~ JL Fimate
(Liemtah kum 2016 Mother's Day-a 'Nu Hlutna' ti thupui hmanga kan Kohran-a short-speech ka hril, kum 2018 a phuisui le kimchang lem dinga ka ring anga seitaka ka tuihni hi, Mother's Day le inzawmin ka hung phawr lang. Chuoiloa mi hmangaia, lungrila mi'n vawi zing hlaktu, ka hmangai lĆŖt hnelo ding le ka rul sĆŖng lo ding, ka Nu tadingin kan hlan.)
("Nuhmei, en ta, I naupa kha" - Isu ~ Johan 19:26)
Pathienin mihriem hai a hmangaizie, Frederick M. Lehman hlaphuok 'The love of God is greater far' ah alo inzawt "Pathien hmangaina ziek dingin iengkhawmin dawl naw ni" ti le, W.M. Thackeray in, "'Nu' ti hi naupangte hai hmur le lungrila Pathien hming ani" a lo ti hai hi kei kawp chun ei i hriltum 'Nu Hlutna le pawimawna' hi hriet sĆŖng, hril sĆŖng le hril thiem ruol ani naw ding zie a chieng em em. Chuleichun, Insung, khawtlang, ram le hnam le Pathien Rama an pawimawna le hlutna tamtak hai chu, lungrila ei ngaituo suok thei tawk hai chau ei suklang tum ding nirawseh.
Nu hi Insunga a pawimaw em em. Insunga a sinthaw popo thlai suong, puon sawp le a dang dang hai kha chu, a pawimawnaw lei niloin, ei hrietsa seng tho ani leiin hrilsei Čulloa ngaiin maksan el ei tih. Nu hi sungkuo uop lum tutak anih. Naupang in anlawi phaa a zawng hmasatak chu 'Nu' ani hlak a, in a zuk lut char hin a ko tei tei hlak. Ina Nu a lo um naw chun naupang lawm a kim thei ngai naw a, an thlei ngai nawh. Nu hmangaina chun nau hai tadingin a chanai an hlĆ¢n ngam a, chu chu Nau khawmin an hriet kar leiin, Nau tadingin Nu hi insĆŖktheina, thlamuongna le hlimna ani. Zana naupang mang a siea thlan phulchupa an Čhanghar huna an ko hmasatak hlak chu Nu an nih. Nu hmel an hmua, a rawlri an hriet pha an thla a muongin an lung a dam huoi huoi hlak. Ziekmi ropui Victor Hugo khawmin, "Nu chawnban hi zainema sip dinga induong ana, chutaka chun thlamuongtakin naupangin imu an tu hlak" alo ti hrim anih.
Nu chun hmangaina leiin a nau hai tadingin rinum po po tuor an huoma. A nau hai hlimna ding ani phawt chun rinumna nasatak khawm lawmtakin a palthlang ngam a nih. Hmangaina leiin a thei bak bak thaw khawm an huom hlak.
Nu a lawm chun insung a lawm a, nu a ngui chun insung a ngui hlak. Nu an nui chun insung an nui a, nu a Čap ruok chun insung a Čap hlak. Nu hlimna chun sungkuo a sukhlima, sungkuo hlim chun insung a sukinhawia, insung inhawi chu nauhai tadingin Hnuoi-Vanram ani. Nu hlimna chu nauhai tadingin hmatieng beiseina nasatak petu le chawkphurtu ana, nau hai nun nghaisan ani. Honore de Balzac chun, "Nu hlimna chu kawlphe mei ang ana, hmahun ding a ĆŖna, hun liem hnung hai khawm hung elkhalin sungkuo nunhlui ngaium tak tak hai a hung ĆŖnsuok hlak anih" alo tih.
SungkuoČha, sungkuo nunmawi indin dingin Nu an pawimaw. Insunga thuneitutak chu Pa ni hai sienkhawm Nu'n a thlawp naw chun an hrat zo nawh. Insung khawsak sukhmuingĆ®ltu di'n Pa an pawimaw, amiruokchu sungkuo nun sukngĆ®ltu ding le sungkuo nundanČha invawngtirtu ding ruok chun Nu neka pawimaw lem tukhawm an um nawh. Nau hai chunga hrietthiemna, hmangaina, zaidawna, zainemna le zangaina nasatak an inlangtir rawp hlak leiin, Pa nekin Nu hi nauin an nĆŖl a, nu inchuktirna hi nau haiin an zĆ¢wm nuom bik a, an nungchang an entawn nuom bik bawk. Chuleichun, nau hai entawn dinga Čha nundan mawi le hawiher mawi an vawng zing a pawimaw. Nuin nun hawihawmtak a kengkaw chun nau hai nungchang khawm a mawi hlak. Hieng lei hi ningei a tih hnamvar hmasa hai chun "Nu hai hi sungkuo lairil an nih (Mothers are the nucleus of the family)" anlo ti nasan chu.
Nu'n a uoplum peilo le a uoplum hnelo sungkuo chu sungkuo mumal an um ngai nawh. Solomon-in "Nuhmei var taphawt chun a in chu a bawl a, Nuhmei invĆŖt ruok chun a kuthaiin a Čhiek hlak" (thuvarhai 14:1-2) a ti angin, Pa Čawmkai beklo umna insunga khawm nisien, Nu fel le Čhain a enkawl ani phawt chun insung an hawia, sungkuo indar el thei ding khawm hmangainain a kei khawm hlak. Nu Čhanaw insung ruok chu an dar hlak.
Naupangin buoina le harsatna an tuok changa an intlunnatak chu Nu anni rawp hlak a. Pa kuoma an hril ngamlo khawm Nu kuoma chu ngaingamtakin an hril hlak. Nuhmei tading lem chun Nu chu an ruolČhatak, thil iengkim an hrilpui thei, iengkim an tlunna ani. Buoina le harsatna intlunna ding nu fel le Čha umlona sungkuo, Nu'n a uoplum hnelo sungkuo an tam leiin thlangtieng (western) rama hai khun Sungkuo mumallo (Broken Family) an tam pha hrim ani. Chu lei chun sungkuo Čha, sungkuo nunmawi le Kristien sungkuo indiktak indintu ding chun Nu an pawimaw em em.
Khawtlâng le Ram le Hnam damna ding le hmasawnna dingin Nu an pawimaw hle bawk. Anthropology le Sociology inchuktu hai chun, "Khawtlâng innghatna lungphum pawimaw chu Sungkuo ani (Family is the cornerstone of society)" tiin an inchuk hlak. Khawtlang le Ram le Hnam damna ding le hmasawnna ding chu sungkuoa an nghat a, chu sungkuo chu Nu a annghat nawk sawng leiin, Nu hi a pawimawtak ani nawk a nih. Khawtlanga Nu zalenna ram, an ngaidan le khawsak dan engthawlna ram, taksa hratnaw lem ni hai sienkhawm inza derna bek peka an umna ram hai chu ram hmasawn le changkang anni hlak. Nu zalen lo na ram, hmusit le endawng an nina ram, tâng anga an hringnun hnengde thlat an nina ram hai chu ram changkang le hmasawn an um ngai nawh.
Ram hmasawnna hi nu in nau a enkawl dana nasatakin an nghat. An enkawl thiem chun ram sukhmasawn theitu ding nau hmangthlak tam tak an hung indĆ¢wn suoka, an thiemnaw ruok chun ram sukngetu ding an hung suok Čeu thung.
Muslim tamna ram hai khu ram changkang an vĆ¢ng a, hma khawm an sawn hratnawa, abikin Islam danin thuneina hmawl a vilikna ram hai lem khu chu an lan thim hle. Hi hi asan pakhat chu nuhai khawtlanga an intar lei ani. An zalen nawh. Hnengde an nih. Hi lei hin an inringzona a tlahnuoia, thiemna (education) an tlasama, nau enkawlna kawnga baksamna nasatak an nei pha leiin mi rilo tamtak an chawm liena, an ram fa sietu an hung ni pei a nih. India khawm Independent hma khan chu hnufuolna khur thima a pil rie rie a, Pu Gandhi rawia mitin tadinga kawng tinrenga zalenna dar an vuoka inthawk khan, khawvel dang el phak khawpin hma a hung sawn thei chau ani. Nu khawm an hung zalena. Nu hlutna le Čangkaina hrethar peiin ei hung Čhanghar deu deua, zalenna ei pek tam deu deua, chutaka inthawka huoisenna inchawa an theina popo a hma an hang lak tak tak chu varna le thiemna'n an lungril an sukhausa a, ram le hnam an chawisang baka, pasal khawm an khĆ»mkhĆŖl vĆ¢ng vĆ¢ng el ani. An thiemna le varna leiin an sin pawimawtak nau enkawl an zeia, sungkuo an uoplum thiema, ram le hnam tadinga Čangkai nau fel le Čhatak tak an hung chawilen bawk. An theina hre chiengtu Gandhi'n, Independent Movement a Čhang dinga alo fiel mawl mawl kha thil awmlo alo ni nawh. Amiruokchu zalenna puonbĆ¢t lien chuongliem bĆ¢t a, Social thil po po khawm bĆ¢t khum vawng tum Nu insuklulawk taluo, insung puotienga mawphurna lakzau tum taluo hai chu mit kham an um deu hlak.
Ram le Hnam hmasawnna le changkangna hi mihriem thiemna le varna a an nghat nasa bawk. Mithiem (educated) an tam po leh hnamin hma a sawn hrat a, mithiem an thlawm chun hmasawn antak em em. Mithiem tamtak sersuok ding chun Nu haiin thiemna (education) an nei phawt a pawimaw. Nu hi naupang tadinga zirtirtu hmasatak ani a, damsunga pawimaw ding, a hriet le thiem popo chu nau an inchuktir hlak. Naupang skul kaina hmasatak chu Nu ĆŖlpui a nih. Naupang chu mi thudu (curious) tak anni angin an indawn popo Nu'n a hrilfie thei vawng chun, an tha a fĆ¢na, hrietsap pei nuomna'n an sip a, inchukna tienga inhnik dingin an tha a suktho zuol hlak. Mithiem sersuok ding chun Nu'n an hnikpui hle a ngai bawk. Nu'n thiemna a tlasam chun inchuktir ding a hriet thlawm a, an chuktir thiemnaw a, an inchukna kawnga a sukthafan thiemnaw a, an hnikpui tak tak ngai bawk nawh. Chu chun thiemna tienga inhnuoina a ra suok a, a pĆ¢p chu ram le hnamin a tuora, hnung a tĆ¢wl deu deu hlak. Hi kawnga Nu hai pawimawzie hriechiengtu Brigham Young chun, "Pasal lekhathiem I siem chun, mithiem pakhat I siem ning a tah. Nuhmei lekhathiem I siem chun, mithiem Čhangkhat I siem anih" alo ti hiel anih.
Bible a nu pawimaw tak tak Rahabi, Hagar, Lalnu Esther le a dang dang hai zarin thina ruoma inthawkin mi tamtak an dam suok a, Hnam an ngirsuok bawka, Hnam boral el ding khawm an himpha bawk ani. Khawvel pawrchena le hurherna kara, nu invawng thienghlim le fel, Pathienin a naupa piengna dinga a serhrang, Mary a chun Isu a hung insienga, a hung pienga. Chu zara chun ringtu taphawtin suol laka himna, vut aiin parČhi, lungngaina aiin hlimna, chatuon thina aiin hringna, ei hmuin ei chang chau ani hih. Pa rorum le ralhrat, salČha ruol tharum hmanga khawvela rorel tum Napoleon meu khawmin Nu hai hlutsakin, "Nu Čha mi pe unla, Ram ropui indin pek ka ti cheu" a ti leiin, Ram le Hnam dawmsangna dingin Nu pawimawzie le hlutzie a sukchieng em em.
Kohran le Pathien Ram suklienna dinga 'Missionary' pawimawtak chu Nu anni bawk. Billy Graham nuhmei Ruth Bell khu, Pathien tadinga ramthima missionary-a fe nuom ani hlak. Amiruokchu Billy leh an hung innei hnung khan nau panga zet enkawlin sungkuo rawng a bawl ta char char lema. Hi kawnga hin a lung a awinaw hlak am ti thu an indawnna a chun, "Pathienin sungkuo ringum le Čhataka enkawltu ding, Billy nuhmei ding le nau malsawmna kan nei hai taksa le thlaraua lo chawilientu dinga ami ruot reng nidingin ka ring tah. Inkhatnu sin ringumtaka thaw khawm hi Pathien rawngbawla kan ngai" a lo ti anih. A hril Čha em em. A nau hai suol tieng lo inherhem pal ve zeu zeu hai sienkhawm tuhin chu Lalpa rawngbawltu ringum anni vawng tah. Ringna le thlaraua naupang an inČhanglien peina dingin Nu-in Pathienthua a Čawiawm zing le an chuktir a pawimaw.
Nu Čhenkhat insuk thlarau chang rawn bik deu, insung ngaisak nachang hretah derloa, a sun a zana chawibiek hun hmanga khawlai dung le vang hrut vel an um. A enkawl dinga pek a insĆ»ng chĆ¢n si sien ieng lawmman am dawng chuong a tah? Hieng anga khawsa Nu Čhenkhat chun an nau hai chu Pathien mawphurnaa an sie tawp hlak. An ringna a Čha ang reng!! Amiruokchu, Nu mawphurna theinghil rakkhawpa thlarau chang chu thlarau indiktak ani thei ding am anih? Ringna indik ning a tih? Nu an nina anga an mawphurna an sirsawpa, an hlutna an hnephnawl bawk. Rila ra malsawmna petu le Kraws lera inthawka, "Nuhmei, en ta, I naupa kha!" ti tu khan iengtin am ngai hrim a ti Ć¢w? Mawphurna peka ei um ringumtaka hlen hi ei hlutna ani si a. Nu hi sungkuo lairil ani thlat leiin, Nu'n thlarau indik a chang chun khawlai dunga khek indur chau inhawk loin, a insung ngaisak a tah, a thilČha chang chu a insunga inder a tah, a nau hai chunga khawm a par suok ngei ding anih. Chu chu Nu mawphurna liu liu a nih.
Hrietnavar hmanga suirilmi hai hrildan chun, inthlasawngnaa hin Pa nekin Nu zuk puo theina ding thil hi nauin a kawl rawn lem leiin, Nu nungchang a sie nisien a Čha nisien nau ha'n an entawnin, an lak nuom lem hlak baka Pa nekin Nu thu hi an zĆ¢wm lem hlak, an tih. Pa zilna nekin Nu zilna'n lukhawng a nei lem rawp hlak bawk. Nuin nau kuoma thucha an fui hai, a biekna Čawngkam, a Čawng dan, a nungchang le a khawsak dan hai chu nauin hung entawnin a hung hmang ve peia, a lungrila khĆ¢wlkhĆ¢wmin a nun khaltutak a hung ni pei ani. Hla phuokthiem Henry Ward Beecher chun, "Nuin nau an awina hlathu hin, an damlai lamtluong hrawna tinrenga a zui peia, an thi chenin" alo tih. Nau hai taksa tienga an inČhanglien dungzui ang peia ringna tienga an hratpeina ding le an kalchawi pei dan ding inchuktirtu, kawkhmutu le entawn ding Čha le pawimawtak chu Nu an'a. Kohran le Pathien ram suklienna kawnga Nu hi ban pawimaw, innghatna thlak le Siemtu siehlaw pawimawtak a nih.
Nu mawphurna le pawimawna hi a tam a, Nu le nau inlaichinna khawm a nasa leiin, Nu in nau chunga a mawphurna a phursuok hnenaw hun um hlak ngei a tih. Nu lungninaw hun um hlak a tah, lungsen leia mawilotaka zuk Čawng le chĆ¢ng nuom hun nei hlak ngei a tih. Nau lulul hun, mi thu hrim a ngainaw hun um hlak a tah, amiruokchu mi nungchang, abikin a Čhanaw tieng, a entawn tum zing hlak ding ani leiin, Robert Fulghum chun, "Naupangin i thu an awinawnaa chun beidawng naw la, i nungchang iengkim entawn dinga an enthlak zing che kha beidawngpui lem rawh" alo ti anih. Chu chu mawphurna hlu, harsa le pawimaw bawk si chu ani.
Vawisuna nu hai hi zinga le zingnawk khawvel nundan siemČha theitu anni leiin, an hlutzie hai hre zingin, Insung, Khawtlang, Ram le Hnam le Kohran tadinga an pawimawna hai hi, Čha le fel taka an hlen suok thei peina dingin, Pathienin taksa le thlaraua hratna thara inthuomthar pei ding cheuin, ka ditsakna kan hlan cheu.
Nu popo Mother's Day Chibai. Happy Mother's Day.
(Liemtah kum 2016 Mother's Day-a 'Nu Hlutna' ti thupui hmanga kan Kohran-a short-speech ka hril, kum 2018 a phuisui le kimchang lem dinga ka ring anga seitaka ka tuihni hi, Mother's Day le inzawmin ka hung phawr lang. Chuoiloa mi hmangaia, lungrila mi'n vawi zing hlaktu, ka hmangai lĆŖt hnelo ding le ka rul sĆŖng lo ding, ka Nu tadingin kan hlan.)
("Nuhmei, en ta, I naupa kha" - Isu ~ Johan 19:26)
Pathienin mihriem hai a hmangaizie, Frederick M. Lehman hlaphuok 'The love of God is greater far' ah alo inzawt "Pathien hmangaina ziek dingin iengkhawmin dawl naw ni" ti le, W.M. Thackeray in, "'Nu' ti hi naupangte hai hmur le lungrila Pathien hming ani" a lo ti hai hi kei kawp chun ei i hriltum 'Nu Hlutna le pawimawna' hi hriet sĆŖng, hril sĆŖng le hril thiem ruol ani naw ding zie a chieng em em. Chuleichun, Insung, khawtlang, ram le hnam le Pathien Rama an pawimawna le hlutna tamtak hai chu, lungrila ei ngaituo suok thei tawk hai chau ei suklang tum ding nirawseh.
Nu hi Insunga a pawimaw em em. Insunga a sinthaw popo thlai suong, puon sawp le a dang dang hai kha chu, a pawimawnaw lei niloin, ei hrietsa seng tho ani leiin hrilsei Čulloa ngaiin maksan el ei tih. Nu hi sungkuo uop lum tutak anih. Naupang in anlawi phaa a zawng hmasatak chu 'Nu' ani hlak a, in a zuk lut char hin a ko tei tei hlak. Ina Nu a lo um naw chun naupang lawm a kim thei ngai naw a, an thlei ngai nawh. Nu hmangaina chun nau hai tadingin a chanai an hlĆ¢n ngam a, chu chu Nau khawmin an hriet kar leiin, Nau tadingin Nu hi insĆŖktheina, thlamuongna le hlimna ani. Zana naupang mang a siea thlan phulchupa an Čhanghar huna an ko hmasatak hlak chu Nu an nih. Nu hmel an hmua, a rawlri an hriet pha an thla a muongin an lung a dam huoi huoi hlak. Ziekmi ropui Victor Hugo khawmin, "Nu chawnban hi zainema sip dinga induong ana, chutaka chun thlamuongtakin naupangin imu an tu hlak" alo ti hrim anih.
Nu chun hmangaina leiin a nau hai tadingin rinum po po tuor an huoma. A nau hai hlimna ding ani phawt chun rinumna nasatak khawm lawmtakin a palthlang ngam a nih. Hmangaina leiin a thei bak bak thaw khawm an huom hlak.
Nu a lawm chun insung a lawm a, nu a ngui chun insung a ngui hlak. Nu an nui chun insung an nui a, nu a Čap ruok chun insung a Čap hlak. Nu hlimna chun sungkuo a sukhlima, sungkuo hlim chun insung a sukinhawia, insung inhawi chu nauhai tadingin Hnuoi-Vanram ani. Nu hlimna chu nauhai tadingin hmatieng beiseina nasatak petu le chawkphurtu ana, nau hai nun nghaisan ani. Honore de Balzac chun, "Nu hlimna chu kawlphe mei ang ana, hmahun ding a ĆŖna, hun liem hnung hai khawm hung elkhalin sungkuo nunhlui ngaium tak tak hai a hung ĆŖnsuok hlak anih" alo tih.
SungkuoČha, sungkuo nunmawi indin dingin Nu an pawimaw. Insunga thuneitutak chu Pa ni hai sienkhawm Nu'n a thlawp naw chun an hrat zo nawh. Insung khawsak sukhmuingĆ®ltu di'n Pa an pawimaw, amiruokchu sungkuo nun sukngĆ®ltu ding le sungkuo nundanČha invawngtirtu ding ruok chun Nu neka pawimaw lem tukhawm an um nawh. Nau hai chunga hrietthiemna, hmangaina, zaidawna, zainemna le zangaina nasatak an inlangtir rawp hlak leiin, Pa nekin Nu hi nauin an nĆŖl a, nu inchuktirna hi nau haiin an zĆ¢wm nuom bik a, an nungchang an entawn nuom bik bawk. Chuleichun, nau hai entawn dinga Čha nundan mawi le hawiher mawi an vawng zing a pawimaw. Nuin nun hawihawmtak a kengkaw chun nau hai nungchang khawm a mawi hlak. Hieng lei hi ningei a tih hnamvar hmasa hai chun "Nu hai hi sungkuo lairil an nih (Mothers are the nucleus of the family)" anlo ti nasan chu.
Nu'n a uoplum peilo le a uoplum hnelo sungkuo chu sungkuo mumal an um ngai nawh. Solomon-in "Nuhmei var taphawt chun a in chu a bawl a, Nuhmei invĆŖt ruok chun a kuthaiin a Čhiek hlak" (thuvarhai 14:1-2) a ti angin, Pa Čawmkai beklo umna insunga khawm nisien, Nu fel le Čhain a enkawl ani phawt chun insung an hawia, sungkuo indar el thei ding khawm hmangainain a kei khawm hlak. Nu Čhanaw insung ruok chu an dar hlak.
Naupangin buoina le harsatna an tuok changa an intlunnatak chu Nu anni rawp hlak a. Pa kuoma an hril ngamlo khawm Nu kuoma chu ngaingamtakin an hril hlak. Nuhmei tading lem chun Nu chu an ruolČhatak, thil iengkim an hrilpui thei, iengkim an tlunna ani. Buoina le harsatna intlunna ding nu fel le Čha umlona sungkuo, Nu'n a uoplum hnelo sungkuo an tam leiin thlangtieng (western) rama hai khun Sungkuo mumallo (Broken Family) an tam pha hrim ani. Chu lei chun sungkuo Čha, sungkuo nunmawi le Kristien sungkuo indiktak indintu ding chun Nu an pawimaw em em.
Khawtlâng le Ram le Hnam damna ding le hmasawnna dingin Nu an pawimaw hle bawk. Anthropology le Sociology inchuktu hai chun, "Khawtlâng innghatna lungphum pawimaw chu Sungkuo ani (Family is the cornerstone of society)" tiin an inchuk hlak. Khawtlang le Ram le Hnam damna ding le hmasawnna ding chu sungkuoa an nghat a, chu sungkuo chu Nu a annghat nawk sawng leiin, Nu hi a pawimawtak ani nawk a nih. Khawtlanga Nu zalenna ram, an ngaidan le khawsak dan engthawlna ram, taksa hratnaw lem ni hai sienkhawm inza derna bek peka an umna ram hai chu ram hmasawn le changkang anni hlak. Nu zalen lo na ram, hmusit le endawng an nina ram, tâng anga an hringnun hnengde thlat an nina ram hai chu ram changkang le hmasawn an um ngai nawh.
Ram hmasawnna hi nu in nau a enkawl dana nasatakin an nghat. An enkawl thiem chun ram sukhmasawn theitu ding nau hmangthlak tam tak an hung indĆ¢wn suoka, an thiemnaw ruok chun ram sukngetu ding an hung suok Čeu thung.
Muslim tamna ram hai khu ram changkang an vĆ¢ng a, hma khawm an sawn hratnawa, abikin Islam danin thuneina hmawl a vilikna ram hai lem khu chu an lan thim hle. Hi hi asan pakhat chu nuhai khawtlanga an intar lei ani. An zalen nawh. Hnengde an nih. Hi lei hin an inringzona a tlahnuoia, thiemna (education) an tlasama, nau enkawlna kawnga baksamna nasatak an nei pha leiin mi rilo tamtak an chawm liena, an ram fa sietu an hung ni pei a nih. India khawm Independent hma khan chu hnufuolna khur thima a pil rie rie a, Pu Gandhi rawia mitin tadinga kawng tinrenga zalenna dar an vuoka inthawk khan, khawvel dang el phak khawpin hma a hung sawn thei chau ani. Nu khawm an hung zalena. Nu hlutna le Čangkaina hrethar peiin ei hung Čhanghar deu deua, zalenna ei pek tam deu deua, chutaka inthawka huoisenna inchawa an theina popo a hma an hang lak tak tak chu varna le thiemna'n an lungril an sukhausa a, ram le hnam an chawisang baka, pasal khawm an khĆ»mkhĆŖl vĆ¢ng vĆ¢ng el ani. An thiemna le varna leiin an sin pawimawtak nau enkawl an zeia, sungkuo an uoplum thiema, ram le hnam tadinga Čangkai nau fel le Čhatak tak an hung chawilen bawk. An theina hre chiengtu Gandhi'n, Independent Movement a Čhang dinga alo fiel mawl mawl kha thil awmlo alo ni nawh. Amiruokchu zalenna puonbĆ¢t lien chuongliem bĆ¢t a, Social thil po po khawm bĆ¢t khum vawng tum Nu insuklulawk taluo, insung puotienga mawphurna lakzau tum taluo hai chu mit kham an um deu hlak.
Ram le Hnam hmasawnna le changkangna hi mihriem thiemna le varna a an nghat nasa bawk. Mithiem (educated) an tam po leh hnamin hma a sawn hrat a, mithiem an thlawm chun hmasawn antak em em. Mithiem tamtak sersuok ding chun Nu haiin thiemna (education) an nei phawt a pawimaw. Nu hi naupang tadinga zirtirtu hmasatak ani a, damsunga pawimaw ding, a hriet le thiem popo chu nau an inchuktir hlak. Naupang skul kaina hmasatak chu Nu ĆŖlpui a nih. Naupang chu mi thudu (curious) tak anni angin an indawn popo Nu'n a hrilfie thei vawng chun, an tha a fĆ¢na, hrietsap pei nuomna'n an sip a, inchukna tienga inhnik dingin an tha a suktho zuol hlak. Mithiem sersuok ding chun Nu'n an hnikpui hle a ngai bawk. Nu'n thiemna a tlasam chun inchuktir ding a hriet thlawm a, an chuktir thiemnaw a, an inchukna kawnga a sukthafan thiemnaw a, an hnikpui tak tak ngai bawk nawh. Chu chun thiemna tienga inhnuoina a ra suok a, a pĆ¢p chu ram le hnamin a tuora, hnung a tĆ¢wl deu deu hlak. Hi kawnga Nu hai pawimawzie hriechiengtu Brigham Young chun, "Pasal lekhathiem I siem chun, mithiem pakhat I siem ning a tah. Nuhmei lekhathiem I siem chun, mithiem Čhangkhat I siem anih" alo ti hiel anih.
Bible a nu pawimaw tak tak Rahabi, Hagar, Lalnu Esther le a dang dang hai zarin thina ruoma inthawkin mi tamtak an dam suok a, Hnam an ngirsuok bawka, Hnam boral el ding khawm an himpha bawk ani. Khawvel pawrchena le hurherna kara, nu invawng thienghlim le fel, Pathienin a naupa piengna dinga a serhrang, Mary a chun Isu a hung insienga, a hung pienga. Chu zara chun ringtu taphawtin suol laka himna, vut aiin parČhi, lungngaina aiin hlimna, chatuon thina aiin hringna, ei hmuin ei chang chau ani hih. Pa rorum le ralhrat, salČha ruol tharum hmanga khawvela rorel tum Napoleon meu khawmin Nu hai hlutsakin, "Nu Čha mi pe unla, Ram ropui indin pek ka ti cheu" a ti leiin, Ram le Hnam dawmsangna dingin Nu pawimawzie le hlutzie a sukchieng em em.
Kohran le Pathien Ram suklienna dinga 'Missionary' pawimawtak chu Nu anni bawk. Billy Graham nuhmei Ruth Bell khu, Pathien tadinga ramthima missionary-a fe nuom ani hlak. Amiruokchu Billy leh an hung innei hnung khan nau panga zet enkawlin sungkuo rawng a bawl ta char char lema. Hi kawnga hin a lung a awinaw hlak am ti thu an indawnna a chun, "Pathienin sungkuo ringum le Čhataka enkawltu ding, Billy nuhmei ding le nau malsawmna kan nei hai taksa le thlaraua lo chawilientu dinga ami ruot reng nidingin ka ring tah. Inkhatnu sin ringumtaka thaw khawm hi Pathien rawngbawla kan ngai" a lo ti anih. A hril Čha em em. A nau hai suol tieng lo inherhem pal ve zeu zeu hai sienkhawm tuhin chu Lalpa rawngbawltu ringum anni vawng tah. Ringna le thlaraua naupang an inČhanglien peina dingin Nu-in Pathienthua a Čawiawm zing le an chuktir a pawimaw.
Nu Čhenkhat insuk thlarau chang rawn bik deu, insung ngaisak nachang hretah derloa, a sun a zana chawibiek hun hmanga khawlai dung le vang hrut vel an um. A enkawl dinga pek a insĆ»ng chĆ¢n si sien ieng lawmman am dawng chuong a tah? Hieng anga khawsa Nu Čhenkhat chun an nau hai chu Pathien mawphurnaa an sie tawp hlak. An ringna a Čha ang reng!! Amiruokchu, Nu mawphurna theinghil rakkhawpa thlarau chang chu thlarau indiktak ani thei ding am anih? Ringna indik ning a tih? Nu an nina anga an mawphurna an sirsawpa, an hlutna an hnephnawl bawk. Rila ra malsawmna petu le Kraws lera inthawka, "Nuhmei, en ta, I naupa kha!" ti tu khan iengtin am ngai hrim a ti Ć¢w? Mawphurna peka ei um ringumtaka hlen hi ei hlutna ani si a. Nu hi sungkuo lairil ani thlat leiin, Nu'n thlarau indik a chang chun khawlai dunga khek indur chau inhawk loin, a insung ngaisak a tah, a thilČha chang chu a insunga inder a tah, a nau hai chunga khawm a par suok ngei ding anih. Chu chu Nu mawphurna liu liu a nih.
Hrietnavar hmanga suirilmi hai hrildan chun, inthlasawngnaa hin Pa nekin Nu zuk puo theina ding thil hi nauin a kawl rawn lem leiin, Nu nungchang a sie nisien a Čha nisien nau ha'n an entawnin, an lak nuom lem hlak baka Pa nekin Nu thu hi an zĆ¢wm lem hlak, an tih. Pa zilna nekin Nu zilna'n lukhawng a nei lem rawp hlak bawk. Nuin nau kuoma thucha an fui hai, a biekna Čawngkam, a Čawng dan, a nungchang le a khawsak dan hai chu nauin hung entawnin a hung hmang ve peia, a lungrila khĆ¢wlkhĆ¢wmin a nun khaltutak a hung ni pei ani. Hla phuokthiem Henry Ward Beecher chun, "Nuin nau an awina hlathu hin, an damlai lamtluong hrawna tinrenga a zui peia, an thi chenin" alo tih. Nau hai taksa tienga an inČhanglien dungzui ang peia ringna tienga an hratpeina ding le an kalchawi pei dan ding inchuktirtu, kawkhmutu le entawn ding Čha le pawimawtak chu Nu an'a. Kohran le Pathien ram suklienna kawnga Nu hi ban pawimaw, innghatna thlak le Siemtu siehlaw pawimawtak a nih.
Nu mawphurna le pawimawna hi a tam a, Nu le nau inlaichinna khawm a nasa leiin, Nu in nau chunga a mawphurna a phursuok hnenaw hun um hlak ngei a tih. Nu lungninaw hun um hlak a tah, lungsen leia mawilotaka zuk Čawng le chĆ¢ng nuom hun nei hlak ngei a tih. Nau lulul hun, mi thu hrim a ngainaw hun um hlak a tah, amiruokchu mi nungchang, abikin a Čhanaw tieng, a entawn tum zing hlak ding ani leiin, Robert Fulghum chun, "Naupangin i thu an awinawnaa chun beidawng naw la, i nungchang iengkim entawn dinga an enthlak zing che kha beidawngpui lem rawh" alo ti anih. Chu chu mawphurna hlu, harsa le pawimaw bawk si chu ani.
Vawisuna nu hai hi zinga le zingnawk khawvel nundan siemČha theitu anni leiin, an hlutzie hai hre zingin, Insung, Khawtlang, Ram le Hnam le Kohran tadinga an pawimawna hai hi, Čha le fel taka an hlen suok thei peina dingin, Pathienin taksa le thlaraua hratna thara inthuomthar pei ding cheuin, ka ditsakna kan hlan cheu.
Nu popo Mother's Day Chibai. Happy Mother's Day.