei damsung ni tawite sung hi harsatn, a leia ei beidawng ngawi nngawi ding hi a phal teu teu naw leiin Ama a innghata hadam taka chawl dingin ami ngen ngawi ngawi anih. Rev. Fimchawnthangin, “Pathien tadinga Martyra a thihai reng rengin van inhawng an hmu a ni khawma Pathien changtiennga Isu thung lai an hmu hlaka, Stephan ruok khan chu Pathien changtienga Isu ngir a hmu anih” a ti ka la hrietzing hlaka.

Nikhat lai khan kan naupanghai hmeruo inchawk lai ramhnuoimiha’n an mi that peka. Bomba an deng a ni leiin civil mi 10 lai an thisa a. Civil mi an thi leia lunngsen chun mipuiin lungin an mi denga, kan dang hne si naw lei chun kei khawm ka rawihai le chun himna ding zawngin ramhnuoi tieng kan tlanhmanga. A zinga kan Tac Hq Intelligence Branch a inthawk message ka lo hmua, ramhnuoimiha’n ka Lu man an bituka, mi that dingin civil mihai kuoma pawisa tam tak an pek leiin fiemkhurtaka ‘Stand To’ a umzing dinga an min fuina thu a nia. Ka mawphurna midang chunga kan nghat theinaw lei chun ka hmai chu ka mit chau inlang thei dingin puontielin ka tuoma, chulai hmuna commander ka ni an hriet thei nawna dingin ka darhai khawm chu bullet proof zaketin kan hlie tira, Gypsy a khawm chuong ngam ta loin Trucka ka chuong lem ta hlaka.

Ka sungha’n an mi hmangaia, an mi ngai em em leiin ka suti fe hun ding khawm nitina an tiem lai mi pawi ka hril le ka thaw khawm um si loa Lu man neia uma mi that nuom ka hang ni el chu ka lungril ana hle ela. Nitin mipui inzi nuoi nuoi lai a tu tak hi’m mi thichil tumin a hung ding ti ngaituo zing zinga hun hmang chu a muong umnaw hlein ka hriet hlaka. Ka damsung hun tawite silai hratna hmanga do-le-ral kara fakzawng dinga Siemtu’n a mi lo ruot bik el dam hi vangduoi kan ti rum rum el hlaka. Nisienlakhawm Krista’n a hmangai em leia a thisena anchawk Stephan kha mipui lungsena lunga andeng mur mur lai van inhawng a hmua, Pathien changtienga Isu thung niloin Pathien changtieng Isu NGIR lai a hmu a ni kha. A hmangai ngawi ngawi a naupa Stephan kha thangpui a chak luot leiin Isu kha a Lalthungpha a khawm thunng tawk tawk theiloin NGIR pum hlawlin a naupa rinumk tuor kha a zuk en a ni chuh!

Daniel Sakeibaknei puka an tlak hma khan Pathienin lungngai dernaw raw ka thangpui ding che ani lo ti nisien chu Pathien kuoma a tawngtai khawm kha inhawi deu naw ni’m maw. Sienkhawm tlak dinga an thuoi chen khawm khan Pathien a la to tawk tawk si. Sadrak, Mesak, Abednagohai kha pathien siemfawm hma a hin kun naw inla ka thangpui ding cheu a ni tiin Pathienin lo hrillawk dam nisien chu huoisen deua Pathien tadinga ngir ngam um tho naw nim maw. Sienkhawm, meipuia pei dinga an khuop chen khawm khan Pathien a la’n lang naw reng reng a ni kha.AMIRUOKCHU, Daniel Sakeibaknei puka an tlak char khan hmangaitu Pathien a um tawk tawk thei hlawl tanaw leiin a vantirko tirin sakeihai bau a hmet chippek vawng el ani kha. Chu ang bawkin Sadrak, Mesak, Abednagohai meipui chawka an hei pei char khan hmangaitu Pathien hmel an lang el a ni kha maw.Ama Hming leia mipuiin Stephan lunga an deng mur mur meu khan chu Lalthungpha a thung hlei theiloin NGIR pum hlawlin a naupa natna tuor kha a zuk en a ni kha!

A hmangai em em a nauhai chungleng vate le ram hlohnahai let tama hlu a mit naulenghai Ama thangloa khawvela beidawng le harsa ngawi ngawia ei khawsak ding hi hmangaitu Lalpa hin a phal teu teu naw leiin ei harsat le beidawngna tawpkhawk a hin Ama hmel an lang ngei ngei hlak anih.“Ka thla lungngai tanaw rawh I Lalpa’n a hriet ta che, lungngaina le rinuma tap inruma I um hin, hnuoi tieng le I chung tieng khin hmangaiin a en zing che”

Chuleiin unau dittak, ei damsung nihai hi mitkhap kar chau annia, I hratnahaiin nitinin an tinsan zing ta che a ni ti kha hrezinng la, ni thanaw le hun tiumin a nang ching hma che hin Krista tadinga sipai thatak nia harsatna tamtak kara ngirsuoka kal pen dingin thisena inchawtu che Krista hin nghakhla takin a thlir zing che a nih ti hi hre thar hram raw aw………

Chuoilo parin chuoi ni a neia, kumtluong par khawmin kumtluong a dei si nawh, vanglaini le thatlai nihai hi Lalpa thanglo chun teplo el an nih. Hunhai an liem peia hnuoi hlimna hi chu a bo hlak, khawvela lawmna a kim thei si nawh.

THINA VARAL

~Lalringsan Hrangchal

Kum 2010 June thla khan Cauvery Vadung, Bangalore le Mysore inkar a khun tui sunga karkhat training kan zu neia. Kan training na lai tak chu feet 80 a inthuk a nia, a sunga chun Livir hrattak a um bawka. Mihriem 137 kan nia chu lai chun mi 20 vel tui inhlieu thei kan nih. Nikhat chu mani damna ding seng siemfawm thuomhnaw (Improvised Equiptment) chawia tui sunga inchawm lut seng ding ti Order a hunga. A ṭhenin Zu bur hruiin an hung khit khawma, ṭhenkhatin plastic bel an khit khawm bawka, midangin an zalna khum chu polythene lienpa a hung tuomin an hung inzawn dawk bawka, a ṭhen in ruo tawl le thing bawng an hung put bawka. A hunbi indiktaka chun tuia chun kan inchawmlut senga. Bel chawi pawl kha an thi ka ring deua chu damtakin Barrack kan inlawi thei senga.

Campa fakding inchua kan buoi nawk nawk lai chun minute 20 hnunga Chest No. wise a pakhat khata tuia inchawmlut nawk seng ding ti order a hung nawk a. Ka ruolpa D.J. Nath chu Chest No. 48 ani leiin a hmasa Platoona a ṭhanga, fakding chu kan inchu sawk sawka, a fakzo chun tuia chun an chawmlut a. Vadung chu inhlieu tana hung kir nawk ding a nia. An hlieu tan zoa a hung kir nawk tieng vakam a hung kai nawna hlam hni vel chau bak ta a chun, ‘Mi san ro’ tiin a kheka, vakam kan hang lakdawk fel chun THINA VARAL a lo kai fel der ta si.

Beidawngtaka a phinghai nama thuok kan hang pek khawm chun a ṭangkai tanawa, a baua inthawk chun darkar khat liemta a thipuhaka kan inchu kan fakthei fakhai chau te kha a hung luoksuok ta si. Chuongchun nitina a thlum a al fa tlanga hremna chi tam tak tuora lungngaina kan tlangpui ka ruolpa chun chatuon hremhmun panin THINA VARAL ami kai san tah a.

Hunhai liempeiin nitina 3:30 am a thoa inthim rawta sinthawa sawl em em a thimbuta camp kan inlawi dap dap hunhai khawm te chu hunin a liempui ta a. Tuhin chu training lai ngaituo chun hotuhai tir chak tawk chau ni inlang khawm a hmingin ṭhangpuitu naupanghai dam neive in nunthara lenga kan ngailai, April, 2011 khan lungngaina kan tlangpui ka ruolpa Churachandpura um Zou hai, Silchara posting mek chu a khaka 9mm Carbine mu hnia kap in a nuhmei a nauhai chu khovela inhmu nawk ni um talo dingin THINA VARAL ami kai san nawka. Chu zo sawtnawte May, 2011 khan kan training laia zal tawma Ziel hawpa ka tlanruk pui hlak ka ruolpa Vaipa chun chatuon hremhmun panin THINA VARAL a mi kaisan nawk a. Chu hma met March, 2011 khan harsatna tam tak tuora lungngaina kan tlangpui naupang mi 8 lai ramhnuoimihai ambush leiin chatuon hremhmun panin THINA VARAL an mi kaisan nawk a. May, 2011 khan Pakistan sipai ha’n ringlo thuta an mi hung kap leiin naupang pakhat chun chatuon hremhmun panin THINA VARAL a mi kai san nawk a.

Lungngaina kan tlangpui ka ruolhai le naupang ringum tak takhai san hman ni loa chatuon hremhmun pana Thina Varal an mi kai san ka beiadawng thei vei le kan hotu lientak a inthawk message phek 4 a sei ka lo hmu vea. Kan umna area 8.7 kms huongsunga mihriemhai le ka i enkawl ‘A’ Coy a sipai umhai popo himna hi ka mawphurna ani ziet hre nawn ding le ka Company enkawl sunga Sipai, Pakistan Sipaihai le Ramhnuoimihai kuta an thi a ni vei chun Commander tawp, mawphurna hlen theiloa ami sie ding thu a mi hung hrilna a nia. Chu nia inthawk chun ka ngaituoa, ka umna area 8.7 kms sunga mihriem umhai le ka I enkawl ‘A’ Company a sipai umhai popo hi India sipai ka ni leia ka mawphurna a nia. An hringna in THINA VARAL a kai hma ngeia an thlarau Krista kebula thuoilut ruok hi chu Pathien Nau ka ni leia ka mawphurna a ni ziet ka hrietsuok thar pha a.

Ka ruolpa tuia thi pa kha training kan zo chara nuhmei nei dinga inbie felsa vong an ni ta a. In tieng fe kar hi a nghakhla thei em em a, zingkar kan tho phat hin, “Bai veng ei fena ding ni chu zat chu a la bak” a hung ti nguo nguo hlaka. A thi ni ding zingkar hmai kan phi lai khawm chun, “Bai, tuhin chu In tieng ei fena dingin ni 3 chau a bak tah” tiin a la hung khek nawk luo luo ana. Sienkhawm khang lawm lawma in tieng fe chak kha a hmangai em em le hmu kar a nghakhla em em a nuhmei huol le a nu le pahai bula inlawi hman taloin chatuon hremhmun panin THINA VARAL a kai lem ta si.

May, 2011 a inthawk khan Line of Control, Pakistan le ei ramri situmna hmuna an hrilna lai tak khin Forward Defence Line in Bomb Platoon a ka hang um chu Thina Khotlanga ngir ka ni ziet kan hrietsuok thara. Hun sawtnawte hnunga chu keikhawm ka ruolhai zuiin Thina Varal ka kai ve vak ding an tah ti inringna dettak hi ka nei zinga. Tirko Paula’n, “Kei chu inhlan zinga um kan ta” a ti ang el khan ka thilthawhai le ka fena taphawt hi a tawpna tak ding ang vawnga ka ngai ta leiin ka khuo hi a sawt thei hlea, ka sin inrimpui naupanghai khawm te hi ka ngai tawla, an ni khawmin an mi hmangai hlea. Khawvar hmel hmu theia ka um dam, zan inthim hmu theia ka um nawk el dam le bu dam fa theia ka hang umhai dam hi ka lungril tak tak in ka lawm a. Ni dang khan chu Tar hi ka nuom ngainawa tu ruok hin chu Tarhai te hi kan hnar ngawi ngawi hlak chu!

Ka ngaituoa kei chu Thina Varal ka kai ve huna khawm Lalpa zara ka rama Krista Rohluopuitu ni dingin ropuitaka lut ding ka ni a. Sienkhawm nitina ti dawr dawra ka sin inrimpui naupanghai ruok te hi chu an dam sung rimsietaka an hmang hnungin Thina Varal an kai huna chatuon hremhmun pana an hang liem el ding hi ka lungril ana thei em em el a.

Forward Defence Line a chu sun-zan duty chawlna hun reng reng umloa in ralring zing a tul leiin OP Duty, Ambush, Patrolling, Recee le Nakabandi nei hlak kan ni leiin hun awl hi kan hmu thlawm em em a. Chubaka Vur rama chu thuomhnaw hi a hul intak leiin an Bullet Proof zakuohai lem chu ei naupang laia hnap hrukna ei zakuo hmathler inkawl rak ang el kha ana, an puonhnuoi silhai lem chu a bal luot lei hin a khu sut sut theia. Ambush kan nei huna lem chu ramhnuoia ramsa an tam leiin a chang chu Thinglera dam kan riek hlaka. Chuong sa khawm chun an nuhmei/nauhai thlalak te hi an zakuo mansa a hin an pai tet a, an zal pum chun an la hang en tawk tawk hlaka.

An khovel hringnun hi a rethei em em el a, nuhmei nauhai ngai ngawi ngawia ral hmatawnga khawsa annia. Khovela hlimna le beiseina an neive sun chu theitawpa insukfaia an thuohnaw ṭha tak inbela an hmangai em emhai hmu dinga Suty fe hi a ni el a. Sienkhawm chu an i beisei ve sun khawm te chu fe thei taloa ralhai silaimua hliemtuora an  hmu chak em em an nuhmei/nauhai bawisawm phakloa naupang ringum tak tak ha’n chatuon hremhmun pana Thina Varal an kai ka hmu hin chu ka mitthli hi a tla ve hiel hlaka.

Sipai dan hnuoia ka um leia ka mawphurna dinga ka liengkoa innghat chu zantieng dar 5:00 pm zat hin OK report ka pek thei hlaka. Sienkhawm a thlum a al ka I dawn pui, thina khotlanga ṭhunga nitina sin ka inrimpui naupang fel tak takhai Lalpa’n an thlarau a kuoma ṭhuoi dinga mawphurna a mi pekhai san hman ni ta loa lungngaitaka chatuon hremhmun pana Thina Varal an kai ka hmu chang hin chu Zawng Sipai ka ṭhang hi kan sirna a zuol thei em em el a. Lo ṭhangnaw ni lang chu ka bula um thlarau bohmanghai te hi hmangaina nei nawng ka ta, lungngaitaka Thina Varal an kai hi ka hmu naw ding ana, chu popo khela an thlarau Lalpa kebula ṭhuoilut dinga mawphurna hi ka liengkova annghat naw ding ba!.

Natna hin misuol miṭha thlierbiek a neinawa, thina hin mi fel mitha a ngamnaw a nein aw bawk, Pathien hun ruot a thlung pha chu amak de aw.. tiin Thina Varal ei kai pei ding a ni si leiin hunṭha tawite ei nei lai hin Nau einina leia ei mawphurna hi phursuok dingin thlarau bohmang tam takhaiin an mi nghakzing a nih. Foreign le ram hla kher khera fesuok kher nilovin nitina ei sinthawna hmuna  thlarau bohmanghai kha Lalpa’n ei mawphurna dinga a siem an nih ti kha ei hriet thar hram nuom a um hle a nih.

Hmun tam taka Missionary ei tirsuok hlaka sienkhawm ei bul hnai el West Bengal simtieng pang khuong Jayantipur, Narayanpur, Petrapole, New Farraka, Malda, Murshidabad le Krisnanagar khuo kawla khuote tam tak a biekin Bangladesh le ramri lai khuo a hai khun Pathien Thu reng reng vawikhat khawm la hril nawna khuo tam tak a uma. Kan sin le inzawmin nikum Sept & Oct thla khan khuo 15 lai kan zu sira. Pathein thu reng reng an na ah anla hriet ngainaw thu an hrila. Khu ṭhenkhat a chu ka thei ang angin Pathien thu ka hang hrila, Hindi ka la thiem naw a, Bengali ka hriet naw bawk leiin a hril antak hlea. Sienkhawm ka hril thei sun sun hai chu an ngainuom em em el a. Sawt kan um theinaw lei chun hril nawk pei nuom um hle sienkhawm ka maksan tawla. Kohran nu le pahai ka hril hlak chun missionary dinga inpe mihriem eiin dai naw baka a chawmna ding sum le pai ei tlak am thuin anmi dawna.

A mihriemhai khu taksa khawsakna harsa tak takel ania. Lekha khawm inchuok theiloa nitin fakfawm zawng anni tlangpuia. Missionary pahni dam I ṭhutchillin sikul dam hang hawng ni inla chu kumkhat sung khawmin tlarau bohmang za tam tak chu ei sansuok hman ring a um hle. Taksa khawsakna rama rethei le harsa bawk Thina Varal an kai huna chatuon hremhmun an hang fe nawk el ding hi lungsiet an um bek bek el a nih. Khawvel sipai ni ding chun a singtel anin tlara ei bul el a tlarau bohmanghai sansuokna sin thawding ruok chun mipakhat chau khawm Lalpa tadinga ngirsuok ngam ei umnaw ani chun Thina Varal ei kai ve huna Lalpa ke bula ei ngir ngam ding am a nih? Lal sinthawtuhai an indainaw leiin a ramsantu dingin Lalpan nang le kei ami mamaw anih.

“Lal sinthawtuhai an indainaw, Lal ramsan ding  dang an umnaw maw? chatuon remhmun tieng panin tlarau tiemsenglo an liem zing sie. Lal sinthawtuhai ṭhangpui an ngai ngei ei thil nei hai khawlam an um a?.” Fesuok pawl um ei ta ṭawngtai pawl um ei ta, a petu um bawk ei ta ei mawphurna dinga Lalpa’n ei liengkoa annghat hi Thina Varal ei kai hma ngeiin phursuok hram hram tum ei tiu.

Chuleiin unau dittak, “Tlarau bohmang sang tam inhmang ding hi I phal naw Lalpa I hmangai anni, sienkhawm hriltu ding an indai sie naw, Lalpa mi hmang raw kei hi feng ka tih” tia pensuok dingin Lalpa’n a nghakzing che anih.

ZAWNG SIPAI

~Lalringsan Hrangchal

“June 25 khan Jammu a inthawk kms 60 a hla Vaishnodevi a Vaihai pathien en dingin ka fea, lampuia Zawng ruolin an mi vuok zeka ka lungasen em leiin hi lekha thupuia ‘Zawng’ ka hmang el a nih.”



Dan pangngai angina Feb 18, 2011 ni chun Baramulla a chun Vur a tla char chara, a dei luot lei chun pang suklangna ngam khawm a ni nawa. Ka chuongna motor hmai darthlalang khawm chu vur a tam taluo lei chun a hmai zapfaina in a zap hne tanaw leiin kea fein naupanghai le chun duty kan thaw tan a. Silai zang AK 47 ka chawi dea chu ka awmphaw awr le a mu ka pai rawn bawk le vur a tam lei chun duty chu rinum ka ti hlea.

College ka kai lai ka ruolpa sipai uniform hakin zana hin khawlai dunnga kan lawn hlaka. Uniform haka Boot inri deu khuk khuka ka hang bun chun ka tha hi anthak thei luotin lam sira lungtehai chu ka pet leng dawr dawr hlaka. Awmphaw hakin AK 47 hei chawi lang hang inhlum biel vel tawp tawp  lang ti hi ka chak thei em em hlaka. India sawrkar hin ka sipai thang chak ziet le ring ka um pek tawl dingn ziet hi hrehai sien chu sipaia hin min thang tir em em an ti ka ti hiel hlaka. Sipai ni si loa zana an uniform hak ve zie hlak chu thil remchang aninaw lei chun khuo a var phat ka hlip nawk hlaka. Khawvar huna hlip ngai nawk talo dingin a tak taka uniform hak ve thei dingin Lalpa’n sipai ni dingin lampui mi ruot pek ta sien ti hi ka nuom thei hle hlaka.

Ka duthusam ang tak chun Si[pai full uniform in AK 47 le awmphaaw hakin sipai boot inri khuk khuka ka hang bun chun ka tha anthak tanaw em em a, ka awmphaw awr na hai  chun ka dar ansukkawnga .nitin vur chunga dei tia inthin dawr dawra ka hang duty chun rinum hi ka ti thei em ema, .aw……..iengleia zawng sipai hi ka lo thang kher kher amani aw ka ti nawk hlak si!

Training ka thaw laia inthawk khan zing dar 3:30 a ka tho rinngawt khawm kha in resigned na khawp in ka hriet a. Thla sari ka training zo chun resignation lekha ka zieka, sienkkhawm lakh hni lai pek a ngai ding an ti lei chun kan resigned thei nawa, tlanhmang ka tum a sienkhawm ka original certificate kan ruk dawk thei sinaw lei chun tlanhmang dan ding a umnawa. Ka beidawnng chun motor kan chuongna dam hi accident sien, silai kan kap dam hin changsuol lang ti dam in ngaituona thanaw ngawt ka nei hlaka. Ka beidawngn chun Pathien ka mawsiet nawka, iengleia hi zawng sipaia hin imin thang tir reng reng amani ka ti hlaka. Ka sin inhawk tak ka thaw lei chun ka beidawng ekche thung chu anta hi!

In resigned theilo, tlanhmang thei ni bawk talaoa beidawng ekche thung ka nita lei chun, “Akhri gooli akhri dam tak” tiin ieng anga hmun titum le ral hmuna khawm sorkarin ka mawphurna dinga ka liengkova an innghathai reng reng huoisen taka phursuok dingin vawitieng kuta silai khaikanga changtieng kut pharsuoka India Flag hma a Sesam kan taleiin pathling taka ka mawphurna hlen hi ka sin a nita si!

Ahrim hrim in India in silai tha a I neihai chawiin bullet proof awmphaw hakin iengang bullet proof motora chuong inla khawm lungmuongna tak tak hi aum theinawa. Ka ruong hmuloin am ral kuta kala thi ding, laina tukhawm hmu phak loin am ka taksa hi bomb darin a la um ding tihai dam hi nitin duty laia ei lungrila ngaituona lotheiloa um hlak chu a nih. Ka ngaituona hi mi dawikolawk ngaituona ani thei sienkhawm nitin thichil pawl dam, Fidayeen, Mujhahideen, Laskar-e-taiba, ISI, etc etc hai le inhmasuon zing kan ni leiin ka chunga thlung thut thei zing a ni si. Ralmuong naw chu thukhat nisien, sunghai ngai ngawi ngawi na dam, kohran le ei society ngaina dam le ei ram tieng ngai leia khawsawt ngawi ngawi nihai lem hin chu nun hi rin a um zuol thei hlea.

Chuonga ka ngaituona invak vel lai chun ka bula naupang inhnelhai chun ka lungril ngaituona anlak peng a ka lung an sukleng hlea. Ka naupanglai ruo sur hnuoia pheikhawk bova tuolzawl lungkohrawt le bawngek lai thei tawpa saiser kan pet hun dam, tawlailir siema khawlaidung khu chum chuma kan tlan hun dam, motor chuong nuom leia motor hnawta ruolhai le kan tlan sup sup hun dam-ka ruolpa kekawr kalak in ekna a Jeep hnung tieng thir pakhata antang leia a thala Jeepin a fen hun dam, bawngek a sephum khikdawka kan insik tir hun lai dam, ‘a hruol mahrat hrat, a chi chan ma hrat hrat’ tia saihlum hruola vate per kan fen ngun lai dam, ‘khuoi lusinga luta ta, khuoi bel lusinga luta ta’ tia zan thlavar hnuoia kan inhnel hun lai dam. College chawla veng tieng fea Lo rieka ka fe hun dam, zana ruolhai le kurtai chawia nunghak kan leng hun dam, vadunga nga mana hlim em em kan fe hun dam, mazu man dinga pawl tuoma kan riek hun lai dam, KTP  inhlaw le hlapawl thiem em ema inchuk hun dam, zieng tieng-zantieng taptebula ka pa rawia gop kan thet hun dam ka ngaituo chun ka lung anleng em em a. Hunhai an liem peia hnuoi hlimna hai hi chu kokir thei ni talovin an liem pei si, khawvela lawman a kim thei si naw.

Ka nina hi ka lawmnawa, ka sinthaw hi ka hnama, ka umna hi ka nghawk em em vei le tuol kan suok pha hin mipuiin lungin an mi deng hlak bawk, ka ning hi an tel hle hlaka.Chubaka nitin naupanghai le dei tia inthin dawr dawra ral kara sinthaw kan ni leiin lungsietum hi kan ti thei hlea. Khawvel ka cham sunga ka fakzawngna dinga tuisik ka ni laia inthawka Lalpa’n a lo ruot ani ta leiin vui thei ka nita sinaw.Rinum tiin veng tieng ngai hle lang khom ka thaw makmaw ani ta si!!

Hun sawtnawte hnunga suti in feng ka ta, nga mana dam, Lo riek a dam feng ka ta, zana ruolhai leh nunghak dam kan lengnawk ding an nawm ti chun ka ngaituona chu ka thlenga,ka nga man fe tum chun a mi sukhlim em em el a. Ka nga man zuk fe ding ka phur em em hmana ka hlim ana,hi khovela ka sininrimna popo, ramhnuoimi le misuol tam tak  hmasuona, vur lai dei tia inthin dor dor a ka sinthawnahai chawlsana Krista ke bula ka la chawl hadam ding ani ti Lalpa’n amin hmutir thar chun

ka lawm em em el a. Ni danga ka lo hriet zing zing hlak nisienkhawm chu nia Pathienin Krista zara ka ram ka hluo vat ding an ta ti a thara amin hriettir chun ka ringhma in ka silai chawi lai chu perkhuonga hmangin, “Hnuoi hi ka in an nawk kan zinna chau ani, ka in ropui a um chung tieng rammawi a khin, angelha’n an mi nghak van kawtkhar mawi a khin, hnuoi hi ka in annawh kan zinna chau anih” ti hla hi ka sak suok hiela. A dei ka ti taluo lei chun ka perkhuong perna ka kuthai khawm chu ka thunun zo nawa, hla ka hang sak khawm chun ka ha a chung tieng le hnuoi tieng chu an intet ri bar bar el a. Vur thla chuoi chuoi ka hang en chun- Puon ropui silin anleng thlansahai-khawvel deiin a sukbuoi phak tanawna hmun tlansahai lengna rama khin keikhawm ka tadingin hmun a um ve ani ti fie em em in ka hrieta. Ka silai magazine (Amu bawm) chu khuong anga hmangin ka ben puioka, “Hnuoia riengin hmun neilo in vur ram rinum hrut vel inla khawm Lalpa’n kei din a buotsaia la chawl veng ka ti tuipui kama” ti hla sak pumin vur chunga chun ka lam der der el a.

Chuonga ka lam lai chun kan ngaituo har phuta, ka umna le ka lamna hmun ka hang ngaituo chun eheee… kei hi ka si let der, hilai hmuna hin a hmingin an Sap pa tak ka nia, hienga vur chunga an hotupa ka lam hi invet an mi tiding ani ka tia. Sienkhawm, “Hieng nek hmanin inzapui la um pei ka ti” tia Davidin Pathien Bawm hma a alam chungchang thua a nuhmei Mikal a eselna a dawn ang el khan, mitha tam tak fe khela kei mi tawmkailo van khuo le tui hluotu dinga mi thlangtu Pathien hma a lam ka ni leiin a tul ani chun lam pei ka ta, sap/commander invet khawm hlaw pei ka ti ka tia. Chu ni chun ka duty hour suong po ka lam tumsuo zaka, a dei hmel khawm ka hriet tanaw. Chu nia ka lam chu khawmuol ka hriet hnunga Pathien inpaka ka lam phutna a nih.

Kum 2008 khan Tezpura posting dingin ka fea, Guwahati ka panna lampuia chun Sumoa ka chuongpuihaiin ka wallet/paawisa bawm le ka appointment lekha an min ruk peka, Sumo ka tum hnung Rickshaw ka chuonga aman ka hang pek tum chun ka hriet dawk chaua. Ka mangang em em ela, Paltan Bazara chun ka beidawng ekche thung ringawt ela, hotel ka tlungna zing zing hlaka chun ka fea an ATM min hmang tir dingin ka hnia chutaka chun ka sangnu Jenny Hrangchal in pawisa ami hung thawn chu ka lawm dan vawisunni chen hin ka la hril thiemnaw hiel a nih. “Ngaita u Pa in a mi hmangaina chu ava nasa de!Pawisa ami pek chuh! Ti nisienkhawm lawm a um em em vei le, ngaita u Pa in ami hmangaina chu ava nasa de Pathien nauahai amin buk ta chu a hang ti el hi a ropuiin lawm a um em em el anih.

Zuk ngaituo chat chat tu’m vankhawpui ei hluo theina dinga Pathien naua inbuk ei hang ni el chuh!Aw..Pathien nau ei hang ni el ana. Iengkim thawtheitu le thil popo neitupa nau ei zuk ni el ana. Zik ngaituo tha vang vang ro Pathien nau ei ni hih! Hee, salah! Pathien nau, a nau duot ngawi ngawi ei ni el chu!Khawhe ka bula vur thlanghai hi ka zuk hnek dar tawl vawng dim ani aw! Lovat lai hienghin um lang chu hnachang chu chema sat ngailoin zuk hnek hmat vawng nuom el ka tih. Unau dittak Pathien nau ini kha, lungngai dernaw Pathienin a nau duot ngawi ngawi hai hi rinum le rethei taka ei khawsak hi a phal teu teu naw anih.Nau ei ni chau anle nau ei ni leiin Rohluotu Krista rohluopuitu ei ni nawk deu deu a ni chu!

Nau ei nia Rohluotu ei ni ti chena hin chu a tiem le ngai khawm anhawi hlea, amiruokchu ‘Anachu’ ti ala tul si.Rohluotu Krista rohluopuitu ei ni si chun Ama ei tuorpui ding ani si. Rohluotu a chawngpu ei ni si leiin mihai an chier sup supa an thaw pei tanaw hnung khawma lungawitaka tuortu le thawtu dinghai ei nih “A lungngaina tuorpui ve di’n khawkawl tieng fe’ng ka ti” ti hla ei sak hlak a, khawkawl tieng chun insunga um dinga ei ditlo hmunhnawk le thil dirdakum tak takhai ei peihawnna hlak ani a. Pathien nau Rohluotu ding ei ni leiin mihai I ditlo pasietna dam, hriselnawna le harsatna dang dang tuortu dinghai ei nih. Mikhuol ei nei chang hin bu le hme alo indai raknaw chang khawma, bu le hme a tam fa teu teu ro ei ti hlaka, mikhuolhai an khawp ani phawt chun ei ni a chawngpuhai chu ei khawp rak naw ani khawma apawi ei ti ngainaw ang khan. Pathien nau rohluotu ei ni lei hin a chawngpu a neitu ei nia, chuleiin Pathien rama hin mihai an chiera an thawpei tanaw hnung khawma a thawtu le tuortu ding ei ni ti hi a thara ei hriet nawn hram nuom a um hle a nih. Krista leia ropuina chau nilovin, Krista leia pasietna, tuorna le a dang dang phurtu ni dingin thisena anchawk a nauhai hi mi baka tuortu ni dingin Lalpa’n ami mamaw tak meu anih.

An chawngpu nina hrezinga Krista le damlaini hmangtuhai tading chun khawvela hin vangduoina reng reng a umnaw a nih. “Chawimawina ri ka tadin hmelma hrilsietna mi chawisangtu a ni-tawngsie hrim aum naw ka rama tawngsie khawm vanrama lawman ei lakna ding mi siempektu ani si-------- vangduoi hi iem ana-mi ti sim thina a hung tlung hlak chun Van fena ani si” An riengkawl anhawia an phur khawm a zang leiin annia inthawkin mi tam takin chawlna an hmu hlak anih.

Zawnng sipai khawm te hi aw… dara rank dang dang Chemte, Sakeilu le Arasi hai a hin lawman a umnawa, inlalna le thlabi hlaw tam tak nei inla khawm teplo el a nih. Sienkhawm BSF a Pathien hring hrelo mi sang tam takhai thlarau inhmang ding hi Lalpa’n a hmangaia a phalnaw leiin ka theina umnaw sienkkhawm ringnawtuhai pakhat bek Krista kebula thuoilut dingin Lalpa’n ka liengkova mawphurna innghat a nuom leiin BSF ramthima hin a mi lo thuoilut ani leiin nghawk hle lang khawm a chawngpu rohluotu ka ni si leiin vui thei ka nita si nawh.