MI HNAWL LEM EL RAWH

~ H.Zate

Ka ruolnu chun, tap a insut hlep hlep pumin a ngaizawngpa kuomah, "I lungrilah hmun ka chang ve tak tak nawh a, i mi hmangai naw a ni chun, Mi chel ran lovin Mi hnawl lem el rawh. Dam lem ka tih!," a ti a. Hrietpuitua ka thang takah chun a la'n hawi naw tak awm ie. Chu tawngbau chun ka rilru a tawk a, "I anka nem bek." an ti hlak am anih ti laia, "Min hnawl lem el rawh." hei ti tawl el chuh.

A ni a annawm. "Nei ve si a, hmang thei naw nek chun nei naw a'nhawi lem," an lo ti hlak. "I lung ka dum si naw chun, khiengawi la mi tawnah, ka lawm a kim awm ie," khawm an lo ti hlak kha. "fak thei naw Sa nei nek chun, Ei thei Mai-hna a'nhnik lem!"

Zohnathlak-hai hi pawl amanih khawtlanga amanih a inhmang nasa tak ei ni hiel naw ding maw? ti ding khawpin ei inhmang nasa tawl a. Thuoitu tha tak tak hung suokin, pawl tha tak takah an insuo hlak. Pawl bel tlak naw khawm thuoituin a zir chun mipui, khawtlang el khelah ram ta dinga bel tlak le ring ngam an ni hlak. Mi endawng le ngainep, tlusawp el ding khawm an inngir a, Beiseina thar siempekin pawl ropuiah an indin hlak. Thuoitu tha chun beisei ding um tah naw hnungah khawm a thawkpuihai le mipui ta dingin beiseina pein a siempek hlak a. Thuoitu tha nawhai ta dinga mipui an hratna a ni laiin Thuoitu tha ruok chu mipui ta dingin hratna a ni lem tlat hlak. Beidawngna ruom a inthawk thuoisuokin beiseina tlang sipah a chuongkaipui hlak. Duthusam chu a takah inchangtirin , mitthla eo an lo hmu hlak chu mit ngeiin a'n hmutir hlak.

Thuoitu tha chun theitawp insuoin a bei a. Ama le a sungkuo ta dinga hlawkna um thak naw ah khawm pawl amanih mipui amanih ta dinga tha a ni phawt chun a thawk/thaw el hlak. Tlansietna hun remchang tam tak hmu sienkhawm a tlanse ngai nawh. Beidawngna ruomah khawm beiseina mei de ve ve a hmu a, chu a beiseina ngei chun mipui a keithuoi hlak. Mipui an beidawng hnungah khawm ama chun makhat chauha tmthaw ding khawm nisien a thaw talh talh hlak.

Sienkhawm, a khiengtienghai chu ei hril tak letling thawk hi an nih. Mani hamthatna dingah naw chun an thawk pei nawh a. A ta dinga tha naw dingah a suok ngai nawh. Channa a umin a kir a, mawphurna pe-hel dan phet a ngaituo rawp hlak. A mawphurna miin an hrilin tawngtam a ti a, an hril naw hlak chun thaw a tum bawk si nawh. A thaw tum hlak chun thaw tam tak am anih a inti a, a uong rawp hlak. Sawiseltu a tawng vein a khinglet a, ama a'nhnuoi pha hlak. Thuoitu a nina theinghilin Hotu amanih a inti a, Lal a tum a, ropui a tum bawk hlak. Ropui a tum luotah thuoitu a ni ti a theinghil rawp hlak. Ropuina zawnga buoihai hin ngaihnep an hlaw a. Mi dang ta dinga beidawngna el an siempek a, thuoitu a inti ve hle bawk si!. Pawl le rawng a bawlpek mipui nekin ama sin a ngai pawimaw a, mipui chunga lengah a inngai a, tukhawmi'n a lakah beiseina an nei nawh a, an beidawngpui lem. Inlak mi lien hi ropuina amanih an ti rawp a, an ropui taluo a rawng an bawlpekhaiin an bel ngam naw rawp hlak. Thuoitu ni ve si, mawphurna hlen lo; sawr thei naw thuoitu chu hme thei naw Sa nei ang an nih.

Hienghai hi rawng an bawlpekhaiin an nghawk a, an fak naw a. Inza nekin an ngainep lem!. Bansan el dingin an dit a, sienkhawm, an ni hlakin an nina chel an la tum fan si. Mipui lungawi naw chun"fak thei nawsa nei nek chun fak thei Mai-hna a'nhnik lem," tiin an hnawl rawp a, a ni naw vek khawmin "Mi Hnawl lem el Rawh!" tiin thu tawp an inhlan rawp hlak!.

06 June 2016 | Thingdawl
(Hmar a inlet: 25 Oct 2016)

SINGKHUOL LENMAWI

-H.zate

(Hi thuziek hi a ziektu in Facebook-a a ruol Nunghak po po le Silchar-a Hmar Nunghakhai ta dingin an hlan a nih.)

Kha a hmel tha sensier, a bieng inno em em, a baksam sei hnieng, a naute bu inbal lal el, a mal vawng tha em em le a mawng pawng lal el le a innui hmel mawi em em khela a hmela ditumna tin rengin a tuom kha ka hmu hma khan chuh Fam Pu PS Chawngthu (Pahlira Sena Chawngthu)in mawi em ema a phuok 'CHHINGKHUAL LENMAWI' hin ka ta dingin mawina em em a nei hran nawh. Sienkhawm, kha zantienga ka thil hmu; angel chambang ang el 'iengchen am hi khawvelah hin i la um ding' ti indawn nuom um rak hiel khawpa tha ka hmu hnung khan chuh ka ta dingin hi hla hin hlutna a nei a , hla mawi a ni ta si. Pu PS chawngthu khan Shillong-ah a umlaia nunghak hmeltha em em , a hriet ngai le a hmu hlak khelah a hmu nawk ding khawm ni lo a hmu leia a phuok a ni si a.

Thu thiem le Hmar tawng thiem deu haiin hei hril hai sien chuh a mawina hih an hrilsuok thiem deu awm si a, sienkhawm, thiem le thiem naw lei ni lovin a sunga mawrtu lei hin mani insit pum zinga thairang a ngai nawk hlak si. Zantieng ni tla ruoi ruoiin kawl a el sen a, chulai chun ka lam hraw a chun ka hmaa thil tlung ding hre lawk thak lo chun ka lawn a, ka en ngai chun ka en ngur ngur a. Chulaitak chun ka mit, thluok, lungril le ngaituona her danglam bawitu chuh ka hma-ah a hung lawn a, ka hei hmu phut chun hlimsang an hril ang deu hin ka um a 'vanah iengtikam i fe nawk ding' tia indawn tak ka nap. A hmel, piengzie, zeizie, fu-ke, chawnban, a kawngbawr, a elpui, a mawngtam, a awmbawr, le a mitmeng khu sieu, a hner fawp naw dinga inpam um hlie hlie ka hmu khan naw dang reng ka ngha thei ta nawh. Ka chil ka lem khawlh a, ama naw chuh ka lungrilah a um thei mawl ta nawh. Kha nia inthawk khan thangthar tlangvalhai kan vangnei zie ka hrietsuok thar a; tienlai angin nuhmei hin puon la bi tut hai sien chuh a mal vawng tha em em dam khah ka hmuin a mawng, mawng chau ni lova 'tam' thangsa dam khah ka hmu awm si nawh. Thuomhnaw thehlep an uor tah khawm hih kha ni khan chu ka lawm kher el; a awmbawr inbal kal el, a nene inlang suok vang dam kha ka hmu pha si a. A hungna ka hriet khawm ni lo, a umna le an khuo ka hriet khawm ni bawk lo. A hming le a pa hming ka hriet khawm ni lo, Khawtieng am a pan ding ka hriet khawm ni lo chuh hmuin ka hmu phata inthawk chun pieng dingpa nu dingin ka lo thlang nghal em em a, ka lungril po po hih a fangsuok a ni deu tak. Kumkhuo-a thlepnem pawttawmpui dingin thlang a um hlie hlie ringawt el a nih.

Chuong ang lawma ka lungril hluotu chuh 'tu chun le zuo hin am lo chawi lien bik che' tia indawn a an in a mi hril naw khawm an kawtthler hming bek indawn ka nuom. Sienkhawm, tawng hran ze hran kan ni si. Hi ka tawng hriet naw hi ka buoi pha ta rek a. Saron par anga vul a, chuoi thei naw ding hmel put, chuoi thei naw ni dingin ditum hlie hlie chun a mi pel a, ka thlir liem vawng vawng a, vawi khat bek chu hung ngha nawk sien aw tia duthu sam pumin iengtik am ka hmu nawk ding ti khawm ka hriet naw Singkhuol lenmawi chuh ka thlir liem ta a. Ama ka hmu khan ka chipui nunghak hai chuh 'mawng infuol diem dem, kerai inbal lel lul' tia insitin sirah hnawlin ka lo hnar hman sienkhawm, ka har suok hlawl a kumkhuo-a Rizai pawttrawmpui ding chun Thuomhnaw thehlep inbel a, a pang zie inlang vang khawpa thuomhnaw chuongtlai inbeltu Singkhuol lenmawi nek chun Rizai le puonphawk hrie, rel le fairel hre a, sut ban hlutna hre a Hmarpuon, hmar am, puon laisen, puon ropui le thangsuo puon bi theitu ding, thlan-lam puon le ngeia mitthi sun hlak le 'iem a ni a?' tipui thei ngei ding chuh ka thlang tah lem a.

19 October/ Changer 2015

Hmar Rûn

Sinlung Tleitir

~ H.zate

‘Hmangaina hi a dawngtu ta dinga natna intluntu el a ni chum hmangaina tluontling ani nawh’


Khawvel nuhmei tamtak pieng angin hi khawvel hmu ding hin nu sul a inthawk a hung suok ve a. Siemtu hin a siem sawt bik am anih a siem uluk bik naute ani laia inthawk mi lawm le dit a hlaw a, khawtlang le tlangval tamtak lawm a hlaw hrim  anih. A hung leikang deuva, Tlangval tamtak ‘ Ka nghaklien naw tak leh’ tia lo saitu hlak bo lo. Hi lei hi a ni el awm ie hmangaitu le hmangaitu der khawm a lo tawng hih.

 Sinlung Tleitir mawina le ṭhatna chun mi tin mit a lak a, mi hril le mi en hrawn hlaw. A piengzie mawi em em el, a fuke indik em em, a chawnbawn le sakruong inkhaithli zet zawt hai chu tu hei hmuhmai chi ani naw hrim anih. A basam seihnieng, a hnar ngul inki var el, a bieng inno em em el, a awm bawr pauh lah el le a mawngtam le a elpuile a kechawn chenin hmu inhawi le mit suktlaitu ani hrim anih. saitu le lengtu val tamtak lai chun a tak rawm sawnin a ma dit em emtu, sienkhawm, a parmawina chau dittu chu a thlang fuk ta a, a pawi kher el, a sietna inṭanna ding anih ti reng a hriet phak si nawh. A ta dinga ram pek, an sungkuo le hnam ta ding khawmin an ditthusam chu pek intiemin Sinlung Tleitir chu hlem tluk a nih. An sungkuo le khawtlang ta ding khawmin a ṭangkai khawpel sienkhawm, chuonga um chu an kumkhuo chawrno nawnaw ding anih ti a hrietsuok a, an boralna ding anih ti a hrietsuok phing chun bansan zai a rel ta a. a theitawp insuoin inkiengsan a tum a, sienkhawm, Tlangval hlak chun inthla el a tum si nawh. A ta dinga a lo intiemhai sukhlawtling um si lovin thildang a hril hmu pei a, a changin awi hlak sienkhawm, chu hmangaina der chu Sinlung Tleitir khawmin a hrietthiem ve ta leiin ama tieng a na a sit ta naw a, a lungril a pek ta nawh. Chulai chun a ma hmangai em em tu Tlangval a hung inlang a, Sinlung tleitir khawm a lungtlukna tak ani leiin an hlim em em a, a ma le chun nun hi inhawi a ti em em hlak. a ta dingin hringna khawm inhlan a huom a, sinlung tleitir ta dinga ṭha naw hrim hrim iengkhawm a thaw ngai nawh. A hlutzie le a neisun anih ti a hrietchieng leiin Tlangval chun a duot em em a, a ngaisak em em ringawt el anih. An beisei ram chu thlirin hlim takin an lengzaa, an hmelah lungawinawna hmel hrim a um nawh.

Sienkhawm, nun hi ei dit le nuom ang vawngin ei hmang thei si nawh. Hmelma a hung inlang a. a hmaa a lo hnawl pa kha hung inlang nawkin ‘Ka changnaw chun chang biknaw nih’ ti thupuia hmangin a thei ang tawpin a hung bei el ta a. Sinlung Tleitir a parmawi insuo mek chu beidawngna le harsatna karah a hmang a ṭul ta a. A dit tanaw a midang a dit lem tah ti hre zing pum khawmin a main a changnaw nek chun suksiet hram hram a tum a, a parmawi chuong mek chu sukthliek tumin a theitawp a insuoin ama hratna el khelah midang hratna khawm a ruoi hiel a nih. Hmangaitu le Sinlung Tleitir mawi le hlim taka an um chutu  a hmu thei der nawh. A ta ding chun hrem hmun tenau pal ang el ani hiel awm ie. Sinlung tleitir tirin a ṭan lem ti a hriet chun Hmangaitu chu a do a, a thei ang tawka nasain a dap a, a umna awma a ngai a chun hne ngei tumin a bei hlak. sinlung TLEITIR hlak chun a ma hmangaitu na na na chu a lo ṭhnagpui nawk hlaka , chuonga a lo ṭhangpui ti le Hmangaitu tieng sinlung Tleitir a ṭhang ti a hriet chun Sinlung tleitir chu a suk rimsie ṭan ta a. Hmangaitu chu suktlwm theinaw sienkhawm a theina tieng tieng Sinlung Tleitir chu a lo sukrinum a, hmangaina lei ni lovin theina le inrona leia lakpek a tum tak anih. Hmangaina lei ni lova a parmawina chau tlan tuma mi dang ta dinga phalnawna lei ringawta chel hram hram tumtuhai hi chu an buoithlak ani hih. Buoina an siema an buoina siem chun buoina dang a hung hring suok a, chu buoina chun rinumna a hung intlun a, hmangaitu le hmangai ngei khawmin an tuor pha hlak anih. Sienkhawm, sinlung tleitir tak hmangaitu tieng a ṭhang tlat leiin a  nuom  ang chun a thaw thei bik der nawh.

Hun a hung inhera, hmelma-in thiem taka an hung phierruk hnung chun, vangneina hin tawp chin a nei ve a, hmelma tamtak karah chun Hmangaitu le Sinlung Tleitir khawm an lo fimkhur seng bik ta nawh. A tawpa lem chun Sinlung Tleitir hmangai em em tu, Ama ngei khawmin a hmangai le a thlakha ngawi ngawi chu, chu Hmelma nunrawng chun thina khurah nawr liemin Sinlung Tleitir bieng inno em em chu mitthli a sipin a innui hmel mawi em em hai kha a chuoi zo ta a. A beiseina, a ringumna le a duthusam hai chu ngaituonaa tawpin beiseina thamral el a hung inchang zo ta si. A lo beisei hlak hlim taka hmelma le elreltu umnawna hmunah Nu le Pa ditsakna changa an leng hun ding chu beiseina thamral el a’nchang zo ta si. Sienkhawm, Sinlung Tleitir Lungngai naw la, Hmangaitu thisen hin Hmangai bawk a ko suok hlak an lo ti ang hrimin i parmawi vullai venga sukmawizuol ding hin hmangaitu ṭhangthar la hung suok ngei an tih.



18 September 2015, Silchar

NAVODAYA VIDYALAYA

~ H.zate

Jawahar Navodaya Vidyalaya , a tira NAvodaya Vidyalaya tia indin a hnunga Pu Nehru chawimawina dinga a hming Jawahar an bel nawk hi Sawrkar tlungpui sikul 2 laia pakhat a nih. A unaunu chu Kendriya Vidyalaya ani a, KV hi mi hausa deu, a bikin sipai nauhai ta ding deu le sawrkar sinthaw hai ta dinga siem anih. JNV ruok hi chu mi rethei-hai ta dinga indin anih. Hi sikul hi Nuhmei le Pasal kaikawp theina le a hmuna umchila kai chi ani a. New Policy on Education 1986 section 5.15 hnuoia indin ani a. Navodaya Vidyalaya Samiti hi kum 1985 a indin niin Sikul hmasa tak chu Kaloi, Jhajjar Distt, Haryana-ah 5 March 1985 khan indin ani a, hi hnunga inthawk hin chu India ram sunga state hran hran (India hnuoia um thlierkar hai thangin, Tamil Nadu thang lovin)a district tinah indin a hung ni ta anih. Tuhin NVS hnuoia hin sikul 600 chuong a um ta a. JNV hi Navodaya Vidyalaya Samiti enkawlna hnuoiah umin NVS hi Ministry of Human Resource Dev hnuoia Education Deptt hnuoiah Autonomous body niin Commissioner Pakhat ( A hma chun Director) in a keithuoi a, Commissioner ding hin I.A.S an nei anih. NVS hin Regional Hqr pariet neiin chuonghai chu Patna, Jaipur, Pune, Lucknow, Shillong, Hyderabad, chandigarh le Bhopal hai ani a. India hmarsak state po ho Shillong RO( Regional Office) hnuoia um anih. RO pakhat hi DC ( Deputy Commissioner) pakhat hnuoiah umin a hnuoia hin AC(Asst Comm) pariet umin, RO hnuoia hin Circle hran hrana in the nawkin Mioram, Barak valley(assam) le Tripura state po-a JNV hai hi Circle pakhta hnuoiah anum anih. Hril ta angin JNV hi Inchukna tieng CBSE hnuoia um ani a, Sport tieng SGFI-ah inzieklutin, NCC le Scouting hai khawm annei vawng anih. Sengso a umnaw a, fak le dawn, uniform po po (fura hak chi le thlasakia hak chenin) , Nitina ei hmang hlak hanawt hlo, ha nawtna le Sabawn chenin an dawng vawng a, puonthuo chena pek vawng an nih. Chu el khawm chu ala ni le, an districtah inchukna a umnaw leia district/ state danga an tir hai chu an kalman an tum pek hlak i sawn naw. Hi sikul hi sikul inhawi tak aninaw ani khawm sikul hlimum tak chu a ni ve hrim hrim . ‘Hlim le lawma ei lengna hmun, Thiem runpui JNV hih’ tia hlaa an lo chawi ngat hin a sukchieng hlein ka hriet.

Lutdan:
JNV hi pawl 6 a inthawk a pawl 12 chen inchukna ani a, JNV-a pawl ruka lut ding hin entrance exam pakhat JNVST (Jawahar Navodaya Vidyalaya Selection Test) an hmasawn a ngai a, hi test hi a tir chun NCERT in a duong, a siem le a buotsai ani hlaka, turuok hin chu CBSE-in maw a phur ta anih. Sienkhawm, Pawl 9 le pawl 11 –a naupang JNV suoksan le JNV danga insawn hai hmun ruok hluobit dinga an lak ruok hi chu Regional Headquarter haiin maw an phur a nih. A dan kimchang chu mani district a DEO am anih Pricipal JNV kawlah indawnin a fie tak. Form hi a thlawna lak ding ani a, pawisa an hni che ani chun lo like hrep el rawh. (hihi).

Hmangruo/Thuomhnaw:
JNV hi India-ah 600 chuong a um a, Building tha tawk taka thuom vawng a ni a. campus lien tawk tak a um bawk. An sikul umna hmunah buoina a um chun state sunga Police in an veng el hlak. ( Hi chungchang hi Manipur-ah a tlung tah, Sikul pakhat a umna a buoi leia IRB haiin Thla hni vang an veng.) Hostel nuhmei le pasal a hran ani a, inchuktirtu hi TGT le PGT a the annia TGT chu Graduate + education Degree anni a, PGT hai hi chu PG + Education degree, tu lem hin chu NET zo kher an ti nawk ta in ka hriet. Internet pek anni a, Computer lab pek anni bawk a, Library tha tawk tak, Gym, Sport tieng an nuom nuom, Service tieng NCC le Scout & Guides, (NSS a um ngai nawh). Naupang himna hi an thupui tak ani leiin Hostel tinah Warden an um hlak. Hostel hi House li a in the in Arawali, Nilgiri, Shiwalik le Udaigiri in an in the hlak. hieng house tinhai hi Junior (6-8) le senior (9-12) in the ani nawk hlak.

Infiemna le Service:
Infiemna tieng naupang in a nuom ang ang an hnel thei a, India rama JNV um po po sport an nei hlak. sikul, cluster, Regional le National a hai inhnelin chu taka a tha hai chu NVS hminga SGFI sport a thang dinga thlang niin SGFI sport ah an thang hlak anih. NCC le Scouting tieng hi theitawp insuoa hma lak hlak ani a, hieng ang an thaw hlak lei hin JNV suok chu sipaiin sipaia thang dingin an dit bik hlak.

JNV a kaihai chu an kaina sikulah pawl 11 an hung ni pha an subject lak anuom zawng a umnaw chun JNV dangah sawn an ni hlak leiin Subject lakahbuoina ding a um nawh. zaa za pas, za a 60 bekin 70% chungtieng an hmu ding ti hi an thupui ani leiin inchukna a tha hle anih. Sakhuona-ah a buoi an ti hlak leiin thenkhat an lut peinaw hlak a, JNV Hailakandi-ah Kristien 5 chau kan um a chu krisimasi-ah kan fak ding vawksa an min chawk pek tho. Sakhuona-ah a buoinaw a, sienkhawm, a umna-a sakhuo tamlemhai kalphung mil chu a fe ve deu hlak. entirna dingin, Mizoram-a chun Krisimasi lai an chawla, assam hmun tam lem a chu October-ah an chawl hlak. Kristien state-ah Inringni JNVST an buotsai laiin Kristien state a naw chu Pathienni in an buotsai el hlak. hieng ang a hin chu buoi bek bek ding ani nawh. Silchara inkhawm hun le Hmarkhawlien a inkhawm hun khawm an ang theinaw hi tie. An thupui Knowledge is Power ani ran laia ‘ Come to Learn, Go to serve’ tia an naupanghai inchuk tir ngat hlak hin Catholic-hai hostela Rosary thaw phet phet a ngai ang hin ‘ Om’ chu an inti tir ring a um nawh. Sabawn chena a thlawna petu ani lei hin ei ni hmar hai hin baw ina, lut rawn inla tuition fee a buoiloin, ei nauhai uniform mana buoi lovin kum tir a inthawk an krisimasiman ding ei lo inkhawl thei ta ding tina ani chuh. Chu el khelah, 12 an zo hma po a thlawna kai ding an ni leiin 12 an zo hnunga an sengso ding ei lo inkhawl thei bawk. Kan unau hi tuhin 4 kan lut ta a, Kan thatpui ve vieu. ‘ JNV hi Israelhai kuoma Khuoizu le nenetui luongna ram a lo ti kha ani el naw ding am anih’ dam ka lo ti vel ta mei mei.

Tukum hin ALL INDIA JNV ALUMNI ASSN chun ALUMNI Meet buotsai tumin hma a lak mek a, November 28, 2015 hin New Delhi-ah India sunga JNV a inthawk a lo inchukta po po hai a tam tei ang tak inhmukhawm tumin hma an lak a, a tlawm tawpah mi singkhat bek inhmukhawm an beisei anih. Hi tum hin NVS Headquarter le Navodaya City, Noida-a um chu an sir seng an ring bawk anih.

A NI DAN DING HRIM

~ H.zate

Khawvel hi a mawina le a hlutna hmutuhai ta ding chun siemtu inpak sengnawna khawpa mawi a ni a, a mawina hmu thiemnawtuhai ta ding ruok chun siemtu sawiselna le ṭawngsie inphurna khawp ek ani el awm ie.

Ka Nu chu Kan unau laia a naupangtak dawttu nei dingin Damdawiin-ah a um a, chulai tak chun ‘Pi Ieng am nei i inring a’tiin Nurse chun a hung indawn thut a. Ka nu chun ‘Ka nau nei dan anga ka sût chun Pasal ni dingin ka ngai’a ti a Nurse chun ‘Iem a ti leh’ a ti nawk a ‘Pasal le nuhmei indawtin ka nei hlak a, a u hi Nuhmei ani leiin ama hi chu pasal ani ka ring’tiin a dawn a. Nau chu a nei a, Pasal chu a hung pieng ta ngei a, Nurse bawk chun ‘Pi Pathien kuomah Lawmthu i hril hlak am?’a ti a. ‘Iem lawmthu hrilna ding a um chuong leh? Ka nei dan ding hrim a ka nei ani hi teh’tiin a dawn a. ‘Pi, A ni dan ding  hrim i ti maw? Ani leh, Nau pasal/Nuhmei dit ngawi ngawi nei theinaw hai hi a ni dan ding hrim ani am? Nau dit ngawi ngawi nei thei si naw hai hi teh?  Nang chun Nang nuhmei le Pasal indawt zatin i nei bik hi ani dan ding hrim ni lovin Pathien malsawmna ani lem el naw maw?’a ti pek a.

‘A malin tiem la, nang i chan el hi mak ti rengin inpak rawp i tih A petu’ tiin malsawmna maalsawmna a nina anga tiemtu hai chun mal tin sawmtu Pathien malsawmnahai hi a mala tiem chun inpak seng aninaw ding zie hlain an  lo hril a. sienkhawm, Malsawmna hi amala tiem thiem lo a, Malsawmna hi malsawmna anina anga pawm ngainawtuhai ta ding chun inpakna ding hrim alo umnaw ani hih. Iengkim ei thaw , ei hmu, ei hriet hi  a ni dan ding hrim a um anga i ngai pha chun inpak tlak Pathien hi a ropuina hmu fu naw rawp i tih. Zanah imu inhnik takin i in a, zingkar hlim taka thovin nisa suok mawi tak el i hmu nawk thei bik hi Pathien Malsawmna i ti ding am A ni dan ding hrim i ti ding. Sun ni thlakin i nuom nuom i thaw a, zantieng himdam taka bu i fak nawk thei hi a ni dan ding hrim a ni am? Sietna, changsuol theina le misuol tamtak laka vengtu che theinghilin a ni dan ding hrim angin i tiem el ding maw? Thenkhat vangduoinain a bawm laia i vangnei bik hi siemtu malsawmna ni lovin a ni dan ding hrimah i ngai maw? Thenkhatin sietna an tuok laia ei vangnei bik hi a ni dan ding hrimah ei ngai chun lawmthu hrilna ding a um nawh. sienkhawm, ei ni khawm sietna tuok ve thei, vangduoina tuok thei, suna lengna le sinthawnaa khawm changsuol thei, zana zalnaa khawm zankhat mitsim tuok thei vawng ei nih ti ei ngaituo pha chun lawmthu hrilnaw thei ei ni naw zie ei hriet a lawmthu hrilna ding a tam hlak anih. Thil hi a ni dan ding hrim a um ve hrim anga ei ngai pha chun makna a neinaw a, hlutna a nei ngai nawh.

Ei Pathien hi Jacob a Pathien; Israel hnam thlatu bula siemtu, Sakeibaknei Puk a inthawka Daniel keisuoktu, Sadrak, Meshak le Abednago hai ruolcham Meipui a inthawk mei rim innam lo le samzai khat takngiel khawm kang lova thuoisuoktu, Israelhai hmelma tamtak laka thuoitu, Goliatha le Philistia-hai hmaa Israelhai thuoia Naupang Davida hmanga Goliatha hnetu,  A thutiema ringum thilpek a lem chu fie ngam ngattu, Khawvel um hma a inthawka Khawvel indintu, umnaw a inthawka uma siem hlaktu danglam ngai lo kha ani leiin ei hma thuoi ata, a mi hai ta dinga tlukna siem ngai nawh. A ringum zing a maltin mi sawmin a malsawmnahai ei tiem thiem chun inpak seng a ninaw a,A ni dan ding hrim ni lova a malsawmna zar chau-a dam ei ni zie hretuhai chun inpak sengnaw pathien hi inpak nawk zuol an nuom a, hrechieng ta khawma hrietchieng nawk zuol an nuom rawp hlak hrim anih.

15 August 2015, Silchar

KAN PHUNAW CHEU

- H. Zate

Aw, tleirawl, khawvel inher hin hun a lo inherpui a, chu hun inher chun hringnun vullai khawm a inherliempui ve hlak. chu nun inherliem chun nunhlui liempuiin nunthar a hung inhersuokpuia, ṭhanghlui liemin ṭhangthar an hung suok hlak. Tienlaia tleirawl kha vawisun hin chu an tar ta a, vawisuna tleirawlhai khawm hi nikhat chun in la tar ve ding a nih ti hi in hriet ve am?

Tulaia tleirawlhai hi chu aw, in ngaituona a tlawm ang nek hin in thuom man hlak chu a tam hrep a. In hei bazar met a Show room le branded kher in hei ti dam hi in thawksuok sa in la faknaw ti sukchiengtu an i a. In hei lenga Car manto tak takah chuong in tum a, nei thinglung khawnga in pa hai inchawk a nih ti hre der loin Car a aninaw khawma in ngaizawnghai Bike-a chuong in hei tum a.

'Ngaizawng ding chun 'Horn' nei chin naw chuh' in hei ti ngat dam hi kawngkhata ngaituo chun in tumna hi ngaisang a um. Hotelah in hei chawla in umna khawpuia hotel inlartak a kher hei chawl in hei tum dam hi tumna inpak a um ruol ruolin a sum hungna in ngaituo sa naw hi chu a taluo deu a nih. Nangni ngaizawg ding chun Car/Bike nei a ngai a, ngo vieu a ngai bawk. A mawi am mawinaw chu thukhat inti Korean vieu a hei ngai phawt a. Pa deu nekin Tuai deu, uluk taka siem chun a inrai thei el ding am? Ti khawpa tuai chu in ditzawng ani a. Sam kawltal nekin sam inbuk deu, a rawng khawm inangnaw in hei dit a. Inruitheithil thawnaw Pasal ṭha deu le fel deu chu "a pa naw taluo" in ti naw leh "mi halna ding an zawng pei" in hei ti a. Pasal mitmeng fie deu nek chun mitmeng davá , inthíp sai el, thla thum vel imu hmu lo ni awm taka mit sen rimrem, zu rim innam chikchek chu inhei dit a.

Thawksuok le inmil le milnaw chu thukhat lo nisien, nangni suokpui ding che chun Hotel changkang tak, hotel a bu cheng 100 a fak theina nek chun cheng 100 a theitui mei mei chau dawn thei khawpa changkangah ṭhuoilut in hei ngai a. Kan mamaw inchawkna ding tak ngiel khawm kan neinaw laiin in mamaw ṭhaknaw Ngona damdawi inchawkna dingin cheng tamtak in hei seng a, a tawpah ṭhenkhat chun in la hei thipui nawk ta deu deu. Tulai tleirawl hai ngo dan hi chu a chemical taluo an ti cheu dam hi in nakawr par el khan in hriet ve naw khieu am a nih.

Ngaizawng leh in inṭhe a zu ka dawn ie ek e bal e in hei ti a. Inchukna chu siemremin 'uk'aiah 'ei'in sie a, incheina in ngaisang  lem a. Mani neka retheihai in hei hmusit a, ringumtaka rinum tuor sinthawhai inhei deusaw a. In lungril ana met leh 'suicide' in ti a, Suicide Bomber dinga ṭha awm fe fe hlak hi in tam. Inchukna in le Biekbuk hlak chuh thuomthar pholangna hmunah in inchan a. Thawlawm ding khawm nu le pa hni hlak khan Phone hlak chu a changkang tak in hei dit a, in lu  bur ruol zet phone in chawi a, in phone hming hai hlak hi damdawi hming ni awmtak tak thei hming ni awm tak tak hlak a tam. Apple ser-ah cheng 50-a kan inchawk laiin nangni chun Apple cheng sing chuongin in inchawk a.

Changkangna a hlak in changkang na rawh e, fb in tih, twitter in tih, G+ in hei ti nawk. Thlalak mak tak tak in hei sawpsuok a, "Very Sexy" an hung ti a, "I nal taluo" an tina in sawn am a ni ding "Thanks" in hei ti ve ringawt a, ngaituo chieng unla chu maw ṭitna khawp a nih.

Hmar Ṭawng chun 'Chíbí am a nih Zeizel't i a ni a, ṭawngbau uluk raknaw chun "chak i um de aw" tina ang chau a nih. Inzakna le inzaumnahai chu hnuoiah in pheikawk manto tak takhai hmangin in sirde a. Thlai suong thiem der loin fak ṭha ṭha in hei zawng a, hmuihmer hming khawm hre loin in duzawng chu in hei hril ve bawk a.

Nu le pain sungkhat laina inhmelhriettir tuma an ṭhuoi cheu hlak "Í'm Busy" in ti a, sungkuo bufak tlang chu a boruok naw taluo in hei ti a. Biekinah lum in ti thei vei leh Party-na a in um pha hlak a boruok a lumnaw inlau-in Zu leh in hei bei a. Nu le pa hlemna dinga rem inhriet ang nekin thilṭha thaw ding chun in hriet nawk bawk si nawh. Mani insung nun nekin tuolzál nun inhawi in ti lem a. Tlanglakte/Rawlthar-haiin nu nene nek an bansan chara nene dang an zawng angin nangni khawmin barbie khal in bansan chau-a a barbie-tu ding cheu in zawng nawk nghal a. Nu le pa hmaa naute ang chara in um laia puotieng chu "Dear vawizan chu i barbie ni el ka tih" in hei ti a, pi baby in ni ringawt.

Hawihawmna nekin dawngdana in ngai pawimaw a, virginity nekin luck-na  in ngai pawimaw a, pasal tamtakin an bawr lei che khan i hlu ta vieu tina a ni naw a, thuomhnaw khawm a man tlawm chun inchawk a hlaw hrim annawm. Tulai thilah Virgin dam chu a ṭhing in hei ti dam hi chu in hrietsuol lei lem a nih, thil thienghlim hi iengtiklai khawm a la ṭhing ngai nawh. Thing hlak chu thienghlimnaw le pawrche hai chau hi a nih. "Isu nei ka nuom lem" ti hlak hi a letling thawkin in sak a. Vanglai le ṭhatlai chén a phal thu in hriet hlur a, Thuhriltu 12:1 a "I vânglai nihaia chun nangma Siemtu che chu hre zing la" ti ruok hi chu in hriet ta si nawh.

Mani neka upa inzana nekin "inhrem thei a ni nawh" ti thupui in changchawi a, zirtirtu inza hlak in tum si nawh. Changkangna hnawta in tlan lai hin boralna lam in hraw ti in hriet si nawh. Thawsuok nei lova chawmhlawm nun inhawi zie hrea in chén mek lai hin nakie leh sungkuo chawmtu inla ni ding ti hlak in inhriet si nawh. In ṭhatna in inhriet vieu laiin  in hlutna, nu le pa le ram le hnam nghakfak in ni zie hlak in theinghil tlat si. Tuta in umdan ang hin in nauhai la hung um hai sien lungsi takin in thlir meu ding am aw?!

Aw Tleirawl, insiemṭha mawl ro, in changkang tawl taluo a "Kan Phunaw Cheu" a nih.

29 April 2015, Hmar Rûn 

The Girl From Yesterday

~ H. Zate

Jack Tempchin le Glenn Lewis Frey haiin lungthlu zeta an phuok, The Eagles in mawi le lungkuoi em em a an sak ‘The Girl From Yesterday’ hla hi tlawma hla hlui deu ngaina le hmangaina la na deuhai chun a ditnaw um kher naw ni hai. Hi hla a nuthlawi inchang el Nuhmei hi lunginsieta um em em a, a chan hi hei inchan sin la na i ti ve ngei ka ring. Hi hla hin hmangaina indiktak chun chinlem nei lova a nghak hlak zie a suklang chieng a. Hmangaina indiktak chun a um tanawh ti hrezing pum khawmin a la nghak fan a, a hung kirnawk tanaw ding ti a hriet ran khawma ala beisei fan hlak. A chang chun hmangainaa ei thil hlau(h)/ chân hai hi ei inpamnaw lei ni thakloin ei inpam taluo lei le na ei ti taluo leiin ei tuorzie ei suklang theinaw chang a um rawp hlak. chu chu thil chu hi hla hin a sukchieng a nih.

It wasn’t really sad the way they said good bye

Or May be it just hurt so bad she couldn’t cry

He packed his things, walked out the door and drove away

And she became the girl from yesterday

khang ang thena thu an hril el kha a na tawknaw am ning ata, a tuor taluo a a tap theinaw lem’a hei ti a te-te a. A thuomhnaw le neithilhai chu thunkhawma in chu suoksanin a fe hmang san a, Nunhlui lengi a hung inchang ta a. Khawpui daifema hlimtaka an lo khawsakna hlak In thinga bawla chun an inhal a, hun sawttak ingaina taka lo um ta hnung,pumkhat nia a thlum a al lo dawnza ta chu mi hran ni dingin an hung in the el ta a. chuonga an inthelai chun na a tin aw lei ni der lovin na a ti taluo lei lemin a tap thei mawlnaw anih. A hmangai hlak chun hriet ngainaw ang elin a puonthuo intelin a suoksan el ta si. Hringnun hlimtaka hmang za hlak kha tuhin chu mi hran an hung ni ta a. Hlim taka an zalna khum khawm chu a bel ngam ta kher ding am ani. Di hlui inchangin Nunhlui Lengi el ani ta si.

He took a plane across the sea

To some foreign land

She stayed at home and tried so hard to understand

How someone who had been so close could be so far away

And she became the girl from yesterday.

A Hmangai, Kumkhuo runlumpui dinga a lo thlang ‘ Tuta inthawk hin chu ka iengkim hi i ta a ni tah’ tia a lo inhlan chun hmelhriet ngai naw ang ela maksanin Tuiral ramah fe dingin Van lawng chun a lo intawl san el ta si. Hrietthiem harsa ati a,an in; hlimtaka hmangaina par an lo tlan takna a chun umin a inngaituo a. hun liem ta hnunghai ngaituo kirin iengtinam khan gang lawma inngaina le inthlakhla kha hieng ang hin kar a lo hla thei ti chu hrietthiem a tum fan a. sienkhawm, a tum po leh a hrietthiemnawna a zuolin a lunglen sukzuoltu anni lem a. a lung reng a dam thei mawlnaw anih. Sienkhawm, a bei nasa po leh a natna a zuol a, Di hlui inchangin Nunhlui lengi a lo inchang ta lem si.

She doesn’t know what’s right ,

She doesn’t know what’s wrong,

She only knows the pain that comes from waiting for so long,

Thi chena ringum dinga intiem ta hnung hieng ela mi hran an hei ni chu tuorthiem intak ati a. a lungril a dam thei naw a. fei kibara sun ang elin ana ngawi ngawi el anih. A lungril nat em lei chun a sie a tha  reng a hriet the ta nawh. A lungril chu chaw-mawlin, a hrietsun chu thil tlunglo ding sawttak a nghakna leia amaa natna um chau chu ani tah. A tawngbau khat khawm a hlimna a ni hlak vei le khan tu ruok hin chu Nunhlui an chang zo ta si.

And she doesn’t count the teardrops

That he’ll be back some day,

The light’s on in the window; she’s waiting for the phone

Talking to a memory that’s never coming home,

She dreams of his returning and the things that he might say

But she’ll always be the girl from yesterday.

Tukver var/eng lutna kawla chun inthungin phone Call a nghak a. ni danga a inzin chun sumlo chatloin a hung phone hlak ani si a. tuhin chu a hung phone tanaw ding ti hrezing pumin a la beisei fan a, a rawl mawitak, khawvel pasal rawl laia mawi a ti tak rawl chu ngaithlak nawk a nuom a nih. Nunhlui liem ta hnung kirnawk ta lo ding lairila cham hai chu ngaituo kirin. A hung kir hun ding nghakin a ngaituo a, a hung kir huna a thil hril ding le chun. Sinthaw a hung kira lawm le thlakhla em em a ‘ Duotlai, i lo dam am? Iem i ang a?’ tia biek hmannaw inlau-a chawl hman metloa a hung biek hlak lai dam chu a ngaituo a. A ma a nghakna le a lungril natna lei hin mittui/mitthli iengzat am a seng ta ding ti chu a ngaituo naw a,iengtikam a hung kir ding ti chu a ngaituo lem a. An nun nunhlui inchanga puon anga a chul el ding chu a phal thei mawl nawh. Sienkhawm, Hmangaina a beiseina hi a hlawtlingna ding chun pakhat hmangaina chau ni lovin Pahni a hmangaina chu a ngai si a. A hmangaina chau chun thil a sukdanglam ve ta sinawh. Ngaiin kokir tum sienkhawm a kir ta sinawh. Hlimtaka an chengna an in chu ‘ Rûn rieng’a hung inching ta lem a, chun, ama ngei khawm chu maksan niin Di hlui inchangin Nunhlui Lengi a hung ni ta lem si a.

(Hieng ang hla lungkuoi deu deu le Country tiengpanga ka sangawi inzawnpui Pu Enok Ngamhaulien Songate chungah ka lawmthu a bu puiin ka inhlan ni raw seh..Hi thu ka ziek hma met hin a lo inlet a, Ka lampui a mi lo sielpek leiin. A ma le hin kan hla dit an ang thei a, Ka hla dit po po hi a lo dit ve ani ngawtnaw khawmin a hla dit po po hi ka dit ve ni ngei a tih. Hieng lawm lawma ditzawng inang hi Kan vanglai inchen sien lem chu Ka ruoltha a ninaw vek chun Nuhmei pakhat leiin kan buoi el hmel ie.)

Hmar Run, Thingdawl
11 April 2015, Silchar

Beiseina, Beidawngna Intluntu

~ H. Zate

Hringnun hi ieng am a ni aw?! tiin ka ngaituo hlak a , chu phena chun BEISEINA hi ieng am a ni? ti hi a hung inlang nawk zat hlak. A ni ngei, beiseina, hi thil hi ieng tak am a lo ni a. 'Beiseina neinaw chu thi a nih' an lo ti a, ani takluo ie, Mihriem a tunga lawn ve mi fak ang fa ve chun beiseina a neinaw chun thi tluk zeta ti-um a lo ni hrim a nih. Chuongang hlawl chu nisienlakhawm beidawngna hlak hi beiseina-in a hrin a ni si. Beiseina hin hringnun a sukmawi a mi tamtak hi beiseina lei hin an ni phaknaw ding chen chen khawm an ni hlak a, sienkhawm, chu phena chun thlirna danga inthawka thlir chun beiseina hi beidawngna kailawn el a ni chang a um hlak.

Beiseina hi a lo hlu in a nei naw chu boral el a ni a, chu lei chun beiseina neiin chu beiseina met de va va chu thlirin hmatieng a pan a, a nei phaknaw dingah beiseina a lo insiem a nih ti reng reng a hrietphak der nawh. Dotu le beitu tam tak kara chun a ding-chang zo naw a, a tawpa chun beidawngna intluntu el a ni nawk hlak si. America ah nuhmei pakhat piengsuol khawm Vuongna khaltu a ni thei thu a lo hriet ve a, beiseina insang tak neiin piengsuol hman ani thei chun tiin Vuongna khaltu ni ve ngei tumin a bei ve a, sienkhawm chu beiseina chu theina-in a thlawp ve si naw leiin theipalingkhaw-a a beina chu a thamral nawk hlak si. Chu a beiseina ngei chun a sukbeidawng a, a ta ding chun a beiseina chu beidawngna intluntu el a ni a. Chuong ang chun, 'bei am sei run dung' 'Ka tum am ru saru' tia bei hlak pa khawm chu a hung beidawng hlak a. Dinhmun tha la chang a retheina chu la hne ngei tu min a bei a, a ma a beiseina meiser de ve ve lei chun thang a hei khaw a sienkhawm, a beiseina a tak a hung inchang ta sinaw chun a beiseina chu beidawngna intluntu el a ni nawk hlak si. A pu, a pi,, a nu le a sunghai kuoma inthawk thangpuina a beisei a , amiruokchu a hlawtlingnaw leiin chu beiseina chu beidawngna le tapna intluntu el a ni nawk hlak si. Ei theinaw ding le vunin a huopnaw a beiseina nei hi beidawngna intluntu a ni a, beiseina-beidawng tia ko a ni hlak. Hi beiseina-beidawng hi a nih tuta ei hril tak le a tling inbaw hawk khawpa ei chai mek hi. Beiseina-beidawng lei hin mi tam takin an nun suksie in khawvela hin hlimna reng an beisei phak tanaw a, an hringna chen an lak ta hlak a nih. Nei theinaw nei tuma beiseina nei, ni theinaw ding ni tuma beiseina insiem hai hi beiseina-beidawng in ni tirtu a lo rawp hlak a, chu beiseina-beidawng chun beiseina chu beidawngna intluntu a inchangtir ta hla a nih. Beiseina ei ti hi theina le tlinna-in a zui ve sinaw chun beidawngna intluntu el a ni a. Thaw theinaw ding intiema midang ta dinga beiseina siem lem chu an beidawngna intlunna mai mai / mei mei a ni nawk hlak a nih. Hi beiseina-beidawng hin mi tam tak ta dingin tapna intluntu le hringnun suktuoitu a ni hlak a, mi tam tak beiseina la nei dinghai a suk-hnuol hlak a nih.

Sienkhawm, beiseina po po tawpa beidawngna um hlak hi mi hrat khawkheng , tumru le mi dawldap le thaidawphai thethawptu a ni a, hi beidawngna hi hringnun a Mihriem fietu a ni a, hi beidawngna tawn tlang a beiseina de va va thlira tumru taka beitu-hai chun a nih hlawtlingna an chang a, an ni a inthawk miin beiseina an hung nei a hringnun-ah hlimna an hung hmu ve hlak chu. Hi beiseina-beidawng hne a, beidawngna a hung tlung khawm a beiseina an nei chu intla loa vawng zing a bei fan fantuhai chun rinumna khelah malsawmna an hmu a, tapna khelah hlimna le lawmna hmu in mitthli thlakna hmuna khawm innui hun a um ti hrein tumruna leh mi hlawtling an hung ni ta hla a nih. Beiseina nei hi suol a ninaw a, vunin a huop chen thlier thiema, chu chu tumruna le bei nawtuhai leiin beiseina chu beiseina-beidawng hung niin beidawngna intluntu el a hung ni ta hlak a nih.


Hmar Rûn, Thingdawl
25 February 2015

Mihriem Mamaw

~H. Zate

Mihriem hin hi khawvel a hin dam san ei nei a, chu ei dam san chun hring a sukinhawi a, hringnun hmang a sukdanglam hlak a nih.

Mihriem hin ei dam san tak chu hlutna hi niin a'n lang a, ei mamawtak khawm hlutna hi a ni rawp hlakin a'n lang a, Dit le duthusam hai, nina le ropuinahai khawm hi hi hlutna ei dit lei hi a ni rawp hlak. Chu hlutna ei neina a chun hlimna a um a , thlamuongna ei nei hlak.

Mihriemin a mamaw chu iengtiklaikhawma a hlutna hmun le mihriem a nia. Hienglei hi annawm ngaizawng ei ti a kawppui chena ei zawng hlak a sung le kuo ei nei. Anni a chun hlutna ei nei a, ei bawrsawmlai le ei sietlaitak a khawm an laka chun hlutnawna reng reng ei nei ngai nawh. Tar le natna in a bawm a zun le ek inthiel ngai a um khawmin anni a chun ei hlutna a pangngai ran hlak a, chu hlutna chu a nih khawvel hin a zawng rawp hlak chu!

Chu hlutna phena chun thildang a la um a, chu chu ' Ienglai khawm a ei zalenna' hi a nih. Mihriem a tunga ngir ta phawt chun hi hlutna; iengtiklai khawma zalenna hmun hi ei mamaw le dit, ei zawng rawp hlak chu a ni awm ie. Naupang chun a nuom nuom a thaw theina, a nuom zawng a hmu theina, a ditzawng a ngen ngamna chu a ngaina rawp hlak.

Chuong ang chie chun mihriem hin ei zalen ve-na hmun ei zawng a, chu chu sukchiengtu ding chun 'khuol khuo a um nek chun mani inah, rap in tawp khawm nisien ei thlakhla lem rawp hlak a nih' . Ei In ei ngainat em em nasan chu inphalam derlo a, ei hlutna ei zalenna hmun a ni lei a nih.
Mihriem thil dit le zawng dang nawk chu 'ienglai khawma ei"thlamuongna' hi a ni nawk a, ti dawr dawr a umna nek chun hmun ralmuonga thlamuong taka um ei thlang lem rawp hlak. Hi thlamuongna hi tina, inlauna, intarna le ngainepna in a bawm ve lo a ni a, chu hmuna chun hlimna, lawmna a um a, lungril a muong a, chu hmuna chun rinumna khawm hi a tuor a hadam a, ruopui van-awn khawm malsawm-ruotui a'n chang hlak. Chu hmuna ngei chun hadamna a um a, nun a muong a, sawlna khawm hadamna in a hne hlak.

Mihriem thil zawng le a hlutna a a mamaw dang chu 'iengtiklai khawma a ngaidan le ditdan a'n lal ve-na' hi a ni a, ei ngaidan le ditdan le ngairuot hai a'n lal nawna le ei ngaidan in kawngro a sut ve nawna a chun nun a zalen naw in thla a muongnaw a, hlutna ei neinaw a nih. Hi hmuna hin chu hlutna nekin bawi nina a tam lem hlak.

A tawp taka ding chun ngaingam taka ei tluk lut theina hmun hi ei zawng le mamaw a ni a, chu hmun chu ei hlutna hmun a ni bawk. Ngaingam taka ei tluklut theina hmun a chun nun a zalenin thla a muonga, ngaidan a'n lal ve a, hlutna ei nei ve hlak. Chu hmuna chun nun hlimna a um a, tha a tho in lungngaina khawm chu hmuna a tuor an hawi a, rinumna khawm lawmna hnar a'n chang rawp hlak. Zanril, sun, zingkar a khawm tluklut ngamna'hmun ngei chu a lo nih hlutna le ngaingamna le thlamuongna hmun chu.

Hmar Rûn,
Thingdawl
23 February 2015

MARUOT MI NGAITHIEM LUL RAWH

~ H. Zate

“Kha hun hlimum ei hmang lai hai kha ila hriet ve am, hre ngei itih maw, asanchu, nangin i hrietnaw chun Chunga a mi hrietpuitu dinga ei thlang sawrthla meu hawm khin a hriet awm sinaw a”

Ei Sikul-ah i hung luta pawl ruk i hung lut chun kei chu Pawl 10 ka ni dai tah. Khang ang khawpa intlau eini lei khan i innui hmel mawi em em le ka hlimna min tlun hlaktu kha ka hrietnaw der a ngaichang a um hlak. Ka ruolhai kawlah ‘a nunghak pha chu aw, nunghak thatak ala ni ding anih‘ ka ti rawp hlak. Ei sikul ang Pawl 6 a inthawk a pawl 12  umna a khan chun Pawl 6 le Pawl 10 kar inhlatzie kha chu nang khawmin i hrietthiem vein ka hriet. Asanchu i neka upa ani lei nilovin i neka thiem thei ani lei khawm ni bawk lovin i neka pawl insang a ni lei ringawtin Pawl 7 inchuklai chu ‘U’tia i ko a ngai si a, Pawl 8 naupanghai lem chu i tading chun inza hlie hlie an ngai ani kha, Siniar anni ta a, chuong ang chun pawl 8 hman siniar anni chun pawl 10 lem chu siniar ve tak kan nih. Pawl 10 kha ei sikul a pawl ropuitak ani a, 12 kha umde sienkhawm India ah President a inlal tak a, Prime Minister in thu a neitak ang deu hin Pawl 12 hai kha siniar le pawl insangtak nihai sienkhawm pawl 10 khan ro pop o an thu ah an sie hlak ani kha. Mi chun lekhabu, le lekha puon a hai an hming an ziek a, eini ruok chun  Puon, Zakuo, Kekawr, Thleng, No, iengkim kekawrte a chen ei hming ei ziek a ngai ani kha, zingkar nisa awi hmanloin zantieng nisa ei awi a, kha kha anih ei ‘Hostel Life’ve chuh, sienkhawm , kha ei sikul kha sikul thanawani thak le, asanchu maw, Nang le kei, mi rethei nau Khawvel var min hmutirtu ani mieu an’nawm.

Iengleia hieng ang lawm lawm a i laka luongliem el am ka ni ti hi kei ngei khawm hin ka hrietthiemnaw a, ka ngaituo thiem bawk nawh, sienkahwm, hi po hi chu ka hriet, hienga ka luongliemna hi i phu ve reng anih. Naupang, naupangte niin I nu in a hung kan laic he a i thil ngen dan ka inchuk pek lei che a inhre tan ei ni a, ka sawisak che a, ka fiem che a, sang angin ka en che a sienkhawm ka hrietnaw Karin ka lungril khan a lo hmangai ran che. In class ah nitin deu thaw ka hung leng a, ka hung fiem che in i hlimna ding thil ka hung pekhlak che a, i lawm leia i hei innui a i bienga biengsum hung inlang hlak tluka mawi kha ka mit a chun hi khawvel a hin ala um nawh. I lekhathawn kha ka lo hmu a, mak ka tiin pawi khawm ka ti letling, Ka phunaw che i mi hei ti dam kha chu aw! ka tiemzawng khawmin i mi phu taluo lei hin ka lo inzak lem el anih. Nang chun naupang ang chau in i mi ngai a i ti maw? Naupang ang chau in ka ennaw che a, i nunmawi em em kha phu a kan hrietnaw lei le ei sikulah pawl 10 ka inchuknaw ding lei khan Ka lungril khawm ka suklang ngamnaw lem ani kha. Ani ngei naupang chu inih, sienkhawm, ka mitah i naupang tlat nawh.

Ei sikul ka suoksan hnung khan ka umlai ang tho khan ka umna a inthawk thil ka hung thawn hlak a, thil khawm i mi hung thawn ngainawh i ti kha chu ei puor-ak /  palai alo infuknaw lei ani kha. Ka suok tawm a, Gate ah mitthli inleng kara i mi en lai khan hienghin ka ngaituo a ‘Nikhat chu nunghak ditumtak niin suongumtak i la ni awm si a’tiin. Kha i lungril thienghlim tak kha ka lungril suol pop o mi hnawthmang pektu inih. Nang ka hmuhma che khan chu ka lo suol ve hlakzie chu mi pop o in an hril che kha. Nang naupangte khan min pawlpuiin ka hringnun i mi thleng pek a, vawisun hieng anga ka umnasan khawm hi nang a lei anih ka tinaw theinawh.12 ka ni a, nang pawl riet i ni a, kan sikul ah sport a in hung tum a ka lawm zie kha i la hriet am, duot theitawpin ka duot che a , sienkhawm, nuhmei le pasal eini leiin inhmu ran a  lo rem sinawh, ei sikul a inthawk thil i mi hung hawn a ka hei lawm zie kha aw. ‘lekha khawm i mi hung thawn ve ngainaw a’i ti laia mak ka ti zie kha aw, tuhin hril tang ka tih, lekha ka hung thawn zie hlak. chun, in kir a hun nawk ta a, ka khuosawt zie kha aw.  12 ka zo a, inchukna dang ka zawm a, nang khawm 12 i hung zo ve taa, khawpui i hung pan a, kan khuo leh a’nhnawi leiin ka lawm khawpel, sienkhawm chutaka chun i lehkhathawn, tuta hi thu min ziek tirtu hi ka hmu ta si a, ‘I nuhmei nei ding pek chu mi hril ve la , Ka hung theinaw khawma thilpek bek ka hung thawn ding bah’i ti kha chu mak ka tinaw theinawh, Tlangval ka la n zing si a, eiin karah hin kha i ruolnu kha alo inrawl nasa anih ti hi ka hrietsuok ve chau a, ka inhnu taluo am lem chu ka hriet tanawh. Ngaizawng i nei thu ka hriet khan ka lawmpui taluo che a, sienkhawm ka thik ve deu, Kha hun hlimum ei hmang lai hai kha ila hriet ve am, hre ngei itih maw, asanchu, nangin i hrietnaw chun Chunga a mi hrietpuitu dinga ka thlang sawrthla meu hawm khin a hriet awm sinaw a, Ei sikul kawla tanky chungah ei kaia inthung pumin ei sikul ei thlira, kha zan thlavar khan anih ka hmangai che ti hi a min hriettir , sienkhawm, hmangaina inhlan che a Hmangaina khur lut pui ding che chun ka huoisenna hin a ngam mawlnaw a, i lungril thienghlimtak kha hmangaina a indona a hin sukbawrbang ka phal mawlnaw anih. Khang hunlai khawm khan ka lungril hi i lo hluo ran a, ka lungril lalnu ini ran anih. Khang hunlai po po a khan ka ditnaw lei che nilovin ka nghak lem che anih. Tuhin chu Pasal i nei tak thu an hril bawk si, thil hi a buoithlak zo vawng ani ta hi, iem hril eita, khawvel hi ei nuom danin ei her thei sinaw a.

A tawp taka ding chun Maruot, Mi Ngaithiem lul rawh khang hunlai a i hmangaina le i lungril hrethiemlo a ka lungril putzie zepa i lungril ka lo suknatna po po a khan. I lungril tithawng kha lo nuoibo ta la, hlimtakin lo um ta lem rawh. Pathienin a tha a ti ani chun ‘Hmangaina indiktak chu la sukpuitling rawinaw nim’.

[ Ka ruolpa lekhathawn a inthawk a ziek ka ni ]
Hmar Run,
Thingdawl
5 February 2015

Ka Thu Chu Nisien

~ H. Zate

(Hi thu ka ziek hi a tak besan a ka ziek ani a, Facebook.com a ka ruol pakhat in a chímchin (status) ah ‘Ka thu chu nise Krismas hi nakkum april ah ka sawn ang ‘ ti a hung tarlang a inthawka ziek ka nih, a thufûn hi a tak anih. Chun, hi thu ka zieklai hin Inzaum Pu James Songroral Songate chu thu ka hrietchiengnaw le ziekdan ka buoi deu hai kan dawn a, a mi hril leiin ka lawm takzet anih.)

Bawite, Ka thu chu nisien, i parvullai hai kokir-in khang hunlai kha ei la chen dun awm si a, ka thu chu nisien, hlimte a i lenglaihai kha kokirin i hlim innui sieu hmel kha hmunawk ka nuom. I la hriet am, khang hunlai kha. I ngaituo nawn ve hlak am? Ni tin a nang ka ngaituo che le khang nunhluihai ka ngaituo nawn nawk hlak ang hin. Hlimlaini in muol an liem a, vullai an chuoi a, enta , nang ngei khawm chuoiin i parmawi vullai a lo tuoi ve ta ani hi. Hun hi iengtiklai khan am a liem a, iengtiklai khan am a lo thamral ti hriet ni siloin hrietnaw kar hin muol a liem  hlak a, mi nghakloin a mi liemsan rawp hlak chu ani hi.

Kum bul ani a, ei sikul khawm ei kai tan ve chau a, keini karkhat vel kan lo kai hnung chun Nang chu i hung kai ve a, ienglei am ani chu ka hriet nawh, a hnung a i bau a inthawk a ka hrietnawk dan chun i pa damnaw lei ani thu i mi hril kha. Kha ni kha i la hriet am ,i mit khusieu a ei pawl pindan ( class room) i hung lut ni kha, kha ni a i mawi zie kha aw! Kha ni a inthawka ka mit i lak zie kha i hriet ve am, i lo hrietnaw ani khawmin hi ka thuziek i tiem china hin   chu hre ve ta awm tak ini a. Kha ni a inthawk khan chu nawdang reng reng ka ngha thei tanaw ani kha. Phu  che a ka’n ngai lei nilo le tlina ka’n ngai lei ni derloin, ka hmangain le hmangaitu i nei anih ti hi i hrietnaw ka nuomnaw leiin ngam le ngamnawin ka huoisenna po po sawmkhawmin ka Hmangaina ka’n hlan che a, puon-tawp hnawla i mi hnawl ni dam kha ila hriet am?  Bei am sei run dung, ka tum am ru saru tiin ka be ital tal hnug chun a tawpa chun ka hmangaina chu hrethiem ve in (ka ngaidanin) ka hmangaina chu i mi dawn ve ta a, ei hei inthlawp ta ngei a, kha kar 3 chau i min ngaizawng pui kha ka tading chun khawvel hin khawvel hi a mawi em em a, ka hringnun hi hlimnain a sipliem a,

Bawite I Sakhmel ka tawng ni khan,
Hlimna’n ka sipliem Lunglairuk ah,
Ka Hmangaina I dawnlet ni khan,
Ka Hringnun hi Hlimna’n a sipliem 

Ka tinaw theinaw a, Hmangaina le ringumna in tiem a, kumtluong a dinga i min tiem ni khan chu

Hmangaina le Ringumna tiemin,
Kumtluong a di’n, Hlimte’n ka leng a,
Lungmawl,  Hmangai te a mi pawmin,
Ka Hringnun hi par ang a vul si,.

Tinaw thei ka ni bawknawh. Sienkhawm, chuonga hlim em em a ei lenglai chun Hmangaitu nekin i hmangai le i ditzawng chu i thlang lem a, Kei, hmangaitu che nek a puonlang mawina le thatna le hausakna i thlanglem ni kha.

Kumtluong Hmangaina chuoilo tiemin,
Ringumtakin, Famchang , Pielral chen,
Hringnun neka Hmangaina tawiin,
Sam-ang thezai I rel ta si maw,

Ti a taphla ka rem a ngai si anta hi, bawite, iem hril ka ta,‘Nakie leh, hmangai la nei ve ita, chu huna chun Hmangaitu nei hlutzie hi i la hriet ve awm si a’ tiin ka’n thla che ani kha. Hringnun hi iem ani  ti a ngaituo in ka’n ngaisie rawng rawng hlak. Nang nghil a hlimlai chen ve hi ka nuom hlak a, sienkhawm i hlui thei sinawh.

I hluinawh, I hlui thei mawl si nawh
Ngailai ka bang theinawh, Buon-ang pawm,
Hlimtea lenglai hai dawnkirin,
Lunglai ah nghilni I um thei naw.

Tiin ka ko ruoi ruoi che a, kirai hlak i rel sinawh. Ei hlimlainihai ka ngaituo kirin nangnaw hi chu ka lunglai hluotu an umnaw a, i hmel, innui hmel mawi em em le, i hlimthla hai lunglaiah a cham zing a,

AW! Ka ngai, ka ngai zuol che,
` Nghilni I um sinawh,
I sakhmel nuihieu le hlimthla,
Singmitthla a’n a cham zing si,
Lunglai rukah I hlui thei mawl nawh.

Tiin ka ngai thu che hi kan zawt lawm lawm hlak. khawvel hin ka tadingin mawina aneinaw a,Pi Vanlalhriet-in mawi em em a

 ’I tadi’n thlafam(chang) khawm ka huom a,
Hmangai biethu kimte’n ka’n hlan che,
Sienkhawm mi dawnin i mawi sinawh,
Ka chan hi hang inchan sin ve ta….

 Aw, nau-ang ka tapna ding chau-in maw,
Khawvela hin khuonu’n a lo siem che,
Biethu di dawnzai i rel sinawh,
Ka chan chu thlafam piellei nghak chau’

tia a lo sak ngawi ngawi dam hi a phuoktu hin ka chan ding mi dawnpui a a lo phuok ni hin ka hriet a, khawvel mawina hin ka tadingin hlutna hrim neiin ka hriet tanawh. Ka hmangaina chu hnawlin Val tin i bêl a, hmangaina nekin rosum i thlanglem lai hei hmu dam hin Val hi ka na ngawi ngawi hlak. Kawl a ni suok meu khawm hin i ṭhangnaw chun mawina a nei theinaw a, dit i thlangsuol ka tinaw a, i pan suol ka ti lem hlak. I hlim hmel ka hmu hin ka hlim hlak a, sienkhawm, sawtnawte a i lungngai ding zie ka ngaituo hin ka natpui nawk hlak si. Sienkhawm, ngai ngawi ngawi hlak lang che khawm hun le ni a liem a, hmangaina hi hunin a liempui ta lei nilovin hrietzingna hin a tlinnaw lei lemin a chang chun ka hrietchang ta ngainaw che a. Hieng lawm a hmangai pum zing che a ei nunhlui hai hrechanglo a thildang ka ngaituo hlak hi ka theinghil che tina aninaw a, ka hrietzingnaw lem che anih. I mi hei indu khum lawp lawp hlak le  i mi bawl kuolvel hlak dam kha aw, ka ngaituo hin na ka ti a, sienkham ka chantawk ani mieu si. Nang a leia ka ṭapna hai kha ka nuom reng lei ninaw sienkhawm, ka chan dinga i mi ruotpek ani mieu si leiin lawmtaka ka pawm a tul si. Chapo tak a i mi’n nuisaw lai dam kha aw.

Vawisun hin , bawite, Ka hmangaina che chu hrethiema ka tieng hung panin i mi hung bêl hi ka tading chun lawmna ani ruolin ṭapna aninaw theinawh. Ienglei am iti chun i chanṭhat lei a i hung bêl ininaw a, i hmelmawina, i parmawi le vullai a chuoi hnung a mi hung bêl ini a, hieng a kei meu bêl ngaia i um ka hmu hin ná ka ti a, ka hmangai tak hienga i um el tak hi ná ka tinaw theinawh. Nitin zantin Ka kuomtieng i hung pan kar ka lo nghakhlak a, sienkhawm, i mi hung bêl meu chun ka ṭapna intluntu el ani si. Hlima innui ding ka nih ti ka hriet,sienkhawm, ka hlim theinawh, i lungngai hmel en pum hin iengleiin am innui thei ka ta? Chuelkhawm chu aninawh, vawisun hin i tadingin ka rem ta mawlnaw anih. ‘Iengleiin am? I mi hmangai annaw? Am, i mi lo hmangainaw lem?’tia i indawnna kha hieng hin dawnlet ve ka ti che. Kha ni, ka hmangaina i hnawl  ni a inthawk khan Kei val lungmawl hin iengdang dáwnzai ka rel theinaw a, iengkim el khan ka tading chun mawina an neinaw a, hringnun hi lungngai leh kan tlangpui a, sienkhawm, chuonglai chun ka phunaw le ka beisei phaknaw, hmangaitu nei ding khawma ka’n ringnaw lai chun mi hmangai em em tu ka tawng a, ka umdan iengkim chu a mi pawm thiem a, a chang chun hienghin kei le kei ka’n dawn hlak ‘Ka hmangaina che am nasa lem ata, a mi hmangaina hi?’ Ka tading chun iengkim a phal a, ka hlimna ding ani phawt chun a nun khawm inhlan an huom a, a tir chun kei ngei khawm hin ka ngaina bik nawh, hmel le pieng a lem chun  nang nek chun a tha lem, thiemna tieng khawm, sienkhawm,hnawl ka lo nit a leiin hnawl ni rinumzie ka hriet a, ka hnawl a a(hmangaitu) nat dingzie ka ngaituo-in hnawll thei ka ninawzie ka hriet a, chun, hmangai nei neka hmangaitu nei hlutzie ka hriet a, ka hlimna ding chun i tadinga iengkim ka’n huom ang khan a’n huom ve ding ti ka hriet lei le ka sietna dingin iengkhawm a thaw ngainaw ding ti ka hriet leiin ka pawm a, hunsawttak hmangai lei nilovin ka chan ang a chang ve phalnaw leiin ka lo pawm ta a, hun sawtnaw te ah ‘ A’nhawi a khawm, a rinum a khawm ’tia intiem el ding kan ni ta leiin Ka lo hmangai em em hlak nilakhawm, ka tading a a nei pop o khelah pûkfawm khawm inronawtu hi hnâwlin Ka hmangai, a dinhmun ṭhatnaw leia mi bêltu hi ka thlang thei tanaw che anih. Bawite, Ka thu chu nisien , Kha hun, Tleirawl nunnêm, parmawi chuong a i par vullai hunk ha kokir ka nuom, khang hunlai khan ka hmangaina chu thuhran, kei meu khawm hi i mi mamaw sinaw a, ka thu nisien chu i mi mamawnaw le ka ka pieng ve ti khawm i hrietnaw lai kha kokirin lungmuong takin lan um tir che ka nuom. Ka thu chu nisien, hun liemta hai kha kokirin hlimlaini puon-ang chul  ta hnung hai leh, a chun, nang chu mi ngailo tein i la leng thei awm si a, iengpo khawm nisien, bawite, khuo anhnu tah, hmangai hle lang che khawm, ka hmangainaw lei che nilovin, ka hmangaina che a dei tak lei khawm ni bawk lovin, hmangai neka hmangaitu nei a hlutzie ka hriet lei lemin ka hmangai nekin a mi hmangaitu chu ka thlang a tul ta si, kei a leia mi pakhat a nat nek chun ka damsungin nang hmangai lei hin lo ṭap lem ka tih.

Ni 24 December 2014

LUNGLÊM NEILO

~ H. Zate

“H.S.A Inkhawmpui Ka tading chun chhass thar tawngna”

Kha kum kha ka la hrietzing, iengdang lei khawm nilovin, ka tading a hun hlimum tak ka lunglai hluotu le tuchen a mi sukna ngawi ngawitu ka tawng kum ani lei le Vairengte a Hmar Students’ Association Inkhawmpui vawi 51-na an nghat ṭum ani lei a nih.

Thlasik khuo in ami bawm ta a, hmun tin ah Lal piengcham lawm dingin mi tin an in puocha/singsa tan ta a, Kei ruok chu nun ruok taka ka umlai a nia, Lal pieng champha khawm ngaituo zo lo chun Vairengte a HSA Inkhawmpui Vawi 51na a thang ding chun kan singsa ve ta a. Khaw hnawm ah Japan hlo, hlobuong le hlo thar hai Nau pieng lawm hmannaw inlau niawmtakin an par a, Zantieng ni a tla ruoi ruoi a chungleng vate hai hlak chu inri chêlchûlin an insai ve bawk a, zantieng ni nêm a nisa a mawi ang tlukin , hringnun khawm a mawi a, zanah chung sawrthla khawm a duoi bik nawh, Si-ar ma thiengte’n an leng, keiin kawppui ka tawngnaw bik ding maw ?!’ti ni awm fahranin a mawi tawp a hung insuo ve bawk a, chuonglai zing chun keikhawm Vairengte panin ka feve ta a. December ni 11 a inthawk a ni 13 December 2007 chen aw ding a nih. Tukum , 2014 a H.S.A Platinum Jubilee hmang hun ding ( 11 -14 Dec) le hin an ang vang a ni chu.

Keikhawm H.S.A member laia a pawimaw pawl, Mizoram Congress sawrkar hai V.I.P a mi ka ni ve a, a rethei pawl, Mazu nilang a budel lai a thang ding ni awmtak , damnaw ni lang Daktawr le Nars hai suksawl pawl a mi ni awmtak chun Inkhawmpui chu ka hmang ve ta a, kha inkhawmpui kha HSA Inkhawmpui a ka vawikhat thangna a nih. Kha zan khan ienglei kher a kha nu kha va be khawk khawk am ka ni aw, tiin tuchen in na sik meu in ka ngaituo a, a san ka la hrietsuok thei mawl nawh. A mitmeng davâ el le, a chawnbân, a fûke mawi em em le a bieng inno sieu kara a bieng a ‘the pond of Love’ ka lo ti hlak biengsum inkhur kak el um dam kha ama a ni leia mawi am a ni khawm ka hriet nawh. A biengsum khan a sukmawi am a biengsum kha a sukmawi lem ti hi tuchen a ka lungril sukbuoitu ala ni rawp hlak. Hall/Pandal vawi tieng luhka/kawtkhar a Nunghak ti dinga la Tleirawl si, Tleirawl tiding a Ka hmu tleirawl phalnaw hi a lo ngir ran el a, a hmel hei en chun Pu Ramsuok in ‘Zun le ek le Hnap khawm i nei ka ringnawh, Hmeltha em em nu’ ti hla a lo phuoksan kha ni ding hin a mawi a, a pieng , a hmel, a baksam inphe vat vat , a kawng pha vang a inhlamtla zar ka hmu khan ka lungril hi a fang ngawi ngawi a, chu po neka la mawi chuh; khang ang lawm a Hmar Puon an hme kha a nih. Kha minit tawite sung khan Kumtluong thai dingin ka lo thlang hman a, pieng dingpa nu dingin ka thlangnaw theinawh. Inzak deu pum chun ka fe pei a, ka hma a inak ti hriettak a inthungna ding zawnga lo ngha vat vat chu hall sunga an hlasak ri asie em leiin hnai set sawtah ka hmur a nakawr sik liet liet hin ‘Iem i ngaituo i lutnaw ding maw?’ka va ti hram a (lut a tum ti chu ka hriet ve zing si a), ‘lut tum e, ka ruolhaiin an mi lut san a, ka lut ngamnaw a’ ti a a mi hung dawn chun ‘khawvel po po hin maksan hai sienla che maw’ ka ti lungril a. Ka thuoilut a, hmunkhat ah kan inthung a, kha zan tluk a ka tadinga zan inhawi kha ka la hriet nawh. Tuhnunga ka ngaituo hin Tv. Lalsanglien in “H.S.A Inkhawmpui Ka tading chun chhass thar tawngna” alo ti hi ka tading lieu lieu a nih ka tinaw thei nawh.

Kha inkhawmpui kha Inkhawmpui ka hmang ta a chun inhawi ka ti tak la ni mei a tih, ienglei khawm nilovin chhas thar ka tawngna ani lei a nih. Zan inkhawm le sun hun a thuhril sei deu deu hai khawm kha ka tading chun ngainuomum an chang vawng a, a kienga ka um theina ding ani phawt khan chu iengkim kha inhawi ka ti el a nih. Inkhawmpui hun sung kha kha nek khan la sei sien ka nuom khawpel a, sienkhawm, nuom lei a suksei thei ani sinawh. A tawpzan a hung tlung a, zingkar a in the ding kan nita leiin ‘khuo khawm mi varpui el la, ditlai’ti niawm takin inthlakhla ngawi ngawiin an tlungna in tuol a chun kan inthung a, kha zan a Arasi leh Van hei mawizie kha a, ‘khi khi i hmu’ ka ti a, ‘iem’ a ti a, ‘khi arasi khi’tiin ka khik a, ‘khi arasi pathum inzui khi, a chunga mi khi kei, alaia mi khi Hmangaina, a hnuoitaka mi khi, nang, ei karah hmangaina chaunaw chu iengkhawm umnaw sienla, khi arasi hai van a an var sung chu ringum takin aw’ka ti a, ‘Taluo, thina chaunaw chun mi thenaw nih’ a kut ka chelna inthla pangpal inlau niawmtak a mi hmer pum chun a hril a, kha zana a hmel that zie kha aw ! hieng ang lawm a thil mawi hi a ma lei ringawt khawm hin a siemtu hi in paknaw thei ka ninawh. In thlakhla hle inlangkhawm ngai mana inchel thei kan ni sinawh, kan inthla ta a, kha zan khan ka mit an sim zeu zeu ringawt a nih, ka in hman hma in khuo a hung var nawk a, anni in Manipur tieng an pan a, keiin kan khuo tieng ka pan ve thung a. kan hei inthla laia ka ngai zie kha aw, tukhaw hrietloin val hi kan sut ve hlap hlap a nih.

Nikhuo a hung sei a, khang hunlai khan chu Phone hi nei ve inlakhawm network a thanaw leiin inbiek mei mei thei ala ni sinawh. Kan theihun le hman hun, hun remchang kan hmu hun phawt a chun kan in biek a, ka ngai ngawi ngawi hlak. zankhat chu a dan pangngai ang bawkin kan inbiek nawk a, ‘ka ti taluo’ti ringawt hi a hung hril a, ‘iem anta leh’ ka ti chun a hril nuom sinawh, a tawng danah a ṭi ti an lang el bawk si. Kan dawn kan dawn hnung chun ‘mati leh i hriet nuom a’ a hung ti a,( iem a ti le hi hrietnuom a ti tumna ni awmtak ania) ‘iengleikhawm, ka hmangai che a, i chanchin, i lungngaina, i hlimna, i tapna, in nuina hai hriet ka nuom, inhnemna tlakah imi ngai chun mi hril ve rawh’ka ti a, ‘ih, iengkhat, vawisun,’a ti a, ‘tukhawm hril thaknaw rawh aw’tiin a sunzawm a’ ‘aw’ti a dawn a, kohran upa namdet niawm fahran a thu a min tiemtir hnung chun ‘vawisun, ih, ka ṭi taluo, Ei sipaite laia mi pakhat in mi suollui a tum a’ ka sa ve phat a, ienglem chu ka hril chuongnawh. ‘Kan tleng rak a, ka suok thei hram’a ti a, ‘aw! Mi chun Mipui, nunau vengtu dingin sipai an nei a, kan hnam chun kan sipai hai kan ṭi lem ani si a….’ tiin kan ngaituo a, ‘a fiem che ani chuh, Ka hmangai hi i hmel a tha taluo a , a fiem che ani chuh, ṭinaw rawh’ka ti a, ka hnem thei hram a. kha zan khan ka lungril ava hei na de aw, tulai a nunghak thenkhat in mi pa hai ngaizawng a ‘mi ditlai naw chu kan dit bik lem ie’an ti ang ngawt a muongna chi aninawh ti ka hriet a, ka lungril a sawl ve hle. ‘mi thuoi el rawh, kan khuo tieng ka kir pei ta nawh’a ti lai a ‘awm lo, awmlo, miin H.S.A Inkhawmpui ah a fe a Pasal a hnawt nghal an ti ding che i sawn naw’ka ti dam kha kan sir vang vang.

Hun a liem a, ama khawm khawpuiah inchukna insang lem leiin a um a, hostel a um ani si, in be ve ran inlakhawm a buoithlakna a um ve hlak si. Chuonga thla tamtak kan in ngaizawng hnung chun buoina neu neu kan nei tan ta a, in ngai em em hlak kha kan inbiek chun kan inhal ani deu tak el ta a, ka hmangai in ka dit si, a lung sukawi hram hram ka tum hlak, sienkhawm , a lung a awi thei mawl sinawh. Sunah ka biek leh a lak ngainaw a, zanah ka fawn le hlak lekha ka tiem ding tiin a mi dawn a, iengleia suna khan fawn lanaw am ani kan dawn hlakin kan buoi a, ‘ ka thil inchuk hi mi hrethiem ve ta la, imi hmangainaw am, i thikthu a sie hrim hrim’ a mi ti lem a, ka buoi, ka hmannaw ti zing si khan zan sawt deu deu midang leh an inbiek nawk bawk si. Tuhnung a ka hrietnawk danin khang hunlai khan ngaizawng dang a nei ta leiin ami ngaisak tanaw a, ka fawn a ka ngaisak khawm kha a tading chun nghawkum el a lo ni lem hlak alo ni a. vawikhat chu an umna ah ka ruolpa a zun zin a ‘ i ruolpa tap der zie hi hei ngai rawh aw’ tiin a mi hung fawn a, ‘ ka nuom hun hun ah ka suk tap thei’ dam a mi lo ti a, ka ruolpa na a ti ve hle ning ata, an rang thei angin a mi hril a. ‘ aw, ami suktap nawk sawng ngailoin ama lei hi ka lungril hi a tap ran a nih ti hi hreve sien aw. Biek ka tum a a mi biek nuomnaw le ka thuthawn takngiel khawm a mi dawnlet nuomnaw lai dam khan a rukin ka tap rawng rawng hlak lem ani si a’. ka nina le ka thiemna ami hmang tangkai ti hrezing pum a thu a min ziek tir ka zieklai dam khan ‘ Nikhat chu a mi lan phatsan ding a nih ‘ ti hrezing pumin tap pumin ka ziek hlak ani si a. chuonga a thei ang tawp a a mi suk rimsie hnung chun a tawpa chun ka hmangai em em; ka ruolhai laia khawm ka lo suong em em chun Thena biethu a mi hung inhlan el ta a, hlimna thaikawi am a nih tiin ka hei tiem a, ani sinawh. Ka tiemzo chun iengkhawm ka hril theinawh. ‘awle, awle,I hlimna ding ani phawt chun i ti ang le i nuom ang chun inthla zalen ka ti che,’ ka ti a, ‘sienkhawm, ka tieng hung kirnawk i nuom pha, Bung in a zar hnuoi hlim bêltu taphawt alo pawm hlak ang hin duottakin lo pawm nawk ka ti che, sienkhawm, kei ruokchu hung kirnawk tanaw ning’ ka ti a, kan thla fel ve ta a. Chuonga in the ta chu in be tanaw el awmtak kha kan ni a, sienkhawm, ngaizawng a nei le angaizawg pa le an umdan hai chen a mi hril hlak a, vawikhat chu ‘tuta mi am i hmangai lem, kei hi’tiin kan dawn a, chutaka a mi dawnna chun kha zana thena biethu amin hlan zana ka tapna nek khan a mi suktap nasa lem ‘Zate, Ka hmangai che, anachu hi pa hi ka dit lem, Coz, he is my parents choice,’a ti a, kha tak kha chu a umzie bek bek ka hrietnawh, saptawng a thang hin chu ka buoi deu tlat hlak. ‘an hausa a, nang chu i rethei a’a mi hei ti chie kha chu na ka ti ve a nih. Ka retheina khan na ka tinaw a, a mi biekna khawm na ka tinawh, sienkhawm, hmangaina nek a rosum ngaihlu lem le, a hmangai thaknaw sum lei a a hei kawp el thei kha mak ka tiin na ka ti lem a nih. ‘Ṭhuva ienga zaidam nunnem ni a ka lo hriet hlak che kha , a der el am a lo ni’ti chaunaw chu hril ding ka nei ta nawh.

In ngaizawng tanaw inlakhawm hmangainain an kiengsan chuong sinawh. A mi mamaw chang a ami hung pun hin ka fe nawk lawp lawp el hlak. vawikhat chu kan khuo a an hung inzin ding thu a mi hril a, an hung inzin ta ngei a, chu tum chun ka hlim ve em em a, ka thei ang tawkin ka thangpui a, kan pahni chau in hun kan hmang a, ka nuomna tieng tieng ka kuoiher thei a nih. Mak ka ti chu ngaizawng a nei ran a ka nuom nuom a ka la umpui thei kha a nih, chu el khawm chu aninawh, in ngaizawng tamtakin an phaknaw chen chen khawm kan in the hnung le kan in ngaizawgnaw hnung khan kan phak a, kan inkawp lai a a hmur khawm fawplo khan ngaizawng dang nei zing pumin a parmawina chu a min hlan a, hi thil a tlunglai hin kei chun ngaizawng a nei ti reng ka hriet nawh, aruoklai tak ni dingin ka ring ve ringawt a. sienkhawm a hnung ah ‘kha ni a Bike a mi hung thaktu kha Ka ngaizawngpa ani kha’ tia ami hei hril zet chu kei le kei hi kan tirdak a, mani inthiemnawna in ka sip a, ka damsung a kir nawk ta lo dingin, lunglem neilo, mani ditzawng le hmangai khawm thlang theilo, hmangaina nek a rosum thlangtu chu ‘Mangtha, Di Lunglêm neilo’ tiin kan thla fel ta a.

TAPNA KRISMAS

~  H. Zate

 

Nipui lum bur bur, um mai mai khawm a thlantui far zawi zawi theina hunin muol a liem a, Furpui hun sie le pawr, mise le Ramsa tinreng inhuotna hun khawmin damte’n Kawlrawn ah muol ami liemsan ta a, Khawvel chun hun thar, a la hmu ngai reng reng lo tawngin, Sappui tawng a ‘Ber’ thla hung intanin, Thlasik rim a hung innam tan ta a. Inchuklai tamtakin an inchukna hmawr anbawk tan a, Nu le Pa khawmin thlansaphul kai a, a-sur-a-sa hnuoia an thlosuok chu an sik tan ta a. Chu huna chun anih Nu le Pa ni inhawinaw zie le Nutling Patling ni intak zie chu a hung inlang ta hlak.

 

Hi hun inhawi le hlimum em em, India a Kutpui  hun (Festival Period)  tia anko hiel el hi, an hawizie hrenaw an um di’m. A Mi’n an hril Siknieng mawizie dam hi tukhaw hril ngailoin thlanga Tlangsam hai khawmin an hriet a. Chu-el-khawm-chu ala ni le , a khi sak tlang a Tuothing khawmin a parmawi an suo I sawn naw?! Tlangsama par a, Hlothar/Japan hlo khawmin Lal pieng chibai buk hmannaw inlau niawm fahranin dai(khawdai)ah par alo suo ve bawk a, chunga Sirva hramthiem hai khawmin hramthiem tawp insuo in anlo inri ve chel chul a.Lal thar chibai buk dingin mi tin an in pei tah.

 

Chulaichun, tukhaw hrietlo in Nu le Pa thenkhat chun an nauhai thuomhnaw thawpek theinaw inlau in Tlangram sengse tak a inthawk  an Bu le Thlai, Si le Pat hai phurin, Nei-lungkhawng tak meu meu in ‘Ka Nau hai bek’ ti a in ngaituo in, Lungriem mitthli thla rawng rawngin an nauhai Mi lai a an mawinaw bik ding  chu ngai-ngamloin, an thilphur an zawr a, thil an hei inchawk a ‘Hi chu Bawia, Hi chu Bawinu’ an ti zo vawng a,an tading a dai tanawh. Chu huna chun anih, Nutling Patling ni antak ta hlak chuh. Mani Nau hai khawm Thuom le par tha inthuom zo lo a mani inthuom ngaina hlak um silo. Khuo an hei tlung a,an nau haiin lawmtakin an lo dawngsawng ding rawi maw an sawn laiin “Hi chu ka ditzawng aninawh, Ka ruolhai ta ang anih ka dit” ti a nau hai in an nei phaknaw ani ti hre derlo a an ruolhai, Kamding nauhai thil an hei inhnar lem chun an vanglai a iengkhawm ngaituo lo a an umlai hai an ngai rawng rawng a, an tading chun hi ni lawmum hi ‘HLIMNA KRISMAS’ ni ta loin ‘TAPNA KRISMAS’ an changzo ta hlak.

 

Krismas hlimte a hmangza dingin khuolkhuo a inthawk Sung tin an hung khawm a, Inchuklai hai khawm an inchukna zo in an umna chu Khawpui iengang khawm nisien, ‘Krismas chu Mani Khuo ngeiah’ tiin tiena-tlanga inthawk an Thlatu hai chena ropui anlo relna ram a chun hlimtakin Sienglawi zai an hung rel a. Sinthaw le fakzawngna lei a hmun danga umhai khawm Mani Khuo ngeiah tiin ‘ I piengna ramah kirnawk rawh’ ti niawmtakin an an umna, khawvel intlansiekna ram chu maksanin an khuo an pan tal tal a, lungril ah

 

“ * Lal pieng hun parte a vulnawk tah,

 

Lungril inhnung lungleng a keitho ie”

 

Ti a sak rat rat pumin Nau pieng lawm dingin Kil tin Kil tang a inthawk an hungkhawm a. A thenin an ruolhai an hung thuoi a, a thenin ruolnaw deu, Thlasik thlavar hnuoi a “Dite, Nang chauh naw chuh” ti pui ding dam “ka ruol anih” tiin an hung thuoi ve bawk a, a then ruok chun ngampa deuin “Ka kawppui dinga Ka thlang ani hi” tiin an hung thuoi bawk. A then chun Khawpui nek a Khawte le Thingtlang Khuo a anhawi lem zie hrie in an Pi le Pu hai Khuo hlui dam an pan ve bawk a. Sung tin hlimtakin an inthuokkhawm a, Tudang ngailoa  an chanchin an inhril lai chun kilkhat a ruok chu,

 

“ Hun le Kum inherliemin,

 

          A mileng Lal pieng lawm di’n,

 

Ei Vangkhuo ah sieng an lawi,

 

Sienglawi zai I rel ve sinaw maw,

 

Aw ana, famkhaw run I rem el hi”

 

Tiin mitthli far zawi zawiin an ngai, umlai lunglien nunrawng hrang lei a fam chang ta hai ngaina suktharin, an lo tappui a, an tading chun hi HLIMNA KRISMAS hi TAPNA KRISMAS  an changnaw theinawh.

 

“Hlimte a innuiza lai hai dawnkirin lungreng a awi thei mawlnaw anih”

 

“ Tap ruoiin zai ka vawr nawk hlak,

 

Enchimlo Parte, I sulhnung hlimthla

 

Ka thlirkir chang hin,

 

En tam, a mi leng sieng anlawi,

 

Ei vangkhuo ah,

 

I rel ve sinawh, sienglawi zai”

 

An(Thi ta hai) ruolhai hlimtaka an lenglai an hei hmu lem chun Fam hnung ngai a sukthar a,

 

“ En tam Lal, I Lenruol hi,

 

Hlimte’n an innui za, tudang ngailote’n,

 

Run suieng an hung lawi,

 

I Rauthla bekin lo lawm la”

 

 

 

Ti a tap-hla remnaw thei anni ta ngainawh. ‘Ni ie’ ngai ana em anih Fam zunleng hi chuh. Sakhmel tawngnawk ding, Hmangai thutiem sut a thezai rel ma-in na antih, Sakhmel tawngni um ta lo ding a thezai rel a, Piellei thuoriet hnuoia Sakruong buonlei inchang el hi chu ana anih..

 

Kilkhat ah thlirna dang a I thlir nawk chun thildang hmunawk ita, hiengang hai hi chu an sauntek( sound track) a dang deu a, mi tinin ei tuok hlak anih. “ Pasal in Pasal ka nih tiin Nu nene nek an bansan chauh mani eiti laiin Nene dang an zawng a, Nuhmei hlak duoi biklo, Barbie khal an bang chauh ei sawn leh a Barbie tu ding an zawng bawk a” . hieng reng reng a Khawsa Hringmileng lai hin Krismas hlimum hmang dinga intiem tamtak an um a, ‘Urlawkzan chu Dawthlak-zan, an ti a, ‘a piengna ngei a hmang tum pawl le inhmangtir tum pawl hlak bo lo’. Hienghai lai a hin Thla kuo hnungah Thlarau thienghlim nilovin Remruot a nau dam a pieng nuoim el’.

 

Chuonghai lai a chun thenkhat chun,

 

“ Hlimzai rel antak dite, I thangnaw chun,

 

Ami-leng a-thiengten an leng, Kei riengte’n,

 

Khawlam I um,Mi hnemtu di,

 

Ka kiengah hung leng ve el rawh,

 

Hlimte’n Krismas hmang ve dingin”

 

Tiin Di ngaiin anlo kur diem diem a, ‘kur diem diem, kur diem diem’ ti a inawi an mamaw kher nawh. Midangin hlimtaka Krismas an hmang lai khan anni ruok chu Thlasik meilum awipui ding annei ve sinawh. Ruolhaiin kawppui annei far a, a neinaw bik ni chu inrieng ngawi ngawi a inhrie in, an hlim thei mawlnaw.

 

“Zaleng dang hlimte’n Lal pieng an lawm,

 

I thang ve nawh, dite, lunglawm a kimnawh”

 

 

Ti chau naw chu an tadingin hril ding a um mawlnaw a, hienghai tading khawm hin,

 

“* Lal piengni kawla  liemhnung,

 

A hung suoknawk tah,

 

Bethlehem ngaina chulhnung

 

Par-ang a vulnawk tah”

 

Tia hlimtak a Krismas hmang chu Vana-ra ang el niin, Mi tadinga HLIMNA KRISMAS  chu an tadingin TAPNA KRISMAS an chang lem ta hlak.

 

 

 

“Aw, Khawvel hin Hrethiem sien,

 

Van Lal Hmangai ropui hi”

 

Ti thu hrethiemnaw le

 

“*Isarel ha’n an hnawl a

 

An pei hnung kha,

 

VanLal Reng ro pielral lunghlu

 

Ka hmu tah.”

 

Ti umzie hrefie zonaw hai tading chun TAPNA KRISMAS an chang ding reng/hrim anih.

 

Krismas ani leiin Thuomhnaw thar nei dinga ninaw a,Thalai hai khawmin Nu le Pa hai Lu suk hai rak khawp a Thuomhnaw manto ngen lo in, Pheikawk Kekhawng insang taluo, manto deu bun a, lam suk lawn ding zat a, phawngphawdet ang a hnungtieng a intawl a midang chelbat kher ngailoin Kekhawng inhnuoi deu, man tlawmte khawm bun lem inla, an sietpha ring a umnaw a. West-Coat kher kher amani, Zakhuochung(Coat) kher kher nei tum loin, inhmenaw baksak a kerai puom rak khawp a Beatle Shoe bun kher lo khawmin Krismas hi an tlingtla thei ti hi hrechieng inla, Krismas ani lei a Thuomhnaw thar nei kher kher hi tumnaw inla, Kohran khawmin Krismas ani tilei ringawtin mi harsa hai suk harsa nawkzuol thei thawnaw bawk inla, Krismas a hung ni a, ei ngailai muol lo liemta hai ngai a kur-in-kuk el lo in an tadingin hlimtakin Lal inpak lem inla, ngaizawng hai umnaw lei a khuosawt a lunginleng el loin, A piengna a kher hmang tum loin, a piengna a kher inhmangtir tumnaw bawk inla, Thlakuo hnung ah Thlarau thienghlim nilo Remruot a nau kha pieng tanaw bawk ata. Ei I lawm le Krismas ei hmang san a chieng inla, Khawvel sandamtu piengcham lawm eini zie hrie in, ama tadingin Ei nun pum inhlan ta lem inla, ami’n anlo hril TAPNA KRISMAS hi HLIMNA KRISMAS inchang ngei atih.

 

 

 

Note:

 

Hla thu * ka siena hai hi I hmu le hriet angin mi hla ania, * umnaw na po khi chu ka phuok ani aw, a thluk umlo……….

 [Ni 31/Changer(oct) . 2013]