Showing posts with label JL Fimate. Show all posts
Showing posts with label JL Fimate. Show all posts

VANGDUOINA'N A NGAMLO NU LE "AULD LANG SYNE"

No comments

June 26, 2021

~ J. L. Fimate


Scottist poet ropui Robert Burns-in a phuok "Auld Lang Syne" (Old Long Since) le Fanny Crosby-in a phuok "How sweet the hour of praise and prayer", Hmar ṭawngin "Hni le inpâk hun lawmum" tia ei lo sak ve hlak kha, a thu inmil naw hle sienkhawm, a thlûk ruok chu thuhmun a nih. Inmil nawna siemrem hi ram le hnam, khawtlâng, kohran, sungkuo, nu-pa le inngaizawng hai pumkhata an um zing theina ding le hma an sawn theina dinga a pawimaw ang bawkin, thu inmil lo tak tak thlûkkhata inluongtir hi thu le hla, le rimawi hausakna dinga pawimaw ve chu a nih. 'Auld Lang Syne' hrelo khawmin 'Hni le inpâk hun lawmum' chu ei sak thei tlat an nawm.



Hieng anga thlûkkhat inṭawm hi khawthlang (western) ramhai khun an lo uor hlea, enkâia zawngvêl pei phawt chun hmu ding a tam. Eini khawm, ṭhanghlui deu met hai khan Pathien inpâkna hla thlûk, nunghâk le tlangvâl insâina hlaa hmang an lo uor vea, Kohran khawmin khap hne loin, 'Keilet Hla' tiin an lo khukpui ve nasa ani kha.


Ei hril ta angin ram le hnam, khawtlâng, kohran, sungkuo, nu-pa le inngaizawnghai pumkhata an um zing theina ding chun hmangaina zârin inmil nawnahai siemrema inhrietthiemna nei a ṭûl rawp. Inmil nawna siemrem thei ta lo nana na chu, inhrietthiem nawna a punga, inrem nawna ding a tama, hmangaina khawm a da tah tina ani leiin, inṭhena a tlung hlak. Ram le hnam le Kohran thil taka lem chu darthlalang kawidar anga indara inṭhena ani nuom.


Sungkuo, nu-pa leh inngaizawnghai kâra khawm a danglam bîk chuong nawh. Prince Charles le Lady Diana hai khawm kha an pa, thlahmasak laia muol lo liem tah, Prince Philip khan inrem dingin baukhat hlak sienkhawm an thei ngang naw chu ani kha, an inneina dâr rî inring ang bawkin an inṭhena dâr rî khawm khawvêl nghawng khawpin an ring hle. Hausakna, thilthawtheina le mawina ringawt hin hmangaina a sukpung nasa bîk zuol naw chu ani awm. (Pasietna, chauna le hmêlsietna hai hi hmangaina sukpungtu an nih ka tina ani chuong bawk nawh.)


Inṭhena rama hin ei inmilpui ta naw leia ei innghirnghopuihai chau ei ṭhenawa, ei ngai êm êm, ei thlâkhla ngawi ngawi lai hai le khawm lungnatak le khawsawttakin ei inṭhe rawp. Inhmunawk khawm beisei um ta lo dâm, inhmunawk khawma inlawm dân pangngaia inhmu remchâng ta naw ding dâm leia lungkimlotea 'mangṭha' ei ti a ṭûl rawp hlak.


Hrietzingna lawmum le tuorhlauma inchang ding, sulhnung le nunghlui ami maksan pêk tlat leiin inṭhena hi anain khawsawt a um naw thei nawh. Hlimlai nihai ṭapna'n an chang hlak.


Hringnuna beiseina bo dêr khawpa lung na ngawi ngawiin lotheilo thilin thina'n mî a ṭhe hlak bawk. Amiruokchu, thina leia inṭhenaa ruok hin chu, Sakhuona tukvera dâka, ringna mita ei meng ruok chun, Bethlehem le Kalvaria hmangaina tuihnâr hung luong suok ring zârin chawlna hmun inhawi vânsang inmawia intuokkhawm nawk ding chu ei beisei a nih. Chu ringna leia beiseina zâr chun a nih Fanny Crosby-in "How sweet the hour of praise and prayer" (Hni le inpâk hun lawmum) a phuok nasan khawm.


Ringna, ringzona le beiseina hi an kawp tlat niin ka hriet. Ringna a tlahnuoi chun beiseina khawm a tlahnuoi hlak. Ringna ei ti a hin ringzona a á¹­hang naw chun ringna tak tak a tlingzo bawk nawh. Ei i ring kha ei ringzo zuol po leh ei ringna kha a hrat zuol hlaka, ei beiseina khawm a nasa hlak. Ringna boin beiseina a um theinawa, beisei ding um lo ringna chu takbo a nih.


Ringna leiin Sakhuona tamtak a pieng taa. Sakhuo danghai chunga lêng, sakhuo naran ang ni lo, Kristien-a khawm ringna lei bawkin Kohran tam deu a pieng ta bawk. Khawvêlah kohran (denomination) hi 45000 nêka tam uma hril a nih. Ei hmu lo thil ei ringnaa (kohranaa ei thu pawm dâna) hin a thawfu deu chu um ngei ding ei na, ei ringfûk rak naw chun ei thil beiseiah ei vângduoi ding chu ni ngei a tih. Chu pha chun kohran inkhîk inkhal khawm re chieng ta hle bawk a tih.


Taksa mita ei la hmu ngai dêr lo vanram khi ringna leia ei beisei vawrtawp a na. Chu chu ei thi hnunga ei tawnhriet ding chau ani si leiin ringtu in ti si, ringna leia ei 'beisei lampui' ngaisak si lo chu inngaizawng sia inngaina taluo lo ang ani thei awm e! A hming mei meia ringtu ni hi mani inhlêmna ringawt a nih, midang ei hlêm nawh. Hmûtheilo thil ei ring le beisei a hin hmûthei thila ei khawsak dân khawmin thu a phur hle bawk. Hmuthei thilah thudik ṭan ngamlo, thudika ngîr ngam lo, ei nundânah, nundân ṭha le mawi hmu ding a um si naw chun ringna khingbâi ani leiin, vanram kawt ei hnai hawi hle sienkhawm hawng pêk ni naw tawp ei tih. Intuokkhawm le kâr a hla.


Inṭhena thlipui hrângna ram khawvêla hin mitthli, thlavâina, beidawngna, lungdawngna, lungngaina le khawsawtna nasatak pumin ei inṭhe hlaka. Inngaisie rum rum khawpin lungsietakin ei tuor thlawk thlawka. Mi thlêmin mi hnêmtu um hlak hai sienkhawm tuor dân inang a um chuong naw leiin ei tuorna mi hrethiempuitu tak tak an um ngai chuong nawh.


Hieng vângduoina le tuorna nasatak kâra hin tuor dân thiem ei inchûk hrâm hrâm a ṭûl hlak. Harsa hle sienkhawm lungngaina le khawsâwtnahai hi mi hmu hawia chu tuor thiem niawmtaka um thiem ṭâl ṭâl a ṭûl hlaka. Gospel le gospel naw thu chau ani nawh, ei tuorziehai hi mi'n an hmu rawn chun hmusitna'n an chang thei tlat leiin hrietthiemna nei rieu anga inlang hi a pawimaw ve tlat a nih. Lemchang thiem a ṭûl. (Ka thil hril hi ka ta ding chun thil harsatak a nih, thei ka tih ka tina ni loin, hringnun mizie ka hrilna chau lem a nih.) Chu lei chu an nawm khawvel mi ropui tamtakin an harsatna le tuornahai an thup ṭal ṭal hlak nih. Abraham Lincoln khan a nau pathumhai lu a sûn hmêl kha mipui hmaa a suklang ngai meu nawh.


Chuleichun, lemchang thiem ringawt ni loin, tuorna phênah ringna leia beisei ding hmutu hai chu an vângneiin, a hadam tlâk khawp el. Chu hadamna thurûk chu an nawm Fanny J. Crosby'n a hmuchienga a hlaa a phosuok le a puongsuok chieng êm êm chu.


"*Hni le inpâk hun lawmumah, Lungruolin ei inhlân;

Ei lawmna hla'n vân tieng a tlung, Ringna thlaa vuongin;

Chieng tak elin la hrieng ei ta, A thutiem ropui chu;

Hnuoiah ruolhai á¹­he inla khawm, Vanah lân tuok ei tih. 


Nakie vânah lân tuok ei tih, Vânah lân tuok ei tih;

Isu thisen hlu ring leiin, Vânah lân tuok ei tih.


*Hmangainaa insui khawmin, Lungril hmun khat neiin;

Krista, Pathien naupa hmingin, Ei inkhawm, hlim takin;

Iná¹­hena hung tlung ngei sienkhawm, A thutiemna leiin;

Beiseinain nakie phaleh, Vanah lân tuok ei tih.


*Ei ke châu le sâwl ta hnung hin, Râl ram mawi tlung a ti;

Hmangaiha'n an mi lo nghâkna, Tuipui râl tieng ramah;

Ni a kiem a, kum kiem a ta, Thlêmna thlipui bo pha;

Chatuon inpâk lawmna hla leh, Vanah lân tuok ei tih."


A ringna le a beiseina hring po po chu hi hlaa hin Calendar angin a chienga, milim nal deu angin a fie bawk. Isu thisen hlu Ringtuhai chu lungril hmunkhat neia lungruola ei lêngna khawvêla hin inṭhena hung tlung ngei hlak sienkhawm, Krista thutiem ropui ei i ring chu chiengtaka hre dingin Vanah ei lan tuokkhawm nawk ding thu a hril a nih. A phawrsuok thiem hle.


Mizo Kristien Hlabu a chu an lettu hi Laibâta an zieka, ei ni Hmar Kristien Hlabu a hin, hla dang dang khawm, an lettu hming pakhat khawm an lang naw hi an lettuhai ka thanatpui deu hlak. Hla inlet hi thil namai an nawh ti hi ka hrietchieng sia.


Neithang-in "Khawvêl thina ram ni sienkhawm/Vân chu hringna ram a nih/Khawvêl inṭhena ni sienkhawm/van intuokkhawmna a nih" a ti le Joyce Reba Rambo-in "The holy hills of Heaven call me" (Tlang thienhlimhai khin an mi ko zing) ti hlahai le hin thlarauah an hmunkhat zuol bîkin ka hriet. A phuoktuhaiin an phuok laia an thlarau dawng dân khawm an ang ngei awm.


Fanny J. Crosby hin Pathien inpâkna hla 8000 chuong hiel a phuoka, "Queen of Gospel Song Writers" dâm, "Mother of modern congregational singing in America" dâm an ti hiel hrim a nih. A hlaphuokhai laia ei ni hai chen mi chawm êm êm tu, a kutsuok tuihnâitak ei lo chên ve phâk ṭhenkhat chu, "Aw, Sandamtu, mi fe pêl naw" (Pass Me Not, O Gentle Saviour), "Blessed Assurance, Jesus is mine", and "Pathien ropui raw se, sandamna pe tu" (To God Be the Glory) hai hi an nih. Hla a phuok rawn êm leiin, a hun laia a publisher ha'n mi pakhat hminga hla tam deu um chu an phal naw leiin a damsung khan hming lem (pseudonym) 200 chuong hiel a hmang. Poem 1000 chuong a ziek bawk bâkah, Poetry bu pali le Autobiography bu pahni an suo (published) bawk a nih.


A khawvêl hringnun hi a vângduoia, a chan a siein a thlasiet um thlâk hle.


Kar 6 a upa ani chauin a khuosik leiin a mit an vûnga, a sie zuol pei leiin mitdel a hung ni tah. Thla 6 mi ani in a pa'n a thisana, a puitling chenin a nu le a pi'n an enkawl a nih. Hlami ding hrim hrima pieng ni awm ania, a vangduoina le a chansietzie an zawtna a hlahril hmasatak chu kum 8 mi aniin a phuok. A pi hrilphûrna zârin kum 10 mi ania inthawkin kârtin Bible châng bung 5 pei a byheart-a, kum 15 a tlingin Chanchinṭha bu palihai, Genesis, Exodus, Leviticus, Number, Deuteronomy, Thuvarhai, Hlahai Hla le Sam buhai chu a byheart vawng hman a nih.


Mi an piengsuol deu lei ela invêt sawisaka sawisak hi eini lai angin an thaw ve ngai nawh. Naupang dang ang bawkin kum 1835 khan New York Institution for the Blind (NYIB) School-ah a kâia, graduate chen inchûkin, a hung hlawtling tung ta pei a nih.


Mî a ang nawna chun a sinthaw an chawkbuoitir tum nawa. A vangduoinaa chun tlawm a tum nawa, a rawngbawlna indâltir a tum bawk nawh. Hla phuok bâka hin Mission sin dang dang hieng McAuley Water Street Mission, the Bowery Mission, the Howard Mission, the Cremore Mission, the Door of Hope le the Women's Christian Temperance Union a hai sin a thaw bawk. Ama ngeiin a hril dânin, "Damsunga mitdel dinga ka pieng hi Pathien remruotna thienghlim ni dingin ka ringa, ka hringnun a ṭhuoi dân a hin a chunga lawmthu ka hril a nih. Zinga hin mitvarna an mi pêk ding nisien pawm teu naw ninga. Keiâ mawina le thil lawmum tak takhai hi hmu theiin ka suongtuona hi an lo chawkbuoi nisien chu Pathien inpâkna hlahai hi ka phuokin, ka sak naw pal el thei a nih....Vanram ka tlung phaa ka hmu hmasatak nuom chu ka sandamtu hmêl êngmawi a nih." a tih.


Mitdel nisienkhawm pasal neiin, nau dâm a zuk neia chu, vângduoina'n la hnawt peiin a hmangai êm êm a naunu chun muol a liem san nawka. A naunu lu a sûn lei hin "Safe in the arms of Jesus" hi a phuok a nih. A chansietna suksie zuol dingin a pasal le khawm inremnawna neu neu an nei leiin, inṭhe angin an um zui bawk.


Kum 1915 khan kum 94 mi niin a hnuoi taksa mâksanin, hmangaiha'n an lo nghâkna, tuipui râl tieng rama intuokkhawmna hmun ropui chu a lo pan tah a nih. Ama inzanain Fanny Crosby Day (March 26) chu hmang hlak ania, Fanny Crosby Memorial Home for the Aged (1925-1996) chu hawng ani bawka, kum 1975 khan Gospel Music Hall of Fame a lâklut ani bawk.


Crosby'n hieng chanchin mak le ropui tak tak a siem hmâ dai, kum 1788 khan Scottish Folk Song hlui zûlzuiin Robert Burns chun "Auld Lang Syne" hlahril a lo phuoka. A thlûk inlâr êm êm, sûngril them êm êm, lunglâi thâwi êm êm hi George Thomson-in a siem Select Songs of Scotland, vol. II kum 1799 a mi kha a nih.


Scots hai chun hi hla hi kumhlui inthla zâna an sak hlak a nih. A thlûk a ngûi nala, a zawi innem ngawi ngawia, a zûnin mi a zem rieu leiin Bristish Isles po poa sak hlaw a hung ni nghâla. A hnungin English, Welsh, Irish le Scottish hai khawvêl hmun hran hranah an inpêmin (emigrates) hi hla hi an sawmsa peia, khawvêl pumpuiah a hung inthang tah a nih.


"*Should old acquaintance be forgot,

and never brought to mind?

Should old acquaintance be forgot,

and auld lang syne?


For auld lang syne, my dear,

for auld lang syne,

we'll take a cup of kindness yet,

for auld lang syne.


*And surely you'll buy your pint cup!

and surely I'll buy mine!

And we'll take a cup o' kindness yet,

for auld lang syne.


*We two have run about the hills,

and picked the daisies fine;

But we've wandered many a weary foot,

since auld lang syne.


*We two have paddled in the stream,

from morning sun till dine;

But seas between us broad have roared

since auld lang syne.


*And there's a hand my trusty friend!

And give me a hand o' thine!

And we'll take a right good-will draught,

for auld lang syne."


Ruolcham pahni inpâwl ngei le inngâina êm êm hlak, hun sawttak inhmu ta lo hnung, zuk inhmu nawka hlimtaka hnîngzu no dawma an insukhlim lai thlâ a hlaa khin an lang theia. Hun liem ta hnung hai hril kîrin, an khawsawt ziehai an inzawt mawl mawla, kokîr thei ta lo an nunhlui chu an ngaia theinghil an phal mawl nawh. Inngâina zuol pei dingin an intiem bawk a nih.


A phuoktu chun hi hlaa hin ruol inngainatna le inunauna a chawisang êm êma. Nunhlui le ruolhluihai theinghila, huntharah beiseinathar neia, nunthar lawma insukhlimna tieng ni loin, ruolhluihai le anni haiin hrietzingnaah nunhlui ngaium tak tak an lo siem ta hai ngaihlutna hla ani lem. Hla lênglawng, nunhlui inthlana hla ni loin, nunhlui ngaina hla ani tak. A thu le a thlûkin lung a kûia, sungril a fanga, nun a chênchil.


Hi hla hi kumhlui inthla zâna sak hlak ani bâka, lusunnaa dâm, graduation le farewell a hai an sak hlak bawk. British colonies haiin Independent an changa Union Jack puonzâr keithlâk ani hunah an sak hlak bawk. Royal Navy hai Passing Out Parade hla ani bawka, hi dan hi zui peiin Commonwealth Nation tam takin an Military College Passing Out Parade hlain an hmang zui ta pei bawk.


Crosby'n "How sweet the hour of praise and prayer" (Hni le inpâk hun lawmum) a phuok lai khan hi hla khawsawt um, ngûi le zawi, sungril fang ngawi ngawi thei, lung suklêng êm êm hi a lo hmelhriet hle ni ngei ding a na. Hi hlathlûk inlâr êm êm hi hmangin Ringtuhai chanṭhat zie le an chan hadam um zie chu a hung puong suok ta lema. Inṭhêna tlung sienkhawm khawsawtna le nunhlui ngaina tieng nêkin, "for Auld Lang Syne" ti loin beiseina thar tieng ami thlîrpui lem a nih.


Khawvêl dân angin khawvêla inhmu nawk ta lo dingin Ringtu hai chu inṭhe hlak in la khawm, Krista a hung nawk pha chun ropuitakin ei lan tuokkhawm nawk ngei ding a nih (I Thes 4:16-17). Chu chu Fanny Crosby hla thupuitak chu a nih.


Hril ding hriet naw sa sa'n, thaw ding hriet naw manin, inzawm lo neng nungin ramtin ka hril rawn taluo deu tah. A tiem pei um chuong ta naw ni hai, suktawp zâi rêl phawt a ṭha ta hmêl.


A tawpna dingin hi thu hi la zuk zep nawk hrâm ka tih. Khawvêla ei damsunga ding hin ei ngâina le ngâisangtak, ei ngâipawimawtak chu sum hi niin ka hriet. Damsunga ding chun a pawimaw hrim bawk leiin an dik le an dik rak lo khawmin, sum zawngin ei invei vêl mer mur el chu ani hi. Hi pa hi a fel, a gospel, a nun a ṭha tiin ṭawngbau ṭha'n ei inlawm hlaka chu, a nina taka chu a neinung nung hi a nih ei ngaisanga ei ngaina nawk hlak. Amiruokchu, thi hnunga mi ngainat ding ruok chu ei thilṭha thawhai kha ani nawk si. Ei sum hau leia mi chunga ei lêng vêl theinahai le inhawi ei tinahaiin umzie a nei ta nawh. Chu khawm chu nisien damsung tawite sung hin a tu tu khawm hi hausa ei nuom seng tho ani ie!


26/6/2021

Tuiá¹­haphai

CHUOIIN ZAMUOL AN LIEM TAH

No comments

June 27, 2020

~ J.L. Fimate

Nipui fûrpui lai nisienkhawm ruo a sûr ṭhahnem naw a. Ruopuivânâwn lem chu kum khat, kum hni liemta sung khan a sûr ta nawh, ti thei khawpin ruomal a tla inhmiea, a tla inkhât bawk. Nisa chârtang hnuoiah, thawpik um khawpa boruok lum êm êm châng a uma, sûr siloa sûm a zîng leia boruok inup lum êm êm châng a um bawk. Thing le hlo hai ṭhathnempui ding tâwk chu ruo khawm a sur tho ani âwma, furkhaw thieng hnuoia chun sak le thlanga tlâng hai khawm an hring dum diei taa. Mit khel dawk si loin an lâka, lung khawm an dum hle bawk.

Thil mawi le hmun mawi le inhawi êm êm, mi hrilfâk, ei la hmu ngailo, hmu ei châk êm êm, ei hmu hunah um ngaina khawm hrelo rak khawpa ei en nuom êm êm ang hin, tlâng hring dum diei hai chu fûrpui hnuoi sukmawitu anni ve leiin tum rêng lei ni lo khawmin ei lo thlîr vawng vawng rawp hlaka. Lungrilah invawi nei niawmtakin sungril a fang naw thei nawh. Hi khawvêl hringnun khir le khautak a hin, ei hmunuom zâwng khuorêl mawina ei hang hmu hin taksa sâwl a sâwk zângkhâia, sungrilah hadamna ami pêk hlaka, ei eng a sukthâwl deu hlak.

Cosmetics ṭhatak tak a um hmaa thawpal thila Powder innâl rawn chuongliem taluo deu anga zîng nisa suokin tlâng dum diei a uop puohmîe le zântieng ni zungin a khaw inno hring hmie chu mi lunglêng thei deu ta ding chun lunglêngna tham ava tlingzo ngei.

Tlâng tienga hai mit inlên pum zing chun, Linda Ringsete'n nakâwr tadinga hadam um taka mawihnâia a sak tuihnâi, hlami Laltlansang-in a lunglêngna po po a bunruokna 'Ei chung siârhai an ral hma chu' ti hlaa -

"Aw ka lungdi lêngna tlâng te khi,
Vuongin hang lêng thei lang aw,
Lungdi rûnah ar ang lawi ka ta,
Biethu khuoi ang thlum a tih."
- a ti hi inṭâwmpuiin duthu inrieng nisi, beiseina insângtak nei pum zinga duthu ai ang sâm bawr bawr hi nuom a um hiel. Duthusamah sâm nasa taluo a um chuong am a nih?

Lungsen niawmtakin sûm dum hmuka hung zîngin vân chun a hmêl a hung sukthima. Inhrosain a hung inrûm dur dura, ṭêk a tlaa, kâwl a hung in lep zawk zawka. Ṭhang hmannaw inlau niâwmtakin thli khawm a hung hrâng vûk vûk bawk. Ruomal chu a hung tla seng seng ṭana, duottaka ei vai ei ran hai chu hmun hul panin an inlawi diel diela, ṭhâl nghawk thâwkkhat ta leia lungril nuor met ta khawm chu phûrnân a sip tuol tuol a. Taksa khawm a tha a fân.

Ruo chu a hung sûr chur chur ta ngeia, pil ṭâwl le ruomal tla hmasa hai zuk inpawl rim chu hnarkuo tadingin ngainat um a tling. Thinghna lo inder thar nâwk ta hai ruomalin a dêng ri sieu sieu dâm, rangva inchung a hung chap ri chur chur hai dâm hi fûr hun sukinhawitu chu ava ni ngei. A châng nunhlui mi'n dâwnkîrtirin lunglêng ami keitho pêka, a châng ruok chu lungmuongtakin a min awi in dier dier hlak.

Ruo a hung sur zoa khuo a hung inthieng hieu hin lung a suklawma, mit a tlâia, thuok a zânga, hâ a dama, Eden huona kîr nawk ang hiel ei nih. Creedence Clearwater Rivival haiin an hlaa "I wanna know, Have you ever seen the rain" an ti le Roger Miller-in "Some people feel the rain, others just get wet" a ti hai hi a umzie chieng zuola hrietna nei niawmtakin sungrilah an hung inri thar hlak chu ti.

In kâwla thingkung hnathara lo inthuom ta hai chu ruo'n a phî fâi leiin an hring inno zuola. Theira chi dang dang hai chu an bieng a fâi inno tûta, a bîkin inkawla ei i nei deu seng Theihai lem chu a hnabuk thar fâi hringdup kara a bâwr bâwra thienghlim huoua a lo hring puophat dâm hin lungril a suklawm. Parte, hlobet le 'carpet grass' hai thlasik le ṭhâl thawhlaa lo inkawn ta hai khawm, lungril sukno thei ding tâwkin, a boruok an ngei leiin an hung inno ṭan nâwk taa. Pâr hai khawm an pâr vul nâwk ta leiin ngaituona an sukzângkhai hle a nih.

Hnuoi hausakna le a hângna ringa lo kaksuok ṭâwk ṭâwk in bula huon thlâi hai khawm an hung inchawrno thlut thlut taa. Hnuoi malsawmna Be, Anṭam, Hmarcha, Mai, Benâl, Vaimim le a dang dang hai an hung inṭhang duong hlut hluta, ra an hung insuo hi lawm naw ruol ani nawh.

Vansâng pâwl ruoia inzâr par duoi, patchâwn anga vâr sûmin a hei chei râng chût dâm khi chatuon lawmna ram hmu phâk ang hielin ei inngai thei an nâwm ie! A cheimawitu sûm hai hlak chu mofawm ang hiela mawiin an inzâm chuoi sia. Zan a hung nia hnuoia inthawka sîngmit thlâitaka lo thlîrtu leh, inbîk-bîka (hide and seek) inhnel niâwmtakin siar de zik zek hai chu sûm hlieah an inbî deu zeu zeu zinga. Arkâizâna sawrthlapui khawmin a mawina po po insuo theinaw sienkhawm a kârchâng poa sûm inzâm kâra a hmêl ngo chêng pupa a hung suklang hlak chun lung a dum hle.

William Wordsworth-in "Daffodils" a chawina hlahrila -
"For oft....In vacant or in pensive mood,
They flash upon that inward eye,
Which is the bliss of solitude;
And then my heart with pleasure fills."
- a ti angin khuorêl (nature) a thil hote khawm hi, mariektea thlîr veng venga dâwnkhâwl vawng vawng chun lungril suklawm thei khawp mawina a lo kawlzie a min hmuchiengtir thara. Khawvêl hi a mawia, dam man hi a lo um ngawt el. Rocker Laltuoklien-in "Aw nang khawvêl, dam man i lo um ngei ie" tia a lo sak vung vung kha thupawi taluo chu a lo hril hmêl lêm nawh. A siemtu khawmin ṭha a ti êm êm kha ani hrim bawka.

Amiruokchu, a mawina hmutu tadinga dam man um khawvêl hi mihriem duâmna leiin a lo danglam sawt hrat ta hle. Indawina châng hre dêrloa ei khawvêl neisun sum thlo suokna khâwlpuia ei inchangtir ta hi, ei chêngna "Nature le Environment" hin a thawhla ta êm êm a, chêngna tlâklo khawp hiela nasain ei suksieta. Ei kâwl le vêl bal leiin Hripuiin lalna an chang ta hiel a, taksa hrisêlna a tlahnuoia, lungril hrisêlna a tlahnuoi bawk. Kum 15 - 20 sung chaua Tuiṭhaphai boruok, sik le sa, fûr le ṭhâl hai, a siet zâwng le an bûktâwk naw zawnga an thlâkthleng dân khawm hmuthei khawp hielin a nasa a nih.

Boruok thienghlim mi petu le boruok inhnawk hîp kiengtu, sik le sa iengkim inbûktâwka siemtu, ruotui a hun taka intlatirtu, boruok sukdeitu, fak ding tamtak mi petu le Damdawi chi dang dang mi pe tu, Ngaw ei suosam nasa êm êma. Râlkhata inthawka hring dum dieia ei i hmu hlak sak le thlanga tlâng hai khawm ei hang chuon ve chu Ngaw ti khawp a um ta nawh, a pâwn zo tah. Ngaw hin pawimawna tamtak a nei ngeia, amiruokchu ei mamaw nêka nasain a hlutna le a hausakna ei sâwr suok nasa taluo hi ei thawhla hle chu an tah. Ngaw a pâwna, boruok anhnawka, ruotui a tlawma, tui a pawrche ta bawk. Hi thil hi khawvêl lien lema thil tlung zing khawm a nih.

Khawvêla hnuoi inlang (land surface) po laia 100ah 31 hi Ngaw ani a. Kum 2019 sung ringawt khan makteduoi 11.9 hactare nêka lien sukpâwn ani a, chu chu second 6 peiah Football field pakhat tiet pei sukpâwn ang a nih. Hi lei hin Greenhouse gas (CO2) a suok nasa êm êma, kum khatah car makteduoi 400 in a pêk suok zât CO2 1.8 gigatonnes zet a suok phâ. Hieng hi ani leiin ei khawvêl a 'Global Warming' a, ei chêngna Tuiṭhaphâi khawm hi kumtinin a lum deu deua. Hieng hi ani pei chun khawvêla hremhmun intem ang ei la ni thei ding a nih. Vawnghimna sin ei ṭan naw chun ei thlâ sâwng pei hai tading chun khawvêl hi chêngna tlâk ni naw vat el a tih.

Thing ei phûr nasa taluoa, ngaw ei sukpâwn hin thli fe dân le tuihuo (water vapour) vuongvêl dân a sukdanglama, lum a sukzuol bawk leiin khawvêl pumpui huop le hmun ṭhenkhat a chau khawm sik le sa inthlaktleng dân a sawidanglam nasa êm êma. Boruok a sukhula, a suklum deu deu leiin ruotui a tlawma, khuo inṭhâl a sukpunga, ram a sukṭâwla, thlâi a suksieta, thlâi rasuok khawm a suktlâwm deu deu pha a nih. Thing a tlâwm chun hnuoi hângna khawm a da deu deu hlaka, mimkei khawm a tam bawk hlak. Boruok a lum deu deu bawk leiin Ramkâng a tlung inzing ut bawk.

Ngaw sukthâmral hi natna hrî inchawrnona ṭhatak khawm a nih. World Economic Forum-in a târlang dan chun natna hung inlêng thar hai laia 31% hi chu 'deforestation' lei lieu lieu niin an hril. US Centers for Disease Control and Prevention chun natna thar 75% hi 'deforestion' leia ran le ramsaa inthawka mihriema kai an nih a tih. American Science journalist David Quammen chun, "Thing ei phûra, ramsa hai ei that naw leh ei khuma, zawr dingin bazar-ah ei thawna. Khuorêl (nature) inbûktawkna chu chawkbuoiin Virus hai chu an umna rênga inthawk ei sawithlaka. Hieng hi a tlung hunah umna ding dang an pawimawa, mihriemah hung lûtin natna an hung intlun ta hlak a nih" a tih.

May 2020a Intergovernmental Science Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Service haiin 'article' pakhat an insuo a chun 'Coronavirus pandemic' khawm hi mihriemin 'nature' ei suosam nasa taluo lei niin an hrila, ei nundân hi ei thleng naw chun hi nêka râpthlâk hrilêng khawm ei la tuok pei ding niin an hril bawk.

Ruotui ei dawng tlâwm bawk bâkah, ngamanna ding bâka ṭangkâina dang nei tam lo, a ṭangkâina dinga hril hai puitling um loa tlawl vawng Khuga Dam-in tui a ting râwn leiin, Tuiṭha vadunga khawm tuisie naw chu hmu ding a um ta nawh. Kum 10-15 vel chau liem taa, hmang theina po poa ei i sawr khu a thi hlêp hlêp ta a, a tar ta kuong kuong khawp el. A thi hmang hmain a taksa khu a hmawn zo tah a hawi hiel. A tui a siea, hmunhnawk a tam thei bawk. Hnam ṭhuoitu ṭhenkhat hai hmalâkna zârin inthiel zeu zeu ni hlak sienkhawm tui a luong a tlâwm ta hrim hrim leiin a thienghlim tak tak chuongnawa, chubâkah mipuiin duot nachâng ei hriet naw zing chun a hma ang chu ni thei ta naw nih. A pawrche a. A ṭawp hle bawk.

Ngaw ei sukpâwn zo ta leiin ei boruok a luma, ruo ei dawng tlawma, ei ram a ṭâwla, bu ṭhahnemtak tak ei tharsuokna hmun ei leilet hai a ṭawl zoa, hnam dang khuo'n an chang pei tah. Fâk le dâwn le khawsak rêlna dingin indawi dêrloin ei ngaw neisun ei vâtnâma, chu khawm chun dittâwk ei la ngâ naw leiin ei leilet hai chu hnam dang hai khuothar sâtna dingin ei zawr thlawng bawk. A boruok sie ta bawk, ram inhmang bawk, a pâmhmâi hle.

An zâi hlamawia min awi tlei hlaktu chunglêng vate hai hlak chu ngaw a tlâwm ta leiin an min pêmsan zo ṭêp ṭêpa, a la umsun hai hlak ei kâp hlum zo ṭêp ṭêp ta bawk. Ei 'nature' hi a 'fake' ta hle!

Ei khawvêl neisuna hin mihriem hai ei chêng zing theina dingin ei san ve thung a ṭûl ta hlea, a hrisêl theina ding le ei hrisel theina dingin 'Nature le Environment' hrisel ei nei a ṭul. An tih an nawm, inhmaa ei Pi le Pu, ei nu le pa hai ṭhalai hun lai khan chu, thingtlângah leipui an thlo pha an tuthlawte ha bal ṭâtin an fâk ding Fanghma le Vaifanghma hai an khawi hlaka, nat phanain an hmang chuong naw niin an hril. An ram a la hrisêla, anni khawm an hrisêl a nih. Nature a um ding niloin, nature le um tlâng dinga siem ei na, ei suosam nasa taluo chun mihriem khawm um thei bîk naw manih. Nature hi mihriem boin um thei a ta, mihriem ruok chu Nature ṭha boin ei um thei naw ding a nih. Chuleichun, ṭha le uluktaka ei humhal hi a pawimaw.

Ei thlarau ta dingin Vanlal Nau a pawimaw ang bawkin, ei taksa le lungril tadingin ei Environment hi a pawimaw. Ei chêngna khawvêl sie mêk hi humhim a ṭuolzie le sanhim a ṭuolzie hi hreseng ding le hrethar dingin inhril uor inla, sanhim dingin thawthei chîte bêk ei nei seng bawk a nih. Chu chu Siemtu'n mawphurna ami pêk chu ani bawk. Vadunga hmunhnawk pei ta lo dâm, Thing pakhat chau hang phun dâm hi thil ho te chau nisienkhawm, ei Environment a thienghlimna dinga thil pawimaw a tling tho. Ngaw vawnghim ti hi thing phûr ta ngai ṭhâk lo ding tina niloin, a chintawk hrein thing phûr ei ta, thing phun insukhmûng ei ta, thing phun uor ei tiu tina ani lem. Mother Nature (Khuorêl Chûnnu) hi nu anga ei duot a ṭûl. Ei suosam nasa po leh ei tuor a nasa ting a nel.

Ei taksa, ei lungril le ei hringnun po po hi Nature le Environment leh inkeikawp le inṭingmat tlat vawng ana. Ei damna ding, ei fâk le dawn po po ei lâkkhawmna chu Nature ani a. Ei hrisêlna dingin Environment hrisêl ei pawimaw. Taksa sâwl, ngaituona rik, lungril sâwl, sungril buoi le lairil ngûi êm êm hlak khawm hi, 'Nature' thienghlim le inhawi a chu ei hadam vawng vawng hlak. 'Nature' mawina thlîr vêla, a mawizie hai hang dâwnkhâwl vêl theina hmuna va fienriel dâm hin lungril na a thâwidam hlak.

Ka hrietsuok nawk hlaka, Pop Lalpa Michael Jackson-in "Heal the world, make a better place for you and for me and the entire human race. There are people dying, If you care enough for the living, make it a better place for you and for me." tia ei neisun khawvêl a lo invawi lawp lawp hlak kha. Khawvêl hi inkhaw vêl hle sienkhawm, eini le ei thla hai pei chêngna dinga ei neisun takmeu a nih, ei duot thiem a ṭûl takzet. Nehemia ṭawngbau hawin, "hrilsiet ei ni nawna dingin..(ei 'environment' sie mêk ta hi)..inngîr nâwk" tum ei tiu khâi. Chu chu 'enkawltu le vêngtu' (Gen 2:15) mawphurna pêk ei ni leia ei thabat chu ani sia.

Ei inhlieuna hlak Tuiṭha vadung dâm, ram hmêruo ei zawngna tlâng ngawpui dâm, ruo tui le vadung tui ringa bu ei tharsuokna leipui dâm, ei hlimna hai po po kha tienlai an changzo taa, 'chuoiin zamuol an liem tah, kokîr thei nisien hlimlai, nau anga innui lai ni' hai kha.


26/6/2020

KA LAWM IE LALPA I MALSAWMNA LEIIN

No comments

June 14, 2020

~ J.L. Fimate

Piengtîra inthawk manih vângduoina thil tuok leia ruolbanlo amanih piengsuol (Handicapped/Disables) ei iti hlak, tulai ruok chu 'Differently Abled' ei ti nawk ta lem hai hi, tumruna nasatakin an hang inthuoma, an theina an hang insuo meu hin chu 'danglamtaka thilthawthei' an lo va ni chieng ngei! Helen keller, Stephen Hawking, Nicholas James Vujicic, Albert Einstein, Oscar Pistorius, Alex Zanardi hai khawm hi patling inti zet zet, insukvar tak tak le pieng indik tak tak, a tluklotu, hi khawvêl ramzau a hin ei inzie nuoi a nih. Ruolbanlo nisiin ruol an khûm.

Mimtukthla ni 2, 2019 (Pathienni) ani a Juni Williams chu Marshelles Community Church, Marshall Island ah hlasak dingin dawsang tieng panin a Wheelchair leh an tâwl phei ret reta. A wheelchair ke invir ri ti naw chu ri dang a um meu nawh. Inkhâwma ṭhang mipui hai chun mak an ti ningei a tih. Ama, Williams hlak chu mani inringzona nasatak leh hmatieng panin a hei intâwl hret hret peia, mipui mak tina leia lawmlûtna ri tâkngiel khawm um lo chun a chawkbuoi nawh. A piengtîra inthawkin lawmna nêkin mak tinain mipuiin an en rawp hi ngâiin a nei ta khawm ani thei.

Juni Williams hi kut le ke kima pieng nisienkhawm, famkimnawna khawvêla hin vângduoi tlâktaka a famkimnaw bîk zuolna tienga hringnun hmang dingin a kut le ke hai hi a sukchâng thei dêr dâla. A zeng a nih. Hawaii Island-a pieng le seilien ana. Thil tamtak thawthei naw sienkhawm, naupangtê ani a inthawkin hlasak le rimawi hi anhnik em ema. A pieng famkimnawna nasatak kara, hieng tieng panga hin thawthei khawm a nei ngei a ring tlat leiin tumruna a pêka, nitinin hla le rimawi chu a ṭhungchil hlak a nih.

A wheelchair-a inṭhung pum zingin, Marshalles Community Church dawsanga inthawk chun, a kein keyboard hmêtin hi hla hi a hung sak vawng vawng taa:-

" *Khawvel mi ha'n an mi thlir,
Ka nun harsa tak hi;
Beisei ding neilo mi tih,
An va hrietnaw ngei;
Sungrilah hin ka hlim si,
Mi hang hmu thei hai sien.

Ka lawm ie LALPA, I malsawmna leiin.

* Chêng-in mi buotsai pêkin,
Hadamna i mi pêk,
Fak le dawn ding mi pe in,
Sil le fen i mi pek;
Hmangaina'n i mi á¹­huoi zing,
Sungkaw ṭha i mi pêk.

* Hausakna suong ding nei lo,
Silfen tha nei loin;
Sum le pai tam ka nei nawh,
Sienkhawm ka nei che;
Chu ngei chu ka ta'n a hlu tak,
Mi'n hre naw hai sienkhawm."

Dawsâng a pan laia mit-âr lo inṭâ hai kha lawmin an khek suoka, hlimna ri'n Biekin chu a suksip taa. Ruolbanlo nisienkhawm mi hmu theilo a sungrila hlimna chu a puongsuok hnea, mipuiin chu hlimna chu a hlasaka inthawk chun an lo intem phâk a nih. A sak zoa a thilhrilin lungril a them êm êm. "Lampui indik ka hraw leiin ka lawm a nih.Wheelchair-a hringnun hmang ni lang khawm Pathien ka chawimawi theinaw pha naw a, ringna ka nei bawk a nih. Tuhin wheelchair-ah nun hmang lang khawm vân tieng ka hang thlîr hin beiseina tharin ka sip hlaka, chu lei chun iengkim leiin Pathien kuoma lawmthu ka hril a nih. Ka lawm eh, Lalpa." a ti a nih. Ruolbanlo nisienkhawm a thiemna'n ruol a khûma, a sungril a hlim bawk.

An hringnun le piengphung hang ena hlim hmêl hmu bêklo dinga ei ring ṭhenkhat hai hi, sungrilah lawmna thurûk an kawl hlak leiin lungriltakin an hlima. Hang ena, hmu thei china inhnar um ngâwi ngâwi, hlim zing âwm deu ṭhenkhat hai hi lungriltakah an lo hlim nâwk chuong ngai kher nawa, sungriltakah mal ngâwi ngâwiin an um rawp hlak a nih. Mi rethei, sum le pai le rothil khawm nei ṭhahnemlo, khawsakna harsa ngawi ngawi, hlim ding khawma ring um raklo ṭhenkhat hai hi an hlim hlaka; mi neinung, tlâksam neilo, khawvêl hlimna po po chên thei, inhawi ti êm êm dinga ei ring ṭhenkhat hai hin hlimna thurûk an lo thlasam rawp hlak.

Hlimna le lungngaina inchenlona khawvêla hin, ṭhenkhat hlimtaka an um laiin, ṭhenkhat chu beiseina khawm nei ngam ta loa lungngai le beidawnga um an um hlaka, ṭhenkhat harsatna'n a chîm vêl laiin ṭhenkhat nuom chênnan a huolvêl bawk lei hin khawvêl hi a 'fair' nawh ka ti hlak. Amiruokchu, hringnun lampui ei hraw mêk laia ei chunga tlung dinga Khuonu ruot chu ani meu si. Hlimna nêkin harsatna, beidawngna le lungngaina hai hi ei hringnun lampuia hin ei hraw nasa lem hman hman niin ka hriet hlak.

Corona leiin chanchin mak tak tak hi ei dawng rawna, ei thla a phânga, ei lungngaia, a mak mak hi ei hriet nuoma, ei en nuoma, ei ngai nuom bawk a nih. Takinningna le nundânmawi nêkin makna le heuhuouna hi ei lâwm zâwngtak ani zie hrilfietu ṭhatak a nih. Celebrities ei ti, mi inlâr hai lai khawm hin a um mak mak hi ei lawma, hriet hlaw khawm anni bîk rawp. Maktaka mawilo le danglam, nu le pa ha'n an nau hai um dân dinga an dit teulo dingin khawsa hai sienkhawm, celeb anni leia ei chungen ta leiin an thilthaw phawt ṭhain ei ngaia ei ngaisang hlak.

Che mak, che danglam le che pui hi ei nuom zawngtak a lo ni ve hlak bawk. QC a um hi inngaisietna khawp nisi, inrui nei niawmtaka hlim dân chidangtaka la'n vei vêl dâm, la khêk vêl dâm, la'n sukphawk dam an um thei hi a mak a nih. Mipui hlak chun maktakin a mak bawk hi ei hmu nuom nâwka, mak deuin an inthang el hlak. Thlaphâng ngawi ngawiin um hai sien tina chu ani chuong nawh, amiruokchu um chintâwk hriet hi a pawimaw.

Chu makna khawvêl kara chun, QC a um ṭhenkhat chun inenkawl dân thawpik umtak kara chun an sungrila hlimna suklangin Pathien inpâka mawihnâitaka an inkhawmna hmu ding a um zeu zeu bawk. Mizoram Nunghâk pathumin an umna Kolasip Community QC pindan sungah, "Ka lawm e Lalpa i malsawmna leiin" ti hla saka Pathien an inpâkna video ka lo hmu chun ka lung a châwm hlea. Hlim âwmlona hmunah hlimna thienghlima hlimin, hlain Pathien kuoma lawmthu an hril a nih.

Hi hla hin ka lungril a themna a sawt ve taa. A thlûk innêmtak le innotak hin thluok mur (brain cell) po po hi a fâng vêl riei riei niin ka hriet hlaka. Nî sa vut vut laia thlifîm dei hieu hieua hung hrângin angin a hâdama, ngai an hawi a nih. Hla phuokmi hai hin an tawnhriet ngei naw chu hla'n an phuok ngai nawa, phuok ding khawmin tawnhrietlo chu phuok ngaina khawm a um bawk nawh. A hlathu ei hang ena, mihriem ngaia chu lawmthu hrilna ding um taluo naw sienkhawm lawmthu hrilna'n a hmang lem hi mak ka ti hlaka, ropui ka ti hlak bawk. A hlaa inthawk hin a phuoktu hringnun harsat ding zie hmu theiin a uma, hlimna thurûk neinaw sien chu dam inhâwkna khawm inhmang dêr thei dinga hringnun rinum a nih.

Hi hla, "Ka lawm ie Lalpa, I malsawmna leiin" tia khawvêlin ei hmêlhriet hi, 'Easter Brothers' tia hrietlâr Easter hai unau, James Madison, Russell Lee leh Edward Franklin haiin an phuok ana. A thu ropuitak hi James Madison Easter-in a hringnun besana a phuok a nih. An unau pathum hin hringnun chanchin mak le ropuitak an nei. James hi April 24, 1933 in Mount Airy, North Carolina hmunah a pienga. North Carolina a pieng le seilien seng anni leiin Bluegrass Music an i ti, music genre chikhat chun a hne tawl êm êma, an inhnik bawk. Kum 8 mi ani a inthawkin James chu a upa Russell-in Guitre per an chûktir ṭana, an sangpa Edward khawm an inchûktir hlak bawk.

Hla mi tak an lo ni lei manih, rimawi tieng hi an chemkalna ve hrim hrim dinga an piengpui theina ani lei mani ding, Music chu an thiem hrat hle khawm chu ni mei a tih, an inchûka inthawk kum tam an vawi hmain Beer Hotela hai hlaw tlawmte neiin an 'perform' thei nghâla. An inhlawna chun nundân ṭhalo khawm an hlawdawk sa bawka, sâwt rielloin anni khawmin zu awl an vei pha ta a nih. Suolna lampuiah hmatieng ke an pên peia. Zurui le midang sukbuoi chu an sin ropuitak a hung ni ta pei a nih. Russell lem chu kum 14 mi chau ani laiin Whiskey ṭhalo dawn leiin a hringna a chân pha vâng.

Russell le Edward chu pat siemnaa inhlaw dingin Danville VA tieng an inpêma. Chutaka chun, Russell chun vangneithlâktakin nunghâk pakhat, Biekin inkhâwm ngaina mi, nu 'gospel' deu hi a tawng fûka. Chu nunghâknu zar chun Russell hringnun khawm ṭhat tieng panin a hung danglam pei taa. ("A Nu le Pa khawmin an siemṭha theilo chu nang nuhmei a âwmnêm lem chun siemṭha naw ti nih," an ti hi a lo ni vawng kher chuong nawh ani awm hi.) A sangpa Edward le chun 'gospel band' "The Valley Quartet" chu an lo indin taa. Amiruokchu, hi hming char nei band dang khawm an lo um leiin a hnungin "The Easters" tiin an thleng nawk a nih.

Chuonglaizing chun, James ruok chu Mount Airy-ah la um zingin suol rawng a la bawl zinga. Kum 16 mi chau ani in Car an rûk leiin man ani a. Court hmaa chu an rûk niloin a haw mei mei angin inhril sienkhawm, count rorêltu hai chun an pawm thei naw leiin kum 10 sung Jail intâng dingin a chungthu an rêl tah a nih. Hieng hun lai hin James hi inkhawm ngai dêr lo, thuhril khawm ngai ngâi dêr lo le Isu hmangaina thu khawm hrelo ani leiin Pathien chu tûm ana ti hi a hriet ta naw hrim hrima, ringthlâk ani zie le ring nachâng khawm a hriet hlawl nawh.

Ṭumkhat chu tangina a ruol hai leh, Jail sunga biekinah chun an van khawm ve khieta. Thuhriltu'n a hmû an inlau leiin inbîru malam deuin thlar nuhnungtaka an inṭhunga. Amiruokchu, thuhriltu Rev C.S. Grogan-in lunglûttaka mitthli tla zawi zawia Pathienthu a hang hril chun, a hnungtaka inṭhung James chu hung khîkin "Tuin amanih a hmangai che" a hung ti ṭhuoi el chu, James chu an phuzawka. James hamhai taluo chun a kawla ṭhung pa chu a zuk bena, "Ka nu a tina ni chu" tiin fiem a hang thaw zuia. Ama hril dân chun, "Kha ṭum khan Isu chu mi chênchiltu dingin ka ngênnawa chu ka thlâkhla a, amiruokchu ka ringhlelna chun ami hne êm leiin ka ring theihlawl naw nih," a tih.

James chu ringnaah a hrat taluo lei khawm la ni chuong kher loin, iengtin tin manih a hung insiemṭha deu deua. Kum 10 sung intâng dinga ti kha nungchang ṭhat leiin kum 5 hnungah insuo zalên ani tah a nih. Mount Airy a inbêngbel zâi a rêla amiruokchu a upa Russell chun an sangpa Edward leh an inbêngbelna hmun Danville VA tienga insawn phei ve dingin a va fiel nghâla. Tângina a um laia Rev. Grogan thuhril kha a theinghil theinaw leiin hi khuoa hin Biekin pakhatah inlawi lûtin, a lungril le a hringnun po po chu Pathien kuta an hlân taa. Ama hril dan chun, "Hi hmun hi a nih lawmna famkim ka hmuna chu" a ti nih. Nuhmei neiin sungkuo an din ve ṭan ta bawk.

Mani ṭhatlai le vanglaini po po deuthaw suol rawngbawlna dinga hmangtu James hringnun chu a la danglam chuong thei tak tak naw a. Nuhmei neiin nau dâm nei ta sienkhawm, retheina le harsatna chun a la fe hmangsan thei tak tak chuong nawh. In khawm nei mumal loin, pindan pahni chau umna thlakhata Dollar 10 man chu an hluo a. Inhlaw hlak sienkhawm, inhluoman a dai ṭâwk ṭâwk chau hlak. Retheina leiin a lungril sâwl hle hlak sienkhawm, a ring Pathien chu ringthlâk Pathien a nih ti a hriet chieng ta êm leiin nitin biekina ṭawngṭaiin a fe hlak a nih.

Hieng khawp hin retheina'n thlâkbûk sienkhawm James chu a lunghnuol pha ngai nawa. Pathienah a ringna an nghat tawpa, lungawitakin iengkim a hmasuon hlak. Hieng ngirhmun retheitak le harsatak hai lei hi an nawm, Easter Brothers hai ta ding le Khawvêla ringtu hai ta dingin inpâkna hla ropui, "Ka lawm ie, Lalpa I malsawmna leiin" a lo pieng chu nih.

"While the world looks upon me
As I struggle along
They say I've got nothing
But they are so wrong
In my heart I'm rejoicing
How I wish they could see
#Thank you Lord
For your blessing on me!

There's a roof up above me
I've a good place to sleep
There's food on my table
And shoes on my feet
You gave me your love Lord
And a fine family

I know I'm not wealthy
These clothes, they're not new
I don't have much money
But Lord I have you
And that's all that matters
Though the world may not see"

Eini hai khawm suol hin ami sukbuoi rawp hlaka, hrat châng nei ve hlak bawk in la khawm, mihriem theina ringawt suonga ei dolêt rawp leiin hnena ei changzo ngai nawh. Chu lei chun beidawngna le lungngaina'n ami thlâkbuok rawp hlak a nih. James ruok chu a huntakah Pathien tieng a ngha kîra, Pathien chu ringhlel ruol an nawzie a hrietchienga, chuleichun iengkima lungawi a thiem a nih.

Mi hlawtling le vangnei po po hi an hlim vawng chuong naw a, mi hlawsam le vangduoi po po an lungngai vawng chuong bawk nawh. Hlimna thurûk neitu le neinawtu inkâr hi a hla êm êm a nih.

Nun hi an dang thei êm êma, ṭhenkhatin lungngaina hai an phur rik êm êm lai, ṭhenkhat ruok chun an phur zângkhai êm êm thunga. Lungngai êm êma nun rikbûr dinga ei ring hai khawm an lo zângkhâi êm êm hlaka mak ei ti rawp hlak a nih. Hlim êm êm dinga ei ring hai khawm an lo hlim taluo nâwk chuong ngai kher nawh. Hringnunah lungawina ding hmu dêrlo khawm hi an tam nalawm eh.

Mi neinung, mi ropui, mi thilthawthei le mi inlâr hlim êm êm dinga ei ring hai hi an hlim chuong nawa, an beidawngin inruithei suokah a ṭhen an intânga, a ṭhen chu mani an insukhlum rawp bawk ani hi. Hausakna hin hlimna famkim an tlun chuong nawa, retheina hin midang inhnarna ringawt antlun chuong bawk nawh. Hi khawvêl inkawkaltaka hin Lal David-in Thuneitu ropui kuoma a lo ngên ngawng ngawng "Damlai ni hai tiem thiem dân min chûktir la" a lo ti anga hringnun tiem thiem hi a lo pawimaw hle a nih. Tirko Paula'n "thil tinrêng le thil po poa tlai le phîngṭama um dan...ka hriet suok tah" a ti anga nun dan thiem hi a va pawimaw ngei.

Hringnun tiem thiem tu ta ding chun rinumna kâra khawm lawmna ding a hmu rawp hlaka. Ei vângduoinaa insukthlasiet rak nêkin, ei malsawmna dawnga lawmthu hrilna ding hi a lo tam lem rawp hlak. Ei vângduoina ei hmu lien taluo hin ei vângneina ei hmu ṭhel rawp a lo nih.


14/06/2020

NU HLUTNA LE PAWIMAWNA

No comments

May 10, 2020

~ JL Fimate

(Liemtah kum 2016 Mother's Day-a 'Nu Hlutna' ti thupui hmanga kan Kohran-a short-speech ka hril, kum 2018 a phuisui le kimchang lem dinga ka ring anga seitaka ka tuihni hi, Mother's Day le inzawmin ka hung phawr lang. Chuoiloa mi hmangaia, lungrila mi'n vawi zing hlaktu, ka hmangai lêt hnelo ding le ka rul sêng lo ding, ka Nu tadingin kan hlan.)


("Nuhmei, en ta, I naupa kha" - Isu ~ Johan 19:26)

Pathienin mihriem hai a hmangaizie, Frederick M. Lehman hlaphuok 'The love of God is greater far' ah alo inzawt "Pathien hmangaina ziek dingin iengkhawmin dawl naw ni" ti le, W.M. Thackeray in, "'Nu' ti hi naupangte hai hmur le lungrila Pathien hming ani" a lo ti hai hi kei kawp chun ei i hriltum 'Nu Hlutna le pawimawna' hi hriet sêng, hril sêng le hril thiem ruol ani naw ding zie a chieng em em. Chuleichun, Insung, khawtlang, ram le hnam le Pathien Rama an pawimawna le hlutna tamtak hai chu, lungrila ei ngaituo suok thei tawk hai chau ei suklang tum ding nirawseh.

Nu hi Insunga a pawimaw em em. Insunga a sinthaw popo thlai suong, puon sawp le a dang dang hai kha chu, a pawimawnaw lei niloin, ei hrietsa seng tho ani leiin hrilsei țulloa ngaiin maksan el ei tih. Nu hi sungkuo uop lum tutak anih. Naupang in anlawi phaa a zawng hmasatak chu 'Nu' ani hlak a, in a zuk lut char hin a ko tei tei hlak. Ina Nu a lo um naw chun naupang lawm a kim thei ngai naw a, an thlei ngai nawh. Nu hmangaina chun nau hai tadingin a chanai an hlân ngam a, chu chu Nau khawmin an hriet kar leiin, Nau tadingin Nu hi insêktheina, thlamuongna le hlimna ani. Zana naupang mang a siea thlan phulchupa an țhanghar huna an ko hmasatak hlak chu Nu an nih. Nu hmel an hmua, a rawlri an hriet pha an thla a muongin an lung a dam huoi huoi hlak. Ziekmi ropui Victor Hugo khawmin, "Nu chawnban hi zainema sip dinga induong ana, chutaka chun thlamuongtakin naupangin imu an tu hlak" alo ti hrim anih.

Nu chun hmangaina leiin a nau hai tadingin rinum po po tuor an huoma. A nau hai hlimna ding ani phawt chun rinumna nasatak khawm lawmtakin a palthlang ngam a nih. Hmangaina leiin a thei bak bak thaw khawm an huom hlak.

Nu a lawm chun insung a lawm a, nu a ngui chun insung a ngui hlak. Nu an nui chun insung an nui a, nu a țap ruok chun insung a țap hlak. Nu hlimna chun sungkuo a sukhlima, sungkuo hlim chun insung a sukinhawia, insung inhawi chu nauhai tadingin Hnuoi-Vanram ani. Nu hlimna chu nauhai tadingin hmatieng beiseina nasatak petu le chawkphurtu ana, nau hai nun nghaisan ani. Honore de Balzac chun, "Nu hlimna chu kawlphe mei ang ana, hmahun ding a êna, hun liem hnung hai khawm hung elkhalin sungkuo nunhlui ngaium tak tak hai a hung ênsuok hlak anih" alo tih.

Sungkuoțha, sungkuo nunmawi indin dingin Nu an pawimaw. Insunga thuneitutak chu Pa ni hai sienkhawm Nu'n a thlawp naw chun an hrat zo nawh. Insung khawsak sukhmuingîltu di'n Pa an pawimaw, amiruokchu sungkuo nun sukngîltu ding le sungkuo nundanțha invawngtirtu ding ruok chun Nu neka pawimaw lem tukhawm an um nawh. Nau hai chunga hrietthiemna, hmangaina, zaidawna, zainemna le zangaina nasatak an inlangtir rawp hlak leiin, Pa nekin Nu hi nauin an nêl a, nu inchuktirna hi nau haiin an zâwm nuom bik a, an nungchang an entawn nuom bik bawk. Chuleichun, nau hai entawn dinga țha nundan mawi le hawiher mawi an vawng zing a pawimaw. Nuin nun hawihawmtak a kengkaw chun nau hai nungchang khawm a mawi hlak. Hieng lei hi ningei a tih hnamvar hmasa hai chun "Nu hai hi sungkuo lairil an nih (Mothers are the nucleus of the family)" anlo ti nasan chu.

Nu'n a uoplum peilo le a uoplum hnelo sungkuo chu sungkuo mumal an um ngai nawh. Solomon-in "Nuhmei var taphawt chun a in chu a bawl a, Nuhmei invêt ruok chun a kuthaiin a țhiek hlak" (thuvarhai 14:1-2) a ti angin, Pa țawmkai beklo umna insunga khawm nisien, Nu fel le țhain a enkawl ani phawt chun insung an hawia, sungkuo indar el thei ding khawm hmangainain a kei khawm hlak. Nu țhanaw insung ruok chu an dar hlak.

Naupangin buoina le harsatna an tuok changa an intlunnatak chu Nu anni rawp hlak a. Pa kuoma an hril ngamlo khawm Nu kuoma chu ngaingamtakin an hril hlak. Nuhmei tading lem chun Nu chu an ruolțhatak, thil iengkim an hrilpui thei, iengkim an tlunna ani. Buoina le harsatna intlunna ding nu fel le țha umlona sungkuo, Nu'n a uoplum hnelo sungkuo an tam leiin thlangtieng (western) rama hai khun Sungkuo mumallo (Broken Family) an tam pha hrim ani. Chu lei chun sungkuo țha, sungkuo nunmawi le Kristien sungkuo indiktak indintu ding chun Nu an pawimaw em em.

Khawtlâng le Ram le Hnam damna ding le hmasawnna dingin Nu an pawimaw hle bawk. Anthropology le Sociology inchuktu hai chun, "Khawtlâng innghatna lungphum pawimaw chu Sungkuo ani (Family is the cornerstone of society)" tiin an inchuk hlak. Khawtlang le Ram le Hnam damna ding le hmasawnna ding chu sungkuoa an nghat a, chu sungkuo chu Nu a annghat nawk sawng leiin, Nu hi a pawimawtak ani nawk a nih. Khawtlanga Nu zalenna ram, an ngaidan le khawsak dan engthawlna ram, taksa hratnaw lem ni hai sienkhawm inza derna bek peka an umna ram hai chu ram hmasawn le changkang anni hlak. Nu zalen lo na ram, hmusit le endawng an nina ram, tâng anga an hringnun hnengde thlat an nina ram hai chu ram changkang le hmasawn an um ngai nawh.

Ram hmasawnna hi nu in nau a enkawl dana nasatakin an nghat. An enkawl thiem chun ram sukhmasawn theitu ding nau hmangthlak tam tak an hung indâwn suoka, an thiemnaw ruok chun ram sukngetu ding an hung suok țeu thung.

Muslim tamna ram hai khu ram changkang an vâng a, hma khawm an sawn hratnawa, abikin Islam danin thuneina hmawl a vilikna ram hai lem khu chu an lan thim hle. Hi hi asan pakhat chu nuhai khawtlanga an intar lei ani. An zalen nawh. Hnengde an nih. Hi lei hin an inringzona a tlahnuoia, thiemna (education) an tlasama, nau enkawlna kawnga baksamna nasatak an nei pha leiin mi rilo tamtak an chawm liena, an ram fa sietu an hung ni pei a nih. India khawm Independent hma khan chu hnufuolna khur thima a pil rie rie a, Pu Gandhi rawia mitin tadinga kawng tinrenga zalenna dar an vuoka inthawk khan, khawvel dang el phak khawpin hma a hung sawn thei chau ani. Nu khawm an hung zalena. Nu hlutna le țangkaina hrethar peiin ei hung țhanghar deu deua, zalenna ei pek tam deu deua, chutaka inthawka huoisenna inchawa an theina popo a hma an hang lak tak tak chu varna le thiemna'n an lungril an sukhausa a, ram le hnam an chawisang baka, pasal khawm an khûmkhêl vâng vâng el ani. An thiemna le varna leiin an sin pawimawtak nau enkawl an zeia, sungkuo an uoplum thiema, ram le hnam tadinga țangkai nau fel le țhatak tak an hung chawilen bawk. An theina hre chiengtu Gandhi'n, Independent Movement a țhang dinga alo fiel mawl mawl kha thil awmlo alo ni nawh. Amiruokchu zalenna puonbât lien chuongliem bât a, Social thil po po khawm bât khum vawng tum Nu insuklulawk taluo, insung puotienga mawphurna lakzau tum taluo hai chu mit kham an um deu hlak.

Ram le Hnam hmasawnna le changkangna hi mihriem thiemna le varna a an nghat nasa bawk. Mithiem (educated) an tam po leh hnamin hma a sawn hrat a, mithiem an thlawm chun hmasawn antak em em. Mithiem tamtak sersuok ding chun Nu haiin thiemna (education) an nei phawt a pawimaw. Nu hi naupang tadinga zirtirtu hmasatak ani a, damsunga pawimaw ding, a hriet le thiem popo chu nau an inchuktir hlak. Naupang skul kaina hmasatak chu Nu êlpui a nih. Naupang chu mi thudu (curious) tak anni angin an indawn popo Nu'n a hrilfie thei vawng chun, an tha a fâna, hrietsap pei nuomna'n an sip a, inchukna tienga inhnik dingin an tha a suktho zuol hlak. Mithiem sersuok ding chun Nu'n an hnikpui hle a ngai bawk. Nu'n thiemna a tlasam chun inchuktir ding a hriet thlawm a, an chuktir thiemnaw a, an inchukna kawnga a sukthafan thiemnaw a, an hnikpui tak tak ngai bawk nawh. Chu chun thiemna tienga inhnuoina a ra suok a, a pâp chu ram le hnamin a tuora, hnung a tâwl deu deu hlak. Hi kawnga Nu hai pawimawzie hriechiengtu Brigham Young chun, "Pasal lekhathiem I siem chun, mithiem pakhat I siem ning a tah. Nuhmei lekhathiem I siem chun, mithiem țhangkhat I siem anih" alo ti hiel anih.

Bible a nu pawimaw tak tak Rahabi, Hagar, Lalnu Esther le a dang dang hai zarin thina ruoma inthawkin mi tamtak an dam suok a, Hnam an ngirsuok bawka, Hnam boral el ding khawm an himpha bawk ani. Khawvel pawrchena le hurherna kara, nu invawng thienghlim le fel, Pathienin a naupa piengna dinga a serhrang, Mary a chun Isu a hung insienga, a hung pienga. Chu zara chun ringtu taphawtin suol laka himna, vut aiin parțhi, lungngaina aiin hlimna, chatuon thina aiin hringna, ei hmuin ei chang chau ani hih. Pa rorum le ralhrat, salțha ruol tharum hmanga khawvela rorel tum Napoleon meu khawmin Nu hai hlutsakin, "Nu țha mi pe unla, Ram ropui indin pek ka ti cheu" a ti leiin, Ram le Hnam dawmsangna dingin Nu pawimawzie le hlutzie a sukchieng em em.

Kohran le Pathien Ram suklienna dinga 'Missionary' pawimawtak chu Nu anni bawk. Billy Graham nuhmei Ruth Bell khu, Pathien tadinga ramthima missionary-a fe nuom ani hlak. Amiruokchu Billy leh an hung innei hnung khan nau panga zet enkawlin sungkuo rawng a bawl ta char char lema. Hi kawnga hin a lung a awinaw hlak am ti thu an indawnna a chun, "Pathienin sungkuo ringum le țhataka enkawltu ding, Billy nuhmei ding le nau malsawmna kan nei hai taksa le thlaraua lo chawilientu dinga ami ruot reng nidingin ka ring tah. Inkhatnu sin ringumtaka thaw khawm hi Pathien rawngbawla kan ngai" a lo ti anih. A hril țha em em. A nau hai suol tieng lo inherhem pal ve zeu zeu hai sienkhawm tuhin chu Lalpa rawngbawltu ringum anni vawng tah. Ringna le thlaraua naupang an ințhanglien peina dingin Nu-in Pathienthua a țawiawm zing le an chuktir a pawimaw.

Nu țhenkhat insuk thlarau chang rawn bik deu, insung ngaisak nachang hretah derloa, a sun a zana chawibiek hun hmanga khawlai dung le vang hrut vel an um. A enkawl dinga pek a insûng chân si sien ieng lawmman am dawng chuong a tah? Hieng anga khawsa Nu țhenkhat chun an nau hai chu Pathien mawphurnaa an sie tawp hlak. An ringna a țha ang reng!! Amiruokchu, Nu mawphurna theinghil rakkhawpa thlarau chang chu thlarau indiktak ani thei ding am anih? Ringna indik ning a tih? Nu an nina anga an mawphurna an sirsawpa, an hlutna an hnephnawl bawk. Rila ra malsawmna petu le Kraws lera inthawka, "Nuhmei, en ta, I naupa kha!" ti tu khan iengtin am ngai hrim a ti âw? Mawphurna peka ei um ringumtaka hlen hi ei hlutna ani si a. Nu hi sungkuo lairil ani thlat leiin, Nu'n thlarau indik a chang chun khawlai dunga khek indur chau inhawk loin, a insung ngaisak a tah, a thilțha chang chu a insunga inder a tah, a nau hai chunga khawm a par suok ngei ding anih. Chu chu Nu mawphurna liu liu a nih.

Hrietnavar hmanga suirilmi hai hrildan chun, inthlasawngnaa hin Pa nekin Nu zuk puo theina ding thil hi nauin a kawl rawn lem leiin, Nu nungchang a sie nisien a țha nisien nau ha'n an entawnin, an lak nuom lem hlak baka Pa nekin Nu thu hi an zâwm lem hlak, an tih. Pa zilna nekin Nu zilna'n lukhawng a nei lem rawp hlak bawk. Nuin nau kuoma thucha an fui hai, a biekna țawngkam, a țawng dan, a nungchang le a khawsak dan hai chu nauin hung entawnin a hung hmang ve peia, a lungrila khâwlkhâwmin a nun khaltutak a hung ni pei ani. Hla phuokthiem Henry Ward Beecher chun, "Nuin nau an awina hlathu hin, an damlai lamtluong hrawna tinrenga a zui peia, an thi chenin" alo tih. Nau hai taksa tienga an ințhanglien dungzui ang peia ringna tienga an hratpeina ding le an kalchawi pei dan ding inchuktirtu, kawkhmutu le entawn ding țha le pawimawtak chu Nu an'a. Kohran le Pathien ram suklienna kawnga Nu hi ban pawimaw, innghatna thlak le Siemtu siehlaw pawimawtak a nih.

Nu mawphurna le pawimawna hi a tam a, Nu le nau inlaichinna khawm a nasa leiin, Nu in nau chunga a mawphurna a phursuok hnenaw hun um hlak ngei a tih. Nu lungninaw hun um hlak a tah, lungsen leia mawilotaka zuk țawng le châng nuom hun nei hlak ngei a tih. Nau lulul hun, mi thu hrim a ngainaw hun um hlak a tah, amiruokchu mi nungchang, abikin a țhanaw tieng, a entawn tum zing hlak ding ani leiin, Robert Fulghum chun, "Naupangin i thu an awinawnaa chun beidawng naw la, i nungchang iengkim entawn dinga an enthlak zing che kha beidawngpui lem rawh" alo ti anih. Chu chu mawphurna hlu, harsa le pawimaw bawk si chu ani.

Vawisuna nu hai hi zinga le zingnawk khawvel nundan siemțha theitu anni leiin, an hlutzie hai hre zingin, Insung, Khawtlang, Ram le Hnam le Kohran tadinga an pawimawna hai hi, țha le fel taka an hlen suok thei peina dingin, Pathienin taksa le thlaraua hratna thara inthuomthar pei ding cheuin, ka ditsakna kan hlan cheu.

Nu popo Mother's Day Chibai. Happy Mother's Day.

SANTU KAN NGAI CHE

No comments

April 30, 2020

~ J.L. Fimate

Thina! Thina! Thina! Thina hi lo um rawp ta hlak nisienkhawm tulai nana na chu thina hi hnuoi hringnun tienami ropuiah a changtutak ani tlat! Thilthawtheitak hung niin, riva khawm a siem na vet vet hle. Hnuoi kiltinah thina'n a thla chau zâr loin a zûnzâmin a chênchila. A zûnzâm kâwlhnâm ngeitak chu kil le kapah a veivêl vut vuta, hlo vât ang takin mi a vât thlûka. Hringna a hea, a têl têlin nitinin a dawl liem puot puot a nih. A dawl rawn po leh hringna a he deu deu mani aw ti thei khawpin nitinin a dawl rawn deu deu bawka. A tûr kut deia inthawka inhumhim dingin thawthei ei nei tlâwm hle.

A nîphung hrimah thina hi a râpthlâka, a naa, mi a râpa, hril a haia, tuorhlâ a uma, a vângduoi thlâk hle. Chuong lai zing chun, tulaia thina hi chu a râpthlâk bîka, a na bîka, mi a râp bîka, hril a hai bîka, tuorhla a um bîka, vangduoi a khawm a vângduoi thlâk bîk zuol. Ran pûl angin mi tamtak an pûl tup tupa. Arte thi an ti angin mi tamtak thina'n a lên hmang duoi duoi a nih.

Thina'n a lên hmang hai chu inzana nuhnungtak pêka ṭhataka inthlâ thei an ninaw a, uluk taka vûi thei anni naw a, sûn thei an ninaw a, hmangaitu le ngainatu haiin an ruong an kîl thei bawk naw a, ṭap hla an inzâwt khum thei bawk nawh. An ruong chu inluma khawm inlawi lût ta loin, damdawi ina inthawkin a fîmkhur thei ang tâwka nasaa fîmkhura sawngbawlin an kumkhuo chawlna ding hmun thlânmuol tienga phur liem nghâl an ni hlak. Makhât a khawm makhât takmeua thina vadunga liem an nih.

Thina'n ro a rêla, a thuneina chu tukhawmin an inchupui thei nawh. Nunrawngtakin ro a rêla, ram a lâka, râl a hnea, khawvêla thuneitu hai po po a hmaa an tlâwma, an lu a sukhai nasa hle. Hne tumin ṭhang la hai sienkhawm a tûr hnetheitu le dolêt theitu an la um hri nawh.

Ram hmasawn le changkâng, hausa le thilthawtheitak tak le hmêlma sawihning ruol ni lo ding khawpa ngheta ngîr anga inlang hai khawm thina hrî chun a sâwi hnîng dur dura. An ṭhuoitu ropui hai khawm an hamhaia, an ta dinga hmingsietna a va ni ngei deh! Iengkim thawthei taa inngai an ram mipui hai ta ding khawmin chu vângduoina chu a beidawngum thlâk ding bâkah, thil inzakumtak ani ngei ring a um. Thina tûr hmaa hin thu an nei ta bîk si nawh.

"Saulain a sânga sâng a thata, David-in a sînga sîng a that a" ti kha chu thina râpthlâk tûr - Corona - hmaa chu nêp tak a nih. Hi thina tûr Corona hin chu a makteduoi têl a mana, a nuoia nuoi têl an awr le an chuopah hai hmerin a hmêr hlum bawk. An dar zau hrata, hmun râlmuongum le hmun him a um ta naw a, hmun râlṭitna hmun vawng ani tah. Khawvêl pumpui a rûna, mitin a sukṭia, thlei bîk rêng a nei bawk nawh. Mi dum le mi ngo, mi hrat le mi derdêp, a hmei a pa, a tar a zuor, a lien a chîn, a hausa le a pasie, ringtu le ringnawtu, vai le sap, phaimi le tlângmi thlîr bîk a nei nawa, a man phâk phâk a mana, a hruol zêka, a thei zât zât a sâwk hlum pei el a nih.

Khawvêla ram ropuitak le hrattak USA a khawm 'test' makteduoi 5 chuong an thaw hnungin mi makteduoi 1 chuongin an invawi hmusuok ana, mi 61,000 chuongin an thi phâ ta bawk. Ropuina, hausakna, hratna le thilthawtheina'n hi thina tûr hma bulah thawthei a nei tam nawh. Spain a chu mi 2 lakhs chuongin an invawia, mi singhni sangli chuongin an thi pha tah. Italy a mi singhni sangsari chuongin an thi pha taa, UK a mi singhni sangruk chuong an thi ta bawk a nih. India a chu 7 Lakhs chuong an testna a mi singthum sangthum chuong an vawi hmu suok a na, mi sangkhat chuongin an thi pha ta bawk a nih. (A la pung zing.) An ṭanna hmun China a ruok chu mak ang reng takin (official record dungzuiin) mi 4633 chau an thi ve thung a nih.

India a khawm nitinin zieum tieng nêkin zuol tieng a la pan char chara. A hri invawi an pung tuol tuola, a thi an tam deu deu bawk. Inkhârkhip inthlazal châng neiin, mipuiin thla ngamna deu nei ta inla khawm inkhârkhip ṭantîr lai nêk khan a ṭiumna a zuol deu deu lem a nih, ti hriet a pawimaw. Ei ṭhenum State le ei state a hai khawm an vawitu an um ta zinga, enkawl mêk an nia, a dam an uma, a thipuitu khawm an um ta bawk a nih.

Ei tlângram sangsetak a hung hnai tuol tuol chu an taa, ei fîmkhur naw a, invêngdân ding sawrkarin thu an suo hai zâwmloa, ei zuinaw chun mihriem pûlhri ṭibaiumtak thina tûr hin ei tuol zawlah nuom a la hung tawl ngei awma, ei ngalah mi khawngin ami la hung khawng tlu zawt zawt el thei ding a nih. Eini hnam thlawmte chau ta ding hin rapthlâktakin a rapthlak taluo ding ana, ngaituonaa ngaituo ringawt khawm hi ṭi a um tieng pang hiel a nih. Tu chen chena ṭitna châng le fîmkhurna châng la hrenawtu hai hi mi danglamtak an ninaw khawma, huoisenna invêtthlâktak nei ni mei an nih. Indona hmunah tukhawm râl hmaah an ngîr vêl vûl ngai nawh.

Khawvêl pumpui hmêlma lientak chu mitlâwnga hmu thei ruollo khawpa chien ana. Chien hle sienkhawm a kuthnung hnuhma ruok chu a turu hle el bawk si. A dona ding damdawi hlak hmu suok a la ni bawk si naw leiin a rûktein na ṭak siin mi a rûna, khawvêl chun ei thawhla hle. Ei thawthei um sun chu inbi hmang san tum ania, chu lei chun khawvêla ram tam lem hi an inkhârkhip (Lockdown) a nih. Mani inah intawm sengin, thaw neiloin khawvêl khawm ṭitna leiin a re khupa. Rev. Thangngur-in, "Hmunser am a lo ni tah kan siengna hnuoi ram hi? Ka chung tûrni kâwlah hung suok tininkimin, Rinumna le lungngaina'n an mi bawm." a lo ti kha hnuoi ṭawngsephura hin ei nunpui rawp nisienkhawm tulai chu namenloin ei nunpui nasa zuol.

Ram hmasawn haiin an do hnelo thina tûr hi, ram hnufuol hai lem chun ei lel dêr sa a nih. Ei tuolzawlah mi la rûn naw sienkhawm, a mi rûn le rûn naw khawm hriet nghâl thei ani naw leia invêngnaa inkhârkhipna leiin a bebawmah ringawt khawm ei lo buoi ta êm êm ringawt a nih. A hrik inbi hmangsan a ṭul bâkah, nitina kutsin thawa fâk zawng ei la tam leiin fâk le dawnah ei buoi ta êm êm nghâla. Ṭâm leia thi khawm ei um ta hiel a nih.

Sin thaw ding a um nawa, sum hnâr a boa, fâk ding tlâksam ei tam. Sum nei rêng inla khawm dawra umsun fâk le dawn man hlak chu insâng ram panin a vuong kai vur vur bawk si. Sum a heka, tlâksamna chu ei hmakhuo tho a nih. Ei châk êm êm Kuva, Shajaan, Talab, Khaini hai khawm a man a tam ta êm êma. Shikhar bawm lien khawm bawmkhat Rs 90 a tling tah an nawm a nih. Ei ṭûl êm êm Bufai le Hmeruo man khawm a tlawm hran nawh. Sawrkârin a mipui suongsam hai a ngaituo leia fâk ding a sem hai khawm duâmna leiin mi ṭhenkhat chun buoi phana'n ei hmang ta bawk.

Inkhârkhip hin 'psychological effect' khawm a pêk nasa êm êm niin an hrila. Insunga tharum insuona khawm a pung an tih. Hrik invawi ringhla leia Quarantine a sie hai khawm ningintel, inlau le beidawng taluo leia mani lo insukhlum tum khawm an um niin an hril bawk a nih. Nat le thi inlau siin thinaa bawk lungkimna an zawnga, thina hin ami sukchiâia, ami sukvêt nasa hle chu ani hi.

Hienga khawvêl buoi nuk nuk le thina tûr inlêng vêl kâra ka lungrila hung inlang rawp hlak pakhat chu British dramatist ropui James Shirley'n kum 1659 a a drama "The contention of Ajax and Ulysses for the Armour of Achilles" a an chuonsa "Death the leveller" ti poem kha a nih. Philosophical poem ani a, Middle age hun laia an ngaidan inlâr êm êm: 'thina hin mitin hi intluktlângin a siem a nih,' ti chu mawisi, râpumsi, inrilsiin thumal naltaka remkhawmin a hung puong suok a nih. Thina chun mihriem thilthawtheina, ropuina, chapona le uongna po po chu sirhriel vawngin, hnetu ropuitak, a ângsunga chun mitin an intluktlâng zie thu a hril.

"The glories of our blood and state
Are shadows, not substantial things;
There is no armour against Fate;
Death lays his icy hand on kings:
Sceptre and Crown
Must tumble down,
And in the dust be equal made
With the poor crookèd scythe and spade.

Some men with swords may reap the field,
And plant fresh laurels where they kill:
But their strong nerves at last must yield;
They tame but one another still:
Early or late
They stoop to fate,
And must give up their murmuring breath
When they, pale captives, creep to death.

The garlands wither on your brow,
Then boast no more your mighty deeds!
Upon Death's purple altar now
See where the victor-victim bleeds.
Your heads must come
To the cold tomb:
Only the actions of the just
Smell sweet and blossom in their dust."

A hlahril khi ei thei ang angin zuk hrilfie tum inla. Mihriemin chithlaa inthawka ropuina ei sawm le ei nina uongpui hi umzie a umnaw ziein a ṭana. Lunginsietna neilo thina tûra inthawka mi humhim theitu ding râlthuom a um naw zie dâm. Intluktlângna siemtu ropui thina kut dei chun Lal ropui le Nuizatbur mei mei chungah inang rawngin a kut a thlâk hlaka, Lal thuneina hmawl le Lallukhum hai chu hnûk tlain, hnuoi pil lai chun huonsin thawtu kawite le tuthlaw hai leh intluktlângin a siem hlak a nih, tiin an zawt.

Chun, Khawvela hnetu nina le hlawtlingna hai khawm hin thina hmaa chu kawngro an suknaw zie a hril bawka. Mi ṭhenkhatin indona hmunah hmêlma hnein, lu tamtak lain, chawimawina nasatak dawng hlak hai sienkhawm, thina hmaa chu anni ngei khawm la tlawm ngei an tih. Chuongchu, nisienlakhawm thithei mihriem hai chu ngaituona neilo ramsa ang elin anni le anni lan theidain, an lan thattuo zing hlak sia, a ti bawk a nih.

Hratna le huoisenna hai khawm boral a ta, hratnaw le chautakin la thi seng ngei ei tih. Chawimawina ei dawng hai chu an mawina hung boin la ṭuoi a ta, hnena le hlawtlingna ei dawng hai chu theinghil ni la um ngei a tih. Ei mawina hai ngei khawm hung dâng a ta, hrietthâm ni lo ei thuok nuhnungtak chu inthuok suokin dâhlawpin thina kuom tieng chun lan vâklut ngei ei tih. Thina inthawina dawkâna chun tukhawm miropui an um ngai naw a. Hi hmuna hin hnetu khawm chu tuortu a hung ni ta hlak a nih. Hnetu khawm inhlân a hung nia, a chantawk thlân rê taka chun inthla liem ani hlak a nih. Ei inṭanna pilvuta chun kîr nâwk diel ei ta, mi fel hai thilṭha thaw ruok chu chu pilvuta inthawk chun hung pârsuok a ta, kumkhuoin a rim inhnik zing a tih, a ti nih.

Hi hlahril hi ka lungrilah a hung inlanga, ka ngaituo zui châng chu ei tulai khawvêl boruok leh inhme hi ka ti êm êm hlaka. An hme lei taka lungrila inlang khawm ani el thei. Pasietna le chauna'n thina tûr a hnenaw ang bawkin, hausakna le thilthawtheina khawmin thina tûrin a ngam bîk chuong nawh. Ei hun pal mêk le hi hlahril ka ngaituo kawp hin, thina hin mi a thlierhran naw zie hi a min hmufie zuol tir hlaka, chu thina a inthawk chun tukhawm ei fihlîm bîk naw zie a mi'n hmu chieng tir bawk leiin uong le chapo ding ei ninaw zie a mi hril a nih.

Chu thina râpthlâk chun a hma nêka râpthlâkin tulai hin khawvêlah ro a rêl zinga, khawvêl a suksiet mêka, dama la um hai khawm tuorna dang dang a min tuortir mêk a nih. Khawvêl pumpui an inkhârkhipa, thilman a hung kaisang (Inflation) nasa ta êm êma. Hieng hi ani leiin midawnril hai suirilna chun History phêkpui an phêt kirtir naw thei nawh.

University ropuia Professor hai khawm TV news channel hriltlângnaa hai an ṭhanga. Kum 90 liem taa thil lo tlung ta hai dâwnkîrin, tulai thilumzie hai leh suimatin thusep tamtak an ziek tâwl bawk a nih. Chu thil tlung chu Great Depression (1929-1933) kha a nih. Thil um dân an enkhi vêl hin, Corona Virus lei hin khawvêla hin Economic Depression hi tlung thei nawk ngei dingin mithiem hai chun ringna an nei a. A danglamna umsun ding chu, Great Depression khan ram hmasawn hai chau a sukbuoia, Corona leia Depression tlung ding ruok hin chu Khawvêl pumpui a sukbuoi ngei ding a nih, an tih. Agriculture, Factory le Industry a hai sin sukchâwl vawng ani leiin, ṭhenkhat chun ṭam nasatak a tla khawm an ring bawk a nih.

Corona leiin khawvêl pumpuiah mi makteduoi têlin sin an chân tah. Hi thil hin khawvêl hmuntin ramtina 'migrant workers' hai a sukbuoi nasa bîk. India a chu hun dang nêkin 'unemployment rate' an sâng zuol hle bawk a nih. IMF chun Lockdown leiin kum 2020 hin world economy hi 3% in a tlahnuoi dingin an hril. China a thil um ngai zen zenlo, March thla sung khan sin chân leia nuorna vawi 50 lai zet a um niin Hong Kong based NGO pakhat chun a hrila. Sin chân leiin buoina a pung hle tina a nih. Coronavirus in Global Economy a suksiet dân enin IMF chief economies Gita Gopinath chun khawvêlin $9 trillion vêl a sukhmang phâk a ring. Chu umzie chu corona virus bo hnung hin khawvêl chu economy ah a buoi hle ding a nih ti hmu thei a nih.

Thilsiemna hmun hai khâr anni leiin, sumdawngna chu a tlasie hlea. Sin neinaw leiin 'Isolationist le Protectionist thinking' a hung irsuok ṭan mêka, a bîkin Trump US ah a nasa zuol, chu chu Hitler hun laia Germany um dan char kha a nih. Hieng 'protectionist thinking' lei hin khawvêl ram tamtak chun China-ah an innghat nasa taluo leiin Corona Virus in an ram a suksiet nasa niin China an intum tah a nih.

Hieng ang ngaidan hung pieng suok lei hi an nawm dawnrilmi Yuval Noah Harari le Gita Gopinath haiin buoina lienlem hung suok thei dinga inthawka fimkhur hle dingin khawvêl an infûi mawl mawl nasan chu. Khawvêl ṭhuoitu hai an fîmkhur naw chun khawvêl hin Corona nêka sietna nasa lem a hmasuon mêk zing thei. Chu sietna chu indona râpthlâk a nih. Buoina pakhatin buoina dang dang a sawmsaa, buoina danga chuongkai thei zing ei ni bawk.

Titanic lawng chu a sie ta hle khan, hlimhlawp chênna le khawvêla thil inhawi po po umna hmuna ngai lawng ropui, pil theilo dinga hril hiel chun beisei a phâk ta nawa, an hawina po po pum chun tuipuiah a pil ta ding ana. A sunga chuong hai chu an thla a phânga, thi ṭiin an inthina, an khêk chêl chûla. Hieng lai taka lawnga rimawi remtu hai thlamuongna rimawi rem chu iem ei ti chun, "Nearer my God to thee, nearer to thee" (Lalpa ka hung hnai i, mi lo lawm rawh) ti kha ani dai a nih. Mipui hai chu an ngainuom hlak hlimhlawp rimawiin a sukhlimzo ta nawa, thina khotlânga chun thlamuongtu ding chau an pawimaw tah a nih. Iengpo khawm nisien, a tawpa hin chu Pathien bawk hi a nih mihriemin ei pawimaw hlak chu nih.

Hi khawvêl hringnun lawng sie mêk, buoina tuipuia tlapil mêk a hin thlamuongtu ding ei ṭûla, santu ei pawimaw a nih. Beidawngin ei nguia, ei chau zo taa, ei sawl tah a, ei inrûm thlawk thlawk taa. Thina tûrin ami sâwk kawn zinga, thina vadungin mi tamtak a fen liem zing bawk. A dam lai hai khawm harsatna dang dangin ami vêl zinga, thina tûr ṭibaiumtak ṭiin ei invâi ruoi bawk. Mithiem le mivar hmathlîr nei hai chun buoina nasa lema lut dinga an hrillâwk lai hin ṭhangpuitu kut hrat, thlamuongtu thlarau le sanhimna lawng ei va pawimaw ngei de aw. Chuleichun, Pu Thangngur dungthulin "Santu kan ngai che" tiin Santu chu ko mawl mawl ei tiu khâi. "Santu kan ngai che."

I hmangai de kha ka sawn a,
Hieng el ding hîm an ta;
Lili ang la pâr ding ka sawn lai kan ram,
An thim zo tah khuo a var ta naw ie.

Goshen rama inrûm ang khan,
Kan inrûm ngai ve rawh;
Tuipuisen râltieng intlunna kut hratin,
Mi ṭhuoi la Liberty mîm tlun rawh.

Aw Galili tuipui chunga i thuhril kha,
Hung inrîk nawn tir nawk rawh, Lalpa;
Buoina tuiin a lênhai hin,
Santu kan ngai che.

28/04/2020

MI HNÂI NAW KÂWL A ÊNG NAWK HMA CHU

No comments

March 29, 2020

~ J.L. Fimate

Khawvêl mipui ta dinga ṭium, khuorêl (Nature) tûr a ṭhang sa a nih, ti hre dêr loin Wuhan, China mipui hai chun ramsa (Bâk dâm, Rûl dâm) inhnik titakin an fâk miel miel a. An hnukinrawlna chun chinlêm a nei ta naw leiin ramsa hmin ṭhalo tuihâng chu du êm êmin an hrawp ri hlur hlura. Chutaka inthawk chun, vawisûna ei khawvêl sukthlabârtu Corona Virus (COVID-19) hi an lo hrawp lut ta a nih. (Conspiracy theory hrilsa lo dingin.)

Hi virus hlak hi mihriem taksaa khawsak inhawi a ti nasa. Inhawi tina vawrtâwp a tlung ningei a tih, an thlapung nasaa, an ṭhang hrata, an dar hrata, khawvêl pumin ei invawia, ei ran vai Ar, Varak, Vawk le Bawng pûl hri inlêng huna an pûl angin ei pûl ta tup tup chu ani hi. Mihriem pûl hri an lêng. Ngaituo ringawt khawmin pang a sukṭim.

COVID-19 leiin sap ṭawng thumal 'Pandemic' chu dictionary en kher loin ei hriet thiem a. Dictionary nêka fie lemin khawvêlin râpthlâktakin ei tawnhriet mêk a nih.

Khawvêl a buoia, thil dang a ngaituo thei ta nawh. Hmasawnna (development) khawm ûksak hman loin, natna lakah inbîin a châwl ṭhupa. Social media, TV le Print Media a hai khawm COVID-19 hnuhma ṭhanglo thil dang an leng ta meu nawh. (Virthli News Portal a ngei khawm hin COVID-19 leiin Hmar ṭawnga thusep a ṭhahnem hman ta hlea, khawngkhata chu lawm a um letling lem. Hming khêl le hming hmaa 'iem' nei, thiemna insang tak tak haiin thuṭhatak tak anziek laiin, Joba ṭawngkam takin, "kei tlâktlaina neilo"-in (job 40:4) thusep dang ka hung belsa ve khanglâng chu ani hi. Inthlahrung a um nuom khawp el.)

COVID-19 buoina hin hrisêlna le damna pawimawzie ami hrilfie hnea. "Health is wealth" an ti rawp khawm hi ami hrilfie chieng êm êm. Sin thawna ding le thaw dân ding ziezâng um lo khawpin khawvêlah hrisêlnawna an lênga, khawvêl hausakna a tlahnuoi tuol tuola. La tla hnuoi pei bawk a tih.

Ei 'modern' lungril hin 'Economic'-a hmasawnna chau ngaituoin, a nei tam le a hau lem inelna leiin ei chêngna 'Environment' le Khuorêl Chûnnu (Mother Nature) ei duot hman naw a, duot dingin ei ngaisak hman bawk nawh. Duot ei tum bawk nawh.

Ei duâmna leiin 'nature' pawngsuolin, sukpawrchena (pollutants) chi dang dangin ei sukpawrche nasa a. Indawina ṭhang dêr loin a mawina le a hausakna pâr ei tlâna, ei nêksawra, ei pêk lêt nuom le ei pêk lêt thei sun hlak chu 'Pollution' le 'Climate Change' bâk ani nâwk si nawh. 'Nature' lungsenin ami pawngsuol lêt nâwk thung taa, ami rêk hlum zui nâwk nghal. Thil thawthei reia inngaia uong tah mihriem hai hi 'nature' phubalâknaa hin nasa lo tak ei nih, ei che naw khawp el. Court-ah ukil hmaah 'Pawngsuol case' a inhêk ding ni inla a tu lem am thiemnaw changin khaihlum ni lem ei ta? ti chu zâwna dawn harsatak a tling.

Hi mihriem pûl hri hi an dar hrata, inkâi a awl sam êm êma, a thawk na bawk. Inenkawlna dingin damdawi amanih invêngna dingin 'vaccine' ei la nei hrie naw leiin nunrawngtakin rorêlna hmawl a vilika. A them ta phawt an naa, them hmei a nei tum bawk nawh. Mî namênloa tamin an thi phâ ta bawk. Tienlaia Greek le Roman hai ringna zuk haw inla, an thina pathien Thanatos le Mors chu COVID-19 leiin hlim hlie hlie an ta, mithi khuoa rorêltu Hades le Pluto khawm insûmloin innui huoi huoi ngei an tih.

Ei invêng theina le a damdawi um sun chu "Social Distancing" (midang le inhnîmhnailo) chau hi a nih. Hi lei hi an nawm khawvêl rambung tamtak an in-Lockdowna, mitin mani in chitah an in-Quarantine nasan nih. Hmangaina le inngainatna leia inkuo, inchibai, inchel le inthlawn diel diel ni hlak in la khawm, turuok hin chu ei kara hai hmun ruok siem a ngai tah. Chu chu ei dam tlâng seng theina dinga lampui umsun ani tlat si a.

Amiruokchu, hnam hnuoihnung ei ni angin ei la mawla, ei lulul hle bawk. Nationwide Lockdown puong ani a inthawka ei khawsak dân tamtak hi chu tulaia ding chun a him naw hle a nih. A ṭiumna hriephâk loa, inti huoi êm êm tâwk ei la bo bawk nawh. Ṭhenkhat chu harsatna leiin sinthaw ding zawnga insukhuoisen ei ṭûl tho bawk si, inti bîk taluo thei ei ni nawh. Amiruokchu, ei indopui hripui hi inkâisawng a awl êm leiin hi nêka fimkhur hi chu ei va ṭul ngei deh.

An hril dân chun, a lo invawi ta hai them hnung them amanih, an inṭhungna le ngirna hnunga va um amanih intâwkpui met khawmin an kâisâwng thei an tih. Mitinin ei chawi insawk pawisa note khawm hi inkâi awlsamnatak pakhat chu a nih. WHO hril dân nuhnungtak lem khan chu boruoka inkai thei (Air borne disease) a nih an tih. Chuong ang tawpa inkâi sawng awl chu ani leiin invêttaka huoisen loin, vartaka dawiin, ei invêng fîmkhur hi a pawimaw êm êm.

Ram le hnam hmangaitu ei ni chun sawrkârin ei himna dinga thu an suo hai po po hi dawizeptaka ei zawm a pawimaw. Inti paa insukhuoisenna hun ani nawh. Lo theilo thila, thaw ding pawimaw ei nei lei ani ngawt naw chun lêng suok mei mei lo ding hi ani tawp el a nih. Ei lo suok ani khawmin Mask le Glove hai hi ei ngai pawimaw em em dinga thil ṭul chu a nih. Ei suok ani chun Hand Sanitizer hmang a pawimaw êm êma, ei suok naw ruok chun sabawna kut sawp uor hi a pawimaw hle bawk. Ienglâi khawmin mipui inṭhungin amanih ngîrin ei um bûm khep khup ding ani nawh. 'Social Distancing' mi le ei kârah meter 1 bêk hi ei ngai pawimaw hle ding a nih.

Janata Curfew, Social distancing le Lockdown chungchângah Kohran ṭhuoitu haiin, an beram ṭhenkhat hai sawisêlna neu neu kârah, ei dam tlâng seng theina dinga Sawrkar thupêk zawma kohran inkhâwm an hung ṭhul hmak hi chu lawm a um hle.

'Virus gate' le 'Virus dai' khuotinin ei siema (ṭhenkhat chu police-in an suksiet tah), khuosung mipui hmakhuo ngaina leiin Volunteer Duty khawm ei um tawl fer fur bawk. An tlawmngaina hai lawm a um hle. Amiruokchu, tlawmngaia duty haiin 'Social Distancing' le invêngna chi dang dang ei thawthei tâwk hai ei ngaipawimaw nâwk raknaw hi chu a pawi hle a nih. Tlawmngai le tlawmngailo, Volunteer le Volunteer lo, virus hin tukhawm thlîerbîk a nei naw leiin ei fîmkhur seng a ṭul. Khuokhat dawrteah Kom-Kuva dâm inchawin ei la sawi nawk nawk ngam khawm hi a turu ang zawnga hril chun turu tak a nih.

Ei ni nêka ram chângkâng lem hân an do hnenaw hi pal zût mei mei chi ani nawh. Taksaa ei ni nêka hausa le thilthawthei lem China, US, Italy, Spain, England le A-list celebrities hai hman an inkhum ṭawk ṭawk laia, Corona leh Valentines' Day hmang tum ang zie zânga Virus nêl êm êma la ṭawng le lan ti huoisen hai hi an huoisen ti ding khawm an nawh, ei inbuonpui hi phaivang mizat zuk tuoithlâk el thei ang an sawn lei chau a la ni hmêl. Huoisenna an nawa, mawlna a nih.

Virus laka insuk ringtu êm êma ṭawng hai dâm hi kei chun Ringtu-Ego-Insang ka ti nuom hiel. Ei ni laia ringtu ṭha ang ngawt hi Italy, England le U.S. a khun a let 50 vêl deu thawa tam um an tih, an tuor ve tho. Ei ringna hi bânsan ei tiu tina niloin, ei ringna bâka hin ei thawthei tâwk infûia ei um ang peiin inveng fîmkhur ei tiu tina ani lem. Tuilêt ding leiin Noah'n Lawng a tuka, ṭam a tla ding leiin Joseph-in bu a siekhâwl tho ani naw am a nih? Hripui hin mi fekânin Israel hai 'Fekân Ruoi' kîl anga kimtaka 'Hlimna/Hnena Ruoi' ei kîl nuom chun Pathien kuomah Memorandum thelut pum zinga Ina intawm kuk hi a pawimaw takzet. "STAY INDOOR, STAY SAFE." khawm ei sawrkâr hlapui a nih.

I insung ta dinga thil pawimaw i buoipui ani ngawt naw chun khawlai lêng insûm la, Ram le Hnam damna dinga sin ropui thaw ni ngei i tih. Hripui hi a hung tlung tah tina an naw a, hung tlung naw nih ti thei khawm ani bawk nawh. Pathien zâra a hung tlung phâk naw ani chun thil lawmum tak ning a ta. 'A hung tlung el ding khawm ni lo ei inhril thlaphâng' tia inhril sathau ringawt hi chu a mâwl tlâk khawp el. Hi virus hi namnul chi ani nawa, invengna hi ngaitha chi ani bawk nawh. Fimkhur lo deua mipui ei inthem rawn taluo chun, a hrik pai ei lo um pal chun an dar zau hrat taluo ding ani sia. Sawrkarin invêng dân ding a hril hai chu zâwmin fimkhur taka khawsain Pathien zarin invawi naw hrâm ei tiu. Ei hnam tlâwmte hi Ar puola puol khawp takngiel khawm ei ni nawh. Ei pûl ram vawng el ding a nih.

'Social Distancing' a pawimaw leiin ei in-Lockdown a, ei mamaw hai inchâwkna dinga an hung intla zalên met hunah phâivâng bu insawn anga 'traffic jam' hiel khawpa ei tlân bûm chun Lockdown iengtin an ṭhangkai thei a ta? 'Social Distancing' a pawimaw êm leia Lockdown ei na, Lockdown an intlâ zalên hunah khawm 'Social Distancing' mi le ei inkârah meter 1 amanih feet 3 bêk sie nachâng hre inla chu Police hai khawmin mi hnawt dar intak deu hlak an tih.

Virus a inthawka invêng dan ding infûina hai hi a nghâwk pawl khawm an lo um thei. Nghawk chi ani nawh, hril rawn ding lem ana, zâwm ding ani bawk. Khawvêl pum huopa mihriem pûl hri inlêng laia an vêng dân ding hretu bîka la ṭhang thei chu lawm êm êm ding lem a nih. Ṭi naw taluo ding an nawa, ṭi taluo ding khawm ani bawk nawk. Thlaphâng loin lungril fîmtakin infuina hai zawm ding a nih. Fimkhurnaw nêkin fîmkhur a ṭha lem.

"Prevention is better than cure" an ti hlak kha. COVID-19 hi chu a cure-na khawm a um naw a, 'prevention' chau hi a la ni hrie phawt a nih. Chu lei chun Hand Sanitizer, mask le glove hai hmang uorin, kut sawp uorin, sawrkar thusuok 'Stay Home', 'Quarantine', 'Lockdown' le 'Curfew' hai hi nghawk um hle sienkhawm zâwm hram hram tum ding a nih, lulul loin.

"Nikhat chu ei thi tho tho ding" ti ang mei mei ani nawh. Corona Virus hi ei lo kai pal ani chun thi hmaa ei tuor ding, a natna chau nilo, lungril hadamnawna ei tuor ding  khawm hi râpthlâktak a nih. Ei ngai êm êm ei sung le kuo le È›hen-le-ruol hai hmu phâkloa khum hran ning ei ta, ei khât chauin sûn le zânin hun hmang ei ta. Hmangai le duottaka mi enkawltu ding khawm hmu ta bawk naw manih. Mi tinin mi thîm an tah, ei sung le kuo hai chen thîmsa bawk an ta, Zombies ang ni tâng ei tih.

COVID-19 leia Khumhran ei nia inthawkin ei ta ding chun khawvêl hi a tawp ang ning a tah. Vangneia ei dam suok chun ei ngai hai leh lan hmu nawk ngei ei ta, vangduoia ei thi ruok chun ei ngai hai hmu tanaw sawng ei ta, ei sung le kuo le ruol le pai hai khawmin ei ruong takngiel khawm kîl bawk naw ni hai. Ei lo inkâizap rawn taluo hman lem chun ei thi rawn taluo ding ani leiin ruong ngaisakna hman rak khawm um ta naw nih. Sûn ding bîk khawm hrelo khawpin thina'n rorêl a tih. Chu chu khawvêl hmun danga thiltlung zing chu a nih.

Hieng ang ngirhmuna ei um naw na dingin loin veng țhain, zâwm dinga thusuok sawrkarin a siem hai chu zawm ngei ngei ding a nih. "Social Animal" ei ni leiin insunga inkhum ngat ngat hi ningtel um hle sienkhawm ei dam tlâng seng theina um sun ani tlat sia. Ei umna hmun a thienghlim lei niloin, ei umna khawvêl a pawrche êm leiin, nundan mawi hai po po chu la bânsan phawtin râlkânga inthawka inbiek inchûk inla. "Ka ngainat naw lei che niloin, mi hnâi naw rawh beiseina kâwl a êng nawk hma chu," inti tuo lem ei tiu. Ei ngaitak hai le khawm hmêlma anga inhmînhnai lo ding hi ei ni ringawt el a nih.

NI LA ÊNG NÂWK NGEI A TIH

Ei ning an tela, ei ning an ipa, ei ham a heia, ei bei a dawnga, ei thla a phânga, ei lungngaia, ei manganga, ei lung a zînga, ei lung a phâng a, ei lung a ngûi. Ni e, khawvêl pum huopin dam lai sûmpui a zîng tlat an nawm. Harsatna sûmdum chun lungngaina zânthim an tluna, hlimna kâwl a êng nawh.

Natna'n a mi'n huol vêla, thina'n thla a zâra, hmathlîr a buoia, hmatieng thilah nghâkhla ding hrim a um nawh. Vân ei en leh an thima, hnuoi ei en leh a ṭâwl. Ruol ei ngaia, ei lung an lênga, pindan sungrilah ei mal ngawi ngawi a nih. Social Media hmangin inpâwl thei inla khawm duthusam chu a kimnaw takzet. Hmutheilo hmelma'n ami beia, ei thawthei tâwk chu pindan sungrila intawm khuor ringawt hi ani bawk si. Ei hlutna bo rie khawpin natna le harsatna'n ami nêksawra, ei inngaisiein ei inngaihnuoi ngawi ngawi.

Tukvera inthawkin ei dâka hmu ding an um chuong si nawh. Khawtlâng a rea, vantlâng a ngui. Ṭhen le ruol hai le tuolchaina lamtluong chu fienriel an changa, nui lai ri hrim hriet ding a um nawh. Naupang khawlai lêng hmu ding an um nawa, tlângvâl hai ball pêtna hmun chu rausan an tah. Khawvêlin mawina a kawl ta naw mani aw ti ding khawpin hermawi hmu ding an um ta bawk nawh. Dawr hmun chu rausan an changa, mitinin ei inhnar ngawi ngawi hlak lîrthei khawm hmu ding a um bawk nawh. Biekin dâr, khuong ri le inpâkna hla sak ri hriet ding a um ta nawa, hripui râl ṭiin an ngûizo tah.

Chanchinthar ei hriet râwntak khawm thina le natna chau ana, hringnun hin beidawngna vadung inthûkah ami hnûklûta, thawpik ti takin ei ning an îp a nih.

Ni e, harsatna sûmzing le boruok dûr dup hnuoia chun iengleiin am lungngaiin, lungzîng naw thei ei ta? Hring khawvêla ei châm sung chu sûm hai zîngin, lungngaina zân in thim hlak a ta, ei lung zîng rawp hlak a tih. Amiruokchu maw, mangang le beidawngin ei lu ei dawm kuon el ding an nawh, zân chu khawvar tawmin an thim zuol hlaka, harsatna hai chu liem a ta, khuo a la hung var nawk ngei ding an nawm. Sûm inthimtak chunga Beiseina Hringa khin innghat la hrattakin um phawt el rawh.

Harsat a zuol lai hin mangang le thlabârin um tum naw hram hram la. Lungngaina zânthim khêla hin hlimna kâwl hma tienga la hung êng ding tieng khi tlîr hram hram raw aw. Vangneina khuo la hung var a ta, beiseina thara sip nî la hung êng nawk ngei a tih.

Harsatna sûm zîngin, beidawngna khuongruo sûr sienkhawm, nikhat chu beiseina sumrisang la hung inlang a ta, hlimna nisa la hung eng nawk a ta, lawmna van a la hung pâwl nawk ding an nawm. Thlipui hrang sienkhawm khuo a la hung innêm nawk awm sia.

Hi hun khir hi liem a ta, chu pha chun inchibai chau niloin, thlamuongtak le induthawtakin ei lan kuo vawng vawng ding ani aw.


28/3/2020

TLINNAWNA KARAH LITERATURE TUIHÂNG

No comments

March 17, 2020

~ JL Fimate

P.B. Shelley'n "Our sweetest songs are those that tells us the saddest thoughts." (Hla ei ngainat zâwngtak hai khawm hla thu lungsietum tak tak hai an ni sia) a lo ti angin hla inril le ṭha ei ti, thlum titaka lungril lût êm êma ei ngaitlâk hai hi ei nun le lungrilin mitthli a kosuok hun le hnai laitaka mi pawltu anni rawp. Lunglêngna le khawsâwtna'n ei nun a chênchil laitak hi hla ei inpawlpui nuom laitak ani bawka, hla'n ami thunun awla, ei nia hla a hring zuol bîk hlak.

Chuong huna chun, hla thu lungsietum tak tak le hla thu inrieng tak tak a hai mawina ei hmu hlaka, suongtuona'n hringnun hi inril lemin a mi'n thlîrtir hlak bawk. Ei ngaituona inpawlpui thei hla phuoktu hai chu thiem ei tiin, lungriltakin ei inpâk rawp a, ei ngaina hlak a nih. Ni e, inpâk an phu, an thiem bawk a nih, mi nazawng thawthei an nawh, chawimawi an phu. Literature an sukhausaa, ṭawng an sukhnienghnâra, hnam an vawng hring a nih. ('Ṭawng hi hnam a nih' an ti rawp kha.) An hla phuok zât pei hi lallukhum khum thei hai sien ka nuompui thei ngei.

Mani sungril thlasietna, lunghnuorna, beidawngna, lunglêngna, khawsâwtna, sâwlna le lunghimawna hai phawrsuok hi, mi hmu dinga inhlîp saruok ang ei ni leiin harfiem laitaka ding chun thil hmâimawkum tak ana. Inpuongfaina hin nun hadamna mi pein, an hawi nalai um sienkhawm thil inzakumtak a nih. Chuleichun, inphuongsuok nêkin ṭhenkhat chun mani hringna meu khawm ngaihlutna châng theinghilin khawvêl mâksan chu an thlang lem rawp hlak hrim. Chuong anga thil inzakum chu ni sienkhawm nun lungsietum ei nun laitak hi hlami hai ta ding chun, thumal nal le inremtaka belkhâwma thu le hla inril tak tak ṭo suokna dinga lungril hnâwng ṭhat laitak a lo ni lem si a.

Chu lungril hmun hnâwnga inthawk chun ei hlaphuok thiem tamtakin hlâ inril le ṭha tak tak an lo ser suok taa. "Hi chu ka phuok tum kha ana aw", "Hi chu ka phuok nisien ka ti de aw", ti dinga inhnar um ngawi ngawi, thîk khawpa mawi hi an lo phuok râwna. Thumawi-hlamawi hmangaitu lungril chun thîknaw ruol an ni nawh, thîkna thienghlim ṭhanglo chun hmangaina hi a famkim si nawa. Thlasietna le lunglêngna hai hi an lawm zawng ani manih ti thei hiel khawpin thumalin an tuommawi thiema, khuoizu nêkin an sukthlum thiem hlak.

Nikuma HAA Best Song Writer of the Year hautu, JC Charlie Zohminglien-in a hringnun malzie le a sungril lunglêng zie a puongsuokna, Je-el Hmar le an sak 'Ana ka chan' kha an rilin a va mawi ngei deh. A chansietna chu thu rângkachak tuiin an luon ani deu tak. Sungril ta dingin butak a tlinga, nun a fanga, lungril a châwm.

"Sîrva i rausan hluolo bu,
Thingkâk karah maksan a um,
A sûr, a sâ do zing zing sawh,
Ka hringnun hlimthla ang a nih."
~ tiin tekhîthu duthusâm um tak leh a mawi thei dân ding taka thumal naltaka hmet kawpa a hang cheibawl hi chu lungril ngûi siin, a sukthafân naw thei nawh. A hringnun mal zie chu inthuok harsa khawpa ninginîp phâ hiel thei dingin a puongsuok hnea. A chieng a nih. Ram nisien chu Pathien inghatsan ram ang ningei a tih. Amiruokchu, a la dittawk naw lei manih, a lunglêngzie le a malzie chu mi'n an hrietthiem naw an lau lei manih inrieng fahranin thutharin a hang inzâwt nawn nâwka.

"Lunglênga mal ngâwi ngâwi,
Hluotu neilo hringnun.
Sakhmêl innui sieu sieua,
Lawmlai ni hai an thamral."
~ a hang ti nâwk meu hi chu, suongtuona a sukfahra ngawi ngawi thei chu ti. A sungril thawpik um tak, a hringnun ningtel um tak chu a thu thiemna hmangin an suo zalêna, Literature tuihnârah thlum ngie ngiein an chik suoktir a nih. A thilthawtheina hmawlin, Literature lung hang vuo nawn nâwk rawp sien nuom a um.

A châng chu Phûlo lungrûn le Hluolo lungrûn zûnah ei invâi châng a uma. Ei tlin ngang naw chu ning a tih, an tâwnah ei tling thei ngang nawa, ei in-lungdi phâk ngai nawh. Phulo lungrûn khawm ni hai sien tuor intak ei tia, sîngmit luoithli ei nuoi naw khawma sungril mitthli ei seng râwna, ei na vawng vawng hlak. An ta dingin mazu êk khawm ei tluk naw lai, ei ta ding chun ei hringna nêkin an hlua, an zûnah ei tlapil tuol tuola, thi siloin ei dama, dam siloin ei hring ṭawk ṭawk hlak. Ruol hai leh hlimni um hlak sienkhawm an ngai ei bâng thei si naw leiin lairil chu a rûktein a na vawng vawng nawk hlak.

Chu ang hringnun chu T.K. Hluna Khawbung-in ei Literature bupangah ṭha êlkhênin a lo hluolût hi ei va vângnei deh. A hril chu a hai ve hle ni ngei a tih, "Hril a hai ngei parte ka lo tawng che" tiin a hmatâwng a hang ṭhet hawnga. Tlângsam nisien chu khawsung mipui an chiai hman ring a um. Amiruokchu, a tuorna phênah a thuthiemna tuihâng ami'n hrâwpzui tir nawk nghâl leiin lungsiet umtak siin ngai a sukngam nawk êm êm.
"Sienkhawm ka dawnsei chângin,
Ṭapna khuo chau maw lo nih;
Ka tadi'n pâr ang i vul ve si nawh,
Hrilhai vâl chau maw lo nih ka chantawk."

A beiseina parte nisi anachu a ta dinga a pâr nuom hlawl naw chu a tuornat zie hnuk ul zetin an zawta. A chanah lungawinaw hle sienkhawm a chantawk ani tlat si leiin a hril a haia, a mangang a nih. Hrilhaina le mangangna karah thuril le thumawi a hung sersuok hi ei thu le hlaa ding chun ro a tling a, a hlu takzet. Sum nisien chu thuotamin asa ring a um. Keiin ka dit bîk zuolna lai ruok chu,
"Lungrûkah kim taka ka dawn chângin,
Nang ang rênga lung mi'n lên zuoltu hi;
Ka tawng ngai nawh ṭhangthar lêng hieng zât lai,
Ka ta dingin vul ve la aw 'hermawi'."
~ ti lai hi a nih. "Ka ta ding rêng hin i pieng ve si nawh, I zûnngai vâl ka tuor a dam thei nawh" a hang ti sa lem hi chu, a hringnun ang inṭâwmpuitu hai chu darthlalanga inen ang hlawlin ei inhmu chieng leiin, a thu mawina'n phûr sukum sienkhawm inzak hi chu a um chem chem ie.

Lungkimnawna le beiseina infinkhâwmna hla hai hin sungrilah thu an hril nasa chu ani hi.

Ṭhenkhat chu phûlona le tlinnawna'n chawkbuoi ve loin hmangaina pâr hlimtea tlânin, hmangaina hnîngzu thlum khuoizu ang an chên lâiin remchângnawna chi dang dangin an kârah buo a hung khuora. Hmangaiin inthlâkhla hle hai sienkhawm choruollo hmêlma kârah thlipui angin hung hrâng vêlin, an ringumna biethu inhlân hai hung muot hnîngin, inngaitak puma inṭhe a hung ṭul hlâka. Duthusâm phâizawlah hadam taka lêng an insawn zing laiin duthurieng sâmna tlângsâng hmun khirinkhoah an chuong kai hlak.

Chu hringnun chu, hmangaina thlum le inṭhena khâ intem ve hlak tu, thu le hlaa ei mi suongvawr le chungchuong bîk L. Keivom chun nâm le mawitakin, "Kan vâi duthu rieng sâmin" tiin a lo inzawta. A thuthiemna'n lairil a fanga, a themthiemna'n zungzâm a zuia, suongtuona'n inriengna thlalêr ram ṭâwl a mi'n fang tir ruoi ruoi a nih. A thusep mawi dân le inril dân hi movie nisien chu en lo dinga inpâm um ni si in, en puma inhniek fap fap pui thei ni ngei a tih.
"Kawp zai rêla nau ang nui rêng,
Khuo'n a rêl si nawh, nunnêm.
Khuonu ruotrêng am lo nih,
Dâwn tam i zûnlêng ngai rêng hi."

Pa lunglêng le khawsawt mîtak a nina hi hlaril tamtakin a phosuoka. Thu le hla fâk tham tling vawng an ni bawk. A thuthiemna bâkah a hlaa hai hin a lungril po po a phawr langa, thup le ip nei loin hliekhuotu puonzâr po po a pawtthlêra, a sungril kawt hawngin, a lairilah mi kei lûtin, a ngaituona khawvêl inriengah a mi'n chêngtir hlak. Chutaka chun a hringnun tienami lungsietum tak tak le thlasiet tlâk tak tak hai chu, ngainuom le thafân um siin a mi'n zâwt khum mawl mawl hlak. A lunglêngna vawrtâwp "A hung suok Sawrthlapui thangvânah" chun lungsetaksia nâmin hieng hin mî an zâwt khuma.
"An rieng fam changa sâm ang zâlin,
I zûnah dairiel chang lang khawm,
I rûn sirah thlunglu nghatna hmun,
Nunnem chantawk um thei a tîm?"
~ A kha thlum hiua, lungngaina lawmum a tlingzo ngei.

Thu le hla hi thuthiem tamtakin thumal nal tak taka remkhawma lunglêngna le khawsâwtna hai tuihnîna le hril thlumnaa an hmang laiin, JC Thangsiem ruok chun thilmawi inpâknaa hmang a chienga, a chem fena zâwng ani hle bawk. Thu a thiem bawk leh, suongtuona ramah a tak nêka mawi lemin an duong hlak a nih. Tiena mî hrilthang Ṭuonpui hmêlṭhatzie a hang inzâwt meu khawm kha khawvêl pumpuia ama tluk um talo ding hiela mawiin a hril thiem a nih. Neilal khawmin, 'ka nêkin i hmu chieng lem a hawia' a ti hiel ring a um.
"Hrai thar lêng tin Sieli mawina'n.
Cho zo rêng an mawi nawh Ṭuoni,
A sakhmêlah zankalmawite,
Sawrthlapui ieng an zâm vêl ie."

Amiruokchu, hi hnuoi ram mî hawilo khawpa mawi hai khawmin inṭhena an intem ve a, an duthusâm chu a kim thei bîk chuong nawh.

Hi khawvêl inṭhêna rama hin inṭhêna chi dang dang a tlung hlaka. Inṭhêna tuor naw fahran ei um nawh. Hlimlaini hai liemin inṭhêna'n ami nangching thut thut hlaka. Lawmna ni ropui hmanga ei inngai laiin ṭhena kâwl a hung êng hlaka, hlimna nisa chêna ei inngai laiin inṭhena khuongruo a sûr hlak bawk. Inṭhena ei tuora, ei tuorhlaa, ei naa, ei lung a hnuola, ei bei a dawnga, ei lung a kim nawa, ei lungril hratnawtak hi sâidawiûm angin a kawi dar chuoi hlak. Chuong huna chun hringnun khawvêla khawsa khawm hi ei nghawk ngawi ngawia. Ei ngaituona a tlâwma, ei ngaituona a tawi hlak. Tuorthiem an taka, hrilthiem an taka, hrilngaina a um nawh.

Inngaizawngnaah ringum a pawimaw ang bawkin, ringtlâka um khawm a pawimaw bawk. Chuong ani naw chun lungsetaka inṭhe a ṭûl hlak. Dittak hai le inṭhe chu lungnattlâktak le tuorthiem intak tak nisienkhawm, inṭhêna dârkar a hin hmangaina hi a pung zuol amanih ti ding khawpin lung an mi rûn thar ngawi ngawia. Inthlâkhlana ansang zuol amanih ti ding khawpin, lung an hluo thara, lung an mawra, ei puokkawi naw chau hlak. Hril ding hre mang loin lungril an tar ura, ei khawnghat a bawng hmuka, thi siloin hringnun a tawp hlak. Ngai mana ko thei anni chuong ta bawk si nawh. Ei dang an hila, ei mit a hua, ei lungril a muoia, ei bo dêr a nih.

Hi lai nun hi Lalruotthang chun "Dâwnkîr la ei nunhlui" tia khan thiem, inril le mawihnai takin a lo inzâwta. Mangangna bawma inthawkin thuthlum a hung infar thlatir fep fep a nih. A hla thlartinin lungngaina le ṭapna thu kawl sienkhawm, a thuthiemna'n lungrila thlasietna hai chu inpâwl rempuiin ngaituona a sukhring a, lairil a fang.
"Lung ka mâwl i pûr do hi,
A tuor dân ka thiem thei nawh.
Ka ngai bâng thei naw che mi u,
I zûnlêng aidi a na ngei."

A hnukin a ula. A lung kheitu phawr suok lo dingin an sûm zo nawh.
"Iem an ta leh lungrun?
Tlei dang sai i rêl maw!
Aw ka ring thei nawh pawmlai Di,
Biethu khuoi ang an khêl ding chu."

Ngulrolien chun iná¹­hena hi a lo tuor ve ngeia, Cancer angin a tuor thlawk thlawk ringawt el a nih.
"Hringnun khawvêl inṭhena,
Zalêng tin sukrinumtu;
A tuor hi a van tak ngei,
Tuor muolsuo hi kan zuom nawh."

Sai hla inrieng deu deu, lungna taluoa khawvel maksan thut nuom hiela piellei thuriet le pielrâl hawl phâk zak zak thu le hla hai hi an phuok hma manih an phuok zo charin, a phuoktu hai hi an duthu rieng sâm angin boral pei el hlak hai sien chu ei Literature chu ava fahra awm deh.

Ei duthusâm po po kimloa ei hringnun ei hmang hi ei vangneina pakhat chu alo nih! Thilṭha beiseiin duthu ei sâma, ei chang naw leiin, 'duthusâm a kim thei nawh' tia ei lungril nuor ngawi ngawi châng a um hlak. Chuonga lungnuor huna mi tamtak duthusam chu 'thilṭha' ni ta loin zuk boral el dâm ani nâwk thunga. Ei duthusam po po hi a lo kim nita sien, ei chansiet huna ei duthusâm hai leiin ṭhalai pûl hrî inlêng niawmtakin nk-tv lungngai taluo leia 'thina vadung khêla' liem hmang ei tam taluo ding ani si a. Kawngkhata chu duthusam a lo kim taluo naw hi ei vângnei ta lem ani hi. Duthu rieng sâmin ei dam hrâm hrâma, ei thu le hla khawm a hausa pha a nih.

T. Bualchhuaka chun, "Sulhnung sui le lunglêng ka tuor zing nêk hin chu, Thlafam dairiel chang hi ka nuom lem ie" a lo ti inno bûl hmuka. Lunghnem Ralsun chun, "Khuonu'n ṭap khuo sei ding chauin maw, A mi lo chawilien an rieng nau hi, Fam piellei rûn ka ngai vawng vawng" a lo ti bawk. Suongtuona a zim eh.

Lunglêngna tuorthiem thei deu le hrietthiemna nei mi deu an um laiin, an tuorna naw bîk chu ani chuong dêr nawh. Kama Sungte chun, "Lunglêm hrim ka nei thei nawh, lungrûnpui i ṭhang naw chun" tiin a lo inzâwta. Paul Siemlien chun, "Âr ang kan vâi ie, ei sulhnunga hin, makhât chauha tuorthiem ka mawi si nawh" a lo ti ruoi ruoi bawk.

Hringnun beidawngna, lunglêngna le chansietna hai chu, hla phuoktu haia themthiemna le thiemthil thuprûka um cho suoktu le sukhringtutak a hung nia. Hla phuoktu vângduoina chun a lairil a chie hnipa, a lungrilah chiṭha tuo tu, thu le hlaa fâk ding ṭha petutak a hung ni hlak. An thu buontak hlak chu inngaizawngna, inṭhena, suongtuona, duthusâm, khawsâwtna le lunglêngna hai ani tlângpui.

Mihriem mihriemna hi thumawi hlamawiin an mi puong suok pêka. Sungril nun, mi tamtakin mî hriet dinga an inzâpui hlak chu mawihnaitak le lungrûntlâktakin an mi puongzâr pêk a nih. Mihriem hlutzie an min hmu chieng zuol tira. Ei thlarau mi naw lai tak, ei inngaisiet le ei lunghnuol lai tak khawmin, hmangaina le inngaina châng hre dinga thlarau nei, chatuon dai hlutna nei ei ni zie an mi hrila. Mi tamtak ta dingin hlu naw inla khawm mi pakhat bêk ta ding chun ei hlu hle a nih ti an mi'n hmu chiengtir hlak.

Thu le hla ei i ti 'Literature' hi pârte nisien chu khuoi ni hi a van hawi âwm ngei deh. Thuthiem - hlathiem hai hi ditsakna le thîkna thienghlim inthuoin kei chun ka ngaisangin ka lawm hlak.

Ei literature mawina le hausakna hi a hlutna hrenawtu hai bulah pei hlau ei tih ti hi inlau ei tiu. Chuong ani naw chun, Ui le Vawkin thil an chîlsie hlak angin mi chîl se pêk hlau rawi an ta, ngha lêtin phirthlêr rawi an tih inlau a um. Chu huna chun lungsetakin ei ṭawng ei vûi liem a ṭul awm sia.

Ngai deua lo inṭhe hai, hluolo lungdi lo nei hai, phûlo lungdi lo nei hai, phûlo lungrûn nei hai le tlingzo lo hai kuoma hin literature hmingin lawmthu ei hril mawl mawl a nih, lunglêngna karah Literature tuihâng an infartir sia.

In lungngaina, in beidawngna, in tlingnawna, in lunglêngna, in lunghnuorna, in lungnguina, in lungkimnawna, in thlavâina, in lunghnuolna le in khawsawtna hai leiin literature pâr kan tlân theia, kan lawm eh. Nangni hai zârin thumawi - hlamawi, thuril - hlaril hlimpui ding kan nei phaa. Nangni hai (an hming ziek lang lo tamtak hai leh) á¹­hanglo chun  Literature khawvêlah seramu thûr thei nâwng kan tih.

9/3/2020

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate