Showing posts with label Hmar. Show all posts
Showing posts with label Hmar. Show all posts

PB SINGH LE MANIPUR HMAR POLITICS

No comments

July 27, 2020

Constitutional Monarchy

India in independence a hmu hma 1946 khan Manipur Maharaja Bodhchandra khan Manipur State Constitution siemtu ding Constitution Drafting Committee a lo indina. Hi Committee hin July 26, 1947 khan Manipur Maharaja Bodhchandra kuoma Draft a lo thelut. Manipur State Constitution Draft chu Maharaja hin a pawm le inruolin Manipur state chu Maharaja Bodhchandra hnuoiah Constitutional Monarchy a hung ni ta a nih, tia ngaidan nei thenkhat an um.



Instrument of Accession 1947

Independence ei hmu hma August 8, 1947 khan British sawrkar le Manipur Maharaja Bodhchandra hai chun Instrument of Accession an lo sign-a. Chu Instrument dungzui chun subject pathum (External affairs, defence le communication) tilo subject dang popo chu Manipur Maharaja thuneina hnuoia sie an nih
August 15, 1947 a India Independence puong a ni char khan, India Independence Act 1947 a Sec 7(1)(b) dungzuiin, Manipur state chu technically in independent state a lo ni ve tah, an tih. August 16, 1947 khan British Governor General office in Home Dept File No. A-1/1/947 hmangin Instrument of Accession kha a lo namdet-a. August 22, 1947 khan Manipur State Council in Memo No. 383 PTI Reference Council Minutes Part I of 11.8.1947 hmangin a lo namdet ta bawk. Chun August 27, 1947 khan Manipur State Gazette ah mipui hriet thei dingin kha Instrument kha tlangzar a nih. Chuleiin Manipur hi September 21, 1949 hma popo kha India hnuoia um an nawh, an ti hlak. 

MLA Election 1948

Independence hmu hma a Manipur Maharaja Bodhchandra hrietpui Manipur State Constitution 1947 chu sirsanin Manipur state hi biel 53 in an lo the-a. Manipur state sunga Hmar delna khuo tamtak chu Senvon biel sunga rinlut an lo nih. 

June 1948 khan hieng biel 53 a hai hin council election nei a nih. Hmar mipui chun June 1948 a Manipur election kha ei lo boycott. Ei i boycott election a khan Senvon biel ah Paite haiin Pu TC Tiankham an inngir tira. Kuki haiin Pu T. Kipgen an lo inngirtir ve. Mizo sawrkar ditlo Pu Sandam Hmar, Pherzawl khuo chu a ngir vea. A tling nawh. Senvon bielah Paite hai candidate Pu TC Tiankham chu a hung tling ta a nih. Kha tum khan Hills Disticts a inthawkin mi 18 an tling. Manipur pumpuia total seats kha 53 a nih. 

Thlangtlinga um hai popo chun Manipur CM ding an thlanga. October 18, 1948 khan Maharaja Bodhchandra inhmupuiin sawrkar an siem ta a nih. Member pasari umna Council of Ministers chu Manipur ah a hung ngir thei ta a nih. Pu PB Singh chu CM a hung nia. Hills Areas a inthawk mi pahni Ministers in hlangkai an nih. Hills Areas Dept le Forest Dept an chel. Senvon biel awptu Pu TC Tiankham chu Manipur State Council Speaker dingin an thlangtling bawk. CCP malik an ni tah. 

Mizo Sawrkar 

Kum 1947-1948 sung khan Manipur a Hmar mipuiin an khuo lal Thadou-Kuki hai an dit nawzie an lo sopui nasa hle. Amiruokchu, Manipur CM PB Singh le a sawrkar chun khuo lal hai kha an lo support lema. Territorial integrity humhimtu angin an lo ngai a nih. 

Mizo sawrkar a ngir chun Manipur a Thadou-Kuki lal thuneina popo tawp a ta, lal sadar, lal busung le phurrik popo bo tang a tih, an hang ti lem khan chu Mizo rorelna kha thlumte thlirin ei lo thlir ta a nih. Chuleiin Manipur state sunga Hmar hai lai Mizo Union supporter an hung punga. Assam state sunga Lushai Hills District ah inrinlut ei hung tum ta a nih. 

Manipur state sunga umsawng ei nuom nawzie khanga council election boycott movement (June 1948) zawngin ei hei tarlang ta phing khan Manipur CM PB Singh a lu ei sukhai ta bek bek a nih. Maharaja Bodhchandra lalram sunga Senvon biel chu Lushai Hills District tienga inrinluttir an nuom nawa. Manipur a Naga biel chu Naga Hills a rinlut ding an phal bawk nawh. Manipur state sunga Hmar haiin Assam sunga Lushai Hills district (tuta Mizoram) hi ei lo zawm tum ve lei khan Manipur politics chu ei lo sukhning nasa hle a nih.

Tuivai ral tienga min pemluttir an nuom naw leiin Manipur state sawrkar chun Hmarbiel a Mizo Union thuoitu hai chu inbiekpui a hung tum ta a nih. Chuleiin Manipur a Mizo movement chu Manipur state sawrkar chun ieng le khawle dang a hung tum ta pei a nih. Hihi kum 1997-2006 chena valley helpawl Hmarbiel a an hung lutna san a hung ni ta pei a nih. Kum 1986-1997 hun sunga Vangaitlang dunga Naga hai intawmna san laia point pawimawtak pakhat chu Nagalim a nih. Thenum hai inselna ah vuok tuor pawl ni tum ta naw mani.

Manipur Maharaja Bodhchandra chun a CM PB Singh chu inrangtakin Parbung le Senvon khuo ah a tirlut ta a nih. 

1948 or 1949?

Manipur Hmar haiin Manipur sunga Regional Council ei lo hnawl tuma Parbung le Senvon khuoa Manipur CM Pu PB Singh hung lut kum le inzawmin ngaidan pahni a um tah.

1. 1949 Group

Prof Lal Dena chun Manipur CM Pu PB Singh Parbung a lutni kha Feb 2, 1949 a nih, a tih. Page 98, 13th line, In Search of Identity, 2008 Edition lekhabu ah hmu thei a nih. Dr Hrilrokhum Thiek khawma Pu PB Singh Parbung a lutni kha Feb 2, 1949 a nih, a tih. Page 193, 24th line, History of Hmars, 2013 Edition ah hmu thei a nih. Prof Darliensung Hmar chun Pu  PB Singh Parbung lut ni kha Feb 9, 1949 a nih, a tih. Page 121, The Hmars, 2013 Edition ah hmu thei a nih.

2. 1948 Group

Amiruokchu, Manipur CM Pu PB Singh chun Parbung a zu sir kum kha 1948 angin a lo hrila. Chu chu HSA haiin kum 1980 laia sawrkar a memorandum an lo thelutna a khan 1948 ti kha an lo zepsa ta a nih. Dr Rosiem Pudaite khawma a lekhabu ah kum 1980 a HSA haiin memorandum an thelut huna Pu PB Singh in 1948 khan Parbung a zu sir ti an ziek kha a hung sirsan ta a nih. Dr Vanlallien Pulamte khawma kum 1948 hi Pu PB Singh in Parbung a sir kum angin a hung zieklang ta pei a nih. 

Hi article ziektu hin a hnuoia ang hin Manipur CM hlui PB Singh a Senvon sir dan chanchin zuk tarlang ka tih

Parbung

Manipur CM Pu PB Singh chun January 1949 lai bawr khan Manipur Hills Areas Minister Pu R. Kathing le CO, 4th Assam Rifle Sipai thuoitu hai thuoisa in Hmarbiel sir a lo tuma. February 2, 1949 khan Parbung a lut phawta. A sirna taphawtah, khuo lal popovin an lo welcome-a. Amiruokchu, Pu PB Singh lutna taphawtah Mizo Union leader hai an lo tlansie pei.  
Parbung VA Secretary Pu Ruia Infimate inah a tlung hmasataka. Zankhat a riek. Anachu a cham sungin public meeting chu a ko thei nawh. MU supporter an lo tam leiin Parbung VA thuoitu hai chu an hmupuia. Regional Council peng ka ti cheu a lo tih. Tawng inlettu chu Pu Bela, Rovakawt mi a nih. Pu Rangkhum, Patpuihmun khuo mi in a tawiawm bawk. Pu Ruia hin kel a lo that peka. Pu PB Singh chun arpui dum a pek nghe nghe, an tih. 

Senvon

Manipur CM Pu PB Singh chu February 4, 1949 khan Senvon a lut. Sapintlang ah MU leader hai public meeting a nei puia. Mizo sawrkar in zawm naw chun vawisun hin Regional Council ka pek nghal cheu ni raw seh a hei tia. A thu hril zing lai chun Mizo Union leader Pu L. Tawna chun zawna a siema. Regional Council chu ieng sawrkar hnuoi am ning a ta? a zuk tia. Manipur CM Pu PB Singh chun Manipur sawrkar hnuoia um a tih, a tih. Khuongpu Pu Santen chun khuong vawithum a hei vuoka. Mipui hai an tindar ta a nih. Senvon nunghak Darchawng chu ramri vaitan zawnga lama hmathuoitu a nih.

Manipur a Mizo Union leader hai chu man tumin a zawng ta nghala. Chuong chun Lungthulien khuo ah AR camp an nghat bawk. Manipur ramri vaitan zawng ngawtin hei lam ei tih, an lo ti hlak leiin Hmar laia Mizo Union thuoitu hieng Pu L. Tawna, Lalsungkim, Tawia, Khuongsunlien, Thanga, Pu HV Tawnga, Pu Kunga, Pu Hmunthang Infimate, Pu Chala le Pu Sieka hai chu man an hung nih. Imphal jail ah thun an nih. 

Merger

Kum 1948 a inthawk khan Manipur ah Manipur State Council sawrkar a ngir ta leiin Manipur in India sawrkar a zawm ding le ding naw chu thlangtlinga um Manipur State Council hrietpuina la lovin Manipur Maharaja Bodhchandra chun a nuom thu thuin India sawrkar a lo inrempui thei ta nawh, titu an um. 

Amiruokchu, September 21, 1949 khan India sawrkar chun force in Maharaja chu lekha a lo insign tira, Manipur State Council hrietpuina um der lovin Manipur state chu India in a lo laklut, titu an um. Chu nia inthawk chun Manipur chu Indian Dominion hnuoia a hung um ta a nih. Automatically-in 53 member umna Manipur CM Pu R. Amar Singh a thuoi Manipur Assembly chu thaibo a hung nia. Manipur sunga Hmarbiel khawm Manipur state sungah permanently a rinlut a hung ni tah. Hmar delna khuo Senvon biel sunga um hai popo khawm India ah rinlut an lo ni tah.

Lushai Hills District

Kum 1952 a Assam rama Lushai Hills district huomsung popo Sixth Schedule an zamkhum khan Manipur a Senvon biel chu Lushai Hills District Council huom sungah rinlut a ni ve nawh. Mizo Union leader haiin Lushai Hills District huomsung boundary an ziek lai khan Tuivai ral ah ei lo kokai hne ta nawh. 

PLRC

Manipur a boycott movement ei thaw lai April 15, 1948 khan Assam state a Lushai Hills District sungah Lushai Hills Advisory Council election an ei vea. Chu taka chun Pawi Lakher thuoitu hai chun candidate an lo siem ve. Pu Z. Hengmang chu Sagau ah an thlangtlinga. Pu Vako chu Pawi-Lakher area ah an suktling bawk. Lushai Advisory Council ah an luta, kum 1953 khan Pawi Lakher Regional Council (PLRC) an hung nawrdawk ta lem a nih.  

Hmar Regional Council under Mizo ADC

Lushai Hills ah kum 1961 khan Mizo 2,13,061 an uma. Pawi 4587 chau an nih. Lakher khawm 8790 chau an nih. Hmar 3118 ei nih. Khang hun laia Mizoram Hmar hai khan Mizo ADC sunga PLRC ang deu Hmar Regional Council lo hni ve hai sien chu, vawisun hin ADC a hlangkai a ni ta hmel, titu ei um. 

Thil hrim hrim chu a hun lai tak ti a lo uma. Sap haiin, "An idea whose time has come", ti le, "An idea whose time has crossed", ti dam an nei. "For everything there is a time", an lo ti bawk.

Manipur Hmar Regional Council

Manipur tienga Hmar hai khawma Manipur State Council election June 1948 khan ei lo intuokpui ve. Senvon bielah Hmar mi inngirtir-in, Mizo Union leader hai khan Hmar candidate lo support tling hai sien chu, khang hun laia politics kha an hemdanglam thei ring a um. Hmar Autonomous District Council khawm an lo hmu el thei an tah, titu ei um.
Kum 1949 lai khan Manipur sunga Sixth Schedule Autonomous District Council a la um nawh. Pu PB Singh khan Autonomous District Council dam lo sopui nisien chu Manipur state thangpuina sirsanin India sawrkar chun District Council a mi pek thei. 
Hnam dang khawma ADC chu an lo sopui tawl tah. Lushai Hills District sunga Regional Council an lo demand kha thil thei a lo nih, a san chu majority Mizo haiin ADC an demand ve zing leiin. Amiruokchu, Regional Council hi Autonomous Council um hmasa zetna biela um hlak a nih. Khang hun lai khan Manipur sunga ADC a um nawh. Chuleiin Regional Council ngirdawk pui thei Sixth Schedule District a um nawh. 

Valley hai lai India sunga merger nuom le nuomlo an inkatnuka. Naga haiin Naga Hills an lo zawm tum ve. Kuki haiin a hranin autonomy an lo buoipui vea. Pu PB Singh in Regional Council a sopui kha Manipur sawrkar hnuoia mi ning a tih, a ti lei khan Manipur MU thuoitu hai khan inhlemna angin an lo ngai khawm a ni thei. Kuki, Naga le Hmar hai Autonomous District Council pek ning in ta, a hran sengin Regional Council in nei ding a nih, lo ti dam nisien chu, ei thuoitu hai khan second thought an nei nuom ring a um. 

Chun Manipur a Mizo Union leader hai khan ADC hnawt Lushai Hills leader hai kuoma khan Hmar Regional Council lo hni lem hai sien chu an hlawtling lem ka ring. 
Kum 1952 a pieng Lushai District Council (1952-1970) hnuoia khan Hmar Regional Council indin thei a nih. Kum 1953 khan Lawngtlai, Saiha le Chawngte a Pawi-Lakher hai ta ding Regional Council (PLRC) indin a nih. Chu regional council chu Mizo District Council hnuoiah kum 1953-1972 chen khan a lo ngira. Kum 1972 a Mizo District Council UT a hlangkai a hung ni khan PLRC kha kha kum ma khan ADC pathumin the a hung nih. Chakma chen an hung vangnei pha ta a nih. 

Manipur a Regional Council ei sopui ang khan Mizo Union a thang Lushai Hills a Hmar leader hai khan Lushai Hills ADC a pieng hnung khan an buoipui rak ta nawh. A san chu Cachar ah HMF, Manipur ah HNC le HNU haiin Hmar District ti an hung sopui ta lei khan Lushai Hills politics a khan Hmar hai kha ringhlel ei hung kai ta pei khawm a hawi. Amiruokchu, Manipur le Lushai Hills a MU thuoitu Hmar hai kha an phak ang level peia varna nei an lo nia. An movement kha khang hun laia a tamlem hai pawm a nih.

Kuki le Thadou lal hnamna khan Manipur a Hmar mipui lungril a lo hne taluo lei khan Mizo Union thuoitu hai khan khang hun laia administrative realities le historical current kha an lo sui chet chet hman ta naw khawm ni mei a tih. Natural boundary, feasibility thil le Sixth Schedule kalhmang le sawrkar chinchang ngaituona hun tha an lo nei hman naw khawm kha pawi ei tih. Chawp le chil thil vawng an lo tuoka. Inhmaw deuva dawn chi vawng an lo tawng a nih. First generation leader an ni leiin a bul tantu an ni vawng. Political dictionary zuk phet nghal thei ding an nei nawh. Chuleiin khang hun laia an wisdom kha hmangin hnam rawng an lo bawl a nih. 

Thukharna

Kum 1948 a Hmar Boycott Movement khan ei thuoitu hai thil tam tak an chuktir. Amiruokchu a hnunga HNC (1953) le HNU thuoitu (1958-1997) second generation leadership hai khan an hma a Mizo Union thuoitu (1946-1952) hai hlawsamna san kha an lo study tha rak naw angin an lang tlat. 

Second batch Hmar leaders hai hin state puitling pathum Manipur, Assam le Mizoram a um ei ni tah ti kha man harsa an lo ti hle. Lobby le number pawimawzie an lo manthel deuvin ka hmu. Administrative boundary inza a tula. Hi kawnga hin an fail metin ka hriet. Hmar delna ram popo khitkawpa "Hmar Hills District" nawr ti tak kha political vision ang chauva hmang thei a lo nia. Chengna state sengah political apparatus puitling nei a tulzie hrie hmasa sa haiin political realism sirsanin, an chengna state, khuo le vengah hnam angin hma an sawn thei dan ding lampui an ngaituo dawk peia. Amiruokchu, Manipur a Hmar District Movement kha Tipaimukh MLA movement le an lo khitkawp tal tala. HNU chu thangpuitu tha nei lovin kum tam a lo um pha ta a nih. Vawisun hin Hmarram in HNU thuoitu hai a maksan tah. Hnam anga daksuok intak ei hung ti ta a nih. Chuleiin Manipur a Hmar hai hi ei intuoithar thei nawk naw chun, politically a ngirdawk thei ta lo ei ni tah. 

In bawlna hmun ei inchawk ngun tah. Riekna ding building khawm ei bawl rawn tah. Lekhathiem ei tam tah. Biekin khawm ei phun rawn tah. Insekhek khawp kohran ei um ta bawk. Amiruokchu, Hmarram tia uongpui khawp Hmardesh inchi khat khawm Manipur ah ei la nawr dawk nawh. Pherzawl district hi Hmar district a ni nawh. Thanlon a bielsa. Hmarram hmathlir neia intuoithar tum HAADDCo (1997) hai hmalakna kha a sunzawm theitu ei um nawk pha Manipur a Hmar hnam harsatna le beidawngna popo la kieng a tih. 

-Lakhawmtu

Dada le Jojo Pa

27.7.2020

HMAR HILLS DISTRICT MOVEMENT (1946-2000)

No comments
Kum 1944 khan Indian nationalist leader Pu Subhash Chandra Bose in Saikot lal Pu Kawlvelthang Hmar an hmupuia. Saikot haiin INA sipai hai chu thla nga vel an lo chawm.


Mizo Union

Kum 1946 khan Assam ram sunga Lushai Hills district huomsunga Aizawl khuo ah Mizo Union (MU) a pienga. Pu Pachhunga Hmar chu President hmasatak a nih. Tuta Mizoram tlangdung, Manipur Hmarbiel le Vangaitlang, Assam a Cachar phai a lo hrut nasa. 

Manipur state-a MU President hmasatak chu Pu Thanga Hrangchal, Sipuikawn khuo a nih. October 11, 1947 khan Thanglung chu President a hung nia. Kum 1948 a Senvon khuoa MU Assembly a khan Pu L. Tawna chu President thar dingin thlangtling a nih. 

Assam state-a Cachar a ruok chu Pu HK Bawichhuaka kha Lakhipur biel Divisional Councillor a nih. Kum 1949-1952 chen General Secretary a ni bawk. Dr Rosiama khawm Lakhipur MU ah laklut a nih. Assam a district Lushai Hills District ah Pu Pachhunga Hmar le Thangler in MU an thuoi ve.

Hmar nau a tamlemin MU kha ei lo inrui chil a nih. 1947 a zalenna ei hmu khan Mizo sawrkar rorelna um ding le inzawma a par chen ei lo lawm hman a nih. Paite in Khul Union (KNP) an indin vea. Kuki haiin Kuki Union (KNA) an lo sopui ve. Vaiphei hai khawma VNO an nei. Hmar haiin MU a thangruol dingin ei fiela. Ei beiseina le ringna popo MU a khan ei lo bang a nih. Lal thuneina popo tawp a ta, Lal sadar, lal busung le phurrik popo bo tang a tih, an hang ti lem khan chu Mizo rorelna kha thlumte thlirin ei lo thlir ta a nih. Amiruokchu, lal popo thangruolin lalpawl an siem vea. August 14, 1947 a inthawka October 1947 chena ngir Manipur interim sawrkar tieng an lo thang a nih. Kum 1948 a Manipur election a khan Senvon biela ah Paite haiin Pu TC Tiankham an inngirtira. Kuki haiin Pu T. Kipgen an inngirtir ve. Sandam Hmar, Pherzawl khawm a ngir ve. Amiruokchu, Paite hai candidate a tling. 1948 election kha MU in ei lo boycott. Paite hai chu KNP a inthawkin an suoka, kum 1949 khan PNC an indin. ST status an nawr ta a nih. 

Manipur chun Hmar haiin Mizo sawrkar an zawm tum chu dang an lo tum. Manipur Maharaja PB Singh chu January 1949 khan Assam Rifle sipai thuoiin Hmarbiel sir a tuma. February 2, 1949 khan Parbung a tlung. Khuo lal popovin an lo welcome. Chuong chun Manipur Maharaja PB Singh lutna taphawtah MU leader hai an lo tlansie peia. Aizawl a inthawkin Mizo Union General Secretary Pu HK Bawichhuaka, Pu Thanglera le Pu Sakawra hai chu inrangtakin Senvon an hung luta. Regional Council khawm ti sien hnawl dingin mipui hai an infui. PB singh chu February 4, 1949 khan Senvon a luta. Lampuia chun Hmar tlangval hai an lo zal sipa. Kea hung a nia. Fena ding lampuia tlangval zal hai chu sipai haiin an keitho peia. Hmatieng tlanin an lo zal nawk pei a nih. Senvon a chun MU hotuhai inbiekpui a tuma. Pu L. Tawna chun inkhawm hma metin mipui a lo meeting puia. Regional Council peng ka ti cheu a ti chun ieng sawrkar hnuoi am ting ei ta; Manipur a ti chun khuongpu in khuong vawithum vuong a ta. Intieng ei inlawisan vawng ding a nih tiin a rel pui ta a nih. An inbiekpui ta ngeia. Mizo sawrkar in zawm naw chun vawisun hin Regional Council ka pek nghal cheu ni raw seh a hei tia. A thu hril zing lai chun Mizo Union leader Pu L. Tawna chun zawna a siema. Regional Council chu ieng sawrkar hnuoi am ning a ta? a zuk tia. PB Singh chun Manipur sawrkar hnuoia um a tih, a tih. Khuongpu Pu Santen chun khuong vawithum a hei vuoka. Mipui hai an tindar ta a nih. Mizo leader hai chu man tumin a zawng tawla. Chuong chun Lungthulien khuo ah AR camp an nghat ta a nih. MU member tam tak chu union sazai an pek. Manipur ramri vaitan zawng ngawtin hei lam ei tih, an lo ti hlak leiin Hmar laia Mizo Union thuoitu hieng Pu L. Tawna, Lalsungkim, Tawia, Khuongsunlien, Thanga, Pu HV Tawnga, Pu Kunga, Pu Hmunthang Infimate, Pu Chala le Pu Sieka hai chu man an hung nia. A tamlem chu Imphal jail ah thun an nih. 

Kum 1952 a SRC sirsana Assam hnuoia district kha Lushai Hills District an tia. Chun Tuivai le Tuiruong in a mi thedan pangai bawkin an mi the ta a nih. Pu L. Tawna chun lungin a inthawkin an banna lekha a hung thawna. Beiseina popo chu an hmai mawkna in a hung inchang ta a nih. Amiruokchu, Lushai Hills chu Mizo Hills tiin kum 1954 khan an thlenga. MIzo Union leader Pu HK Bawichhuaka chu Secretary, MDC 1954-1962 dingin an ruot bawk. Kum 1965 a inthawka 1970 chen kha CEM an innitir a nih. Rosiama khawm Secretary, MDC dingin an ruota. Sienkhawm Manipur tienga Hmar hai lung a awi thei ta nawh.

Kum 1949 khan Lushai chu ST an ni tah. Kum 1950 khan Kuki hai ST an ni ta bawk. Kum 1952 khan Hmar chu Lushai sub-tribe ei la nih. Dulian tawng chu Mizo District Council thar a chun official language in an hung hmang khan Hmar thuoitu hai lung a hung na ta bek bek a nih. Mizo Union movement hlawsamna chu Hmar nina hrietna lungril lo thi ta hnung le Hmar tawng thi ta hnung sukhringna dinga tlawmngaina thar le thuoitu thar inpiengtirtu a hung ni ta lem.

Hmar Mongoloid Federation

Mizo Union a vul vanglai tak khan inhlemna um rawi pal a ti ti inlau leiin Pu Laltudai Roy (Harish Roy) le Pu Thangte Kuki haiin June 1, 1948 khan Hmarkhawlien ah meeting an lo neia. Dwarbond, Cachar ah Hmar Mongoloid Federation (HMF) office an indin. Cachar a tlangmi hai hamthatna ding an lo nawr ve tum. Pu L. Tawna in kum 1953 khan a join-a. Hmar district a demand-pui. Pu VL Ralsun le Pu Hrilrokhum Thiek hai khawma DC, Cachar fethlengin SRC 1953 kuoma Hmar District an lo demand ve. Amiruokchu Mizo Union leader le Mizo a inhnik mipui a tamlemin HMF hi an hlutsak nawh. Chuleiin party ang tak takin hma an lak thei nawh. Ieng tak tak thaw an nei hman nawh.

Hmar National Congress

Kum 1952 a Lushai Hills District chun Tuivai le Tuiruong a hung kan zo ta nawa. Ram hmangai ei ti pa Mizo Union leader Pu L. Tawna khawma lungin a inthawkin inbanna lekha a hung zieka. Mizo District Council hnuoia hai inzak an um hle ta a nih. Ruoi thena ina bu fa dinga fe ve si ngai pawimaw hlaw mang lova mi popo hmu hawia kawtkhar bula ngir zum duk laia bu le hme chang nawk ta lo hai inzak tuor le ngirhmun ang khat char Hmar in ei hung ngirpui ta a nih. Chuleiin Hmar mithiem hai lai ngaituona thar a hung pieng thei ta a nih. Pu Rochung Pudaite in kum 1953 khan India PM kuoma lekha a thawna. Sixth Schedule hnuoia Manipur, Lushai Hills le Cachar a Hmar delna popo khitkawpin Hmar Hills District a lo hni. 

Kum 1954 khan Lushai tawng chu Mizo District ah official language a hung nia. Hmar hai ST ei la ni bawk naw leiin sawrkar hriemhrei SRC 1954 hai kuoma memorandum petu ding Hmar lekhathiem an inzawng tan ta a nih. 

July 3, 1954 khan Parbung khuo ah inkhawm an rawta. Hmar National Congress (HNC) an indin. Chairman dingin Pu Rochunga Pudaite, President dingin Pu J. Lungawi an thlanga. Pu Thienga Nampui chu Secretary dingin an thlangtling. Pu Saia chu Treasurer in a thang. Pu J. lungawi a rawiin August 1954 khan SRC kuoma memorandum an peklut. Chu taka chun Hmar Hills District an hni. Lushai Hills, Cachar, Manipur le NC Hills a Hmar khuo hai khitkawp in rorelna khawl an lo demand a nih. ST status an hnisa bawk. 

HNU thuoitu pawimaw deu hai chu a hnuoia hin ei hung tarlang

1. Dolur, Pherzawl, Manipur

2. Hrangsing, Parbung, Hmarbiel

3. Suoka, Vaitin, Mozoram

4. Neia, Hmarkhawlien, Cachar

5. Khumthang, Thingpuikuol, Vangai

6. Rothuom, Cachar

7. Zathuoi, Ngurte, Churachandpur

8. Kawlvelthang, Saikot

9. Darlienthang, Boroarkap, NC Hills

10. Hrilrokhum Thiek

HNC Chairman Pu Rochung Pudaite chu Bible inchuk dingin Sapram tieng a pan ta leiin HNC chun sin an thaw mumal thei ta nawh. Chuong lai chun HNC chu siemtha nuom an hung suoka. Sukhrattu dingin Pu L. Tawna chu HNC Assembly ah HNC President dingin an thlang ta a nih. Pu L. Tawna thlawptu dingin Pu VL Bawia (Lungthulien) chu Secretary thar dingin an thlang. Treasurer dingin Pu LK Sata (Lungthulien) an thlang bawk. Amiruokchu, Pu L. Tawna in sawrkar sin a hung hmu khan a ngai bawkin HNC chu a mumalnaw zui ta pei a nih. Chuong chun Mizo Union movement tieng bawk sukhring nuomna a hung lien tiel tiel ta a nih. Pu Thanglora chu MU tienga thuoitu a hung ni ta pei a nih. 

Thuoitu hmasa hai zarin India sawrkarin kum 1956 khan Hmar hai chu ST list ah a mi ziektlar ta a nih. Kum 1956 khan NC Hills tieng politics ah hma ei hung sawn hle bawk. Pu CH Khotlang chu NCHAC ah CEM dingin thlangtling a hung nia. Pu CH Khotlang le Pu T. Nampui hai hmalakna zarin NC Hills ah Kuki and Hmar Defence Organisation khawm indin a nih. 

Cachar a Hmar hai hi kum 1956 a ST list a khan ziektlar an lo ni ve naw ti an hrietdawk charin kum 1957 khan Kumbha khuo mi Pu L. Thanthuom a rawiin Tribal Union an indina. Cachar a Hmar hai ta dingin ST status an demand ve ta a nih.

Hmar National Union

Politics tieng pawl pathum (Mizo Union, Hmar Mongoloid Federation le Hmar National Congress) a ei inthe hun kum 1958 lai chun Hmar laia business thawtha Pu Rokung Khawlum chun Senvon khuo a zu sira. Lekha sutna khawl typewriter a nei. HNC thuoitu Pu VL Bawia le Pu LK Sata haiin Pu Rokung chu an rawna. Hnam thuoitu mithiem zawng dingin rawtna an siem ta a nih. Lekha an suta, fielna an siem ta a nih. Mithiem tam tak an lo lo dawra. Hmar Political Conference nei dan ding an lo buoipui ta chur chur a nih.

Hmar Conference 1

A. Parbung ah 1st Hmar Political Conference an kova. September 20, 1958 khan an nei. Politics tienga ei hmalakdan ding an sopuia. Mipui ngaidan an lak.

Hmar Conference 2

B. 2nd Hmar Political Conference October 21, 1958 khan Lungthulien ah an kova. Chu taka chun political party thar indin an rem ti ta a nih.

Hmar Conference 3

C. 3rd Hmar Political Conference December 5, 1958 khan Senvon ah an kova. Hi taka hin Hmar National Union (HNU) an indin ta a nih. 

(HNU a "H" hi HMF a H a nih. HNU a "N" hi HNC a N a nih. HNU a "U" hi MU a U a nih)

Pu HK Khawlkung chu HNU President hmasatak dingin an thlanga. Amiruokchu, DM College ah Lecturer sin a hmu khan an ban. April 25, 1959 khan Parbung ah HNU Special Assembly an kova. Pu SK Hrangchal chu HNU President dingin an thlangtling. Pu VL Bawia chu HNU Secretary dingin an thlangtling bawk. Amiruokchu, Secretary sin chu Graduate zo char Pu Ruolneikhum Pakhuongte kuoma an hlan sawng ta lem a nih. 

Kum 1960 khan Pu Selkai Hrangchal a rawiin HNU chun Hmar District an hung nawr nawka. Amiruokchu, February 8, 1960 khan unau Kuki haiin Tamenglong biela Rawvazawl khuo an hung raw khan unau Kuki hai le ei hung buoi ta thut ela. Mizoram ah Hmar pathum an lo that khan Vangai laia 300 hai chu Zeikul ah an intawm ta a nih. Volunteer haiin an inhuolkhuma. Harsat beidawng tamtak an lo um. Thanlon SDO le Assam Rifle hai chu kea hung lawnin an hung sansuok ta a nih. Thla li laizet buoi hnungin KNA le HNU in inremna an siem. 

Kum 1960 a Kuki-Hmar Indo leia khuo ei lo rausan ta hai

MANIPUR

1. Suongsang

2. Zote

3. Vanchengphai

4. Phaiphenzawl

5. Doiheng

6. Daiderhmun

7. Avangthana

8  Ralienphai

9. Vangai phaipui

10. Rawvazawl

11. Ralsunzawl

12. Tuisenphai

ASSAM

1. Khawhmunlien

2. Tuikuol

3. Lungdai

4. Thenzo

5. Thingkap

6. Kherseutlang

7. Ramthalai

HNU President Pu SK Hrangchal chun Hmar District hmu theina ding a ni phawt chun tiin kum 1963 khan MLA a lo ngira. A tling nawh. Mipui ngaidan a lo ni naw leiin HNU President a nina thleng nuom an hung um ta a nih. November 14, 1963 khan Parbung Assembly ah MU thuoitu Pu Thanglor chu HNU President dingin thlang a hung nih. Ama khawm hin Hmar district a nawrkuo thei chuong naw leiin HNU chu a maksan. 

April 23, 1966 khan Lungthulien ah HNU General Assembly nei a nih. Chu taka chun Pu Ngurdinglien Sanate chu HNU President dingin thlangtling a nih. Kum 1968 khan Pu Ngurdinglien le TK Buongpui haiin sawrkar kuoma Hmar Autonomous District hnina memorandum an lo pek nawk. Mipui an phur em em a nih. Village Volunteers Force (VVF) hai chu HNU armed wing ang elin an hung um ta a nih. District Demand Day hai hmangin lam an lo hraw hlak. Manipur Assembly ah MLA nei lem chun Hmar District kha hmu nghal el ding angin HNU thuoitu hai khan mipui an lo hrila. MLA nei phawt chun Autonomous District chu mansapuia paisa angin an lo hril bawk. Education a lan hnuoia. Thil chinchang le Sixth Schedule hmu dan le nawrdan kawng lampui hrie kha an lo um mang nawh. Chu leiin MLA tling hai chauvin Hmar District an nawrdawk thei ti kha mipui lai a awitu an tamlem ta a nih. Chuleiin MLA nei chu thuoitu le mipui hai thil tum tak a hung ni tung ta pei a nih. April 15, 1968 a HNU President Pu Ngurdinglien le General Rolly hai Senvon ah Helicopter in an hung tum lem khan chu Hmar ADC hmusa angin mipui chun an lo ngai ta a nih. 

HNU President Pu Ngurdinglien chu Tipaimukh MLA a hung tling ta ngeia. HNU le Manipur Minister ni zinga mipui a hang thuoi chun sawrkar mi nizinga Hmar District thua sawrkar hang nawr rak kha a lo remchang nawzie a hung hrietdawk thei chau a nih. A beisei ang khan ADC a nawrdawk thei ta nawh. Mipui chu an hung re tiel tiel tan ta a nih. Chuong chun HNU President hai chun Hmar District nawrdawk nekin MLA tling an hung tum ta pei a nih. Chun Tipaimukh MLA hai popovin sum le pai le development an hung khel lem tah. Amiruokchu, HNU in a thil tum bawzuitu ding hriemhrei tha a nei naw leiin HNU Presidenship chu Tipaimukh MLA tling theina leilak anga hmangtu an hung um ta a nih. Chu chu Manipur a Hmar politics fe suolna bulpui a nih. 

HNU politics a ning intel beidawng thenkhat haiin kum 1977 lai khan Mizo Integration Council (MIC) an hnawta. Manipur a Hmar biel le Vangai chu Mizo sawrkar ah nawrlut an lo tum ve. Manipur territorial integrity humhal tumtu an hung so rak khan zawng tuor ai ngauvin a tuor ti ang kha ei hung ni ve ta a nih. Eini kara buoina a suoka. Chu khawvel chu kum 1985 a inthawka 2006 chen khan ei lo pal a nih. Mipui an suk beidawng em em a nih.

Hmar People's Federation

Hmar identity tuoithar nawk tum mithiem an hung suok nawka. Kum 1977 khan Rengkai ah Hmar People's Federation (HPF) an indin. Pu Lalbieklien Sungte chu President in an thlanga, Harvy Darsiemlien chu VP a nih. Pu Lalkhawthang Infimate chu Secretary dingin an thlang. EFCI le ICI hai area of operation thubuoi an lo chei meta. Hmar arts and Cultural society khawm an lo indin. HSA le inlaichinna tha takin kum sawttak el an lo nei a nih. AIR, Imphal ah Hmar programme an ngena. Amiruokchu, Pu Lalkhawthang chun Loktak Project ah sin a hmua. Dr HM Songate chu World Vision ah a luta. Dr Rosiem Pudaite College ah a luta. Pu Louis Keivom khawm Doordarshan ah a lut tah. 

Kum 1981 khan HPF chu sukhring nawk tumin thenkhatin hma an laka. HPF a F chu C in an thlenga. Hmar People's Congress (HPC) an hung ti ta a nih. HNU President hlui Pu SK Hrangchal in a hung indin thar nawka. Amiruokchu, Hmar District le khawtlang development tiengpang nekin Tipaimukh MLA an sopui ta lem leiin HPC chun muol a mi liemsan nawk tah. 

HNU politics a ning intel beidawng le Hmar identity a tui pawllo Mizoram tienga ei unau haiin kum 1986 a inthawk khan Mizoram sunga an hamthatna ding an zawng ta lem a nih. Kum 1991 a HPC le Mizoram sawrkar an inbiekna Peace talks a khan Peace Committee tieng Prof Lal Dena (Manipur), Pu Bieka Sungte (Manipur) hai baka Pu LK Neitham (Cachar) le Pu J. Ramthang (NC Hills) hai an thangve. An ni hai zarin kum 1994 khan HPC Accord ei hung sign thei chau a nih. State boundary in mi the sienkhawm Hmarram lampuiah tangkaina ei nei tawl seng a nih.

Kum 1960-1986 khan Assam tienga Hmar haiin HNU-Assam sirsanin a hranin sawrkar ah Hmar district le ST status an lo nawr ve tum hlak. Kum 1986 a inthawk khan Cachar a Hmar hai hamthatna ding an hung sopui ve ta a nih. Chu chu CHPF in a hung sunzawm peia. Kum 1996 khan BVHTDC indin a nih. NC Hills a Hmar hai khawma kum 1990 a inthawk khan Hmar People's Union (HPU) an indina. NCHAC hnuoia cheng Hmar hai hamthatna ding an zawng lem tah. Tuhin HPC-D Assam Region in Cachar le NC Hills, etc khitkawpa Assam a Hmar hai chanthatna ding a buoipui zing. 

Manipur a Hmar Hills District chu theitawpa rawl insuoa ko ve dingin hun dang danga mi tlawmngai ei inbuotsai hlak. Amiruokchu, February 13-14, 1997 khan HNU chun Hmarram ko ta lovin MLA politics tieng a kir nawk. MLA nina sirsanin Hmar District hmu ei tum nawk tah. 

HAADDCo

"TUIVAI IN MI RINKUOL SIEN KHAWM" ti le "IMPHAL AH HUNG UNLA SUKFEL NGHAL EI TIH" ti ringlo haiin March 7, 1997 khan Hmar Area Autonomous District Demand Committee (HAADDCo) an indina. Manipur a Hmar delna popo khitkawp theitu Hmar District an hung demand ta a nih. Pu Sailienkhup Pudaite le Pu Zuola Shunate haiin Manipur sawrkar kuoma memorandum an lo peklut tah. An file khawm ab barin a lo um ta hmel!

Kum 2016 khan Thanlon le Tipaimukh biel khitkawpin Pherzawl District a pieng. Amiruokchu, mipui hmanga Hmar ADC nawr dan ding lampui ei la hmu chuong nawh. Chuleiin HNU Assam (1960), HA (1983), HPC (1986), HPU (1990), CHPF (1991), HPC-D (1997), HAADCo (1997), etc hai kha an hung pieng a nih. 

-Lakhawmtu

Dada le Jojo Pa

27.7.2020

HMAR KOHRAN HISTORY (1910-1972)

No comments

July 26, 2020

Thuhmathuoi

Mizoram a ringtu hmasatak pahni hai kha Khuma le Khara an nih. Khuma kha Hmar a nih. Khara kha Ralte a nih. June 25, 1899 khan an piengthar veve a. Khuma hin a thi chenin Chanchintha a hril. Khara ruok chu a hnungkir nawk. Aizawl a Welsh Mission hai hin kum 1910 hma khan Manipur simthlang Hmarbiel an lo invawi nawh.


Kum 1894 khan American Baptist Mission haiin Imphal ah school an va hawnga. 1896 lai dai khan Ukhrul a Tangkhul Naga lai Baptist missionary William Petigrew chu sin an lo van thawtir tah. Ukhrul LP School a kai Thangneilal Ngurte chu Kristien ah laklut a nih. Amiruokchu, Baptist Mission hin Manipur simthlang tienga ringnawtu Hmar hai an lo uksak chuong nawh.

Pu Watkin Roberts char khan Manipur simthlang Hmarbiel a ringnawtu Hmar hai kha a lo hmangai a nih.

TKPM (1910-1919)

Kum 1910 khan Aizawl ah Welsh Prebyterian Mission chawmna hmuve phak Lalpau Vaiphei le Thangkai Vaiphei an uma. Chuong hai pahni chun January 31 khan Pu Watkin Roberts chu Senvon, Manipur tieng an thuoia. Vervek khuo, Mizoram a inthawk Parvachom, Manipur an lut phawta. Chu zova Hmunte (Senvon) ah February 5, 1910 khan an lutpui. Inrinni sun a nia. Watkin Roberts in Senvon lal Kamkholun an hmupui nghal. Lal hin a lo lawm hle. Sandamna Thu hril dingin a lo fiel nghala. School a hni bawk. Missionary hai hi Kawnzar a Pu Hrangthang pa inah an riek. A zing kha Pathienni a nia. Pu Tlangval hin khawlaidung ah Pathien Thu hrilna a nei ta a nih. 

Tirko pathum

Pu Tlangval le a rawi hai hi Aizawl tieng an kirnawk. An kir tieng chun Patpuihmun an sir malama. Sartuinek tieng fe kuolin Vervek khuo (Hnawka khuo/Biete khuo/Lal Hnawk Biete inlalna) an luta. Hi taka hin Thangkai le Lalpau hai an piengthar ta a nih. Manipur simthlanga ringtu hmasatak an hung nih. Hlim takin Aizawl an pan ta a nih.

Aizawl a Welsh Mission chun May 1910 khan a hnuoia tirko pathum hai khu Senvon ah an tirlut ta a nih.

1. Thangchhinpuia Chhangte (Phullen khuo)

2. Vanzika le 

3. Savawma

Suongpuilawn, Mizoram tieng hrawin May 7, 1910 inrinni zantieng khan Senvon an tlung. Senvon lal Kamkholun an inhmupuia. Ama chun Aizawl kir nawk nghal dingin a lo hril tawla. Anachu tirko pathum hai hi an kir nuom nawh. Pu Tlangval sin sunzawm dinga lut an ni thu an hril ta lem a nih. 

Kristien hmasa panga

Tirko pathum hai rawngbawlna zarin a hnuoia mi panga hai khu simthlang Hmarbiela Kristian hmasatak an hung nih

1. Kaithang le 

2. Thangneirum

Chu zova a hnuoia hai khu Kristien an hung nih.

3. Thangngur Joute (Senvon)

4. Chawnga Pudaite (Phulpui) le 

5. Taisena  

Kristien hmasa haiin Pathien Thu an hril dan chu simple deu a nih: Isu hi lo ring ve ta ro. In hming ziek ei tiu. Isu hi hnam dang Pathien an nawh. Sap hai Pathien an nawh. Pathien ei hriet naw hi a nih. Thangngur khawma Sandamtu hi ka hriet hma chun mi dang Pathien ka lo sawna. A chanchintha ka hang tiem chun ka pa kan hmangsan kha a nih, a ti hiel a nih.

Mautam 1910-11

Mautam lai khan Pu Tlangval chun Silchar a Vai Mahajon pakhat Mon Kumar Guha bufai a lo bata. Quintal tam tak Tuiruong dunga lawngin tawlin Hmarbiel ah an lo tawllut. 

Pu Roberts a thil thaw an hmu chun Sandamtu nau ni ve nuom an pung deu deuva. Pu HK Dohnuna rawiin Tripura, Burma le Bangladesh chen Pathien Sandamna Chanchintha an lo khekpui thei ta a nih.

Kum 1911 Mautam lei khan Mission thuoitu tamtak Tuithaphai ah an inpem. Parbung, Pherzawl, Leisen, Phuoibuong, Khawlien le Chiepui a inthawk mi tamtak an kaitung bawk. An pemlut lai hin Vunga, Taite, Dengrum le Luoia khawm an thang.

School

Mautam leiin Senvon lai fak zawng a hung harsa ta leiin school hmasatak Khawpuibung ah 1912 khan an indina. Vunga in a enkawl. Naupang pasari an lo chawm. Thangvang, Damsuok, Pausum hai khawm an thang. Kohran a hung inthanglien duok duok ta a nih. 

Kum 1912 khan Ukhrul a inthawkin Baptist Mission thuoitu Rev William Pettigrew in Senvon le Parbung a sira. Mizoram Welsh Mission tirko tirlut a um Taisena, Dengruma le Savawma an inhmupuia. Baptist kohran a lut dingin a fiel tawl. An hlaw khawm tuta an hlaw nekin an sanglem ding ti chen a lo hril. An zawm nawh. Chuleiin Pettigrew chu Ukhrul a kir nawk. An kirtieng Baptist thuoitu hai hin Pherzawl le Suongsang khuo an zuk sir malam.

Presbytery

Pu Tlangval chu kum 1912 khan Calcutta tieng a kira. R Dala a thuoive. Anachu Senvon a tirko pathum hai chu a chawm zing. Hieng hun laia tirko hai thlakhat hlaw chu Rs 3 chau a nih. 

Kum 1913 khan Pu Tlangval chun Senvon a mission chu TKPM (Thadou Kuki Pioneer Mission) a hung tia. Mizoram a kohran upa sawmpasari laia pakhat R. Dala (Ralzadala Khiengte) chu Chanchintha phurluttu ni ve dingin Senvon ah a tirlut ta a nih.

December 26, 1914 khan Senvon ah TPKM Prebytery hmasatak chu nei a nih. Pu Tlangval khawm a thang vea. Presbytery Chairman R. Dala chu pastor in an ordain nghala. Prebytery Secretary dingin Taisena an ruot. 

Biel bik neilovin mission thawktu haiin biel an fang hlaka. Bielfang programme thlaruk bek an nei hlak. Tirko ni nuom phawtin Pastor kuoma hnina an peka. Biel mipui tawng an thiem tum seng. 

Kum 1914 khan ringtu 1000 ei tling tah 

An lar bik deu hai zuk tarlang ei tih.

1. Dengruma, Hmunte, Senvon ah

2. Savawma, Senvonah 

3. Luoia, Parbung ah

4. Thuoma, Suongsang ah 

5. Lungpau, Maite ah

6. Thuamlun, Pherzawl ah

7. Thangchhingpuia, Khawpuibung ah 

8. Taite, Leisen ah 

9. Khuma, Tuisen ah 

10. Tawna, Khawbung ah.

Kum 1918 khan NEIGM in Senvon ah school an din vea. Chu chu Thangngur in a enkawl. R. Dala aiawtu NEIGM Superintendent Pu HK Dohnuna chu Tripura ramthim ah tirlut a nih.

NEIGM 1919-1930

Mission an zau khan NEIGM a pienga. Mission ah revival nasatakin a tlung. Hi harna lei hin mi 1018 zetin baptisma an chang pha a. Kum 1919 khan Hmar Bubul siem a nih. 

Amiruokchu, Mizorama a missionary chanpui Welsh Presbyterian Mission hai bawkin Pu Watkin Roberts chu thuneitu hai kuoma an lo heka. Bawrsapin Pu Tlangval chu Mizoram a inthawk a hnawtdawk ta a nih. Senvon khuo, Manipur a khawm an inluttir nuom ta nawh. 

Tinsuong

Kum 1920 khan NEIGM HQ chu Senvon a inthawkin Tinsuong ah sawn a nih. Pu Tlangval a rawi R. Dala, Taisena le Lienkeuvung hai khawm Tinsuong tieng an insawn ve. 

Mission (Hmarkhawlien)

Pu Tlangval a fielna chu pawmin kum 1920 khan Edwin Rowlands in NEIGM a hung join vea. Lakhipur ah Field Secretary sin a hung chel. Mission, Thingtinkim ah umin Meihawlkai, Saisel, Kuokluong, etc a lo sir hlak. Hieng hun lai hin Welsh missionary FJ Sandy zarin Marka ziek chu Hmar tawngin inlet a nih.

Manipur ah an hung buoi khan NEIGM in Hmarkhawlien, Lakhipur, Cachar ah ram an chawka. Cachar Land and Loan Corporation hai chu kumtin Rs 4 thung dingin June 21, 1921 khan an lo inrempui ta a nih. Hmarkhawlien a Mission Compound (Tuta WMCEI Biekin Compound hmun) hi kum 1922 a inthawka 1930 chen NEIGHM HQ in an lo hmang. Kum 1960 hma po kha Hmarkhawlien hi "Mission" annawle "Lakhipur" an lo ti hlak. 

Jakradhawr

Kum 1922 January 12 khan NEIGM Inkhawmpui Presbytery Vawikuo-na chu Tuiruongdung Jakradawr khuo ah nei a nih. Field Secretary Edwin Rolland le Pu Tlangval hai khawm Jakradawr ah an kaitunga. Mipuiin Saphai an lo tuokna hla chu: "Aw sualthim lungngaihthlak tak hian, chhumpui zing angin min tual" ti hla kha a nih.

Leisen khuo, Parbung le Parvachom khuo haiin hlapawl tha deu deu el an present. Leisen hlapawl sak chu: Khitah vanho thianghlimte nen hla i sa ho vang ti a nih. Leisen nunghak 40 lai zet an thang. Pu Hranglien Songate in a thuoi tawl. Parbung hlapawl chu: Isua kan lalber a ni, tiin hnam tin hril raw u a nih. Parvachom hlapawl chu: Khawvel zawng zawng zaia khat e ti a nih. Tripura Sakhan tlangdunga nunghak hlasak thiem Nk Kami chu an sawr em em. 

Pastor R. Dala khawm Tinsuong a inthawkin Jakradhawr a hung vea. Anachu nga a hme suola. Tuihri leiin Tupidawr ah a thi. Edwin Rowlands chu R. Dala vuitu in a thang ta a nih. Tirko Thilthawhai 5:18-2 hmangin ringtu hai lai infuina thu a hril. 

Kum 1922 a NEIGM Inkhawmpui khan HK Dohnuna chu Field Superintendent dingin ruot a nih. Lalthankhum Sellate (Taisena) chu pastor a ruot a nih. Lunglei mi Pastor Rohmingliana chu Manipur biel an inenkaitira. Tinsuong sub headquarters ah an tirlut. Tinsuong a hin school khawm a um. Exam centre khawm an siesa. Dispensary khawm a um. Lunglei mi tho Lianhmingthanga chu Tripura ah Field Superintendent in an tirlut. H. Dala chu Field Superintendent dingin Chittagong ah an tirlut ve a nih.  

HK Dohnuna

NEIGM Field Secretary Edwin Rowlands chu Burma tieng a fe ta leiin Pu HK Dohnuna chu NEIGM Field Secretary a hmang a nih. Khawbung khuo suok Aizawl a business thiem a nia. Tripura Tlangsang ah missionary dingin a luta. Jampui ah sin a zu thaw tha leiin Pu Tlangval chun hmang tangkai a hung tum ta a nih.

A hnuoia ziektlara um hai khun Hmarkhawlien, Lakhipur ah Pu HK Dohnuna thuoi NEIGM Evangelist Department an lo chel ve

1. Pastor Kambuong

2. Pastor Khuma

3. Pathuama

4. Taitea

5. Pastor Tlurpu 

6. Sumro

Lera , Nghalruala le Rova hai khawm Hmarkhawlien ah an lut ve.

Kum 1924 khan NEIGM in Tinsuong ah presbytery a kova. Rohmingliana, Lalnghinglova, Khuma le Lungpau Vaiphei hai chu pastor a namdet an nih. Hi kum hin NEIGM chun Biekin 66, Member 7160, Faitham Rs 508 le Ramlienna Rs 4540 a nei tah.

Manipur ah NEIGM in kohran a nei rawn taka. Thawlawm ruok chu Tripura bielin an khawn rawn tak. Tripura bielin thawlawm Rs 1603 a sung khan Manipur biel thawlawm chu Rs 567 chau a nih. NEIGM Field Secretary Pu Dohnuna in thlatin Rs 125 a hlawa. Chu chu khang laia SDO hlawzat a nih. A hnuoia thawktu Field Superintendent in Rs 45 a hlaw phak. Tinsuong a ME School Headmaster in Rs 30 a hlawa. Compounder in Rs 20 a hlaw. Tirko ruok chun Rs 10 chau a hmu. 

Kum khata worker budget chu Rs 56,105 dam a kai phak. Lamdawk kha a la tlawma. Chuleiin Mission Field inthanglienna ding sum le pai zawng dingin kum 1924 khan Pu Tlangval chu saprama an zin ta a nih. 

NEIGM chun kum 1926 khan Kristien Hlabu a siema. An hmang tangkai hle.

Bible College

Kum 1928 khan Mukam kawla Bimu Tlang, Hmarkhawlien ah Dinwiddie Bible Training Institute indin a nih. Principal hmasatak chu Paul Rostad a nih. A nuhmei Ella Rostad khawm zirtirtu in a thang. Lushai tawngin Rostad hai lecture chu Lianhawla in an leta. School naupang 22 an nih. Chawnga Pudaite, Chungzalien Gangte, Zamkai Vaiphei le Thangvel Hmar hai khawm an thang. 1930 khan Manipur ah sawnkai a nih. English in lecture an thaw tah. 1932 khan an graduate tawl. Pathien rama hmang an nih. 

Hmar tawng

HK Dohnuna in Field Secretary sin a chel kha Lunglei tienga kohran thuoitu Lushai tawng hmang Manipur a hung lut hai khan an fak thei der nawh. Dohnuna khan Hmar tawng a lo ngaina a. Hmar hla sak a hung uor ta a nih. Lushai Hills a hotu hai mit a sukkham hle a nih. Mani biel sunga hnam hai tawng thiem tum nekin tirko haiin an tawng an hung uor ta lem kha HK Dohnuna hin a theida hle a nih. Chuleiin 1927 a Senvon Inkhawmpui tum khan Hmar tawng uor em em Pu HK Dohnuna chu peithlak an tum ta a nih. Nuhmei-pasal inneitirna thua hrilchier ding an hung zawng tana. A tawpa Pu HK Dohnuna chu Police case an inawrtir ta a nih. Sum thua inringhlelna thu le a hung inmat ta pei khan NEIGM sunga inhrietthiemnawna a suok tan ta a nih. 

Watkin R. Roberts

Pu Tlangval chun Hmarkhawlien ah tanin Tuiruongdung popo rengthei le serthlum bila suksip a tuma. Rengthei chi, serthlum le ziza an ching tira. An fakzawngna hmangruo dingin a lo hril tawl. Tuivai dung, tuiruong dung le tuibum dunga hai hin thingat ding le thingal ding a tam ema. Ruo khawm a tam. Lekhapuon siemna dinga hmang thei an nih. Taiting a tama. Thrungna, dawkan, chair le table siem theina a nih. Kohran intodela mani kea ngir theina sumhnar a lo zawng pui a nih. Sumdawng dan ding ngaituoin sai dam a lo inchawk puia. Fruit factory le thing atna khawm sawmill lien khawm tuta Hmarkhawlien a Douglas Hostel (DMCH) hai ram a hin a lo inthrut tum a nih. Hmarkhawlien Mukam tlang Bimu tilla ah printing press sie a tum leiin HL Sela le mi dang pathum printing training dingin Calcutta tieng a lo tir. Pu Thanglung khawm Silchar ah a lo chawm a nih. Mission chu an thang hrat khawp ela.

HH Coleman

HK Dohnuna hnuoia NEIGM inthanglien bek bek hi Lushai Hills a Lushai tawng hmang hai mit sukkhamtu a nih. America tieng lekha an lo thawna. Kum 1928 a inthawk khan Pu Tlangval chu sapram tienga haiin an hung ringhlel ta a nih. Sum hmangna chu charter accountant audited financial statement naw chu an hung pawm pek ta nawh. 

NEIGM kohran a hung hrat tan char khan NEIGM General Secretary H. Coleman in NEIGM Field Director Pu Tlangval chu sum thuah a hung ringhlel ta nghala. Watkin Roberts chu sum chingpentu angin hekin a hung um ta a nih. 

Kum 1928-1929 khan NEIGM thuoitu lien haiin Calcutta, Tripura, Lakhipur, Tipaimukh, Senvon, Lungthulien, Parbung, Tinsuong, Pherzawl le Tuisuolien an hung sira. Enquiry an hung thaw ta a nih. Pu Tlangval in NEIGM sum indiklo takin a hmang tiin khawlai dunga an sopuia. Kohran Census report an diknawzie an suklangsa bawk. Aizawl a inthawkin 300 mile a lawn hlak a ti khawm an dik nawh tiin an Pu Tlangval hming chu an suksiet ta pei a nih. Kohran ngaisak lovin Calcutta ah a um rawn lem an ti bawk. 

Paul Rostad

Hienga NEIGM sunga inhrietthiemnawna a tlung lai hin Pu Tlangval a tienga thang chu 4892 an nih. Cachar a 500 haiin Pu Tlangval an support ve. NEIGM General Secretary HH Coleman a tienga thang chu 4420 chau an nih. Khang lai khan Manipur American Baptist Mission kohran khawm 10,000 neka tam an ni tah. NEIGM member 9312 nekin an tam met chau a nih. 

NEIGM inthe lai hin thawktu Mission thawktu 65 an um. Hmar 16 an nih. HH Coleman in Hmar mi 10/16 hai chu HK Dohnuna tienga kawp an nih, a lo tih. Coleman hin Pu Tlangval tienga kawp anga a ringhlel HK Dohnuna chu sawrkar ah a hek ta a nih. May 30, 1929 khan Pu Tlangval chu an hung bana. A aiin Paul Rostad an hung sie ta a nih. 

NEIGM biel sunga khuo 132 a kohran thuoitu le thawktu khawm an inthe vea. Sum hnar kawltu NEIGM General Secretary HH Coleman tienga lut an tam lem. Manipur sawrkarin Coleman a hung tana. Calcutta a Pu Tlangval a bank account an char pek ta a nih. Coleman in NEIGM chu a changa. Old Churachandpur HQ in a hmang ta pei a nih.

IBPM, Hmarkhawlien, 1930

NEIGM thuoitu HH Coleman in Lakhipur le Manipur a hung sir khan Pu HK Dohnuna hin a lo mikhuola. Pherzawl chen a hang zuive a nih. Amiruokchu, Pu Tlangval a tienga thang HK Dohnuna le a rawihai bei a dawng hman. Anachu ringumtakin Pu Tlangval an zui. Chu zar chun ei la hung ngirsuok a nih. 

NEIGM hnuoia Pu Tlangval tantu Cachar a um haiin April 4, 1930 khan IBPM (Indo Burma Pioneer Mission) an indina. Lakhipur hi HQ in an lo hmang. Chuong chun IBPM hmingin rawng an bawla. Amiruokchu, NEIGM zawm lova pawl dang zawmtu hai chunga action la dingin NEIGM thuoitu Coleman chun sawrkar a hrila. Hril ding inzen an zawng char chara. A tawpa Pu HK Dohnuna chu man a nih. Pathienin a thuoisuok nawk.

Kum 1931 khan HK Dohnuna chun van tieng a min lawisana. A naupa HK Thanglura in IBPM Field Secretary sin a sunzawm ta a nih. Sum harsatna leiin IBPM Field le Mission Compound chu Welsh Mission hai kuoma a lo zawrthlawng tuma. 
Sienkhawm Cachar tienga IBPM chu a hnuoia ei tarlang hai zarin a hung daksuok thei ta a nih

1. HK Bawichhuaka

2. Pastor Tlurpa

3. Pastor Kambuong

4. Tirko Sunro

5. Tirko Zonu

6. Zirtirtu Thanglung

7. Zirtirtu Thanga

8. Zirtirtu Thawma

9. LMP RK Khuala

Lakhipur IBPM Superintendent dingin Dr Thanglung ruot a nih. IBPM Coordinator dingin Rev Chawnga ruot a ni bawk. 

Independent Church, Senvon, 1930

Manipur a Pu Tlangval a tantu le mania inenkawl tum Pastor Lalnghinglova le a rawi hai chun October 24, 1930 khan Pherzawl khuo ah inkhawmpui an neia. Senvon chu HQ dingin an rem tih. Chuong chun IBPM an inti thei hma po chu Independent Church hmingin rawng an bawl ta a nih. Amiruokchu, an nuom ang anga Pathien an biek ding le biekin an bawl ding chu khap tlat a nih. 

Kum 1930 laia lusa pawl pasari Pu Tlangval le HK Dohnuna tienga thang Khothlang hai hming zuk tarlang ei tih.

1. Taisena (Senvon)-Mizoram a pieng. A ma hi Independent Church leader a nih.

2. Chawnga (Senvon)

3. Thangngur (Tinsuong)-Mizoram a pieng

4. Thanglera (Rovakot)-Mizoram a pieng

5. Lienrum (Suongsang)

6. Rova (Tuisuolien)

7. Vaka (Rovakot)

Sum harsatna leiin Independent Church President Pastor Lalnghinglova le Vice President Chawnga hai khawm NEIGM tieng an lut nawka. Amiruokchu, kum 1940 khan Pastor Taisena le Pastor Thangngur haiin Independent Church kohran chu an la keihring tawk tawk a nih. Kohran mi le sa 5000 bawr an ni tah. Sawrkar titna leiin Pastor Taisen chu Manipur a inthawk Lakhipur tieng a tlanhmanga, lut nawk dan ngaituoin Assam sawrkar chu a bel ta char char a nih. 

Kum 1942 khan Parbung khuo ah Independent Church Presbytery nei a nia. Hi tum hin Pu Rochunga Pudaite, Executive Director, IBPM chu Independent Church Constitution ziektu dingin ruot a nih. 

Pastor Lianhmingthanga 1943

Kum 1943 khan Independent Church Kohran Constitution chu Pherzawl Inkhawmpuiin a a lo pawma.  Amiruokchu, Constitution a chun IBPM an zepsa nawh. 

A hnuoia hai khu Independent Church thuoitu thar hai an nih:

1. President: HK Bawichhuaka, Lakhipur, Cachar

2. Vice President: Pastor Taisena, Manipur

3. Manipur Field Superintendent Pastor Thangngur 

Amiruokchu, Pastor Lianhmingthanga, Tripura a IPBM Field Superintendent nilai chu Lakhipur a hung suoka. Independent Church le IBPM sungah buoina a hung siem ta a nih. IBPM le Independent Church Pawl an hung inti tana. Thuneina inchu, hotu ni nuom, buoina siemtu, pawisa sukbuoi, mani ta ding chauva tanghma siel le inhrilsietna chi tum tumin an inhek tuoa. Chuong chun HK Bawichhuaka le Lianhmingthanga pawl an hung um ta a nih. Pu Tlangval a kuoma an lo inlawttuo char char. Pu Tlangval a lu an sukhai hle. 

Kum 1943 khan IBPM le Independent Church thuoitu Pu HK Bawichhuaka chu Indian National Congress tienga thang ve anga ringhlel a hung nia. Sap haiin Police an inmantira. Jorhat jail ah an khum. Chuong lai chun Pu Rochung Pudaite chu Jorhat ah a kaia. Kartin a lo va sir hlak.

December 23, 1943 khan Independent Church Field Superintendent Pastor Thangngur chun van tieng a min lawi sana. A aiin Pastor H. Daia thlang a nih. Pu Daia hi Pastor Lianhmingthanga ditlo pawl a nih.

Indopui pahnina a suok leiin NEIGM HQ chu kum 1944 khan Patpuihmun ah sawn a hung nia. Mission sunga buoina a la re chuong nawh. Pu Tlangval chun kohran thuoitu Dr RZ Khuma chu Pastor Lianhmingthanga in hmupui dingin an hriettir a. Pastor Lianhmimgthanga chun Pastor Taisena le Pu Zorum hai chu a hung ban ta a nih. Buoina chu a hung sosang ta pei a nih. Pu Tlangval chun Pastor Lianhmingthanga (IBPM Field Secretary) le Taisena (Asstt President, Independent Church) hai chu inrem vat dingin a zuk hril nawka. Pu Lianhmingthanga chun Taisena chu Joint Director ni dingin a va fiel bawk. Pastor Taisena chun a lo nuom ta nawh. Pastor Taisena chu a hung changpar lem angin a um ta a nih. 

Pastor Taisena 1945

IBPM le Independent Church Kohran mawphurna popo chu Taisena kuta inhlan nuomtu an hung pung ta peia. Kum 1945 khan Pastor Lianhmingthanga chu lo chawl el ta dingin Pu Tlangval in a hung inhriettira. Tripura biela IBPM khawm New Zealand Baptist Mission kutah inhlan a nih. NEIGM khawma 1943 khan an lo inhlan der tah. 

Thuthlung Thar 1946

Chuonga buoi lai zing chun kum 1946 khan Thuthlung thar ei nei ve tah.

Kailam

Kum 1947 Senvon Presbytery chun Independent Church biel chu biel thumin a siema. Chuong hai chu

1. Kailam chung Presbytery (Pastor Khaivung)

2. Kailam hnuoi Presbytery (Pastor H. Daia)

3. Vangai Presbytery (Pastor Laldo)

1948 a Independent Church thuoitu hai chu a hnuoia hin ei tarlang

1. Kailam Chungah (S. Rala, Asstt Field Superintendent)

2. Kailam hnuoiah (Rev H. Daia, Field Superintendent)

3. Vangai ah (Pastor Kunga, Asstt Field Superintendent)

Manipur Independent Church Full Liberation Jubilee Programme 1950

Kum 1947 khan independence ei hmua. Chuong chun Independent Church thuoitu Pastor Taisena chu India sawrkarin an suo zalen ta a nih. Chuong chun Independent Church khawm British sawrkar khuopna a inthawkin a zalen pumhlum ta a nih. Manipur Independent Church Full Liberation Jubilee Programme chu February 10, 1950 khan Senvon ah hmang a nih. Pastor Taisena le Pastor H. Daia inrawina hnuoiah hlawtling taka hmang a nih.

Kum 1950 khan IBPM le Independent Church mission thawktu popo 50 an tling tah. Kohran Census ah member 9538 an zieklut. School 18 ei nei tah. Kailam hnuoiah thawktu 18 an uma. Kohran Census chu 3223 a nih. Burma ah thawktu 4. Kohran Census 2976. Vangai ah thawktu 10. Kohran Census 1340. Kailam chungah thawktu 10. Kohran Census 1217. Cachar ah thawktu 7. Kohran Census 682. Tamenglong ah thawktu 1. Kohran Census 200. 

EAC 1953

Kum 1947 hma po kha NEIGM hin presbytery pakhat cho a lo nei hlaka. Lushai tawng an hmanga. Bible tiem le rorelna khawm Lushai tawng tho an lo hmang hlak a nih. 

Amiruokchu, hnam tinin mani tawnga Bible tiem, hlabu le sande sikul inchuklai nei le school lekhabu mani tawng ngeia nei an hung tum khan Lushai tawng chu a hung inlar thei ta naw a nih. Lungthulien Presbytey 1948 chun NEIGM kohran chu prebytery panga in a hung the ta a nih. Mani hmazawn senga rawng an hung bawl thei ta a nih.

1. Simsak-Vuite-Guite Biel (Chairman Gokhawlian). 

2. Hmarsak (Pastor KS Luoia le Dr Thanglung). Lushai tawng hmang povin Tuithaphai Presbytery an indin tuma. Mizoram a Welsh Presbyterian an zawm tah. 

3. Simthlang (Pastor Kunga)

4. Hmarthlang (Pastor Lungpau Vaiphei)

5. Vangai (Pastor H. Chawnga)

1953 khan NEIGM chun hieng hin an hung inti ve tah

1  Hmar-EAC (Assembly)

2. Paite-ECC (Convention)

3  Vaiphei-EOC (Organisation)

4. Kuki-KCA (Association)

5. Gangte-ESC (Synod)

A chunga pawl hai khin an ni tawng sengin inkhawmna le rorelna an nei ta a nih. Amiruokchu, kumtin inkhawmpuilien vawikhat Leaders' Conference an nei hlak. Chu chu inpumkhatna hriemhrei angin an hung nei tung pei a nih. NEIGM ti kha kum 1986 khan ECCI tiin an thlenga. 1996 khan khuo 522 ah kohran an nei. Pastor 152 an nei bawk. 

Rochung Pudaite 1956

NEIGM buoi laia Pu Tlangval tienga thang ve chu Pu Rochung Pudaite kha a nih. IBPM ah Organising Secretary sin an lo in thawtira. Amiruokchu, IBPM le Independent Church an ngir zing lai kum 1956 khan IBPM (New Development) a phuna. Sielmat, Manipur ah ram an chawka. Office, Quarters, ME School le Bible College a bawla. Mi tamtakin ei hlawkpui a nih.

IBPM (New Development) thuoitu thar hai chu

1. Field Superintendent: Dr Thanglung

2. Asstt Field Superintendent: H. Daia

3. Treasurer: S. Rala

4. Principal, Bible School: Chawnga Pudaite

5. ME School Headmaster: VL Ringa

Lakhipur a IBPM Secretary Lalchanlien chu Lakhipur a inthawkin Churachandpur thuoikai a nih.

Dr Thanglung 1957

Kum 1957 khan Pu Tlangval chu ei rama a hung lut nawka. Hmarkhawlien, Lakhipur ah a hung lut hmasataka. Hmarkhawlien ah IBPM (New) Assembly a neipui nghal. IBPM Assembly a chun Dr Thanglung Chairman a nih. Pu HL Bana Secretary in a thang. Assembly chun tuta inthawk chu Pu Tlangval a tienga kawp hai kohran chu Independent Church ti ning a tih, tiin a rela. HQ khawm Lakhipur a inthawk Sielmat ah sawnkai a hung nih. Dr Thanglung chu Field Superintendent a hung nia. Pastor H. Daia (Manipur) le Lalchanlien (Cachar) hai chu Assistant Superintendent dinga thlang an nih. Kailam hnuoi enkawltu dingin HL Bana chu Supervisor dingin a ruot. Vangai chu Pastor Kunga in enkawl a tih. S. Rala chu Assembly Treasurer a ruot a nih. 

Pu Watkin Roberts hung kir nawk chu IBPM le Independent Church thuoitu haiin an lo lawm ve hlea. Pu Tlangval a kuoma IBPM (New) le inkawpa annual budget khata luong an lo rawt ta a nih. 
Hmarkhawlien ah Independent Church thuoitu haiin Assembly an kova. Chu taka chun IBPM (New) Superintendent Dr Thanglung chu Independent Church chun Field Superintendent dingin an hung pawm ta a nih. IBPM (New) Coordinator Rev Chawnga chu Coordinator dingin an pawm bawk. Draft Constitution ziektu dingin IBPM (New) Organising Secretary Pu Rochung Pudaite chu an ruot. 

IBPM (New) 1958

Amiruokchu, kum 1958 April khan IBPM Organising Secretary Pu Rochung Pudaite in IBPM Constitution a zieka. Chu chu IBPM chun an lo pawm ta a nih. Chu zo char chun IBPM Founder President Pu Watkin R. Roberts in Pu Rochung Pudaite chu IBPM (New) Executive Director dingin a hung namdet ta a nih. IBPM in office thar an hawnga. IBPM chu an register ta a nih. August 1958 khan IBPM thuoitu hai chu tlangram kilkhawr an inzin ta a nih. Education tienga hmalakdan ding an zu hmua. Kum 1959 khan IBPM chun Pu Thanglor sirsanin Sielmat Christian High School an dina. Kumtin matric exam ding 1000 bek nei an lo tum a nih. Chanchintha puongdartu ni an tum leiin Bible College khawm an buoipui ta peia. Kum 1958 sungin IBPM chun thawktu 67 an nei hmana. Chun school 26 an indin hmanh.

Hieng lai zing hin Kailam Biel le NC Hills Biel chu independent Church sunga lawmlut an nih.

May 1959 khan IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite chu USA tieng a pan. London ah Hmar New Testament suttu hai a zuk sir malama. Sielmat High School enkaitu Pu Thanglora chu PG thawsa dingin America ah thuoi a nih. Lalngaisang chu London ah Bible training dingin thuoi a nih. Dr Laltuoklien Sinate khawm chawm a nih. Lalthankhum Sinate khawm Pune ah BD an lo inthawtira. Pu Darsanglien Ruolngul khawm Bible training a fe dingin an lo sukthluk a nih. 

Kum 1960 a IBPM Field Superintendent Dr Thanglung a pension khan Darsanglien in a ai chu awng a tih tia rel a nih. Inhrietthiemnawna a suok met hnungin Dr Thanglung chu an compensate ta a nih.

Kum 1960 laia IBPM le Independent Church thuoitu hai

1. Founder President: Watkin R. Roberts

2. Executive Director: Rochung Pudaite

3. Executive Committee Members: Darsanglien Ruolngul (Vice Principal, SCHS), H. Daia, Chawnga Pudaite, K. Luoia, H. Thanglora, etc.

Hi kum hin Independent Church kohran ah mi 12,376 ei tling tah. Sum hmusuok popo khawm Rs 1,02,307 (IBPM) le Rs 12,480 (Independent Church) an nih. 

ICI 1961

Kum 1961 khan IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite in Independent Church chu ICI tiin a phuoka. Hieng lai hin kohran member mi 40,000 bawr ei tling tah. Sielmat Christian High School chu Pu Rochung Pudaite in Ruolneikhum Pakhuongte an enkaitir. 

IBPM le Independent Church chun pheikhai inruolin sin an thaw ta peia. Kum 1962 khan district paruk chu District Superintendent in an enkawl thei ta a nih. Kum 1961 a thawlawm khawm Rs 20,988 a nia. 1966 khan Rs 1,51,471 a tling tah. Kum 1961 khan kohran member 13,752 an nih. 1967 khan 18,575 an tling. School khawm 1961 khan 30 indin an nih. 1962 khan 68 an ni tah.

ICI Directors 1962

Kum 1962 khan ICI Director ding thlang an nih.

1  General Director: Rochung Pudaite

2. Home Director: Darsanglien Ruolngul (IBPM Field Superintendent-1961-1962)

3. Education Director: Ruolneikhum Pakhuongte

4. Finance Director: Lalthankhum Sinate

Amiruokchu, Independent Church le IBPM chungthua ngaidan le ditdan a hung inang ta naw leiin kum 1964 khan ICI Executive Committee chun ICI Assembly hrietpuina um der lovin ICI General Director Pu Rochunga Pudaite chu an lo inchawltira. ICI le IBPM inzawmna khawm an lo suktawp ta a nih. Chuong chun kum 1965 khan Senvon Inkhawmpuiah ah ICI le IBPM chun thuomhnaw insemna an rawt. ICI chun Sielmat hmun, ram le building tha popo a chang ta a nih. Anachu Assembly chun ICI (Home Director Darsanglien Ruolngul le Moderator Hrangtawnlien) le IBPM (General Director Rochung Pudaite le Education Director Ruolneikhum Pakhuongte) inkawp zing kha tha an la ti leiin Pu Rochung Pudaite chun General Director nina chu a chel zawm ta pei a nih. 

Holy Bible 1968

Hieng lai zing hin mi thahnemngai hai zarin Hmar Holy Bible chu kum 1968 khan ei lo nei ve ta a nih. Sielmat, Hmarkhawlien, Muolhoi, Kangreng le Senvon ah tlangzar a nia. Chu zar pei chun kum 1969 khan Hmar tawng hi LP level chen medium of instruction a hmang phalna Assam sawrkarin a mi pek ta a nih. Pu VL Joute hmalakna ei theinghil thei nawh.  

Kum 1968 khan IBPM chu Partnership Mission tiin Sapram tieng an lo thlenga. Hi kum ma hin Sielmat Inkhawmpui ah ICI kohran sunga inthena a suok ta a nih. Ram, building le thuomhnaw inchu leiin sawrkar court ah thubuoi 12 thelut a hung nia. Manipur Minister Pu Goukhenpau, Hmar National Union, Pu JC Nampui, Pu L. Keivom, Pu Lalthanzau Pudaite hai chen an hung inrawl ta a nih. Kum li lai ei lo buoi a nih.

Watkin Roberts ei lo the tah!

Kohran sunga ei insekhek lai tak April 20, 1969 khan Pu Tlangval chu ei lo the ta a nih.

EFCI 1972

Chuong chun Pu Rochung Pudaite chun IBPM (New Development) le mission school enkawltu ding a hung mamaw tana. Clinic, college le charitable sin a i buoipui ta hai popo sunzawm a nuoma. Mission hmun, school, college, hospital le project hai trust property innitir a tum ta a nih. Chuong tienga lo bawzuitu dingin kum 1969 khan PMS an dina. PMS Board ah member paruk a thun. Hi board a hin Pu Rochung Pudaite Chairman, Pu Ruolneikhum Pakhuongte, Vice Chairman, Lalthankhum Sinate, Secretary hai chu thuoitu an nih. 

Hieng hun lai hin IBPM le Independent Church biel chu biel saria the a nih. 

IBPM Sielmat HQ a thuoitu hai chu 

1. Field Superintendent: Darsanglien Ruolngul

2. Treasurer: S. Rala

IBPM le Independent Church sunga a lut le suok an um zinga. Chuong chun kum 1970 khan ICI thuoitu haiin IBPM chu DC, Churachandpur kuoma an hek ta a nih. IBPM hi foreign mission a ni leiin India rama hmun nei thei naw nih, an lo tih. IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite chu Police inmantir an lo tum bawk. Mizo le Naga helpawl support-tu angin an lo intum ta peia. An rihau an sang hle a nih. Pu Rochung chu Sapram tieng a fe thla tum ta a nih.

Amiruokchu, kum 1972 khan ICI thuoitu (Rev Darsanglien, CC Rema, HK Khawlkung le Hrangtawnlien) le PMS thuoitu (Rev Rochunga Pudaite le Challienkung Hranngul) hai chun Pathien hminga tlawmna nun hmangin unau thil insem an hung nuoma, ICI le IBPM hai chun Sielmat ah inremna tluontling an lo siem ta a nih. ICI ti chu pawl pakhatin a changa. IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite a tieng hai chun an pawl hming ding  an la sak ve nawh. 
Chun ICI thuoitu le PMS thuoitu hai chunga criminal case popo chu thaibo a hung nia. February 14, 1972 khan inremna ruoi chu Sielmat ah the a nih. Chanvo an sukfela. Ramri an khang tha-a. Inthlengtuo ding hai an inthlengtuo zo thei ta a nih. Court case popo an lakkir ta leiin June 21, 1972 khan Sielmat ah EFCI kohran a pieng thei ta a nih. 

Thukharna

HH Coleman le Watkin Roberts pawlin NEIGM kohran le Mission leadership an inchu khan kohran a hung buoi tana. IBPM le Independent Church an hung sopui ta a nih. ICI pawl hniin a hung kawidar nawka. EAC, AG, PCI, RPC, Methodist, UPC, Foursquare, Salvation Army le Seventh Day Adventist an hung um tana. Hmar mipui 1,50,000 bawr chu pawl inchuna in a mi chawkbuoi ta nget nget a nih. Thlaurau ramin a tuor hmasataka. Khawtlang in a tuor nawka. Education, politics le social life chenin an hung tuor ta pei a nih. 

NEIGM, Independent Church, IBPM le ICI thuoitu hai khan inremna an lo rawt ngun el. Sienkhawm "Kohran sum hnar" kha chan inlauna an nei tawl seng leiin kohran hmunkhatah um dingin an lo inrem thei nawh. Chuleiin HCLF, HKI le Joint KTP indin an nih. 

Vawisun hin Kohran pakhatah inlawi nawk vawng chu ei thei ta nawh. Amiruokchu, "Kohran inpumkhatna" hi thupuia hmangin Pathien ei ko nawk tah. 

-Lakhawmtu 

Dada le Jojo Pa

26.7.202

SHAIDC in High Court ah zuolko a tum

No comments

March 22, 2016

AIZAWL, 22 MARCH, 2016 (VIRTHLI NEWS) : Sinlung Hills Accord Implementation Demand Committee (SHAIDC) chun Mizoram sawrkar le Hmar People’s Convention (HPC) Accord sukpuitling ding le an rang thei anga Sinlung Hills Development Council (SHDC) election buotsai dinga Mizoram sawrkar a ngenna chu iengkhawm dawnletna a um naw leiin Guwahati High Court ah zuolko a tum.

SHAIDC chun vawisun khan an president Vanlalsiama keihruoina hnuoiah inṭhungkhawmna neiin hmalak pei dân ding an ngaituo a, tukum February thla a Mizoram Chief Minister Lal Thanhawla kuomah memorandum an peklût chu iengkhawm dawnna a umnaw leiin Guwahati High Court ah intlun an tum thu le a ṭul anga hmalak pei an tum thu, SHAIDC Secretary Lalparkunga chun Virthli palai a hril.

February ni 10 khan Mizoram Chief Minister kuomah an rang thei anga SHDC election buotsai ding le HPC Accord sukpuitling dingin SHAIDC chun ziekin ngenna an theluta, July ni 27, 2016 hma ngeiin an ngenna sukpuitling dingin CM an phûta bakah thlakhat sungin finfiena (assurance) ṭhatak a peknaw chun High Court ah an intlun ding thu an lo hril tah nghe nghe a nih.

Memorandum thelût a nia inthawk thlakhat neka tam an vawi hnung khawma hmalak tumna CM anthawkin iengkhawm a umnaw leiin High Court ah zuolko el an tum thu SHDC ṭhuoituhai hai chun an hrila, March thla sung ngei hin Guwahati Hight Court, Aizawl Bench ah intlun an tum thu an hril bawk.

Hmar Hla MP3 Downloads

No comments

April 01, 2014

DOWNLOAD LIST
Alice Pakhuongte

Chawngmawi Band

Hrangneisang

Jeneth Varte

John F Hmar

John L Varte

Lalbieklien

Laldawmsang

Lalengvari Sinate

Lalramsuok

Lalramthang

Lalrengpui

Lalruotmawi

Lalsanglien Zote

Laltuoklien Hmar

Lalthankung F Tusing

Lalvarzing

Mary Jone 

Monical Lalhlimpui 

Nienglawmkim Sungte

Paulsiemlien 

Ramsiemthar 

Roselyn Hmar 

Thanglienthuom 

Thanglienzo 

Vincent Hekte Hmar

Zaituokung




Free MP3 Music Downloaders

Mama, Papa Nêng Nêng Dâwk

1 comment

October 07, 2013

~H Rama Ralsun

Ka Thupui hung thlang hin a fuonkhâwm hne chie di’m chu ka hriet bîk naw a. A nuizat um zâwng khawmin a thawk lem el di’m!! Nikhat lâi khan bathroom ah kan sil zo chu kekawrte bun lovin towel chau veng/dierkei pumin kan room tieng ka pan phei a. Room a kan nu le ka naute hai umna lâi chun ka kekawrte chu bun ka hang tum a. Chuonga ka bun zo ṭêp, ka mal chen ka kei kâi lâi vêl ding char chun, “Mama, Papa nêng nêng dâwk,” ti’n kan naute kumkhat le thla kuo mi chau chun a nu chu a lo hril mawl mawl a. A hmu tak tak am a ni ti chu ka hriet bik chuong naw a; khang ang khan ni dang ka la thaw ngai naw a, mak a ti leia a ti khawm a ni el thei. Annawleh, ka puon dierkei inphân leia a lo hmu thlang am a ni ding. Annaw bêk le khawm, iemani tak chu a hmu leia khang ang á¹­awngbau a nei chu ni ngei dingin ka ring a. Chuong ang á¹­awngbau chu kan naute’n a nei ka ring ngainaw hrim hrim a. A zuk thaw dân ding um nghal lo chu, a nu leh kan inen a kan innui ta ringawt a.

A khaw hnunga ka zuk ngaituo lêt chun, thil tam tak min chûktir a nei ta lem hman hman a. A lo ni ngei el, naupang hai hin an nu le pahai châng chavai hi an lo enthlâk zing a ni ti dam a min hriettir thar a. Ei hrietlo le ei ngaituo naw lai khawma naupang hai hin nu le pa chet dan le khawsak dan hai an lo enthlak zinga; eini a inthawk hin thil an inchûk hlak bawk a nih. Ka naupa chu naute chau la ni sien khawm, tû inchûktir le hril khawm ngai lovin cigarette chu hâwp hlak a ni ti a hriet a, a pa thaw ang ang chun cigarette a hmu pha chun a hnera zepin a lâkkâina ding lighter a zawng vêl ruoi el hlak a nih. Ka ruolpa pakhatin, “kei chu nau nei kan ta leiin zu ka dâwn ta ngai le,” ti a mi hril chu a bengvâr tlâk hle in ka hriet chu tie. Ama chu pa bengvâr le râwnkâi taluo chu a ni hranpa nawh. Amiruokchu, pâ a ni tâk leia ama thilthaw haia inthawka a nau haiin thil á¹­hanaw an hung inchûk suok ding a phal naw leia a thil á¹­halo chieng a zuk bânsan el kha pa bengvâr le entawn tlâk tak niin ka hriet.

Ei châng chavai le nungchang chau ti tâk lo chun, ei ṭawngbau hmang hai khawm fimkhur a ngai khawp el. Naupangin ṭawng an inchûk ṭan ta hrim hrim chun, ama hmangaitu a nu le pahai a inthawkin an chûk hmasa tak hlak a nih. Nu le pahaiin nau ei enkawlna a hin, naupangin an du le an dit dit ei inchâwk pêk el chau nilovin, an hriet hawia ṭawngbau ei hmang hai khawm fimkhur a ngai bawk a nih. I nauhai ṭawngbau ṭhalo in hang bie sin la, I hnung sâwt nâw te ah hung hmang ve nghal el an tih. Naupang hi ring nekin thil inchûk le mi entawn an lo hrât khawp el. An part lâkna zawng tak khawm ning a ti ie. Ah, hril ding a tam ngei a, zuk hril vawng chu thil harsa tak khawm ning a tih. A ieng ieng khawm chu lo ni sien, nêng nêng le nêng lo a hai khawm nu le pahai nau enkawlna a hin fimkhur taka hma lak a ngai a nih ti hriet thar hi a pawimaw tak. Naupangin ei châng chavai, ei khawsak dân, ei thil chieng, ei ṭawngbau le ei nungchang hai hi uluk takin an mi lo enthlâk zinga, sâwt nâw te ah an mi entawn ngei ngei hlak a ni ti ei hriet hi a pawimaw hle el.

Khaw mie! bei ta laklaw la hang keifân met ei tih. Ṭhuoitu hai khawm kui hi aw, mani khawsakin zir ngang lo chun midang siemá¹­hat chu kahâseh a ni ringawt el. Khawsung a inruithei chieng le zawr I khap a, notice hai siemin nasatakin dodal hlak la khawm, nang a á¹­huoitu pa takin I bufak inhnikna dinga zu-no I chel hlak inthla chuong lo chun a tu puchu’n am I thu ngaithla in zâwm I ring rêng rêng hlak leh! A rorelna khâwl cheltu I ni lei elin khawvêl kuhi nang a hervir vawng thei ni chuong lo chuh! Ka la zuk inhrosa met a nih. Ei hnam sunga á¹­huoitu hai ka tina khawm a ni da’l thei. A hrim hrimin, ram le hnam ngirsuokna ding hin chu a mipui hai nekin á¹­huoitu han mawphurna an nei rawnin ka hriet hlak. Ṭhuoitu haiin mani ngirhmun le pawimawna theinghil a ei kuong lo ding chen chen ei va nawr pha pha hin ei rawi hai khawm thaw ding le zâwm ding bîk hre lovin an chiâi zo hlak annawm. Pathien thu khawmin “I lum le lum la, I dei le dei law law rawh,” a ti ni kha tie. Ram le hnam tadinga in pumpêk ta laklaw si hin chu ei ngirna ah det taka ngir hi hlawtlingna lem a ni ka ring. Hotu ringawt ni lovin á¹­huoitu ni hi tum lem hlak inla. A hmingin á¹­huoitu chu in ti ve si a mani thaw ding le hmadawm hai theinghil khawp raka ei hmel á¹­hatna ding ngaituo mana ramtin ramtang ei thaw khâwm pha pha hlawtlingna lampui ei hraw á¹­hel lem hlak a ni el thei. Chuong pha pha chun annawm, ei rawihai khawma um dan ding le thaw ding bîk hrelo a an chiâi zo hlak chu. Kohran a inhnik, Biekin bâwl nuom le missionary sin ei invawi si si chun mission ah lutin rawngbâwlna nei law law lem inla Pathien khawmin ei kut mal a sâwm lem ka ring tlat. Ram le hnam tadinga tlan laklaw si chun, mani sin le hmadawm chau tinzâwnin kal pên inla, ei hnam sûnga kohran mipui le organization hran hran hai chu a mi thlawptu ding vawng ning an tih. Mani hmadawm chit taima takin muolsuo ngei tumin á¹­hang la tlâng inla chu hmar haiin function ei nei phawt phawt a, “Aw kan Hmar Ram…” ti a in sanmar meua ei sak pum pum hlak khawm hi a tak tak neiin huoisen deuin ei khêksuokpui ngam ta ding bah!!

Thil iengpo khawm thaw ding ni inla, goal setting á¹­ha tâwk tak nei a ngai hlak. Chu ei goal ei tlung pha pha ei mission kha a hlawtling a ni el. Amiruokchu, ei goal a puitlingna ding chun setting fel tak nei a ngai hlak. Chutaka chun á¹­huoitu le an râwihai an pawimaw ve veh a. Ṭhuoitu’n an goal an tlung ngei na dingin feltakin a rawihai inpunin, hriltlângin, ngaituo tlângin, pumkhata hma an lak thei dân ding a ngaituoin a rawihai khawm a convince thei a pawimaw bawk. Chuong lai kawkâr a, goal mumal khawm neilo, iná¹­huoi dan mumal um bawk lo le hmadawm mumal neilo chun hlawtling le kar chu hla tak ning a tih. A goal setting um lo puchun a ieng tak chu’m hlawtling an nih ti inkhina ding um ta lo chuh!! Chuong ang ngirhmuna ngir ei ni chun hnam ngirsuok ngai naw nih. Ram lem lem chu kahâseh a ni tawp!!

Tû huna á¹­huoitu hai ei var vat naw chun ei hnam hi ei lan zui deu deu ding a nih. Tûta á¹­huoitu haia inthawk hin nakie le á¹­huoitu la hung ni mêk ding an râwihai in an hmalak dân le ro-in-rel dân iengkim an  lâksawngin an sunzawm pei a ni sih a. Bathroom a inthawka kekawrte bun sa a suok na nâ na chun tu khawmin an nêng nêng an hmu ta ngai nawh. Ei ngaisamna lei hin ei hnam chu mi hnungah hrat deuin ei tlân an ta naw maw? Mi tukhawm football pêt lâi mi hnungah a um sung chu ieng anga hrât khawma tlân sien goal a thun ngai naw hrim hrim. Chu nêk hmanin mani ngirhmun le chanvo ei hlen zo naw ding a ni si chun, ei nêka hma á¹­huoitu ding á¹­ha siem suok vat dân ngaituo lem inla. Chu chu hlawtlingna lampuia sirbi pawimaw a ni lem el di’m?

Ka ti leh ka ti nâwk hlak, Hmar hai foreign fe ei tam po leh kohran a pung el khawm hi a ngaina ka hriet lo pakhat chu a nih. Inlalna le thuneina dittu Diebol, hi khawvêla suol hung phurlûta suol suoka min tângtirtu ei Pa ei puona pakhat chu a ni ve el naw ding am a nih? Hieng ang rawp rawp, nangni keini ti a ei tlân vel sung hin chu, ieng angin rawngbâwl fûtin in ngai hlak inla khawm, rawngbâwl dinga mi sandamtu le min dintu lâwm zâwng hin ei thaw phâk ngut di’m. A ieng po khawm chu lo nisien, kei mimâwl zuk ngai ve dân ringawt hin chun Hmar Kohran (Hmar hai inkhâi khâwmna pâwl pakhat hming) hi a ngir suok nawk ka ring ta naw hrim hrim a. Ka pa min chûktirna lei khawm a ni hran nawh. Ka ngaidân hi det burin ka chel ve ngat thung. Tuta HCLF hai hmalâkna zâra Sande Sikul subject angkhat le Joint Naupang Sande Sikul hmalakna zara Naupang haiin sabjek inang ei inchûk thei el khawm hi beiseina khêltieng a ni ta hman hman. Inchûklâi hai le sinthawna leia khawpuia um haiin Fellowship hminga chu chu kha kha ti um bîk lova lungruol taka inlâwi khawm theina an siem hai bêk hi keidar lovin pumkhatin fe zing thei sien á¹­ha ding a na. Hi khawm hi inthuruolna lampui mi sât pêktu le mi á¹­huoitu pawimaw tak khawm a la ni el rawi mawh!! Mani ngirna hmun hre lova tum a lu lawk lawk, tum foreign bepawp thei thei, tum á¹­huoitu phingbêl le officer deu nei thei thei ti ringawt ei in-el sûng chun dingchang ngai naw mei nih. Hieng hai kuhi bânsan vat chi chu an nih. Chu nêk hmanin, tû ngîrhmuna inthuruolna á¹­ha siem suoka, mani hmadawm hlên zo thei lo le vision á¹­ha tak neia Beramhai ei á¹­huoi a ni naw si si hin chu ei hnunga ding mi á¹­ha inngir suok tum a á¹­hang lâk chu ei mawphurna a ni ve el naw ding a? Thaw ro, rawngbâwltu nau inruithei chieng hai po po suk rêmin, Krista Kohran, innghatna tlâk le mi ringzo, rawngbâwl dinga min dintu lâwmzâwnga rawngbâwltu ni tum ei tiu chuh!!

Khai, hril ding a va tam deh! A sei taluo ding a ni ie…… Mi tu el khawm, á¹­huoitu le mipui, hotu le a râwihai, nu le pa le á¹­halâi hai khawm ni inla, ei khawsak dân le ei thil thawna tinrêng a hin fimkhur taka kal pên a ngai takzet a nih. Eini a inthawk hin á¹­hang la hung thar mêk, ei hnunga hnam le khawtlâng le kohran a á¹­huoitu ding hai hin an inchûk mêk a nih. La hung inchûk pei bawk an tih. Ra á¹­ha insuo tum seng ei tiu. Ram le hnam le Kohran ngirsuokna dingin chanvo pawimaw tak ei nei seng a nih.



Guwahati: 14th Sept., 2012

Dima Halom Daogah factions set to fight for control over new council

No comments

October 10, 2012

GUWAHATI: Monday's tripartite agreement among the two factions of the Dima Halom Daogah (DHD) — DHD (Nunisa) and DHD (Jewel) — the Centre and the state governmentis aimed at bringing back peace in the troubled hill district of Dima Hasao. But security agencies think the rivalry between the two factions, which has been one of the causes of bloodshed, is unlikely to subside.

"The rivalry will not go away. The two factions will now be fighting each other to take control of the autonomous council," a source said.

Security agencies are also critical of militant outfits like DHD (Jewel) — which has been charged by the National Investigation Agency (NIA) and the CBI of siphoning off development funds to buy weapons and stage war against the country — now seeking general amnesty by signing peace accords. "Peace talks are an effective way for militants to getting out of legal entanglements and this has been the case with many militant outfits in peace process," the source added.

Security agencies also pointed out that a third factor that has a major stake in maintaining peace in the hill district. "One-third of the population of Dima Hasao district comprises non-Dimasa tribal groups, which include Nagas, Kukis and Hmars, principally. All these groups owe allegiance to different militant groups like NSCN, Kuki and Hmar outfits. The memorandum of settlement (MoS) provides for equal benefits to the non-Dimasa tribal groups," the source said.

In the past, the district has seen several bloody ethnic clashes between the various tribal groups residing here. Considering the delicate situation in the district, the MoS has made adequate provisions to keep all sides well balanced.

According to the MoS signed with both the DHD factions, the Rs 200-cr economic package announced will benefit all the communities in the district while increase in the strength of the territorial council will ensure suitable representation of all sections. Besides, the provision for setting up village-level councils for devolution of powers to the grassroots will benefit the non-Dimasa tribals as much as the Dimasas. The MoS specifically states that the heritage sites of non-Dimasa indigenous tribals are to be preserved and maintained.

~Prabin Kalita, TNN

Govt to draw district units

Santanu Ghosh

Silchar, October 9, 2012: Delhi and both the DHD factions have entrusted Dispur with the task of dividing Dima Hasao district into three administrative units.

Talking to The Telegraph from New Delhi last night, Dilip Nunisa, chairman of one of the factions of Dima Halam Daogah (DHD), said the objective of dividing Dima Hasao, which covers 4,880 square km, into three administrative units was to ensure that both hills and plains people get “equal share of opportunities and development” and all the communities living in the district get better representation. At present, the district has two subdivisions, Halflong and Maibong.

Earlier in the day, the two DHD factions, led by Nunisa and Jewel Gorlosa, had signed a tripartite memorandum of settlement with the Centre and the Assam government. The two factions will be disbanded soon.

Nunisa, who is expected to return to Haflong, the district headquarters, tomorrow, said the accord would mark the end of insurgency that had wracked the area since 1993. He guaranteed the more than two lakh people living in the district a new era of peace and development without any discrimination towards any community.

Haflong witnessed subdued celebrations after news of signing of the accord reached the town as a curfew had been clamped on it as a precautionary measure at 1am yesterday. It was lifted at 8am today.

Observers of Dimasa insurgency said the minority ethnic communities in the district like Hmar, Kuki and Jeme Naga should now join the mainstream as they had been promised their own administrative unit under the framework of the Dima Hasao Autonomous Territorial Council, the new name for Dima Hasao Autonomous Council.

The Barman and Hojai communities, offshoots of Dimasa tribal community, living respectively in Cachar and Nagaon districts, who had demanded that their areas on the fringes of these districts be merged with Dima Hasao areas, can also be at peace as there will be separate development councils, funded by Dima Hasao territorial council, for their areas.

Nunisa said he would visit Khaspur village in Cachar district this week to pay homage to the last Dimasa king whose kingdom’s ruins are located there.

Khaspur, on the foothills of Barail range, was the last Dimasa kingdom which was annexed to the British empire in 1832 after the assassination of the last Dimasa king Maharaja Govinda Chandra Narayan in 1830.

~ The Telegraph

Iengtin Am I Lo Ngai Ve?

5 comments

October 07, 2012

~Joshua Amo aka Jr Amo

Hnam ei inpumkhat chun Kohran (Denomination ) chu iem ei inpumkhat naw nasan ding? Hi ngaidan hi a hung suok tlat chu tie. Andik tam andik naw tam, ei thai rang rek nuol phawt ding chu a ni awm hih. A kar chang hin chu Hmar ni kuhi sawl a um maw, lungsenna ding a tam, hadamna a um thei tak tak nawh, Hmar ni khawm kui ei inzak ṭawt chang dam a tam. Anachu, ei Hnam chu ei inzapui ding le ei dem ding a ni sie nawh. Chu nek hmana a sukvultu le a enkawltu dinghai ei lo ni lem bawk sie. Chu lai kara chun ei hang leng chang hin chu lungril hi a van tar thei ngei de aw! Inni tawl ve ka ring chu tie... A chang hin chu harsatna kui ei ta ding bîk am an ta aw tiin ei inngaituo vung vung chang khawm a bo nawh. Iengpo khawm nisien, harsatna, sûmpui pik tak kara var a hung inlang hun chu a um tho tho hlak a nih. La hang nghak fan fan ei ta, ieng chum ṭhang a ta ti hai ngaituo zing pumin.



Hmar hnam sûng a hin pawl/organisation hi iengzam a um ti chu ka hriet naw a, a tam hle ti chu ka hriet nawk thung. Kohran (denomination, inchik zing ei tiu hi ei tiem sûng po, ziek naw ziek nawn pei a um nawh ) chu hril tak loa pawl hi a va zuk tam lawm lawm. Inhma deu kha a ni tah, kum iemani zat chu a liemtah, papui pakhat fiemthaw ka la hrietzing chu Association tam taluo hril ngaina a hriet naw luotin “Nina Neilo Association” indin a rawt hiel annawm. Ei nasa tho maw... Anachu, hang hril tak tak inla, hang ti dek dek inla chu a á¹­hat zie le a á¹­angkai zie hril insiek ei thaw tawl el ding hriet sa. A á¹­hatna khawm chu um ngei bawk a tih. Ana chu, ka ngai thei naw le ka i dit naw bêk bêk el, kawngro a suk tam a suk naw tam ei Hnam ei inthuruolnawna Kohran ei intuma ei khîk chawr el hi chu ka ngai thei naw a pawi khawm ka ti bawk a nih. Amiruokchu, ei ngaidan le ei thil hmu dan hai hi an ang ngai naw lei khawm chu a ni tho. A ieng iengkhawm ni sienla a pawng a puia Kohran ei intum el hin chu ei la phak insang naw de aw ka lo ti lem a nih. Andik khawm ka ring tho a nih. Kristienna la hung lut naw sienla Kohran khawm la um nawng a ta, anleh, Kristienna kha la hung lut lo nisien Kohran khawm la um naw chie sien hieng chen chen le hieng ang hin ei Hnam a pumpui hin ei changkangin ei iná¹­hang ei ring ngam chie ding am? HYA, HSA, Val - Upa, le a dang dang hai zar ning a ti hieng chen chen ei hnamin ei lo sir phak ve el ta hi? Aw, i ti ngam chie ding am? Kei chu ka ti ngam kan ring rak le. Ei hnam hin In-direct takin Kohran hi ei hnawl zing an tan nawm a ni aw??? Chu chu ei siet pui le ei i tlak hnuoi pui ni thei dingin ringna amanih ngaituona i nei lem am? I la nei naw chun hang ngaituo ve raw, a awm ve kher el. A hnam a telpuiin Kohran ei intum el ta chun a ni theina ding thil a um annawm maw. Kohran inkara nasatakin ei lo buoi taa, anachu a liem an tah. Kei har nawk ei tum nawh. Kohran dang le a thar khawm a tam em em. Chuong hai chun thuring nghet tak neiin Pathien ei biek senga Hnam ta dingin ei \awng\ai seng ti hi i pawm ve am? Hnam suksietna ding thil ngaituo a kohran indin ei um am a nih? Ring a um naw ngei maw.



Ei Hnam ei inthuruol thei naw a, inkhîk-inkalna hai dam, indemna, inthatna, pawl le pawl kara nasatak a tlung a tlung el nasan hi ieng tak am ning a ta aw? Ngaituo um tak chu a nih. Ngaidan hang suk lang khawm á¹­i a um thuok thuok annawm ie. Kei ka taptebul lo ngaidan ve mei mei chun Hnamah le Isu Krista a piengtharna indik ei la chang naw nih ti hi ka ngaidan chu a nih. Andik in ti ve dim chu ka hriet naw anachu andik naw hul huol chu ka ring chuong naw nih. Hnamah ei la piengtharnaw a, hnam hmangai tak tak sie lovin hnam hmangai angin ei insal a, hnam hmakhuo ngaituo mang sie lovin mani hmakhuo chau ngaituo. Mani phingpui suklienna ding chaua hnam hmangai ei pung deu deu annawm. |huoitu nekin hotu ei pung hrat a, hotu Pathien á¹­i mi hlak ei vang tiel tiel el bawk sie. Fâkrûkna hai a hluor a, hotu ni nuomna haiin a sip zo. Hieng hai kuhi an naw a Hnam inthuruolna ding le inpumkhatna ding daltu lem hai chu??? Sum hlak chu a ni ding bâk bâkin ei ngainaa, chu chun nasatakin indikna a min kengkaw tir thei ta naw a, chu hung ra suok pei chu a ni lem naw ding tuta ei hnam ngirhmun chau tak a mi siemtu chu??? A awm thei kherel maw unauhai, hung ro ngaituo á¹­hang ei tiu ie. Mi’n piengtharna indik neiin hnam le kohranah rawng bawl chie sienla chu aw fâkrûkna um naw phawt a ta, Pathien rawn pum zingin rawng bawl a ta. Ama nekin a rawng a i bawl a mipuihai ta dinga thil á¹­ha chu a ngaituo lem ngei ding a nih. Chuong anga rawngbawltu ei um meu am a nih? Ei tlawm a, kut par tliek a hang tiem ding tak ngiel khawm ei um naw kui annawm ei bau ei ka hul el. Kohran sunga chen hi hrie hi an leng a, hi laka inthawk insie fihlîm hlak chu harsa ei ti tawl ngang el. Ei inzawt seng naw ding a nih. Hieng hi a ni leiin iengtin am hma hang la thar inla ti chu ei i hril nuom deu tak chu a nih.



Ei unau Mizoram hai saw ei en chun ei tluk naw zie ei hmu hlak a thang tlawm khawm a um hlak. Amiruokchu, ei tluknawna hai saw enin á¹­hang lak dan ngaituo ve lem ei tiu. YMA hi an lar khawpel a, an iengkim a iengkim a ni el annawm a ni maw an YMA hai tak saw chu. Inza an hlaw a, mipuiin an thlawp a, an invawng á¹­ha bawk a a nih. Saw sawn a khaikhawm tawl a ni saw tie... Kohranin a khaikhawm an le Mizoram ku sawh. Chu chu ei ni rawi hin ei thei ve naw ding? Ei tum phawt chun ei thei ding a nih. A harsa khawm ring a um nawh.  Tuhin ei hnam sûnga pawl inlangsar pawl le ei i hmang tak hai chu HYA le HSA hi an nih. Hieng hai pahni hi hnamah a á¹­angkai naw bik an um naw a, an á¹­angkai ve ve a, ei Hmar hming put ve ve an ni bawk leiin ei hnamin ei sawrin ei á¹­angkaipui em em an ni maw. Hmun dang le ram dang a ding lem chun anni bo hin ei khawsa thei naw a ni tak.



Chuong chu a ni a, hi nek a hrat lem le inthuruol lemin iengtin am thaw inla a ṭha hmel aw? Ngaidan pakhat an lang chu hi hi a nih. HYA-HSA le ei i hrilsa lo Val-Upa, VA hai po po hi um ta lovin pakhatin khaikhawm ve vawng el ta sienla a ṭha ring a um ngei maw. Hi kuhi ei ṭhang dawk ve na ding le ei inthuruolna lampui ding chu a ni el ta dim chu aw...? Hieng hai po pali hi um ta lovin HYA tawpin amanih ( a dang khawm nisien pawl khat kha ni hrim hrim sien ) infûnkhawm vawng el ta inla chu aw ngaidan dang dang hai hung tlawm a ta, chu ei zuk inkawpna ringawt khawm ku chu pumkhat a mi hung siem nghal ni bawk a ta. A Hmar hnam phekin ei zawm a ei thaw thei nghal thil dam a ni chun, chu chu a ni el naw dim a nih inthuruolna, lungruolna hnar hung inṭanna ding hnai tak el chu. Anachu, hi lai chung thua hin a hming bo lem ding le inphahnuoi lem ding hi ei um nuom ring a um naw nghal a chu chu a hung harsat nawk nghal na a ni nawk pei a nih. A buoithlak tho a ni maw. Annawleh, a hming hi a bo bik um ei nuom hmel tawl ring a um sie naw leiin a rengin sukbo vawng inla hming thar phuok el inla a ṭha law law lem el d$m chu.



Hi ngaidan tak el hi chu thil harsa tak pakhat chu a va ni ve de aw ti chu chieng takin ka hriet ve. Anachu aw, Kohran hmunkhat a siem tum nek chun chu hi thil hin ngawr a nei ṭha ka ring lem tlat chu tie. Hienga a hnam phûk Organisation pakhatin a mi hung fûnkhawm ta chun chu hmabak chu a hung ṭha pei ring a um a nih. Anachu, hi thil intlung tir ding hin ei in ring (Ready) tawl chie am? Ei inbuotsai am? Chu chu ei nia an nghat a ni a, tukhawm inthuruolna ti thumal hi a tak a dit tak tak tu hai chun tlawm khawm ei ngam ding a nih, mi dawp a kûn a ṭul le kûn ei ta, inngaitlawm le inthuhnuoirawl a ngai a ni chun hniel nawng ei tiu. Annaw sie chun Hmar hnam inpumkhatna hi ei la dit tak tak naw tina ning a ni thei el awm ie maw... Iengtin Am I Lo Ngai Ve a Unau...?

[ Pâwl, mimal natna ding ka lo hril fûk pal a um a ni chun inhrietthiemna le ngaidamna ka hung ngen nghal. ]
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate