Responsive Ad Slot

HMAR KOHRAN HISTORY (1910-1972)

Sunday, July 26, 2020

/ Published by Simon L Infimate
Thuhmathuoi

Mizoram a ringtu hmasatak pahni hai kha Khuma le Khara an nih. Khuma kha Hmar a nih. Khara kha Ralte a nih. June 25, 1899 khan an piengthar veve a. Khuma hin a thi chenin Chanchintha a hril. Khara ruok chu a hnungkir nawk. Aizawl a Welsh Mission hai hin kum 1910 hma khan Manipur simthlang Hmarbiel an lo invawi nawh.


Kum 1894 khan American Baptist Mission haiin Imphal ah school an va hawnga. 1896 lai dai khan Ukhrul a Tangkhul Naga lai Baptist missionary William Petigrew chu sin an lo van thawtir tah. Ukhrul LP School a kai Thangneilal Ngurte chu Kristien ah laklut a nih. Amiruokchu, Baptist Mission hin Manipur simthlang tienga ringnawtu Hmar hai an lo uksak chuong nawh.

Pu Watkin Roberts char khan Manipur simthlang Hmarbiel a ringnawtu Hmar hai kha a lo hmangai a nih.

TKPM (1910-1919)

Kum 1910 khan Aizawl ah Welsh Prebyterian Mission chawmna hmuve phak Lalpau Vaiphei le Thangkai Vaiphei an uma. Chuong hai pahni chun January 31 khan Pu Watkin Roberts chu Senvon, Manipur tieng an thuoia. Vervek khuo, Mizoram a inthawk Parvachom, Manipur an lut phawta. Chu zova Hmunte (Senvon) ah February 5, 1910 khan an lutpui. Inrinni sun a nia. Watkin Roberts in Senvon lal Kamkholun an hmupui nghal. Lal hin a lo lawm hle. Sandamna Thu hril dingin a lo fiel nghala. School a hni bawk. Missionary hai hi Kawnzar a Pu Hrangthang pa inah an riek. A zing kha Pathienni a nia. Pu Tlangval hin khawlaidung ah Pathien Thu hrilna a nei ta a nih. 

Tirko pathum

Pu Tlangval le a rawi hai hi Aizawl tieng an kirnawk. An kir tieng chun Patpuihmun an sir malama. Sartuinek tieng fe kuolin Vervek khuo (Hnawka khuo/Biete khuo/Lal Hnawk Biete inlalna) an luta. Hi taka hin Thangkai le Lalpau hai an piengthar ta a nih. Manipur simthlanga ringtu hmasatak an hung nih. Hlim takin Aizawl an pan ta a nih.

Aizawl a Welsh Mission chun May 1910 khan a hnuoia tirko pathum hai khu Senvon ah an tirlut ta a nih.

1. Thangchhinpuia Chhangte (Phullen khuo)

2. Vanzika le 

3. Savawma

Suongpuilawn, Mizoram tieng hrawin May 7, 1910 inrinni zantieng khan Senvon an tlung. Senvon lal Kamkholun an inhmupuia. Ama chun Aizawl kir nawk nghal dingin a lo hril tawla. Anachu tirko pathum hai hi an kir nuom nawh. Pu Tlangval sin sunzawm dinga lut an ni thu an hril ta lem a nih. 

Kristien hmasa panga

Tirko pathum hai rawngbawlna zarin a hnuoia mi panga hai khu simthlang Hmarbiela Kristian hmasatak an hung nih

1. Kaithang le 

2. Thangneirum

Chu zova a hnuoia hai khu Kristien an hung nih.

3. Thangngur Joute (Senvon)

4. Chawnga Pudaite (Phulpui) le 

5. Taisena  

Kristien hmasa haiin Pathien Thu an hril dan chu simple deu a nih: Isu hi lo ring ve ta ro. In hming ziek ei tiu. Isu hi hnam dang Pathien an nawh. Sap hai Pathien an nawh. Pathien ei hriet naw hi a nih. Thangngur khawma Sandamtu hi ka hriet hma chun mi dang Pathien ka lo sawna. A chanchintha ka hang tiem chun ka pa kan hmangsan kha a nih, a ti hiel a nih.

Mautam 1910-11

Mautam lai khan Pu Tlangval chun Silchar a Vai Mahajon pakhat Mon Kumar Guha bufai a lo bata. Quintal tam tak Tuiruong dunga lawngin tawlin Hmarbiel ah an lo tawllut. 

Pu Roberts a thil thaw an hmu chun Sandamtu nau ni ve nuom an pung deu deuva. Pu HK Dohnuna rawiin Tripura, Burma le Bangladesh chen Pathien Sandamna Chanchintha an lo khekpui thei ta a nih.

Kum 1911 Mautam lei khan Mission thuoitu tamtak Tuithaphai ah an inpem. Parbung, Pherzawl, Leisen, Phuoibuong, Khawlien le Chiepui a inthawk mi tamtak an kaitung bawk. An pemlut lai hin Vunga, Taite, Dengrum le Luoia khawm an thang.

School

Mautam leiin Senvon lai fak zawng a hung harsa ta leiin school hmasatak Khawpuibung ah 1912 khan an indina. Vunga in a enkawl. Naupang pasari an lo chawm. Thangvang, Damsuok, Pausum hai khawm an thang. Kohran a hung inthanglien duok duok ta a nih. 

Kum 1912 khan Ukhrul a inthawkin Baptist Mission thuoitu Rev William Pettigrew in Senvon le Parbung a sira. Mizoram Welsh Mission tirko tirlut a um Taisena, Dengruma le Savawma an inhmupuia. Baptist kohran a lut dingin a fiel tawl. An hlaw khawm tuta an hlaw nekin an sanglem ding ti chen a lo hril. An zawm nawh. Chuleiin Pettigrew chu Ukhrul a kir nawk. An kirtieng Baptist thuoitu hai hin Pherzawl le Suongsang khuo an zuk sir malam.

Presbytery

Pu Tlangval chu kum 1912 khan Calcutta tieng a kira. R Dala a thuoive. Anachu Senvon a tirko pathum hai chu a chawm zing. Hieng hun laia tirko hai thlakhat hlaw chu Rs 3 chau a nih. 

Kum 1913 khan Pu Tlangval chun Senvon a mission chu TKPM (Thadou Kuki Pioneer Mission) a hung tia. Mizoram a kohran upa sawmpasari laia pakhat R. Dala (Ralzadala Khiengte) chu Chanchintha phurluttu ni ve dingin Senvon ah a tirlut ta a nih.

December 26, 1914 khan Senvon ah TPKM Prebytery hmasatak chu nei a nih. Pu Tlangval khawm a thang vea. Presbytery Chairman R. Dala chu pastor in an ordain nghala. Prebytery Secretary dingin Taisena an ruot. 

Biel bik neilovin mission thawktu haiin biel an fang hlaka. Bielfang programme thlaruk bek an nei hlak. Tirko ni nuom phawtin Pastor kuoma hnina an peka. Biel mipui tawng an thiem tum seng. 

Kum 1914 khan ringtu 1000 ei tling tah 

An lar bik deu hai zuk tarlang ei tih.

1. Dengruma, Hmunte, Senvon ah

2. Savawma, Senvonah 

3. Luoia, Parbung ah

4. Thuoma, Suongsang ah 

5. Lungpau, Maite ah

6. Thuamlun, Pherzawl ah

7. Thangchhingpuia, Khawpuibung ah 

8. Taite, Leisen ah 

9. Khuma, Tuisen ah 

10. Tawna, Khawbung ah.

Kum 1918 khan NEIGM in Senvon ah school an din vea. Chu chu Thangngur in a enkawl. R. Dala aiawtu NEIGM Superintendent Pu HK Dohnuna chu Tripura ramthim ah tirlut a nih.

NEIGM 1919-1930

Mission an zau khan NEIGM a pienga. Mission ah revival nasatakin a tlung. Hi harna lei hin mi 1018 zetin baptisma an chang pha a. Kum 1919 khan Hmar Bubul siem a nih. 

Amiruokchu, Mizorama a missionary chanpui Welsh Presbyterian Mission hai bawkin Pu Watkin Roberts chu thuneitu hai kuoma an lo heka. Bawrsapin Pu Tlangval chu Mizoram a inthawk a hnawtdawk ta a nih. Senvon khuo, Manipur a khawm an inluttir nuom ta nawh. 

Tinsuong

Kum 1920 khan NEIGM HQ chu Senvon a inthawkin Tinsuong ah sawn a nih. Pu Tlangval a rawi R. Dala, Taisena le Lienkeuvung hai khawm Tinsuong tieng an insawn ve. 

Mission (Hmarkhawlien)

Pu Tlangval a fielna chu pawmin kum 1920 khan Edwin Rowlands in NEIGM a hung join vea. Lakhipur ah Field Secretary sin a hung chel. Mission, Thingtinkim ah umin Meihawlkai, Saisel, Kuokluong, etc a lo sir hlak. Hieng hun lai hin Welsh missionary FJ Sandy zarin Marka ziek chu Hmar tawngin inlet a nih.

Manipur ah an hung buoi khan NEIGM in Hmarkhawlien, Lakhipur, Cachar ah ram an chawka. Cachar Land and Loan Corporation hai chu kumtin Rs 4 thung dingin June 21, 1921 khan an lo inrempui ta a nih. Hmarkhawlien a Mission Compound (Tuta WMCEI Biekin Compound hmun) hi kum 1922 a inthawka 1930 chen NEIGHM HQ in an lo hmang. Kum 1960 hma po kha Hmarkhawlien hi "Mission" annawle "Lakhipur" an lo ti hlak. 

Jakradhawr

Kum 1922 January 12 khan NEIGM Inkhawmpui Presbytery Vawikuo-na chu Tuiruongdung Jakradawr khuo ah nei a nih. Field Secretary Edwin Rolland le Pu Tlangval hai khawm Jakradawr ah an kaitunga. Mipuiin Saphai an lo tuokna hla chu: "Aw sualthim lungngaihthlak tak hian, chhumpui zing angin min tual" ti hla kha a nih.

Leisen khuo, Parbung le Parvachom khuo haiin hlapawl tha deu deu el an present. Leisen hlapawl sak chu: Khitah vanho thianghlimte nen hla i sa ho vang ti a nih. Leisen nunghak 40 lai zet an thang. Pu Hranglien Songate in a thuoi tawl. Parbung hlapawl chu: Isua kan lalber a ni, tiin hnam tin hril raw u a nih. Parvachom hlapawl chu: Khawvel zawng zawng zaia khat e ti a nih. Tripura Sakhan tlangdunga nunghak hlasak thiem Nk Kami chu an sawr em em. 

Pastor R. Dala khawm Tinsuong a inthawkin Jakradhawr a hung vea. Anachu nga a hme suola. Tuihri leiin Tupidawr ah a thi. Edwin Rowlands chu R. Dala vuitu in a thang ta a nih. Tirko Thilthawhai 5:18-2 hmangin ringtu hai lai infuina thu a hril. 

Kum 1922 a NEIGM Inkhawmpui khan HK Dohnuna chu Field Superintendent dingin ruot a nih. Lalthankhum Sellate (Taisena) chu pastor a ruot a nih. Lunglei mi Pastor Rohmingliana chu Manipur biel an inenkaitira. Tinsuong sub headquarters ah an tirlut. Tinsuong a hin school khawm a um. Exam centre khawm an siesa. Dispensary khawm a um. Lunglei mi tho Lianhmingthanga chu Tripura ah Field Superintendent in an tirlut. H. Dala chu Field Superintendent dingin Chittagong ah an tirlut ve a nih.  

HK Dohnuna

NEIGM Field Secretary Edwin Rowlands chu Burma tieng a fe ta leiin Pu HK Dohnuna chu NEIGM Field Secretary a hmang a nih. Khawbung khuo suok Aizawl a business thiem a nia. Tripura Tlangsang ah missionary dingin a luta. Jampui ah sin a zu thaw tha leiin Pu Tlangval chun hmang tangkai a hung tum ta a nih.

A hnuoia ziektlara um hai khun Hmarkhawlien, Lakhipur ah Pu HK Dohnuna thuoi NEIGM Evangelist Department an lo chel ve

1. Pastor Kambuong

2. Pastor Khuma

3. Pathuama

4. Taitea

5. Pastor Tlurpu 

6. Sumro

Lera , Nghalruala le Rova hai khawm Hmarkhawlien ah an lut ve.

Kum 1924 khan NEIGM in Tinsuong ah presbytery a kova. Rohmingliana, Lalnghinglova, Khuma le Lungpau Vaiphei hai chu pastor a namdet an nih. Hi kum hin NEIGM chun Biekin 66, Member 7160, Faitham Rs 508 le Ramlienna Rs 4540 a nei tah.

Manipur ah NEIGM in kohran a nei rawn taka. Thawlawm ruok chu Tripura bielin an khawn rawn tak. Tripura bielin thawlawm Rs 1603 a sung khan Manipur biel thawlawm chu Rs 567 chau a nih. NEIGM Field Secretary Pu Dohnuna in thlatin Rs 125 a hlawa. Chu chu khang laia SDO hlawzat a nih. A hnuoia thawktu Field Superintendent in Rs 45 a hlaw phak. Tinsuong a ME School Headmaster in Rs 30 a hlawa. Compounder in Rs 20 a hlaw. Tirko ruok chun Rs 10 chau a hmu. 

Kum khata worker budget chu Rs 56,105 dam a kai phak. Lamdawk kha a la tlawma. Chuleiin Mission Field inthanglienna ding sum le pai zawng dingin kum 1924 khan Pu Tlangval chu saprama an zin ta a nih. 

NEIGM chun kum 1926 khan Kristien Hlabu a siema. An hmang tangkai hle.

Bible College

Kum 1928 khan Mukam kawla Bimu Tlang, Hmarkhawlien ah Dinwiddie Bible Training Institute indin a nih. Principal hmasatak chu Paul Rostad a nih. A nuhmei Ella Rostad khawm zirtirtu in a thang. Lushai tawngin Rostad hai lecture chu Lianhawla in an leta. School naupang 22 an nih. Chawnga Pudaite, Chungzalien Gangte, Zamkai Vaiphei le Thangvel Hmar hai khawm an thang. 1930 khan Manipur ah sawnkai a nih. English in lecture an thaw tah. 1932 khan an graduate tawl. Pathien rama hmang an nih. 

Hmar tawng

HK Dohnuna in Field Secretary sin a chel kha Lunglei tienga kohran thuoitu Lushai tawng hmang Manipur a hung lut hai khan an fak thei der nawh. Dohnuna khan Hmar tawng a lo ngaina a. Hmar hla sak a hung uor ta a nih. Lushai Hills a hotu hai mit a sukkham hle a nih. Mani biel sunga hnam hai tawng thiem tum nekin tirko haiin an tawng an hung uor ta lem kha HK Dohnuna hin a theida hle a nih. Chuleiin 1927 a Senvon Inkhawmpui tum khan Hmar tawng uor em em Pu HK Dohnuna chu peithlak an tum ta a nih. Nuhmei-pasal inneitirna thua hrilchier ding an hung zawng tana. A tawpa Pu HK Dohnuna chu Police case an inawrtir ta a nih. Sum thua inringhlelna thu le a hung inmat ta pei khan NEIGM sunga inhrietthiemnawna a suok tan ta a nih. 

Watkin R. Roberts

Pu Tlangval chun Hmarkhawlien ah tanin Tuiruongdung popo rengthei le serthlum bila suksip a tuma. Rengthei chi, serthlum le ziza an ching tira. An fakzawngna hmangruo dingin a lo hril tawl. Tuivai dung, tuiruong dung le tuibum dunga hai hin thingat ding le thingal ding a tam ema. Ruo khawm a tam. Lekhapuon siemna dinga hmang thei an nih. Taiting a tama. Thrungna, dawkan, chair le table siem theina a nih. Kohran intodela mani kea ngir theina sumhnar a lo zawng pui a nih. Sumdawng dan ding ngaituoin sai dam a lo inchawk puia. Fruit factory le thing atna khawm sawmill lien khawm tuta Hmarkhawlien a Douglas Hostel (DMCH) hai ram a hin a lo inthrut tum a nih. Hmarkhawlien Mukam tlang Bimu tilla ah printing press sie a tum leiin HL Sela le mi dang pathum printing training dingin Calcutta tieng a lo tir. Pu Thanglung khawm Silchar ah a lo chawm a nih. Mission chu an thang hrat khawp ela.

HH Coleman

HK Dohnuna hnuoia NEIGM inthanglien bek bek hi Lushai Hills a Lushai tawng hmang hai mit sukkhamtu a nih. America tieng lekha an lo thawna. Kum 1928 a inthawk khan Pu Tlangval chu sapram tienga haiin an hung ringhlel ta a nih. Sum hmangna chu charter accountant audited financial statement naw chu an hung pawm pek ta nawh. 

NEIGM kohran a hung hrat tan char khan NEIGM General Secretary H. Coleman in NEIGM Field Director Pu Tlangval chu sum thuah a hung ringhlel ta nghala. Watkin Roberts chu sum chingpentu angin hekin a hung um ta a nih. 

Kum 1928-1929 khan NEIGM thuoitu lien haiin Calcutta, Tripura, Lakhipur, Tipaimukh, Senvon, Lungthulien, Parbung, Tinsuong, Pherzawl le Tuisuolien an hung sira. Enquiry an hung thaw ta a nih. Pu Tlangval in NEIGM sum indiklo takin a hmang tiin khawlai dunga an sopuia. Kohran Census report an diknawzie an suklangsa bawk. Aizawl a inthawkin 300 mile a lawn hlak a ti khawm an dik nawh tiin an Pu Tlangval hming chu an suksiet ta pei a nih. Kohran ngaisak lovin Calcutta ah a um rawn lem an ti bawk. 

Paul Rostad

Hienga NEIGM sunga inhrietthiemnawna a tlung lai hin Pu Tlangval a tienga thang chu 4892 an nih. Cachar a 500 haiin Pu Tlangval an support ve. NEIGM General Secretary HH Coleman a tienga thang chu 4420 chau an nih. Khang lai khan Manipur American Baptist Mission kohran khawm 10,000 neka tam an ni tah. NEIGM member 9312 nekin an tam met chau a nih. 

NEIGM inthe lai hin thawktu Mission thawktu 65 an um. Hmar 16 an nih. HH Coleman in Hmar mi 10/16 hai chu HK Dohnuna tienga kawp an nih, a lo tih. Coleman hin Pu Tlangval tienga kawp anga a ringhlel HK Dohnuna chu sawrkar ah a hek ta a nih. May 30, 1929 khan Pu Tlangval chu an hung bana. A aiin Paul Rostad an hung sie ta a nih. 

NEIGM biel sunga khuo 132 a kohran thuoitu le thawktu khawm an inthe vea. Sum hnar kawltu NEIGM General Secretary HH Coleman tienga lut an tam lem. Manipur sawrkarin Coleman a hung tana. Calcutta a Pu Tlangval a bank account an char pek ta a nih. Coleman in NEIGM chu a changa. Old Churachandpur HQ in a hmang ta pei a nih.

IBPM, Hmarkhawlien, 1930

NEIGM thuoitu HH Coleman in Lakhipur le Manipur a hung sir khan Pu HK Dohnuna hin a lo mikhuola. Pherzawl chen a hang zuive a nih. Amiruokchu, Pu Tlangval a tienga thang HK Dohnuna le a rawihai bei a dawng hman. Anachu ringumtakin Pu Tlangval an zui. Chu zar chun ei la hung ngirsuok a nih. 

NEIGM hnuoia Pu Tlangval tantu Cachar a um haiin April 4, 1930 khan IBPM (Indo Burma Pioneer Mission) an indina. Lakhipur hi HQ in an lo hmang. Chuong chun IBPM hmingin rawng an bawla. Amiruokchu, NEIGM zawm lova pawl dang zawmtu hai chunga action la dingin NEIGM thuoitu Coleman chun sawrkar a hrila. Hril ding inzen an zawng char chara. A tawpa Pu HK Dohnuna chu man a nih. Pathienin a thuoisuok nawk.

Kum 1931 khan HK Dohnuna chun van tieng a min lawisana. A naupa HK Thanglura in IBPM Field Secretary sin a sunzawm ta a nih. Sum harsatna leiin IBPM Field le Mission Compound chu Welsh Mission hai kuoma a lo zawrthlawng tuma. 
Sienkhawm Cachar tienga IBPM chu a hnuoia ei tarlang hai zarin a hung daksuok thei ta a nih

1. HK Bawichhuaka

2. Pastor Tlurpa

3. Pastor Kambuong

4. Tirko Sunro

5. Tirko Zonu

6. Zirtirtu Thanglung

7. Zirtirtu Thanga

8. Zirtirtu Thawma

9. LMP RK Khuala

Lakhipur IBPM Superintendent dingin Dr Thanglung ruot a nih. IBPM Coordinator dingin Rev Chawnga ruot a ni bawk. 

Independent Church, Senvon, 1930

Manipur a Pu Tlangval a tantu le mania inenkawl tum Pastor Lalnghinglova le a rawi hai chun October 24, 1930 khan Pherzawl khuo ah inkhawmpui an neia. Senvon chu HQ dingin an rem tih. Chuong chun IBPM an inti thei hma po chu Independent Church hmingin rawng an bawl ta a nih. Amiruokchu, an nuom ang anga Pathien an biek ding le biekin an bawl ding chu khap tlat a nih. 

Kum 1930 laia lusa pawl pasari Pu Tlangval le HK Dohnuna tienga thang Khothlang hai hming zuk tarlang ei tih.

1. Taisena (Senvon)-Mizoram a pieng. A ma hi Independent Church leader a nih.

2. Chawnga (Senvon)

3. Thangngur (Tinsuong)-Mizoram a pieng

4. Thanglera (Rovakot)-Mizoram a pieng

5. Lienrum (Suongsang)

6. Rova (Tuisuolien)

7. Vaka (Rovakot)

Sum harsatna leiin Independent Church President Pastor Lalnghinglova le Vice President Chawnga hai khawm NEIGM tieng an lut nawka. Amiruokchu, kum 1940 khan Pastor Taisena le Pastor Thangngur haiin Independent Church kohran chu an la keihring tawk tawk a nih. Kohran mi le sa 5000 bawr an ni tah. Sawrkar titna leiin Pastor Taisen chu Manipur a inthawk Lakhipur tieng a tlanhmanga, lut nawk dan ngaituoin Assam sawrkar chu a bel ta char char a nih. 

Kum 1942 khan Parbung khuo ah Independent Church Presbytery nei a nia. Hi tum hin Pu Rochunga Pudaite, Executive Director, IBPM chu Independent Church Constitution ziektu dingin ruot a nih. 

Pastor Lianhmingthanga 1943

Kum 1943 khan Independent Church Kohran Constitution chu Pherzawl Inkhawmpuiin a a lo pawma.  Amiruokchu, Constitution a chun IBPM an zepsa nawh. 

A hnuoia hai khu Independent Church thuoitu thar hai an nih:

1. President: HK Bawichhuaka, Lakhipur, Cachar

2. Vice President: Pastor Taisena, Manipur

3. Manipur Field Superintendent Pastor Thangngur 

Amiruokchu, Pastor Lianhmingthanga, Tripura a IPBM Field Superintendent nilai chu Lakhipur a hung suoka. Independent Church le IBPM sungah buoina a hung siem ta a nih. IBPM le Independent Church Pawl an hung inti tana. Thuneina inchu, hotu ni nuom, buoina siemtu, pawisa sukbuoi, mani ta ding chauva tanghma siel le inhrilsietna chi tum tumin an inhek tuoa. Chuong chun HK Bawichhuaka le Lianhmingthanga pawl an hung um ta a nih. Pu Tlangval a kuoma an lo inlawttuo char char. Pu Tlangval a lu an sukhai hle. 

Kum 1943 khan IBPM le Independent Church thuoitu Pu HK Bawichhuaka chu Indian National Congress tienga thang ve anga ringhlel a hung nia. Sap haiin Police an inmantira. Jorhat jail ah an khum. Chuong lai chun Pu Rochung Pudaite chu Jorhat ah a kaia. Kartin a lo va sir hlak.

December 23, 1943 khan Independent Church Field Superintendent Pastor Thangngur chun van tieng a min lawi sana. A aiin Pastor H. Daia thlang a nih. Pu Daia hi Pastor Lianhmingthanga ditlo pawl a nih.

Indopui pahnina a suok leiin NEIGM HQ chu kum 1944 khan Patpuihmun ah sawn a hung nia. Mission sunga buoina a la re chuong nawh. Pu Tlangval chun kohran thuoitu Dr RZ Khuma chu Pastor Lianhmingthanga in hmupui dingin an hriettir a. Pastor Lianhmimgthanga chun Pastor Taisena le Pu Zorum hai chu a hung ban ta a nih. Buoina chu a hung sosang ta pei a nih. Pu Tlangval chun Pastor Lianhmingthanga (IBPM Field Secretary) le Taisena (Asstt President, Independent Church) hai chu inrem vat dingin a zuk hril nawka. Pu Lianhmingthanga chun Taisena chu Joint Director ni dingin a va fiel bawk. Pastor Taisena chun a lo nuom ta nawh. Pastor Taisena chu a hung changpar lem angin a um ta a nih. 

Pastor Taisena 1945

IBPM le Independent Church Kohran mawphurna popo chu Taisena kuta inhlan nuomtu an hung pung ta peia. Kum 1945 khan Pastor Lianhmingthanga chu lo chawl el ta dingin Pu Tlangval in a hung inhriettira. Tripura biela IBPM khawm New Zealand Baptist Mission kutah inhlan a nih. NEIGM khawma 1943 khan an lo inhlan der tah. 

Thuthlung Thar 1946

Chuonga buoi lai zing chun kum 1946 khan Thuthlung thar ei nei ve tah.

Kailam

Kum 1947 Senvon Presbytery chun Independent Church biel chu biel thumin a siema. Chuong hai chu

1. Kailam chung Presbytery (Pastor Khaivung)

2. Kailam hnuoi Presbytery (Pastor H. Daia)

3. Vangai Presbytery (Pastor Laldo)

1948 a Independent Church thuoitu hai chu a hnuoia hin ei tarlang

1. Kailam Chungah (S. Rala, Asstt Field Superintendent)

2. Kailam hnuoiah (Rev H. Daia, Field Superintendent)

3. Vangai ah (Pastor Kunga, Asstt Field Superintendent)

Manipur Independent Church Full Liberation Jubilee Programme 1950

Kum 1947 khan independence ei hmua. Chuong chun Independent Church thuoitu Pastor Taisena chu India sawrkarin an suo zalen ta a nih. Chuong chun Independent Church khawm British sawrkar khuopna a inthawkin a zalen pumhlum ta a nih. Manipur Independent Church Full Liberation Jubilee Programme chu February 10, 1950 khan Senvon ah hmang a nih. Pastor Taisena le Pastor H. Daia inrawina hnuoiah hlawtling taka hmang a nih.

Kum 1950 khan IBPM le Independent Church mission thawktu popo 50 an tling tah. Kohran Census ah member 9538 an zieklut. School 18 ei nei tah. Kailam hnuoiah thawktu 18 an uma. Kohran Census chu 3223 a nih. Burma ah thawktu 4. Kohran Census 2976. Vangai ah thawktu 10. Kohran Census 1340. Kailam chungah thawktu 10. Kohran Census 1217. Cachar ah thawktu 7. Kohran Census 682. Tamenglong ah thawktu 1. Kohran Census 200. 

EAC 1953

Kum 1947 hma po kha NEIGM hin presbytery pakhat cho a lo nei hlaka. Lushai tawng an hmanga. Bible tiem le rorelna khawm Lushai tawng tho an lo hmang hlak a nih. 

Amiruokchu, hnam tinin mani tawnga Bible tiem, hlabu le sande sikul inchuklai nei le school lekhabu mani tawng ngeia nei an hung tum khan Lushai tawng chu a hung inlar thei ta naw a nih. Lungthulien Presbytey 1948 chun NEIGM kohran chu prebytery panga in a hung the ta a nih. Mani hmazawn senga rawng an hung bawl thei ta a nih.

1. Simsak-Vuite-Guite Biel (Chairman Gokhawlian). 

2. Hmarsak (Pastor KS Luoia le Dr Thanglung). Lushai tawng hmang povin Tuithaphai Presbytery an indin tuma. Mizoram a Welsh Presbyterian an zawm tah. 

3. Simthlang (Pastor Kunga)

4. Hmarthlang (Pastor Lungpau Vaiphei)

5. Vangai (Pastor H. Chawnga)

1953 khan NEIGM chun hieng hin an hung inti ve tah

1  Hmar-EAC (Assembly)

2. Paite-ECC (Convention)

3  Vaiphei-EOC (Organisation)

4. Kuki-KCA (Association)

5. Gangte-ESC (Synod)

A chunga pawl hai khin an ni tawng sengin inkhawmna le rorelna an nei ta a nih. Amiruokchu, kumtin inkhawmpuilien vawikhat Leaders' Conference an nei hlak. Chu chu inpumkhatna hriemhrei angin an hung nei tung pei a nih. NEIGM ti kha kum 1986 khan ECCI tiin an thlenga. 1996 khan khuo 522 ah kohran an nei. Pastor 152 an nei bawk. 

Rochung Pudaite 1956

NEIGM buoi laia Pu Tlangval tienga thang ve chu Pu Rochung Pudaite kha a nih. IBPM ah Organising Secretary sin an lo in thawtira. Amiruokchu, IBPM le Independent Church an ngir zing lai kum 1956 khan IBPM (New Development) a phuna. Sielmat, Manipur ah ram an chawka. Office, Quarters, ME School le Bible College a bawla. Mi tamtakin ei hlawkpui a nih.

IBPM (New Development) thuoitu thar hai chu

1. Field Superintendent: Dr Thanglung

2. Asstt Field Superintendent: H. Daia

3. Treasurer: S. Rala

4. Principal, Bible School: Chawnga Pudaite

5. ME School Headmaster: VL Ringa

Lakhipur a IBPM Secretary Lalchanlien chu Lakhipur a inthawkin Churachandpur thuoikai a nih.

Dr Thanglung 1957

Kum 1957 khan Pu Tlangval chu ei rama a hung lut nawka. Hmarkhawlien, Lakhipur ah a hung lut hmasataka. Hmarkhawlien ah IBPM (New) Assembly a neipui nghal. IBPM Assembly a chun Dr Thanglung Chairman a nih. Pu HL Bana Secretary in a thang. Assembly chun tuta inthawk chu Pu Tlangval a tienga kawp hai kohran chu Independent Church ti ning a tih, tiin a rela. HQ khawm Lakhipur a inthawk Sielmat ah sawnkai a hung nih. Dr Thanglung chu Field Superintendent a hung nia. Pastor H. Daia (Manipur) le Lalchanlien (Cachar) hai chu Assistant Superintendent dinga thlang an nih. Kailam hnuoi enkawltu dingin HL Bana chu Supervisor dingin a ruot. Vangai chu Pastor Kunga in enkawl a tih. S. Rala chu Assembly Treasurer a ruot a nih. 

Pu Watkin Roberts hung kir nawk chu IBPM le Independent Church thuoitu haiin an lo lawm ve hlea. Pu Tlangval a kuoma IBPM (New) le inkawpa annual budget khata luong an lo rawt ta a nih. 
Hmarkhawlien ah Independent Church thuoitu haiin Assembly an kova. Chu taka chun IBPM (New) Superintendent Dr Thanglung chu Independent Church chun Field Superintendent dingin an hung pawm ta a nih. IBPM (New) Coordinator Rev Chawnga chu Coordinator dingin an pawm bawk. Draft Constitution ziektu dingin IBPM (New) Organising Secretary Pu Rochung Pudaite chu an ruot. 

IBPM (New) 1958

Amiruokchu, kum 1958 April khan IBPM Organising Secretary Pu Rochung Pudaite in IBPM Constitution a zieka. Chu chu IBPM chun an lo pawm ta a nih. Chu zo char chun IBPM Founder President Pu Watkin R. Roberts in Pu Rochung Pudaite chu IBPM (New) Executive Director dingin a hung namdet ta a nih. IBPM in office thar an hawnga. IBPM chu an register ta a nih. August 1958 khan IBPM thuoitu hai chu tlangram kilkhawr an inzin ta a nih. Education tienga hmalakdan ding an zu hmua. Kum 1959 khan IBPM chun Pu Thanglor sirsanin Sielmat Christian High School an dina. Kumtin matric exam ding 1000 bek nei an lo tum a nih. Chanchintha puongdartu ni an tum leiin Bible College khawm an buoipui ta peia. Kum 1958 sungin IBPM chun thawktu 67 an nei hmana. Chun school 26 an indin hmanh.

Hieng lai zing hin Kailam Biel le NC Hills Biel chu independent Church sunga lawmlut an nih.

May 1959 khan IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite chu USA tieng a pan. London ah Hmar New Testament suttu hai a zuk sir malama. Sielmat High School enkaitu Pu Thanglora chu PG thawsa dingin America ah thuoi a nih. Lalngaisang chu London ah Bible training dingin thuoi a nih. Dr Laltuoklien Sinate khawm chawm a nih. Lalthankhum Sinate khawm Pune ah BD an lo inthawtira. Pu Darsanglien Ruolngul khawm Bible training a fe dingin an lo sukthluk a nih. 

Kum 1960 a IBPM Field Superintendent Dr Thanglung a pension khan Darsanglien in a ai chu awng a tih tia rel a nih. Inhrietthiemnawna a suok met hnungin Dr Thanglung chu an compensate ta a nih.

Kum 1960 laia IBPM le Independent Church thuoitu hai

1. Founder President: Watkin R. Roberts

2. Executive Director: Rochung Pudaite

3. Executive Committee Members: Darsanglien Ruolngul (Vice Principal, SCHS), H. Daia, Chawnga Pudaite, K. Luoia, H. Thanglora, etc.

Hi kum hin Independent Church kohran ah mi 12,376 ei tling tah. Sum hmusuok popo khawm Rs 1,02,307 (IBPM) le Rs 12,480 (Independent Church) an nih. 

ICI 1961

Kum 1961 khan IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite in Independent Church chu ICI tiin a phuoka. Hieng lai hin kohran member mi 40,000 bawr ei tling tah. Sielmat Christian High School chu Pu Rochung Pudaite in Ruolneikhum Pakhuongte an enkaitir. 

IBPM le Independent Church chun pheikhai inruolin sin an thaw ta peia. Kum 1962 khan district paruk chu District Superintendent in an enkawl thei ta a nih. Kum 1961 a thawlawm khawm Rs 20,988 a nia. 1966 khan Rs 1,51,471 a tling tah. Kum 1961 khan kohran member 13,752 an nih. 1967 khan 18,575 an tling. School khawm 1961 khan 30 indin an nih. 1962 khan 68 an ni tah.

ICI Directors 1962

Kum 1962 khan ICI Director ding thlang an nih.

1  General Director: Rochung Pudaite

2. Home Director: Darsanglien Ruolngul (IBPM Field Superintendent-1961-1962)

3. Education Director: Ruolneikhum Pakhuongte

4. Finance Director: Lalthankhum Sinate

Amiruokchu, Independent Church le IBPM chungthua ngaidan le ditdan a hung inang ta naw leiin kum 1964 khan ICI Executive Committee chun ICI Assembly hrietpuina um der lovin ICI General Director Pu Rochunga Pudaite chu an lo inchawltira. ICI le IBPM inzawmna khawm an lo suktawp ta a nih. Chuong chun kum 1965 khan Senvon Inkhawmpuiah ah ICI le IBPM chun thuomhnaw insemna an rawt. ICI chun Sielmat hmun, ram le building tha popo a chang ta a nih. Anachu Assembly chun ICI (Home Director Darsanglien Ruolngul le Moderator Hrangtawnlien) le IBPM (General Director Rochung Pudaite le Education Director Ruolneikhum Pakhuongte) inkawp zing kha tha an la ti leiin Pu Rochung Pudaite chun General Director nina chu a chel zawm ta pei a nih. 

Holy Bible 1968

Hieng lai zing hin mi thahnemngai hai zarin Hmar Holy Bible chu kum 1968 khan ei lo nei ve ta a nih. Sielmat, Hmarkhawlien, Muolhoi, Kangreng le Senvon ah tlangzar a nia. Chu zar pei chun kum 1969 khan Hmar tawng hi LP level chen medium of instruction a hmang phalna Assam sawrkarin a mi pek ta a nih. Pu VL Joute hmalakna ei theinghil thei nawh.  

Kum 1968 khan IBPM chu Partnership Mission tiin Sapram tieng an lo thlenga. Hi kum ma hin Sielmat Inkhawmpui ah ICI kohran sunga inthena a suok ta a nih. Ram, building le thuomhnaw inchu leiin sawrkar court ah thubuoi 12 thelut a hung nia. Manipur Minister Pu Goukhenpau, Hmar National Union, Pu JC Nampui, Pu L. Keivom, Pu Lalthanzau Pudaite hai chen an hung inrawl ta a nih. Kum li lai ei lo buoi a nih.

Watkin Roberts ei lo the tah!

Kohran sunga ei insekhek lai tak April 20, 1969 khan Pu Tlangval chu ei lo the ta a nih.

EFCI 1972

Chuong chun Pu Rochung Pudaite chun IBPM (New Development) le mission school enkawltu ding a hung mamaw tana. Clinic, college le charitable sin a i buoipui ta hai popo sunzawm a nuoma. Mission hmun, school, college, hospital le project hai trust property innitir a tum ta a nih. Chuong tienga lo bawzuitu dingin kum 1969 khan PMS an dina. PMS Board ah member paruk a thun. Hi board a hin Pu Rochung Pudaite Chairman, Pu Ruolneikhum Pakhuongte, Vice Chairman, Lalthankhum Sinate, Secretary hai chu thuoitu an nih. 

Hieng hun lai hin IBPM le Independent Church biel chu biel saria the a nih. 

IBPM Sielmat HQ a thuoitu hai chu 

1. Field Superintendent: Darsanglien Ruolngul

2. Treasurer: S. Rala

IBPM le Independent Church sunga a lut le suok an um zinga. Chuong chun kum 1970 khan ICI thuoitu haiin IBPM chu DC, Churachandpur kuoma an hek ta a nih. IBPM hi foreign mission a ni leiin India rama hmun nei thei naw nih, an lo tih. IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite chu Police inmantir an lo tum bawk. Mizo le Naga helpawl support-tu angin an lo intum ta peia. An rihau an sang hle a nih. Pu Rochung chu Sapram tieng a fe thla tum ta a nih.

Amiruokchu, kum 1972 khan ICI thuoitu (Rev Darsanglien, CC Rema, HK Khawlkung le Hrangtawnlien) le PMS thuoitu (Rev Rochunga Pudaite le Challienkung Hranngul) hai chun Pathien hminga tlawmna nun hmangin unau thil insem an hung nuoma, ICI le IBPM hai chun Sielmat ah inremna tluontling an lo siem ta a nih. ICI ti chu pawl pakhatin a changa. IBPM thuoitu Pu Rochung Pudaite a tieng hai chun an pawl hming ding  an la sak ve nawh. 
Chun ICI thuoitu le PMS thuoitu hai chunga criminal case popo chu thaibo a hung nia. February 14, 1972 khan inremna ruoi chu Sielmat ah the a nih. Chanvo an sukfela. Ramri an khang tha-a. Inthlengtuo ding hai an inthlengtuo zo thei ta a nih. Court case popo an lakkir ta leiin June 21, 1972 khan Sielmat ah EFCI kohran a pieng thei ta a nih. 

Thukharna

HH Coleman le Watkin Roberts pawlin NEIGM kohran le Mission leadership an inchu khan kohran a hung buoi tana. IBPM le Independent Church an hung sopui ta a nih. ICI pawl hniin a hung kawidar nawka. EAC, AG, PCI, RPC, Methodist, UPC, Foursquare, Salvation Army le Seventh Day Adventist an hung um tana. Hmar mipui 1,50,000 bawr chu pawl inchuna in a mi chawkbuoi ta nget nget a nih. Thlaurau ramin a tuor hmasataka. Khawtlang in a tuor nawka. Education, politics le social life chenin an hung tuor ta pei a nih. 

NEIGM, Independent Church, IBPM le ICI thuoitu hai khan inremna an lo rawt ngun el. Sienkhawm "Kohran sum hnar" kha chan inlauna an nei tawl seng leiin kohran hmunkhatah um dingin an lo inrem thei nawh. Chuleiin HCLF, HKI le Joint KTP indin an nih. 

Vawisun hin Kohran pakhatah inlawi nawk vawng chu ei thei ta nawh. Amiruokchu, "Kohran inpumkhatna" hi thupuia hmangin Pathien ei ko nawk tah. 

-Lakhawmtu 

Dada le Jojo Pa

26.7.202
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate