Showing posts with label Louis L. Keivom. Show all posts
Showing posts with label Louis L. Keivom. Show all posts

FATHER’S DAY

No comments

June 08, 2014

Louis L.Keivom


FATHER’S DAY INTANNA:

‘Father’s Day’ hih khawvela rambung tinah an insera, hmangna dan, a san le a hun ruok chuh an ang naw deu fur. Voisun,Pathienni a voi thumna(June 15) hi Kristien chengna ram hran hran ah ‘Father’s Day’ tiin an inser a nih.Hieng-America, Venezuela, UK, Trinidad & Tobago, Turkey, South Africa, Singapore, Philipines, Peru, Pakistan, Netherlands, Mexico, Malaysia, Macau, Kenya, Japan, Ireland, Hungary, Hongkong, Costa Rica, China, Canada, Argentina ram hai ah. May 11, ’Mother’s Day’ inser ani ang bokin, ‘Father’s Day’ inser ani theina dingin lamkokrok sei tak a hraw hnunga nisera puong a hung ni dan chuh a tawi zawngin zuk thlir thuok ei tih.

Kum zabi 20-na lai khan United States of America Pathienni voi 2-na chu ‘Mother’s Day’ tia inser ani hnung khan, ‘Father’s Day’ chu Spoken khuo,Washington (USA) YMCA hmunah Arkansas-a pienga, tleirawl Sonora Smart Dodd chun 1909 kuma Mother’s Day Sermon, a ngaithlakna a inthokin ‘Father’s Day’ khom a pa William Jackson Smart, America Civil War Veteran lo ni tah chawimawi le inzatlak a ni zie a hrietsuok thara. Sonara chun unau 6 a neia, a unauhai chu a nu’n a thisan hnung chun apa, Smart chun hmangai le duot takin thei tawpin a enkol tlei tawl vonga. Sonara chun apa chuh inzaum a ti em em a, a hrietzingna dingin June 19,1910 khan ‘Father’s Day’ hi hmang nisien ti nuomna le ngaituona lientak el a nei tan tah a. A hun ding chun, apa piengni, June 05 chu ‘Father’s Day’ nia inser nisien a nuoma, nisienkhom, an Pastor chun hi nia a sermon ding a buotsai hman naw leiin June, Pathienni Voi 3-nia hmang lem dingin thurawn a siema.

Chuhnung, hun sawtfe ‘Father’s Day’ chu ngaisak hlaw lovin a zuva ta hria.Kum 1920 khan Dodd chun ‘Father’s Day’ hmang le inser dinga a hmalakna chuh tawpsanin Art Institute, Chicago-ah lekha inchuk dingin a maksana. Kum 1930 khan an chukna a hung zova ‘‘Father’s Day’ inser a poimaw zie le chu inhrilhrietna sin (Promotional work) chuh a hung tan thar nawk taa.A hmalak dan chuh, Company liena thil siemsuoktuhai le inthuoin Pahai kuoma thilpek siem ding le chu thilpek ni chu ‘Father’s Day’ inserna le hrietzingna hmangruo ni dingin hma an hung lak tan nawk ta a nih.

Kum 1938 khan Father’s Day Council,New York Associated Wear Retailers hai chun an sumdawng sukhmasawnna (Commercial Promotion) dingin hma an hang lak tan pui a. Sienkhom, chuongang hmalakna chu kaltu le ditnawtu mi tamtak an um leiin a phak hla naw hle’l a. Sumdawngtuhaiin an hmalakna chu hlawtling el hri naw sienkhom beidong lovin an sunzom zinga, iemani chen hnungah US Father’s Council chun ‘Father’s Day’ chu Christmas zoah pasalhai kuoma thil inpekna hunah hmang dingin an hung remti tan tah a nih.Chu chuh hun la hung tlung dinga ‘Father’s Day’ hmangna dinga meisi a hung det tanna a lo ni tah a nih.

‘Father’s Day’ inserna dinga hmalakna chu a fe zinga, kum 1913 khan US hrietpuiin ‘Father’s Day’ hunbik siem dinga rotna(Bill) US Senate-ah putlut tan a hung ni tah a. Kum 1916 laia US President Woodrow Wilson chu Dodd kuomah a fea, Father’s Day inserna ding thuah official taka thusuok siem a nuom thu a hrillang nghe nghe a nih. President Wilson chun US Congress-ah ‘Father’s Day’ inser dinga rotna chu a putlut ta ngeia, sienkhom, US Congress chun a hnawla, a hnawl nasan chuh, ‘Father’s Day’ ni hi sumdawngtuhan an tanghma sielin an sumdawng hlawk na ding chau thlirin hmangruo’n hmang an tih ti an inlau lei a nih. US President Wilson chu Calvin Coolidge-in kum 1924 lai khan a hung thlaka, chu kum la la chun US ramsungah ‘Father’s Day’ chuh niser poimaw ni dingin a a rikomen tah a nih. Sienkhom ram pumpuia hmang ding ruok chun thusuok a siem el hri nawh.Tum hni lai US Inpuia putlut a ni hnung khomin US Congress chun anhnawl zui ta peia.Kum 1957 khan US Senator, Margaret Chase Smith chun kum tam fe ‘Mothers Day’ hmang ani ta hnung -ah ‘Father’s Day’ hmang dinga thulut um chun ngaisak a hlawnaw na thuah US Congress chu thiemnaw an changtir hiel a nih. US President Calvin Coolidge chu Lyndon B.Johnson in a hung thlak nawka. Kum 1966 lai khan US President, Lyndon B.Johnson chun, ‘Father’s Day’ chu US rama inser dingin President thusuok (Presidential Proclamation) a siem ta nghe nghe a nih. A hun dingin, June thla, Pathienni a voithumna a hmang dingin a puong zui tah nghal bok a nih. Kum 6 hnungah Richard Nixonin US President a hung chel zuia, kum 1972 khan June thla Pathienni voithumna chuh United States ram a chun‘Father’s Day’ nia hmang ta dingin US Danbu-ah a zieklut alo ni tah a nih.

FATHER’S DAY THILTUM: Khawvel rambung tamtak a chuh ‘Father’s Day’ hih a insunga ‘pa, a lu tak’ a ani leiin a hlutna le ngaisang a umna, inpak tlak a nina, insungin suorsietna hmun a pal hun a dam, harsatna thlipui le ruopuiin a nuoi changa Insungin an inbikna lungpui chu ‘Pa’ a ni zie hrilin, nauhaiin ‘Pa’ an hmangaina thu hrilna hunah an hmang hlak a nih.

Sam 127:3-5 a chun “ Ngaita, nau le te hai hih Lalpaa ei rochan an na, rila ra hih a lawman mi pek a nih.Vanglai nauhaihai chuh mihrat kuta thal um hai ang chuh an nih ” tiin a ziek. Ei nau-le-tehai hih tangka, rangkachak le lunghlu man totak neka hlu lem, Lalpa’n hlu taka ei rochan dinga a mi pek hai an nih. Chuong ‘ei rochanhai chuh’ Pathien ditdana enkol le inchuktirtheitu ei ni ringin Pathienin ringzo takin nu-le-pahai kuomah hlutaka a mi pek an nia; Ama(Pathien) aia enkoltu dinga a dandehai chu ei ni bok a nih.Enkoltu dinga dande ei nia,sienkhom a neitu ruok chu ei ni ei ni nawa, Pathien a ni lem. Pathien tahai enkoltu ei nih.

Chuleiin, ei insung, ei nau le tehai le inkhat nu-le-pa tinin Pathien ditdana enkola, keihruoitu sin poimaw tak chuh PA thawding le mawphurna dinga a liengkoa innghat a nih. Deut.6:7 a chun, “In nauhai chuh thahnemngaitakin inchuktir in ta,in ina in thung lai dam, lampuia in fe lai dam, in zal lai dam,in tho huna khom in hril hlak ding a nih...” tiin ei hmuh. Chawl lova nauhai lampui tha le inchuktir mawphurna sin chuh nu-le Pa kuoma pek an nih. Chuongang thuoitu,inchuktirtu,lampuitha kawkhmutu poimaw nina pa/nuin a thaw hman naw a ni chun,ei duot le ei hmangai em em, ei nau-le-tehai mi don peka mi enkol sawk dingin Setan chu iengtik lai khom an hman zing a nih. Sienkhom,Setan inchuktirna hnuoia seilienhai hrim hrim naupang chuh Insunga buoina siem ching,khawtlangin an buoipui zing zing, Pansak panthlang hai thil inruk ding zonga invak mi, mani taksa zora sumdawngnaa hmang ching mi,lampuia misuom ching mi,Pathien le mihriem tina nei lo,nu-le-pa thu poisalo mi hai hih an ni hlak.Hiengang mihriem hi khawtlangin hnoksak a iti,an buoipui em em hlak hai an na,Pa’n a nauhai chunga Inchuktirtu nina sin a thaw hman naw leia Setanin Pa aia mawphurna laa an chuktirna rasuok a ni hlak a nih. Thuvar 22:6 chun, “Naupang chuh a hraw ding lampuia chun inchuktir la, a hung upat hnung a khom chutaka inthok chuh pet ngai naw nih” tiin a ziek.

Setanin hla le puotienga ei dit zawng le chak zawng hai hmangin nasatakin ram a lak mek a nih ti hih hrein thang har a hun tah. Tulai thalaihai nun suktlaituhai chuh, mobile-Internet-a website chihran hran, hla tienga Band chitum tum- Metalic dam, Rock-n-Roll Music le hla dang dang. Country music le Gospel Music ngai nekin mihriem thisen sukphur thei ding hla hai chu an ngainuom zawng alo ni tah. Chuonghai laia ngaituo ding poimawhai chuh:

1.Music: Khawvela Musician inlar em em, Setanism a hnuoia zieklanghai hla hih Kristien nunghak le tlangvalhai chun ngai ngai lo ding ding a nih. Hienghai hin Pathienthu dodalna tieng hla sakin Setan huongsungah thalaihai hih a tam thei ang tak thuoilutna dinga hmangruo poimawtak a a hmang hlak hai an nih. Chuonghai chuh: Lady Gaga,Iron Maiden, Beyonce,Paul Mc Cartney, AC/DC, Black Sabbath, Led Zeppelin, The Eagles, Mariloyn Manson, Madonna, Elvis, Queen le a dang dang. Entirna’n: Eagles ha’n ‘HOTEL CALIFORNIA’ thiem le ngainuomum taka an sak hi Kristien nunghak tlangval,nu-le-pa thafet feta ei ngaihai insunga khom inchang mutin ei ngaia, ei ke ei tet hluou hluou hlak. A hlachang 4-na a chun, “So I called up the Captain, Please bring me my wine, He said,”We haven’t had that spirit here since nineteen sixty nine, and still those voices are calling from far away, wake up in the middle of the night ,just to hear them say...” tiin. Hotel California Hotel a chung chuh dawr ropuitak el a nia, a hnuoi ruok chuh Hotel Setan le a pawlhaiin khawvel an nuomchenna, suol tinreng an thawna hmun a nih.Chu Hotel chuh 1969 kuma an indin a na,chu hmun chuh thalaihai chak le nuomzawng po po thaw theina dinga Setan hmun(station) poimawtak a nih...ti a nih.

2.Tattoos: Leviticus 19:28 a chun, “..I vun amanih i taksa chu i sukhliem(cut) in thim thuneina ah in pe ding in sinsiena (mark) hmangin i ziekrang ding ani nawh. Kei LALPA ka ni sih a” tiin ei hmuh.Christian Tattoo Association (Oh Brother) hai chun mani vun le taksa phirpopa thil lim amanih thu ziek hih tienlaia Pathien ringnawtuhaiin an lo thaw hlak ana,Tattoo a hin setan sinsiena a kop tlat a nih an tih. Chanchintha Mathai ah ei hmuh. “Khawhrizawl chu tlang le puk a hai an vak an vaka, a taksahai chuh lungin a sukpop rop hlak” tiin ei hmuh. Setan bepawlhai chun an taksa le vun hiengang hin an thaw hlak zie a sukchieng zie ei hmu thei. Jacop 4:4 a chun “ Nangni urenuhai khawvel ruola insiemna hi Pathien hmelma a nih ti inhriet nawm a nih...” tin a ziek.Tulai Christian tamtak hai chun Kristienhai hih khawvel hmuthei a khom khawvel mihai le inpawl thei dinga um chuh a poina a um am a nih? an ti hlak.Tattoos hih thim thuneina (Setan) betu le zuituhaiin Setan sinsiena(symbol) an taksa chunga suklang chuh mawi intina le lungawina Setanin an nei tir a nih an tih. ‘Khawvel pathien zuituhai niphung(Pagan’s identity) hmutheia suklangna hmangruo chu ‘Tattoo’ hih a nih’ an ti bok. Dannaranin,’Tattoo’hih nuhmei-pasal inzorhai,khawpuia mi dukdaklo pawl(gangs), umdan ding hrelo (punks) pawl hai lai a hin hmu ding a tam bik. Kristien ni taa Pathien an ring hmaa Tattoo vun phirthlera ziek ta khom an lo um thei, sienkhom Krista ringtu anni hnung ruok chun Tattoo thaw chuh an um ring a um thei nawh. Tulai hin ei nunghak-tlangvalhai lai hieng thil dittu le thawtu ei pung hrat hle’n an lang. IICor.19:28 a chun,”Mana inchawk inni ta leiin in taksa chun Pathien chawimawi sienla,in thlarau khom Pathien ta a ni sia”(NIV) tiin a ziek. Ei taksa hih Pathienin a siem ang taka mihai mithmu a khom ditum le ngainatum nia, a siemtu Pathien chawimawina an chang theina dinga buotsai a nih ti hih hriet a poimaw khop el.

Ei tulai khawvel hih ‘Ringna Inphatsan Hun’(‘apostate’) huna cheng ei ni ta leiin, nitin nun kal ei chawi na a hin Pathien thu ring hi cheldet tlat a poimaw ta em em a nih.Hieng mongkawhur(sodomy),nuhmei le nuhmei (lesbianism), pasal le pasal(gayest), nuhmei le pasal angkhat(feminist theology), nupa ni si lo nunghak le tlangval cheng hmun khat(living together),nau sukthlak(abortion), poisaknawna hienghai po po hih Pathien dan kalna hringnun ni zing, sienkhom ei tulai khawvela ei intlon pui zing an lo ni tah zing a nih. Hieng thawtuhai hih Setan hnungzuitu, a tirko ei nih ti hih hre dingin Pathienin ei mit sukvar mol raw seh. ‘Setan kohran’ inti hai chen khom eini laia ei cheng khawm pui, ei inpawlpui zing, ei ruolpawl, kohrana ei member chanpuihai dam an lo ni ta zing nih. Pa’n ei nau-le-tehai chungah inthlada lova nasataka thanglak ava hunt a de!!!

THUKHARNA
Voisuna ‘Father’s Day’ hmangtuhai hin ei insung, ei nauhai chungah taimatakin Pathien dit dana inchuktirtu le keihruoitu ding ei nina inhrein, chu sin ropui thawna a chun suonlam siem lova phur insiem thar hi ni ‘Father’s Day’ thiltum ani ang hrimin, chuonganga thaw thei dingin Pathienin ei kut sukhratin mi thangpui raw seh.

EDEN THILHLUI THLANAH AN VUI TAH

1 comment

July 03, 2013

~Louis L. Keivom, VIRTHLI Columnist

Saphai nun hi ei enin ei rama misawnaria hung hai chen khom kha ei thlir chun an mizie hrima chapo hnam, mi chungdel, anni khawsak dan le an nun dan hai khah tu nek khoma thalem le insanga inngai hnam an nih. Abikin, eini tlangmi, hnam mawl, piengdanah mi tehre, hnarbong le hmai inbiel hai lem hi chuh an mi hnuoi sie zuol bik. Lushai Hills le ei rama Chanchintha hrila Missionary hung hai kha khawlai hmun a khom, an tlung phak na taphotah Chanchintha  el bakah, an hnam niphung le an nunpui kha ei ni mimawl hai lai suklang an tum hmasak tak ani sa bokin an lang . A makin a danglam nawh, mihriemin pieng dân hrim ah hnam nunpui, chet zie, chang zie hran hran ei nei senga, Saphai chuh an nunpuiah an chienga, an ihmu le an intlonpuihai hnam nunah an inbelna hai siethlaa dol zora zor el chuh an tum nawa, an hnam mizie khom a ni bok nawh. Ei ni hai leh chuh kar hlatak el nih. Ei ramah Gospel Chanchintha an hung phur lut khah lawm a um lai zingin, Chanchintha ei bek bawr ruol ruolin, eini (tlangmi) mawl le a bila la tho lo hai chuh Saphai hnam nun zui dinga inzosa ang hrieuin an khawsakdan le an nunah ei zor thla nghala, ei nunpui hai chuh inzapuiin tuol kot ei kan hma’n kotkhar bula chun ei sie thlak nghal a, Eden thil hlui ngaiin ei ngai nghal el a nih.

Ei hnam nun tamtak, nuom le nuom naw hril thei lovin thaw lo dingin an in tawp tir bok.  Pastor Thangngurin ‘Eden thil hlui thlanah an vui tah’ tia a hlaphuok khah Hnam Nuna le ei khawtlang nun hai a khan ei bel thlap niin an lang. Hnam thil le inkungkeina nei hai hrim hrim siethlaa maksan naw tu hai chuh Pathien thu awi khom ni hai sien vanram kai lo ding ang khieuin ei hmu sakhi nghal bok a nih. Chutaka inthok chun ei hnam niphung(identity) hai laia hieng, Hnam Lam dam(Folk Dance), Pi-le-puhai thu-le-hla(Folklore) dam le  ei hnam a ser-le-sang chihran hran ei nei hai  kha Kristien hung ni taphothai chun thaw thieng lo anga ngai na lungril leh bawm thar(Kristien sakhuo) a chun an hung lut pui peia, chu thu fe pei chun hnam pakhat ei nina suklang tu thil hai hrim hrim chuh inhlui suoksana inthar(Kristien)a ei lut char khan kot ei kan malamin chuonghai chuh kotkhar bulah ei the thlak vong, a tawk a tawk nawk el khom chuh thieng ta lo ang khieuin ei tawkserah ei ngai ta pei a, chu ngaidan chu thangtharhai lungril a chen khom tuin a um zui ta pei a. Hnam nina suklang na, Hnam Lam dam, ei Pi-le-Puhai hla el chau nilovin, Saihla(nunghak tlangval inngai na hla) le Hla Lenglawng(Khawtlang Hla)hai chen khom sak ei in sum phaa, chuongang thil, a lang-a-changa thawtu hai chuh ei hung hmu setan hlur pei el tah bok a nih. Chu thil chuh Kristien sakhuo ei pom el leia um niin an lang nawh, sap missionary haiin ei hnam niphung le inlaichinna nei hrim hrim hai  thaw lo dinga an mi lo in chuk tir na khah Chanchintha ang hielin ei pom deta, chu kakhawk pei chun ei Kalchar thenkhat ban si lovin, ei khawtlang nun le ei Hnam Lam(Folk Dance), Pi-le-Puhai thu-le-Hla(Folklores)hai chuh khawhri suk lungawina dinga Inthawina chihran hran an lo thaw hlak hai leh ei hmu de tlata, ang khata zel tum phet phet tum na Kohran hotuhai lungrilah a bo thei nawh. Kohran thenkhat a firfiek deu pawl lem chun Kohran Upahai thu intiemna a chen khom chuongang thilthaw na a hai thang ve lo dinga thu intiemkamna chen an in nei tir hiel nih. Chu chun thangtharhai kut le ke chang ding a khit a, an pen suok tir ngam naw bok a nih. Chuleichun, Hnam Lam tia hun bik a hai ei suklang hlak hai khom a thar um ta lo, a pangngai ngot chi 4/5 hai chau naw chuh suklang ding ei hriet sap ta nawh. Chuong chi 4/5 hai chuh Hnam Lam tiin a vel a velin ei lam kuol  pui ta mei mei a nih.  Kristien ei hung ni hlim lai khan Saihla le Hla Lenglawng sak an khapa, thalai hai lungrila  hlak hla thar a suok tlawm pha chuong si nawh, Kohran tienga khap na ang reng tongbauin a deng zing bok. A tawp a tawpah thawdan thar a hung suok taa, chu thaw dan thar chuh hi hih a nih. An hla phuok thar hai chuh a thluk Kristien hlathluk in an siema, puipungni khuo hai ah mipui hmaah an hung sak ngam taa, a ngâitu Kohran hotuhai khom chun mipui hmaah na inchang mutin an ke an an lo tet ve khuk khuk el niin an hril hlak. Chutaka inthok chuh ‘Kei let Hla’ ti tong hih a suok pha tah a nih. Amiruokchuh, tuta ei hril ruok hi chuh, a hmaa Kristien hlathluk a um ta sa intawmpui hlathluk ang ni lo, an awm suok ngei a an iphuok, mani taptebul huong sunga inthok ngeia a thluk khom hung inchor suok Saihla (Love Song) le Leng Lawng Hla (Social Songs) hai ruok chuh a ngai harsa tu chen khom hin ei la ti tlat. A mak danglam khop el.

Sap (Missionary)a hung hai khan, an ni tarmit ennaa an en le an thlirna tukvera inthoka an thlir phak le thaa an hriet hai chau khah ringtharhai thaw dingin an inchuktir a. Ei hnam ser-le-sang le khawtlanga an insukhlimna thil tamtak hai chuh an hnawl pek el chau nilovin, chuonghai laia tamtak chuh thlanah vui hmang pekin tho nawk ta lo ding ang hrieuin an hnawl pek ta a nih. Biek In Inkhawm hun a khuong an hmang chen khom iemani chen kha chuh an khap peka, a aiah tingtang (perkhuong) a mi thuoiin inkhawm an hla chang er ur hai chu an sak pui a, naupang Davidin Goliath a hmatawng ding tuma lal Saula ralthuom an inbel tira a changson thei hlol naw ang el khan hla zoi sak hlak hnam haiin rawlteleka suok rak a hla an hang sak pui khah an changson naw zie chuh hrilin a siek nawh. Hnam tinin fedan thlungpui le mani kalphung ei nei senga, Saphai innui inzatna le ei nui inzatna boruok an ang naw ang bokin, an tap na le ei tap na an hmu tuo nawa, chuong ang bokin, an hme du le ei ni hme du khom an dang. An inhlut thil hai le ei Hnamin an hlutsak hai an ang naw bok.

Hang en hman ta’m, ei tulai Biek In Inkhawmna hai a khom hin pasalhai chu Saphaiin incheina Coat le an necktie a inbelin a hmatawngah inden mutin ei inthunga, mawi ei in tiin ei lung a kim hle’n an lang. Chu chuh sappui nun ei haw ana, sienkhom, Biek In Inkhawmnaah ei Hnam thuomhnaw nuhmeihaiin biin an sil chun Biek In inkhawmna silfen le inhme lo rieua ngaidan ei nei ve thung tlat a, chu’mnu chuh a vanram kai ding chen khom thei sien chuh, khap nuom el ding mit mei ei nei tlatin an lang.  Nuhmeihai hih Hnam thuom le incheina hai humhaltu an ni sia. Nagahai, Vaihai hih hang en inla, Biekin Inkhawmna an fe changin an hnam incheina puon le iemani bek thang lovin Biek In ah an fe ngai nawh. Chu chuh an Kalchar, an niphung a ni leiin mawi naw le inhme ti tu an um ngai der nawh.  Ngaisang an um hrima, Hnamah an chieng zie hmu thei el a khom an in suk lang a nih. “Hnam le tong hi Pathienin a hmangtu dinghai kuoma a rochung ana, suklarin ei hnam thil hai chu chawisangtu ding le domsangtu ding ei nih. Hnam Nun le Hnam ro inzapui tu chuh a Hnam inzapui a nih” an ti lem hlau el. Eini rawi khom hih hieng hai ang khopin Hnamah chieng inla chuh ei sir-le-vela mihaiin mi hmusit nekin mi ngaisang lem ngei ngei an tih.

Adik dik a hril ding chun, Saphai khah Sakhuona thlaphenah an hnam mizie le an Kalchar eini rawi nunah an mi tu lut char chara, eini hai hlak chu ei mawlin ei lo invet sia, Saphai Kalchar zui chuh changkangna’m anih ei sawna, mani hnam nunhai hmusitna le inzapuina ei hring suok pui ta lem hlaua. Chulei chuh a nih, ei Hnam thil le inkungkeina nei thil tamtak hai chuh ek hnawla ei hnawl na chuh. Hnam le tong a um chun a hmangtu chun mizie le nunpui a nei ngei ding a nih ti hih khawvel siemtu siem dan chuh a nih. Rannung chitin reng hai khomin nunpui le zierang an nei seng, Ui nunpui le a zierang hih Mengte in thaw tir tum tlat ta inla, ei inchuktir taimak a zirin a then a zar chuh a thaw el thei. Sienkhom chu a nun chuh Mengte danghaiin zawm chuong naw ni hai. Chuleiin, thil siem tinreng a tel puia nina thlungpui pakhat ei I zui seng a um a chu chuh ‘Nunpui’ (Kalchar) ei tih.

Sap Missionary haiin, ei Nunpui a reng a ram an naw khoma a tam lem dai mi vat thlu pekin an ni Kalchar zuia thle dinga ei lungril mawlngawna hmunah chi an tu khah ei hnuoi pil a khan a lo to tha em em ela, chi hlui (ei nunpui) khah chi thar (Sakhuo) chiin a dip rala, chi hlui chu mawng suok thei ta lo ding khopin hnuoi charin a char hlum song ta a nih. Chu chi, inziet ta lo pahni, chi hlui le chi thar inkarah phuokfawm nun, hnam dang hai nun bakah chi hlui le chi thar nun inpolhai chuh, thangtharhai hin zui le chel mumal ding mumal hre lovin zan thim laia mi a lawna an mai ruoi ang elin, hnam nunpui tia innghatna mumal nei lovin ei intawi leng kuol mei mei el ni ta in ei inlang a nih.

Mani hme suong du lova pansak, panthlang hai hme suong dan ang khat chie si du lem tlat mi, mani thuomhnaw hnawla midang thuomhnaw tha bik rieua ngaia, mi thuom inbela nal inti em em a tuoltlanga leng par a inzakna chang hre lo, Hnam nun a ding chun thil thaw lo ding chi tak a nih. Ei Hnam hih Pathienin domsang le chawisangtu dinga a mi rochung ana, ei Hnam zierang hai le ei  Hnam thil hai chawisangtu ding  le sukhlutu ding chu ei ni hai hih ei nih.

Eden thil hlui vui anga ei hnam thil hlu thlana ei vui liem ta hai hieng, Hnam Lam, Hnam Hla etc.etc.hai po po chul thar nawk ei tiu

*********************************************************

PI - PU SULHNUNG

1 comment

December 27, 2011

~Louis L. Keivom, VIRTHLI Columnist

Changal hmea sathu le changal (soda) thang lo chun a ‘changal hme’ thei der naw angin, Mizo hnathlakhai lai a bikin (Hmarhai) Biek In inkhawm le lengkhawmna hmuna an fuonkhawm chang ‘Khuong’ bova inkhawm le lengkhawm huoihot chu kalbi kim thei der lo, changal hme suong sia a changngal tak thlak loa inti changal hme suong em em ringot, a puipatak ( a changal) thang si lo fak dinga thur suok ang deu a ngaina a um chutie. ‘Changal hme a thu a al inchawitawka suong chuh bubeng a tlak’ an lo ti hlak angin, biek In inkhawm thataka suk inhoitu ding chun Khuongpui a tlira tlir ngei naw chun lengkhawm boruok a suk inhuom tawka ngâi nawna nunpui hin a um tlat. Chu umzie chuh khuong chu an nunpuia inthlung det tlat ani lei a nih. Anleh, chuongang lawma Hmarhai sakhawbiekna hmuna chanvo le hmun poimawtak hluotu ‘Khuong’ chu iengtik hun chen a inthok ta a an lo hmang t’am ning ata? Ieng angin am an nunpui le ziepuia zung keiin poimawna alo nei a? ti hi a hril an tak khop el. Pi pu thukhawchang an hrilna a chun, ‘Thlanrawkpa’n  khuong a chawi lai dai ta khom khan khuong hi an lo hmang dai tah’ tiin titi thukhawchangah an lo hril hlak. ‘Khuong’ an lo hmangna tak chu Chong an chen zutha an thil nikhuoa hlapui rem huna an lo hmang hlak a nih. Khawtlang Inthawini le ser-le-sang an hmang nikhuo a khom khuong bovin an thaw ngâi nawh ti thei khop hielin khuong hin an nunpuiah khan hmun poimaw tak a hluo a nih. Hmakhawsanga khuong an lo ngaithupui zie an hril dan chun ‘khaw khat a  khuong pakhat bak  nei ngai ani nawh’ an lo ti hiel hlak a nih.

Pipu thonthu an hrilna a chun, ‘Khuong’ hi ‘Rau’ nei ana, ‘khuong rauin mi a soisak hai chuh an rethei hle a nih’ an lo tih hlak. Chuleiin khuong rauin a soisak an inlau leiin vantlangin khuong an tuk chang el khomin khuonghmai suntlangtu ding chun minaran an hmang ngai nawh. Pahnam sung amanih khawsunga pasaltha le huoisen kher an lo thlangsuok  hlak an tih.

‘Khuong’ chuh thingtum a lu le mong inkawkonga verkuok el ana, a tanbe (a ‘hmai’ khom an ti hlak) khing hni ve ve chu savuna tuom phui hma chun khuong ani nawh.  Savuna a hmai an hup hmain khuong sung a chun a ‘thla’ amanih a ‘rau’ khah khum sa an inlau leiin a hmai savuna an hup hmain a sungah saihli le saihlum an sie kher hlak a nih. An sie nasan nia an hril chuh,Iemani tia hriet naw lei a ‘Khuong thla’ amanih ‘Khuong rau’ kha khuong sungah an lo khumsa pal ni hlau rawi atih ti an inlaua, hriet naw leia ‘khuong rau’ khah a sungah an lo khumsa pal ani chun tiin saihli khan an tuom na savun kha hung kap veng ata, rau chu a hung suok thei na ding tia saihli le saihlum an sie sa kher hlak alo nih an tih. Khuong hmaia savun chu a tawl that hma’n a hmai lailung takah an verkuo a. A hmai an ver kuok nasan nia an hrildan chun, khuong sunga ‘khuong rau’ khah a ningintel leia a suok nuom ani chun a suok el theina dinga a hmai khah an verkuo hlak a nih tiin an hril hlak. Hnamtin hin mani nunpui le inmilin  vuok chi,ben chi, chum thum chi,nokrik chi an nei senga chuonglai zing chun hnamdang hai khuong chu a hmai verkuok an um ngai nawh. Chu chuh hnamdanghai khuong le Hmarhaiin khuong an nei dan le kalhmang inang naw na chuh. Entirna’n Khasi hai khuong hi ‘Ksing’ an tia,  an khuong a hmai khingtieng chu bawngchal vunin an tuoma, a khing tieng ruok chuh a pui vunin an tuom ve thung a nih. An hang ben khomin ben dan hrante an nei hlak.Hmarhai ruok chun chuongang chun an nei ve nawh.

Pi-le-puhai ngaidan chun, Khuong khah ‘Rau’ nei a an ngai leiin chongchen an tumtiek ni chun khuong ‘Khuong Rau’ inthlana’n a hranin Val Upa’n nunghak upa thuoiin khawhnawmah an inthla hlak. An inthlana hla chu hieng ang hi a nih.

‘Changsiel fa re rawh,

Sizawl a panna ramah,

Kamkei va tawng pam luo raw seh.

Thila khuongpui vung,

In lo a panna ramah,

Palfung va tuok pam luo rawh e’ tiin.

 An van thla zo ta chun khuong rau chu ti ding um ta lovah an ngai hlak.  Hienganga ursun le puithutaka Sakhawbiekna thila an lo hmang hlak ani leiin, Kristien haiin an Sakhawbiekna hmun le hunserah an hmang ve ding awma an lo ngai mang naw lo awm a nih.

Kum 1918 lai Lushai Hills-a Durtlang Kristienhai chun an khaw kawl Siphir khuoa Kristienhai an va kana, chu hun a chun tuolchen le salu an lam hun a an hmang hlak ‘khuong’ chuh an inkhawmna hla thuoitu dingin an hmang ni awm a nih. Hi hih Mizo hnathlakhai chanchinah khuong an hmangna hmasatak niin an hril. Ring nekin, chu tum chun an khuongpui hmang chu an ramhuoi biekna khuong e ti lo chun an hlimpui zek nghe nghe niin an hril. Kristien an ni hma chun Khuong chu salu lam/chongchen nikhuo le zu hmun hlimna hun a chau hmang hlak a an lo ngai hlak a nih.

Sienkhom, Pi-pu Sakhuo maksana Kristien haiin an inkhawmna hmun le lengkhawmna zawla hai chen khom khuong laluta an hang tlir dat dat el chuh Pi-pu khawvela la chambang zing hai chun inhmein an hriet thei ngang naw a ni awmin an hril hlak.  Chu boruok chu fe peiin Chongchen le Khawser an thawni khuoa an lo intawi hlimpui hlak, Khuong chu Biek Inah a hmatawng poimaw tak hmun chu a chan ni tain, chongpu hlun le hmun poimaw tak a hung hluozui ta pei a, Zohnathlak Kristienhai tading chun khuong bo chun hla sak thei lo ang tluk, inkhawmna hmuna hmangruo poimaw tak hlabi remtu, hla inawi le anrang bithliekpektuah ei lo hmang zui ta pei a nih. Chutaka inthok chun  ringtu an hung pung sap peia ringnawtu nekin an hung tam ta leiin zu hmuna Chongchen ni le Khawser nikhuo a an khuongpui hmang ang chu a hranin inkhawm ni a hmang ding bik lieuin khuong an siem ve tah a nih.Kristien an ni hnunga Biek Ina khuong an hmang tanna hmasatak ni a an lo hril hlak chuh hi hmun hi niin thonthu angin an hril hlak. Hi thila inthok hin Sakhuo le Hnam nunpui (Kalchar) hi intlon zing an nih ti a sukfie em em a nih.

Mizorama Chanchintha a hung lutna Gospel Centenary January 11, 1994 kuma an hmang tum khan mitamtak lungril latu ‘Centenary Khuong Lien’ ding chuh ienganga lien am ning a ta?  Khawlai rampui hnuoi am kumparo thing kik thluk ding hmu ning a ta? ti chuh ngaituotupawl le mi tamtak buoina le a boruok hnengtu laia a len pawl tak a nih.Tuoltlanga chechang pawl le tapsakbula thingpui sen khiet puma titi hlaw tak niin an hril bok.Chanchintha hung lutna boruok inlumlet thlifim nekin hmanin ‘Centenary Khuong Lien’  feet 7 le Inches 10 a lien, Feet 6  a insang chuh Centenary boruok suklumtu le sukropuitu laia pakhat nia hriltu an tam el. Independent Church of India khomin Gospel Centenary an tlung lawmna puithutakin kum 2010 February 26 ni khan Sielmat,Churachandpur(Manipur)a an hmang vea, Meghalaya District sunga khom March thla khan ICI chun Meghalaya State sunga Hmar bing chengna a khawlientak Khaddum khuo, kum 1948 March thla laia Mi rorum,pa awmkhau le huoisen Pu Pawnga’n sahrang le khawhrihai hnotdara a isat Chanchintha engin a tlung chil ta khuo a chun Gospel Centenary Lawmna hunser ruoipui ngei thea hmang ve a nia, hi ni hin Gospel Meiser Mizoram Synod Kohrana inthoka an va lak la hring zing khah inchok a nia hi tuma meiser hmang hi meiser indiktak, khawnvartui le mombati mei nilo, thingtlangpa rawmeiser thlersep lien thatawka khittel ngei chu insitin Khaddum khawsungah keiin hma ka thuoia, Bieltu Pastor leh Chanchintha meiser chu kan chawiluta, lampui intluona mipui lo ngirhai chun “Lalpa’n ropuina chang raw seh” ti puma khek peiin Hall kan pana, a hmun kan tlung chun Centenary Khuongpui hi nia vuok ding tiin Upa Ngamdinglien kum 80 mi, Pu Pawnga naupa’n thlatam alo buoipui, Invong thing,a hmai sasen vuna tuom ‘Centenary Khuongpui’  inri dup dupin kan hei hlap a, a bullai Darkhuong pui an khai chu inri vung vungin kan hei hlap chu Centenary a sukthupui khop el. Chuleiin, Mizo hnathlakhai nunpui hi ‘khuong’ leh inzawlna inthuk tak alo nei a nih.

Mizo hnathlakhai laia Hmar Kristien hlakungpui, mihmasa, phuoktuhaiin hla thluk an siem hai dam kha ei hang en thawi vuot el khomin, khuong leh iengangin am inzawlna a lo nei a? ti hriet el thei a nih. Pastor Thangngur-in a hla siem hmasatak

‘Hringna inthieng siemtu, an ditnawh Zaionah,

Hmingsiet le lungngaina phurin an inmantir;

A beifatuhai kha doral an inchang zo,

A sulhnung an hung zui, mipui tiem seng nawha’n,

Juda’n hma a thuoi hlema in mantir di’n…….” ti hla a hang siem dam hi ei

hang suichieng chun a hla thluk siem dan (a scale) le Sesun Inchong an thaw nia an tuol lamna hla CHON LAM hla thluk leh a kar a lan hlat naw hle a nih. Hi hin hnam Kalchar le ei Kristien Kalchar hih intlon zing an ni zie a suklang a nih. Hmarhai Khristien an hung ni hlim laia  hla an lo siem hai reng reng kha a bul intanna le a tawpna chuh hnuoi tieng a inkuoi thla deu vong a nih. Hnuk laia intlok amanih infawn dar dar a tan le zo ani deu vong a nih. Pastor Lienrumin Independent Kohran Hla bu-a ‘Zaion Khawpui’ a siem dam kha zuk bi thuok inla,

‘Ni tla ngai naw Zaion khawpui,

Ngaiin kan rum ka tap sun ni tinin,

Puon ropui silin an leng tlansahai,

 Ka ta’n hmun a um ve’m chu ram a chun…..” tia a a thluk a siem dan dam

kha  Kristien an ni hmaa zu hmun, sa hmuna khuongte kik a sak ker ker chi ang thluk a siem ana, a thluk an nemin lung a zema, an sang nawa, an hnuoi bok nawh. Tuipui chungah longin ei intawla a changin tuipui an sanga, a changin an hnuoi nawk duok duok ang el in a tuolto thluk awm hnenga innem rai a siem a nih. Tulaia Key Board leh chang fengfonga ei rem pek hin a phuoktu’n a phuok dan leh mel tamtakin an pelsan anih.Key Board le sak chi a phuok ani naw hrim hrim a nih.
Pastor V.T.Kappu’n ‘AW KALVARI’ ti hla a phuok dam khah

“Kawlva angin inleng thiem lang chu,

  Ka Lal thina hmun va fang ka ta

  Chu chun kan tlanna va hmung ka ta;

  A hmela thisen kai hnieng hnieng chu,

  Hmangai puon nemin va hrung ka tih.



 Kalvari. Aw Kalvari,

 I chungah I lal an khaikang khah,

                 Thola an hemdena thir phawi la,

 A thisen far khah hei hrufai pek rawh’ a phuok dam khah nguntakin a thluk hei bichieng la, a tanna le a tawpna hai hih rawl intlor dar dara sak chia siem ana, hi scale hih khuong le naw chun remfuk thei chi ani naw hrim hrim.

Sienkhom, tulai thangtharhaiin an suokdan ngaisak lova an thati zawng le nal an ti dana hlathluk chang fek fok in Bar le Club halla khiet malam zinga sak chi ang ela an hung sak suok pek el hi chuh ana taluo deu a nih. An thlarau khomin rem ti thei dingin ka ring nawh. Khuong le inrem dinga a siemtu’n a siem khah khuong le inrem thei ta der lo ding ang khop a an hung sak suok el ta hin a hlutna le a thlumna thlanah an vui hmang pek der el a nih. A poi tak zet a nih.

Chuongangbokin, Independent Hlahai hi hnamdang tonga inlettu an pung peia, hnam tinin hla ni sien tong ni sien a mani thluk fepui dan ei nei seng, Independent hla phuoktu haiin a thluk an siem dan anga sak suok an vang khop el. Inlettuhai hin a hlathluk khom inchuk sa pei hai sien a tha awm ngot el.



Copyright: VIRTHLI.COM retains full copyright of all published content, unless an excerpt or code snippet is attributed to another website. To republish posts, the best way to do this is with a link to this web page.

Meghalaya-a Hmarhai: A Document

No comments

June 25, 2011

By Louis L. Keivom, VIRTHLI Columnist

Kum 1980 March thla khan kan chukna M.A. sunzom tumin NEHU Old Campus, Nongthymai-ah a um lai khan, Manipur-a inthokin ka sung-le-kuohai maksanin ka hung thlaa, chuong lai chun Manipur-a umhai tading chun Shillong inzin hang ti chuh America-a inzin anga inngaina ala um. Asanchuh, inzin, invak tulai ang hin ala olai naw lei ning a tih. Imphala inthok zinghmangin MSRTC Bus a chuongin nikhat a tlan zoi zek hnungin Dimapur-a riek ala ngai te te a. A zingah Dimapur-a inthok Bus dangin Gauhati pan a tula, chutaka inthok Shillong an tlung phak chau a nih. Manipur -a inthok Shillong tlungna ding chun harsatakin ni hni a ngai. A hau-in-tak khop el.
Chulai chun, Nongthymai a tontir lai Prof. G.G. Swell, Burma rama Indian Ambassador loni tah In chu NEHU’n Boys Hostel dingin a hawa; chutak a chun Pu Kawlthanglien Fimate chuh M.A inchukin ala uma, ama belin ni iemanizat ka khawsa a. Manipur tieng ka kir tung nawka; chuong hun lai chun Meghalaya abikin, a khawpui Shillong-a hin eini mi an um le um naw khom ka hriet nawh. Ka chongpu naw em em el. Kum 21 sung chu Shillong hih tulna ka nei naw bok leiin ka sir nawk ta nawh.

Manipur State sorkar hnuoia sinthawin kum 15 ka thok hnungin, Central Service-a 1995 khan ka luta. Kum 2001 January 31 khan Imphal-a inthok Shillong-a ka transfer a, ka sunghai leh mani fakzongna ni ve ta rnieu chuh, det rnutin Shillong- ah kan cheng tan tah a nih. Shillong kan um hnungin ka hun awl nei haiah hmun dang dang ka sir hlaka, chutaka ka thilhmu le hriethai chuh, HSA’n a kum 50 tlingna hrietzingna (Souvenir) a buotsai remchanga lain fiel kani angin, kum 2001 a inthoka kum 2007 sunga mi abiktakin, Meghalaya State sunga Hmar hnathlakhai khawhluna ei ngai hieng, Muollien, Saipum, Khuoingawi, Artan, Muolsei le khaw thenkhat ei unau Bietehaiin kum 1948 hmaa khuoa an del tah iemanizat zet um ta sienkhom, Khaddum besanin ei hnam tobul, le inchukna tieng ei unau Bietehai thangsain ei thlalak ka hmu le hriethai ka ziek a nih.

Meghalaya Ram Sunga Hmarhai Ngirhmun:
Meghalaya State sunga chenghai laia hnam pakhat Hmar hming bika inkohai hih kum 1948 a inthoka um tah an nih. Sienkhom, vangduoithlak takin, intiemna thuthlungah chongpu nina (Indigenous tribe) a tiem an ni ngai nawh. Kum 38 hnung, 1986 a inthok khan, Meghalaya State tribal hnam recognized hai lai ah Hmar inti hai chuh Khaddum tlangval, Pu Chalrosung (Pu Pawnga naupa) le Pu J. C. Nampui IAS Chief Secretary hai hmalakna leiin Meghalaya-a hrietfuk (recognized) nina changin Meghalaya Gazzette-ah “The Scheduled Castes and Scheduled Tribes Orders (Amendment Act 1976 No. 108 of 1976, dated 18th September, 1986 under Sl. No. 5”-na ah “Hmar” tiin a hran lieuva hnam pakhata record anlo ni phak ve ta chau a nih.

Amiruokchu, Hmarhai chu Meghalaya State sungah tribal pakhat anga hriet ni hai sienkhom, abiktakin, Shillong khawpui sfmga ding chun, Sorkar record-a hrict (recognized) an nina chun chongpu nina ding khopa hriethlaw ani phak chuong nawh. A State sung chu hrillo, a changkangna hmun an State Capital Shillong ngeia khom 2nd Class Citizen Status ang chauva hriet phak tawk tawk, hring-in-hrova pang him deuva cheng ve hram hram an nih. Sorkar-in tribe recognized list-a a sie hin chantha le vangneina, sorkar sin le inchukna, naupang inchukna kongah admission zongna a hai bakah, an dong phak ding awm tawk khom um hrim sien, ngirhmun tha le hamthatnaan changtirphanawa; a belpui bul el khom an changtir phak chuong naw bok. Khuolrama chambang ang chauvin a ram mihaiin an nuom a ninga an i hrawk (discriminate) zing zing, an nuom hunah an inbawllai le bawl tasahai chen khom sukse pekin, an chengna In kothai chen khom chabia kal pekin an um rop hlak. A In neituhai neka neitu le chongpu nina chu kenkaw zing zing an nih. A ram mi a insal umsun, Khasi, Jaintia le Garo nilo hai tading hmun-le-hmang inchawk tak ngiel khom a harsa hle a, inchaw hrim khom ni hai sien, In an bawl theina ding (permit) chu suma inchawk a ngaia. chu khom chu hunbi tiemchin thliekpek an ni hlak, Chu tiemchin sunga an bawl zo hman naw chun a hrana sum bok pek a renew thar nawk a ngai pei. Hiengang dan hih sorkarin a siem nilovin tuolsunga an thuoituhaiin an phuokfawm le an kenkaw dan phuokfawm hnuoi a chun intar ngawi ngawi a in-le-lo inbengbel an ni tawl. Vengbuk thenkhat a chun, Mizo hnathlak thenkhat, an In, an dellum lai zing hai khom chu an lut theilo dingin kal pek an nih. Chuleichun, an In-le-lo del ngam ta lova, an umna in hai chu an thu-le-hla inzawt thei lova zorthlongin Mizoram-a lut tah an um nuol ta a nih. Hienghai bakah, an Pathien biekna, Biek In mipuiin an bawllai zing chen khom, inzana thang der lova pungkhawmhai hmuhoi a sawisiet pek a umin, an inkhawm lai chen khom lunga deng khum chen khom an tuok rop hlak. A ram mi, a haihawpui changtu, Khasi, Jaintia le Garo ni hai po chu an tuolsung thuoituhai sumdawngna le an sumhnar thataka ngai an nih. Chuonganga inpawngnekna hnuoia chun lulul insuoa pang inhang tak a khawsa tawk tawk an nih. Chu ngirhmun chuh tulai chena Meghalaya Sorkarin a State sunga hnam pakhat-a a hriet (recognized) ve Hmar hnathlakhai ngirhmun le an chan chu a nih.

Meghalaya-a Hmar khuo:
Meghalaya State sunga Hmarhai Hnam pakhata zieklut an nina thochuon chu Jaintia Hills-a Hmar khuo pakhat KHADDUM hih a nih. Hi khuo hi a khawhming Hmarhai laia ko hrnasak ani dan a chun PAWNGARAM ti a nih. Akhawsattu, Pu Pawnga hmingchawi a ko alo ni hlak. A khawhnungah, THATDUNG tiin an thlenga. Thatdung thumal a hung piengdan an taptebul titi na a chun hieng hin an hril hlak, Thatdung khawhlui thlanga chun saktieng hnot zawnga vadung pakhat a luonga, chu vadung a chun ramsa an thathai sa an channa hmun ani leia “sathatna vadung” ti hrningchawia an inbuk el niin an hril hlaka. An hril pei dan chun. a ramrni Khasi le Jaintiahai chun THATDUNG tia ko chu an thiemnaw leiin, a khawhnungah THATDUNG aiin KHADDUM tiin an hung ko taa; chu kona chuh sorkar hriet hung hlaw ta lemin, a rammihai ko songin a um ta niin an hril bok. Sienkhom, hi kona hi thubelchieng dawl ani dim ti ei sui chieng ding chun Sorkar record hlui phok ngai a tih. Chuleiin, hi thu hi chipchiertaka ei sui ding ani chun phek tam a aw ding ani leiin suinuomtuhaiin an sui zorn dinga maksan el thalem dingin an lang. Amiruokchu, ei hriethmailo ding ruok chuh, hi khuo (Khaddum) a hin Pu Pawnga Hmar le a thlahai mi tlawrnte umhai lei chauva Hmarhai hih Meghalaya State sunga hin hnam pakhata hriet an ni chau a nih. Kum 1981 Intiempui a chun Meghalaya-a Hmar mihring umzat an ziek dan chun 611 an ni phak chau a nih. (PEOPLE OF INDIA Volume III: THE SCHEDULED TRIBES) Oxford University Press-1991 Page 403. Meghalaya State sunga ‘Hmar’ hming ei hmer lai zingin thil danglam tak pakhat chuh, ei Hmar chipui, Biete pahnamhai hi an nih. “The Scheduled Castes and Scheduled Tribes Orders (Amendment Act 1976 No. 108 of 1976, dated 18th September, 1986 a chun Any Mizo tribe hnuoia zieklut an ni tlat. Meghalaya Sorkarin “Biate” hi Mizo Identity an nih tia a hriet lei a Any Mizo Tribe hnuoia a sielut nilovin, Meghalaya State sting chau huopa a mihring number tlawmlem, khawhni chau hluo, ‘Hmar’ ti hnuoiah a tamlema inngai ‘Biate pahnam’ sugah tapsak Politics kheltu rnithenkhat haiin, Politics-a anni tanghma chau insuk vawng nuomna leiin Mizoism-a hmintuo silovin, ‘Unau laihrui inzom’ inthehranna an chok suok tah a nih. Chuongang bokin, N.C. Hills ah ADC a hung ngira, a thlangtlinga um mi thenkhatin hnam thila indeusawna tieng tong an sakkhum rawn taluo deu leiin an insuk Biate top el nia hril ani bok. A khon chu 2003 laia Hmar le Dimasa kara indona a suok lai khan hmu thei dingin a dangtu khon chu a hung inphusuok a, an unau Hmarhaiin harsatna an tuoka anthla inbarlai, mani inlum khom hluo ngarnlova nu-le-nauin tlansietna ding zonga thingbul hlobul el khom an bel lai khan thangpuia tong thlamuongum el khoma thlamuong ta nekin an ralkang mei thlir el ani khah. Khangang thil khah Hmarhai chauvin an tuor ding ning a ti? Hnam tlawrnlem anni Bietehai chunga khom tIung naw nih ti thei rung a tim? Lo tlung nita sien an thangkona hmasatak ding chuh tuham ning an ta? Khang thiltlung neu neu hai khan voisun le hmatieng peia Unau sulpui pakhat sunga insieng nisihai kara in unauna le hmatieng khawthlir dan ding chen a khom kakhawk a nei ta zinga, ala nei pei khom ring a um. Sienkhom, Meghalaya puotieng, State danga mi Manipur le Mizoram a chenghai ruok chun, Hmar le Biete inkarah insiehranna nei nek hmanin unau an nina tuchen hin an kengkaw zing a nih. Tiena tlanga inthoka Hmar hnam hnuoiah Biate chuh pahnam pakhat an nina ang takin, pahnam pakhatah anla um zing a nih. PEOPLE OF INDIA: MEGHALAYA (Volume XXXIl) a chun Hmar le Biete thehrang ani dan chuh fietaka tarlang a nih. “In Meghalaya they (the Biate) are mainly distributed in sixteen villages in the south-eastern portion of the Jaintia Hills District. In Census 1971, they (the Biate) numbered 2,549…” tia zieklang a nih. Hi thu hi ka ziektum tak a ni naw leiin hi thua ei chambang sawt hmaa maksan thalem a tih.

Meghalaya State sunga Hmarhai, sorkar hrietfuk an nina khuo Khaddum hi maksana Meghalaya Hmarhai chanchin ziek ding ani chun Changalhme suong sia soda thlak sa ang ning a tih. Chuleiin, hi khuo besana hmangin ka ziek a nih.

Hi khuo a hin, kum 2001 March khan, Independent Church of India, Meghalaya West District, Presbytery an nghata, kei khom ka zuk inson hlim ani bok leiin a khuo hmu ka nuom malam boka, chu khawrnpui chu hmang dingin ka va fe vea, ka voikhat fena ani leiin hla ka tia, ka sawl kher el. Sawl e! tilo suklengin khawrausan ta hnung ti takah, Kum 25 Silver Jubilee an lawrn tum 1974 April, 13 (?) nia Hrietzingna Lung an daw le hi khawhlui an hluo laia Chatuon chawlna ramtienga inlawi tahai thlan lungdaw iemanizathai laiah a khawsattu Pu Pawnga Hmar Pasaltha, Pielral a lut hmakhorna Pi Pawli’n alo sairawkherin alo sai ngam ding khopa pasal tha, thangsuo, satin sahrang lukip kap tah, a sahrang kaphaiin anki par bum buma pielral kotsuoa an thuoilut ding thlan le asirlai chun hi khuo anhluo laia an iphum tahai thlan lung, zawngta le serkung ngirhai chuh totoka hi khawhlui nghaktu hmuding umsun chu anlo ni tah.

Pahuoisen, parorum, sahrang le khawhrihai chen khorna an ingamlo; ngam neka a hnotzamlemtu, Pu Pawnga, chu hming chuh a naupanglaia an khuo Buolmuol (N. C. Hills) khawmihaiinankona, ahming indiktak, Tiengzapsu, nau a nei hnungah a naupa hmingchawia Thathleipa tia an ko, Hmar pahnam sunga Khawbung Pangamte, piengzie a pa vantlang, pa sanei, pa hmai intol tieng, pa phok tak el; ama chu a nih, Khaddum khawsattu ‘Pawnga’ an ti chuh.

A Khuo Satdan:
Hi khuo hih Kum 1948 January 13 khan Pu Pawnga kuomah, U Khlu Sutnga bielaDoloiin a ram a pekna lekha ziek ngeiin a peka, sienkhorn, sungkuoa an hluotak tak hun ruok chu April (Thlatun) ni 29 khan ani chau. An khawhluo dan chanchin Pu Pawnga naupa Upa Dinga’n hiengang hin a rni hril –

“Kum 1948 January thlabullai khan Jaintia Hills, Sutnga biela Jaintia mi Mr. Eli kum 70 mi chu Gauhati-a puon zu lain hmundang dang ah a zor hlaka. Ama chu Sutnga biel hotuhai laia pakhat a nih, Sutnga chu Khaddum le hieng biela khawdang danghai optu ramkhat ei ti ang hi a nih. Eli, Sutnga biela hotu pakhat chu Hmar khuo Buolmuol (N. C. Hills) ah puonzora a hung chun, ka pa Tiengzapau (Pawnga) leh an inhmua, hi hun lai hin ka pa chu kum 60 vela upa a ni tah. Ama (Eli) chun ka pa kuoma chun, ‘Khad’ rama hung inla, nangni chuh um thei in tih. Chu ram a chun sai, sakei, siel hranghai an tam em em a, sakeiin kan ranvaihai an fakzova, anfak zo hnungin mihriem chen a se hlak leiin kan um ngam nawh. Sakeihai chun kan ranvaihai inhnuoi le khawsunga tla hai chu an fak zo khelah, inchung an hung thieka, mihriem insunga um hai chen an hung lak nawk pei leiin keini chu kan um ngam nawh. Nangni chu um thei in tih. Siel dam vai inta…” tiin ava fiel a nih. Hieng hun lai hin Khad rama hin ramsiel an la tama, anni Buolmuola Hmarhai chu siel vai mi an ni ti a hmu leiin ramsielhai chen khom anni chun an vai thei a ring a nih. Eli fielna chuh don dingin Pu Pawnga chun chulai huna Muolhoi Sirdar (Mukja), Pu Thanga Ngaite kuoma phalna a lak hmasa zet a, Muolhoi mukja kuoma phalna a lak hnung chun Pu Pawnga le a naupa Ngamruolhlei (Ruolte) chu Khad ram en dingin an inthok suok taa, anni ruol hin Singa Muolhoi khuoa mi chun a zuia an pathum chun ke changlawnga fein Muolhoi anthok an suoka Sutnga ah an rieka Sutnga-a Dolloi kuoma hi ram (Khad) nei theina dingin Shaipum khawrni Pu Liena(?) rawiin Sutnga Dolloi chu an zu bieka, an hnina ang chun Sutnga Dolloi chun phalna Tuolbuol (January) 13, 1948 ni khan alo pek tah a nih.

Chu hmun a chun Lo ding an vat tan nghala, thinglerah umna dingin In an bawla. Anni ruol chun Jaintia mi, Kele, Cachar-a um, ama chu (Sutnga-a mi) chun Pu Pawnga kuoma “In umna hmun hmunah keikhom um ve pei ka ta, inhnam chu ka hnam ni veng a tih” tiin a zuia; Khad rama chun Pu Pawnga ruol chun a lut vea, khawsak rel tumin ding a vat ve nghala. Kele hin nau pahni a neia a upalem chu Jolly ana a naupang lem chu Hapi a nih. A nuhmeiin a thisan hnungin a nauhai leh khawsa an nih. Kele chu Khad rama chun thinglerah a um na dingin In a bawl vea, sienkhom Sutnga-a a ava fesan zok karin thlipuiin thinglera a In bawl chu alo mutdar pek vonga, chu thiltlung lei chun, Khad ram a chun va um ngam talovin a zamsiet san ta a nih. Pu Pawnga ruok chun zamsan ta nekin, anaupa leh Khad ramngawpui chu thla li lai an pafa chauva delchilin vatin, buthar an la hang sik tete a, chuzo chun, Christmas hmang dingin anaupa leh an khuo, Buolmuol-a chun an hang suoka, Christmas an hang hmang zo chun, January thlabu 1949 khan Group 2-a inthein, Khad ram, ramhmangpui khawhri le sahranghai inlalna, Jaintia-Khasihai, ti bak lenga an zamsan tah, chu hmun ngei a chun khawhmun rei dingin anauhai leh an inthoksuok ta a nih. Group l-a a fehai chuh: Pawnga nauhai laia a upatak Hrangthathlei le a nuhmei Kungi rawiin an nauhai pahni Lungkhamzo le Laltlingte, Pu Pawnga naupasal danghai: Ngamdinglien (Dinga), Hmanga, Paukhawthang (Thangahai) an nih. Buolmuola inthokin Harangazau kein an lawna, Harangazau a inthokin Rail-in Hilera Station chen an fea, chutaka inthokin Motorin Bihar (Cachar)-ah an tuma, chutaka inthok zanah ke a lawnin Singduar le Jalalpur (Cachar-Assam) hai ah an rieka. A zingah, Meghalaya-Assam ramri, Umkiang khawbul Kuliang-ah an rieka. Sonapur panin vadungah longa intawlin zanah tuta National Highway No. 44 hi an sat tan lai a nih. An urengin Hrangthathlei anau pahnihai leh chun chu hmuna sinthawtu (labourhai) riekbuk-ah chun an rieka, a zingah vadung zuiin kein nikhat an lawn hnungin, an pa ramsatna Khaa ramngawpui ngei a chun an lut ta a nih. Naute ruol an ni leiin, Buolmuol-a inthok Khad ram tlungna ding hin kechanglawngin, ni 4 an aw a nih. Group I-na a fehai chuh Tlangkharlien, Hmarkhawlien in khawthar Khaddum chen a hang thak a. A group 2-a a fehai chuh: Pu Pawnga le a nuhmei Pi Tuokhawl, an nauhai pahni, a naupang tieng, Hrangthantlung le Chalrosung hai an nih. Pu Pawnga’n Khaddum ram a hang satna hun hi Tuolbuol (January) thla a ni a, khuoa anhluo tak takna hun ruok chu April (Thlatun) 29, 1948 a nia hriet a nih.

A naupanglaia an kona Pawnga, a hming indiktak, Tiengzapau chu May 3, 1983 zing Dar khan kum 95 mi niin a khawsat Khaddum khuo a ngei chun fam alo chang tah a nih. Nau pasal pasari a neia, A naupasal pasari a neihai chuh an renga damin an pa khawsat a hin an khawsak an rel a Chuong Sal sarihai chuh an upat dan indotin: Hrangthathlei (Thathlei), Ngamruolhlei (Ruolhlei), Ngamdinglien (Dinga), Hmanga, Paukhawthang (Thanga), Hrangthanthlung (Thana), Chalrosung le an thlahai chun Khaddum khuo hih tuchen hin hluoin Meghalaya Jaintia Hills-a khawbul nghet delin an la khawsa a nih. Hi lekha sut ani chen hin hi khuo a hin In 45 zet an um tain, mihriem 400 lai an um tah. An khuo hluona Golden Jubilee rau an tlung tah a nih.

Pu Pawnga Hrnar hih thiemna khawvelah A, AW, B hrein Bible a tiem thei bakah a hming a ziek thei. Pu Pawnga awmkhauna le huoisenna khah hun la hung tlung dingah a thlahai tading chau nilovin a hnam chanpuihai tading chenin sorkar hriet an tling phak tah a nih. Kum 1983 lai khan hi khuo hming chawiin Sub-Post Office pek an nia, chubakah inchukna sikul L.P. le U.P. chen khom pek an hung ni ta pei a nih.

Hmar Students’ Association, Shillong Jt. Hqrs. chun Kum 2007 Census a thawna a chun Khaddum khawmi el bakah, Shillong khawpui sung a chau khom Hmar mi 2,000 chuong hiel an um tah.

Thiemna Khawvel am Litebim?
Meghalaya-a ei Hmar khuo umsun, Khaddum le Sielkan khawdeltuhai ka thlir chun an nitin nun le
changchavaihai ah thiemna hin rnitin lungrilah bu a khuor inthuk naw em em in an lang. Abikin, Khaddum lem chu an khawhluona kum 50 chuong rau ta ni siin, Thiemna khawvel a ruok chuh kum 2 mi ang chau niin an inlang. Kum 1948 anthok kum 2007 chen sung hin hi khuoa inthoka mithiem suok tah BA /MA chu hrillo, Matrict pasi 4 vel an um ta a hril a ni a, Sielkan khuo a hin Matric pass 2 vel an um ta a hril ani bok. Hitaka inthok hin thiemna hin insung le khawtlang ah a tapsakkil el khom hmun a hluo phak naw zie anlang chieng em em a nih. Inchukna boruokin khawtlang le insung boruoka hmun a chang naw nasan lientak nia inlang chuh nu-le-pahaiin an khawvel thlirna tukverah thiemna sekibusuok hi an hrnuphak naw lei niin an lang. Inchukna thu hril nekin chutieng, khatieng sahnung thar, sum hmuding a um! ti thu le chu pa, ka pan sa a kap! ti chu titi inhnikna le an hlimna khawvel ni lemin an lang bok. Chuleiin, titi na ri chun boruok tharlam a phor suok thei naw a, tharlamlo litebim a chun ei inthaikuol nisien a ang tak.

Ei khawhlun a chunga ei hrilhai el nilovin ei khawpui Shillong khom hih lekha inchukna hmuntha ani ang hrimin, kum 30 hma khan chu Shillong khawpuia hin ei tlangval lekha inchukin, rni thahnemfet el an ramsuok tah. Khang hun lai khan Shillong-a lekha inchuka fe, ei tlangval a tarnlem chuh entontlak ding umlo, zurui le nunkhawphama hun hmang a tam lem niin, chuonghai chun, Shillong thlalak an suk hmelsiet em em a. Hun iemani chen kha Shillong-a naupang inchuk dinga tir chen khom nu-le-pahai hnar a kir pha hiel hrim a nih. Sienkhorn, hun hung inher danglam peiin, kum hnaite chau ala nih; kha huna inthok khan hmundanga inthok sikul naupang hungin thiemna a tak tak inchuk nuom an hung pung peia, kum 30 hmaa Shillong thlalak thanawtak el kha inthlak danglarnin, chantha changa thiemna le vama changa Sahranglu tonsuokna kotsuoah a hung inchang tak hnung chun tienlaia ‘Shillong titiri’ kha a hung bo tah a nih. Chuonglaizing chun, vangduoithlaktakin. a tuolsungrni Shillong khawpui le ei khawlun Khaddum le Sielkan haia In-le-lo nei a inlum del zing hai ruok chu ‘thiemna pielral’ tlung thei ding khop le thiemna raa sor phak ding chu kuta thliek khop chau ni dingin an inlang. Hi thil hi hnam, khawtlang, insung le mirnal tadinga vangduoina ropuitak el a nih. Meghalaya hi sumdawngna dinga hmun tha ani leiin nauhai lekha inchukna phurrik phur nekin, sum-le-pai hnot, sapelna ding silai put hih tuk tina ei zingthopui, sun le zan hun ei ngaituona hluobittua inchangin, thiemna boruokin ei insung le tuoltlang hohlimna hai a hmun a chang tlawm em em in an lang. Sum-le-pai ei maisuok rawn le tekhi chun naupang thiemna dinga inhnelpui tak tak le invetchiltu ruok chuh tuiruong vadungpuia
ruphak tlawmte vuokrim innam dal si a ngate mitpawng tlawmte man ang lek chauin, thiemna ra sorphak ding chu kuta thliek khop chau ei ni dingin an lang tlatin kei chun ka hmuh. Ka hmudan chun, Meghalaya-a ei Hmar Society sungah, thiemna hih tapsak le lampui sir lai a tlua, keithotu ding ngaiin rawl insuo meuvin a kheka, sienkhom, nu-le-pa, nunghak tlangvalhai donsaka keitho tum tu nekin tlu sienkhom poi ti ei tlawmin an lang.

Nitin sum-le-pai lamsuoka umhai chuh naupang thiemna inchukna dinga hmang nekin nitina fakral ding, hmun inchawkna, building tha bawlna dingin afe zovin an lang. Sienkhom, thiemna, mimal, ram le hnam keidingna damna tluontlingna piengsuokna ding ruok chuh lampui sirah a tluk pangngaiin a la tlu zingin an lang.

Chuleichun, kum 6 sung Shillong-ah sorkar sinthawa ka um sung hin Meghalaya sunga Hmar nu-le-pa inbul, hmun det dela um hai kaen chun theida thua inchangnaw sien, nauhai thiemna hmasiela invetchil ka hmu tlawm em em. Meghalaya ei khuo le hmun del a sawt ngaituo chun a khawtuol le chongpu a insal ngamhai insunga inthok Central le State Sorkar Office haia nina nei, rawntlak hmu ding an umnaw ang tluk a nih. Company le Private office hai a Contractual basis-a sinthawna nei an um pheu pheu ti hai chau naw chuh. Sintha cheI, beltlak le rawntlak hai chu puotieng anthok sorkar sinthaw transfer-a hung, zinga hmundang tieng fe nawk el ding hai ti chau naw chuh. Thiemna hih building insang le inlirtheihai nekina tloin a ngir sawt lem ti hi hre a ei thanghar vat naw chun hmun, building, inlirthei ‘kata’ ei ti hai po po hih zinga Bahadur le Bakihai chang ding vong la ning an tih.

Chuleiin, ei building bawltum chuh ‘Thiemna’ ni phot sienla, kuta bawl, building le inlirthei tha hai chu a hnungah. Thiemna’n ei khawsaknading In bawl hmasa ani phot chun mimal dam a ta, sungkuo dam a ta, hnam khom dam a tih. Mimal, Sungkuo le Hnam keidingna dinga a THOMMAWL chu THIEMNA hih a nih.



Copyright: VIRTHLI.COM retains full copyright of all published content, unless an excerpt or code snippet is attributed to another website. To republish posts, the best way to do this is with a link to this web page.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate