Showing posts with label Thanmawia Pajamte. Show all posts
Showing posts with label Thanmawia Pajamte. Show all posts

SIKPUI RUOI CHANCHIN TAWI

No comments

December 04, 2018

Speech by L.Thanmawia Pajamte, Sikpui Pa
Jiribam Dist. Sikpui Ruoi, at Jairawn. Dec. 5, 2017

1. A UMZIE:
1. Thlasik laia hmang a ni leiin “Winter Festival” (Thlasik Kût) an tih.
2. Bu le thlâi a tlung tam leia sîk rûnpui thaw a ṭûl leiin “Sîkpui Ruoi” an tih bawk. A iengkhom nisien tuhin chu SIKPUI RUOI ei ti el an tah.


2. Kumtin an hmang ngâi nawh. Bu le thlâi tam kum, hrisêl kum, ralmuong kum, Fapang râl insan kumah an hmang chau hlak. Fapang râl insan thua Sikpui Lâm hlaa chun,
“Chungvawn mi’n an hril,
Kawlngo ruol aw lêngna nawi a;
Lâmchâng nun hawi a
Chungvawn kawlva lêngna nawi.
Fapang râl insan,
Sîr sari laia Sikpui lâm rong;
Fapang râl insana,
Lenchawm le lâmdâr chier inzawn e”

Chun, thlâi popo sîk zo, ṬHUITE an ko zo pha Festival hi an hmang hlak.
3. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung chun ieng kuma khom ei hmang tah.

4. An hmangna sanhai :
1. Insukhlimna a nih. Sakhuo leh inkeihnoina a um nawh.
2. Bu le bâl malsawmtu FAPITE suklungawina, a kuoma lawmthu hrilna a nih.

5. Sikpui Ruoia hin ruoi chu Sikpui Ruoi, a lâm chu Sikpui Lâm, a hlahai chu Sikpui Hla ti an ni el.

6. Sikpui Ruoi hming pakhat chu “Inremna Ruoi” ti a nih. Asan chu milien – michîn, Hausa – retheihai inkâra inthlierna um derlo le inrem tak le lungruol taka hmang hlak a nih. Khawtlânga le mimal inkârah inremnawna le intheidana a um a ni khawmin chuong popo chu theinghilin inremtlâng tak le hlim tlâng taka hmang hlak a nih. Chuleiin hi Ruoi chokbuoi zawnga hmalâk hrim hrim phal a ni ngâi nawh. Sikpui lâmzawla chun “Hmingthlîr” an ti, songkadaw an siem a. A lâm dinghai chu an iná¹­hung hlak. Hmingthlîr ban kâra chun rawvapum á¹­ha tawk an khit a. Taka chun zapui sei deu deu an thlung a. Sikpui Ruoi hmang laia inrui – inhaia buoina siemhai chu an thlung hlak:

7. Ei thlatubul MANMASI-in nau pasal 3 a nei a. Miachal, Niachal le Nelachal an nih. A naupangtak Nelachal a thla Hmarhai chauvin Sikpui Ruoi hi an hmang hlak. Miachal le Niachal hai thla – Lusei, Pawi, Ralte, Thadou, Paite, Gangte, Vaiphei, Zou etc., hai chun Chavang Kût, Mim Kût, Chapchar kût,etc., an neih.

8. An hmang á¹­an hun nia ngâi chu Siam (Thailand) rama Shan khuoa umlai AD 900 – 1000 lai a nih. An á¹­an hun hi Hmar Historian Pu Hranglien Songate chun “Hrietlo huna inthok” a ti ringot el a nih. Shan Settlement, AD 1000 tawptieng hi tribalhaiin Jhuming Cultivation an á¹­an hun le Festival (Kût) an thaw á¹­an hun niin historian-hai chun an hril. Amiruokchu Shan khuo le Sikpui Ruoi inmatna hla hrim hrim a um nawh. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung AD 1003-1204 laia hmang á¹­an ni sien a hawih.

9. Kum 1675 lai khan Mizoramah Sailo lalhaiin Sikpui Lâm an hung khap ta a. Hmang nuhnungtaknahai chu Sakawrdai Hmunsangah 1872, Senvon Zopui tlângah 1880, Vanchengphaiah 1913, Tuolpui NC Hills-ah 1948, Khawhmunlien-ah 1959 a nih. NC Hills a Hmarhaiin Pathien thu an awi intak hi ei hamṭhatpui a nih. Civilization hin hnam nunphung le Culture hi a chîmral a, ei theinghil ta hlak a nih. Civilization bok hin mani hnam calture thi ding invoiin humhim a nuom nawk hlak a. Ei hnam khawmin Sikpui Ruoi kum tam tak ei thaw ta naw le a umzie, an ṭan dan le a hmang dan khom ei hriet ta naw hnung tuhin ei hung sukthar nawk ta hi lawm a um takmeu a nih. Karbi Anglong Autonomous District Council sunga Hmarmi tlawmte umhai chun Hmarhai Festival (Kût) neisun SIKPUI RUOI hi Dec.5 a hmanga Holiday-a hmang dingin sorkarah 1991 khan an nawrdok a, inpâk an um hle. 1st Hmar Inpui Gen. Assembly Hmarkhawliena Kum 2002-a nei ṭum khan Dec. 5 hi Sikpui Ruoi ni a hmang seng ta dingin a pasi a nih.

10. AN RELBAWL DÂN
Sikpui Ruoi hmangdan ding chu lal le khawnbawlhaiin an rot a. Thiempu-âi an insântir a. Thiempu chun lal In tuol hmai changtieng panga Khuong a khai a. Zân khawvarin an nghak a. An vuokri a umnaw chun an hmang a, ân vuok ri a um chun an ṭhul hlak.

11. An hmang ding a ni chun khuongpu ding, khuong keitu ding, hla ṭhuoitu ding, lâm inchûktirtu ding hai an ruot lawk vawng a, Chu zova Nk- Tv. Kopthum ruotin In tina mi an hril hlak.

12. Bu hlui hai kha Nk-Tv in an suk mup mup a. Zu a tam thei ang an lo ngân/bil hlak. Zawl Lung an daw a. Va dunga lungphêkhai zu lain Sikpui lâm zawla an lo dâp hlak. Hmingthlîr songka an daw a; hnatlâng rûnpui an nei mup mup a. Ṭhalaihai ta dinga nunkhuo nuomna hun a nih.

13. Hmingthlîr banahai chun bawmrangte an khai tier a. Chu sûnga chun zupeng bûr, khâilengte-ûmtheia tibur al inhnik dam, dumhmuom kauphêk dâm, dum phuol, hnachang hringa fûn dâm an sie a.Chuong thilhai chu khuongpu, hlapu le a lâmhaiin phâng lova an chên ding a nih.

14. Nunghakhai Inchei Dân: Senfen an tlanghnungvêl a; an kawng ngaingawn kawngchûnin an hrên a. An natila holrol an be a. An rînga pumhril, ruongthei, ṭhimthi, theibuong hrui dâm an hli a. An bâna chauphêng banbun, bunsai le harbân an bun hlak. Tienlai nunghakin kekorte la bunlo, Hmârâm insîng bi a, an elpui inthûk rei rei hei palkâk vâr de zok zok chun mit a lâk a. Vâl tolo chilthli a sukpût hlak. Tienlai Hmar nunghak hmelṭha, an idol-Zawltling le Ṭuonpui hai kha hei lâmpui a nêkpêr vêl chu nuomum tak nîng a tih.

15. SIKPUI LÂM HLAHAI
1. Sikpui Lâm an thaw hma zân 3 chu zantin pasaltehaiin khuo fangin Buontlaw Hla sakin khuo an fang a, mipui an lo sukphûr hlak.
2. Lâm ṭan ni chun naupang ruol an lâm hmasatak a; Durte lâm, Thlawrân lâm an thaw hlak.
3. Chu zova puitling an lâm a. Lamtluong lâm, Saia Ketet lâm, Anranlai lâm, Thlawran lâm, Simsak lâm le Ṭinna lâm an thaw hlak.
4. Sikpui Lâm tawpnatak ding zân 2 hai kha khawvar zak zakin an lâm a. Chu lâm chu “Sikpui Zawlsuok Lâm” an tih.
5. Mipui an á¹­in vong hnung chun khawsûng Upa ruol le Khuongpuhaiin “Sikpui Ruoi Iná¹­inna” an nei a, Hla ser sakin Sikpui Ruoi Lâm chu suktawp a ni ta hlak.

16. Sikpui Ruoi Lâm zo chun khawsûng chu a re ta thlok thlok a. Khawtlang lunglengin mipui a zêm a. Ngaizawng naw lem inrai pal ang elin panthlang tieng an ngha rong rong el a nih. Nunghakin khawsawt intawina dingin chawrsonga pat an her ri rawt rawt a. Ralkânga ârla intui zo a’n kokkaw dâk lau lauva. Kêlpui imusuokin pansak bang hrût ri hieu hieu pumin a’n hâm ri pak a. Khuo a sawtin lung chu a’n lêngpek êm êm a nih.

17. Chuonga khawsawt lungleng lâi chun lo vât a ramriek a hung hun a. Vachang thli hrâng ri hieu hieu karah chem le hreipui paiin tuklo ram sakâr an pan a. Muol iemani tawk an tan hnungin vadung lungpui intal hret hrut an tlung a. Chu chunga chun Kuongkuoirît nupa lo inhal lai an zutuok a. A chalpa’n a puinu chu, “Therpu tut tut…mawn….dawk…tut” a ti a. A puinu chun, “Zang kaw tut tut, lîk lu kok” a ti ve a. “Phirrr…” tiin pakhatin va lu a pan a; pakhatin va mong a pan a. Kum 1 dana an inhmu nâwk chauva. Nupa nun hlimna khom hmang hman lovin inhal bokin an iná¹­he nawk hlak. Hi lei hin nupa inremnawhai tekhinnain “Kawngkuoirit nupa ang” ti á¹­awngkam hi a hung suok ta a nih. Khawvela vate lai pova pungnawtak chu Kawngkuoirît an nih.

Eini Hmarhai khom inrem tak le, inthuruol takin ei um thei naw a; inthat-insuksiet ei chîng a ni chun pung thei naw mei ni a. Ei khawtlâng le society inhoi naw nih. Ei Sikpui Ruoi hmang hin inthuruolna le inremna ei hnama siem ngêi ding le, ei hnam Kût (Festival) neisun hi State tin, biel tin le khaw tina thi lova hmang pei dingin ka ditsakna ka’n hlân. Sikpui Ruoi dam zing raw se. KA LAWM IE.
(Sikpui Ruoi chanchin hi unau thuhriet khom an angnaw ti a ni angin an ang naw thei. Tukum Assam Governor-in Sikpui Ruoi hi ‘Restricted Holiday’-a apuong lawmnaa hung insuo nawn a nih.)

SOURCES :
1. Hmar History, by Hranglien Songate
2. Hmar Hla Suina, by L.Keivom
3. Sikpui Ruoi, by Darthangluoi Faihriem

HMAR THIMPUI- HNUCHHAWN RAM-II

No comments

September 01, 2018

~ L.Thanmawia Pajamte
Phaizawl Lily

Pu Lalsanglien : Sakawrdai Hmunsang, Hmar Thimpui, Hmar Lal ropui Pu Lalsanglien hi a hming nghillo na’n a chanchin tawite zukhril ei tih. Ama hi Ṭhiek-Khawzawl pahnam a nih. Ka nu Ṭhakim hi Khawzawl a ni leiin pu takin ka man a. Kêl thatinthlaithleng a siem a, a mi zawk a nih. Ṭinghmun-Kani tieng ka’n zin phaa ka chawlna, ama siem ngêi Coffee thingpui mi dawnpui hlak a nih.


A Pieng Dan : Sûnga a umlai le a pieng dan hiengang hin a mi hril a. “Sûnga ka umlai ka nu’n thing a chêk a. A hrei ha’n a tâi a suk a. ‘Awih, ka nau thi tang a tih’ ti a, ka hriet zing a. Ka hung pieng thlâk ding van boruoka ka’n lêng ka’n lêng a. Lungbûm tlânga ka hung á¹­um a, ka pieng dawk ta a nih. Thi tehlêm ka thaw a. Ka pi’n, A pawi de aw. Lal ropui dinga ei beisei, a thisa’n a pieng a nih’ a ti a. Rêl sinin an mi zâp a. An lungngâi ta êm tiin ka hung inthuokpek a. Sûnga ka umlai ka nu’n tuikhura a ke sîr a tât hlakna chu ka’n chik zing a. Tuikhur ka lawn tlung thei hnung chun ka zu en a, a’n dik chie” a tih. A piengna Lungbûm tlâng le chutaka Sikpui Lâm an thawna hmun chu a mi va enpui.

Pathien Thu A Mihril Dan : “Nangni’n nuhmei faiá¹­ham ringin Pathien rama rawng ka bawl in ti a, in nêp taluo. In nuhai su thi kopna inbawk tuoiin in á¹­awngá¹­ai a, a Pathien ringzonaw thlâk taluo. Kei chu kum bula ka vawikhat á¹­awngá¹­ai hi ka ringzo a nih” a tih.

Sie-Le-Ṭha Hrietna Thing A Hrilfie Dan: “Nangni chun Eden Huon lailungtaka Sie-le-á¹­ha hrietna thing kha a taktaka um dingin in ring a. An ta lozên. La hung ta bawi” tiin a tunu chite a kova. A zakuo a hlîmpêk a. En la a su te hih. A kea inthok a lu chenin ân lainataka Pathienin a sie a nih. Hi hi a nih sie-le-á¹­ha hrietna chuh. Kei khawm nuhmei ka nei a, ka riekpui zân chun hi sieleá¹­ha hrietna hi ka hriet chieng a nih. Ka thlan a phul zâk el a nih” a ti chuh.

History A Hril Dan : Ama chun, “Pathien hi Hmar a nih. Hmara khawm Ṭhiek a nih. A mihriem siem Adam le Evi khawm Hmar an nih. An hming khawm Hmar á¹­awnga a phuok a nih. Pilin mihriem a siem a. A dampêk taktak a. ‘A dam, a dam tak tak’ a ti leiin ‘Adam’ ti a nih. Evi khawm hi ‘euthlak’ tina a nih” a tih. A hril dana chun Israel lal chithla fepei, ama hi a tawpnatak ni’n a’n hril.

Ama hi MNF buoilai sipaiin khuo an karbûm lai khom an kar dawk hnenaw, a khuo awpzing thei a nih. Mizorama lalhaiin Compensation la a an lalna a tawp hnung khawma Lal inti zing a nih. ‘Lal’ ti el khêl a, Raja Lalsanglien, Hmar Lal inti hlak a nih. Ama hi hnama a chieng a. Hmar Thimpui, Hnuchhawn Ram ti hi a’n vawi hle a. “Iengtik huna mani chu Hmarram ei la siem ding a nih. Hieng lawm lawma an mi hmusit hi a bo hun la um a tih… Khiengte, Jongte, Hnamte le Chhangte hai hi an hnam bul Hmar a ni ka hrilfiepek pha chun Hmara piengtharin Aizawl an pan hlak” a tih. Vawisun hin la dam sien chu a lawm ta awm veileh.

Hmar hnam á¹­antu, Hmar lal ropui Pu Lalsanglien chu kum 96 mi niin Aug.15, 1993 khan Sakawrdai Hmunsanga muol a lo liem ta a nih.

Sakei Tamna Ram Chu : Mizoram Hmar Thimpui rama kan umlai chu a ram hi a la sêt a. Ram hmangpui hnuoia lamahai chun sakeiin an kut an lo nawt bel vengvung hlak a. Hu derdurin an lo inzun hlak. Pang anza thei khop el.

Ṭum khat chu Ṭinghmuna inthokin kawitan lama Mauchar panin kan fe a. Tienlai Mithi khuo lampui á¹­ium em em a an hril; a sîr ton ton rawl, kea sir khawp chau chau lung inthuo, tla lêng lêng el; sir á¹­hel or sir tlam chun rawla tlâk el ding ni a an hril; inngaizawnghai a thi hmasahaiin a thi nuhnunghai thlarau an lo keikai hlakna; “Lung tlalenga chawnbâna lan kei ei tih” an ti hlakna ang Lung tlaleng/ lawng an ti chu kan hraw a. Ṭi a um ve khop el. Sir á¹­hel or sir tlam chun ṭênbarama inkui thlak thei a nih.

Sakeiin bawng a se ngunlai a ni a. Mihriem chenin (Pu Bara) a se a, a ke po a fâk a. Ṭi dawr dawrin chu lampuia chun kan fe a. Sakei an nghal taluo leia thaw ngaina an hriet ta naw leiin tûrin an vâi a. Sakei chu a la thi hminlo, a hmul inphu dûm dûma bawk chu mi’n an hmu a, keini chun kan hmu naw a, kan vângnei kher el.

Hmar Thimpui sûnga Suonglawn Tlangpui le Khawbon Tlangpui hmawr hi a’n mat a. “Khawbawn Sakei Lien” ti hi a’n thang hlê. A hnung ngawt khawm fit 1 bielvela lien niin an hril hlak a. Pu Thanglienkhum (Hmuivara) leh sai ramsuoka Khawbon rama kan fe á¹­umin Daktor Khal Vadung á¹­ieuva a hnung kan hmu a. Fit khat bielvel chu a ni naw deu. Inchi 8 bielvel hi chu ni’n ka hriet. Hi sakei lien hi pasalá¹­ha Pu Lalringthangin a cho leiin a se hlum ni a hril a nih. A ruong hmawn ta le a silai vân hlawm a nih.

Sakei chu ram sukburiptu, sukmawitu an nih. An ru le vun hi a man a tam leiin mi á¹­henin an that a. Tiger population-in tlawmtieng a pan ta leiin India sawrkarin nasatakin a humhalh a nih. Hilai ram hi a pawn deu ta leiin an la um di’m chuh. Sakei hin mi an se zen zen ngai naw nia hril a nih. An hliem annawleh aikawtawpa an indefense naw chun mi an se ngai nawh. Hmar Darngawn pahnamhai zawl an nih.

Invawt Tamna Ram Sunzawmna : Invawt tamna chu ram á¹­ha, sa tamna, ram hnienginhnâr a nih. Khalai hmuna khan kan hang fe pei a. Invawt á¹­henkhat ‘phakar’ dân chuh. Chungtieng hnaah an kawp a. An hnuoi ei tlung char leh ei chunga an hung á¹­il a.Kan nunghak pakhat hin, “Pu,la ngir rawh.A naaa..” a ti a. Ka ngir a.

“Iem? I ke a na maw?” “Awih- a” A zakuo a hlîm a. A nêmnâng hmûr a hip a. Ka hang en chun a nene awrh-ah vawt siel lien deu el hi a kop ta nghur el a. Thîk um rap khawp hielin a pu ta nghur nghur ela. Tawktawngang le invawt lien á¹­iel pur el hi chun ka pang an sukza deu hlak a. Ram pilril laia beiseina khêl tienga nunghâk nene vâr puot el hlîm khuma um chu ka narvas deuva. Invawt chu á¹­ipasuk pumin, nene sûk mi baw leh, kut inthin nur nur puma a kawpna tawk fawl taluo silo, tawk nuom deu bawk si leh; dairek taka a’n vot tak hang man chu a harsa hlê.

Ân vawt hlak chun duota-phâm; hmûra hrût den den puma se miet miet tum lovin, a sûnga hnûntui la umlo chu a dawk ta nghur nghur a. Ama nu hlak chun, “A na, a naa…” tiin a’n tawmvêl zing bawk leh. A tawpa chun a dunlop ki nêm chu a tungin ka namkai rak a. An vawt a’n lang chieng hnung chun infân nur nurin ka kei thlâk thei ta hrâm a. Lâk theinaw tehlêm thawa sawt tak chai thei lem chu a nih.

Hraite haiin hnûn tui an fîm hmaa invawt kawngkâra ama’n a lo fîm hmasa hi theida umtak a nih. “Pu, tu kuoma khawm hril naw raw aw” “Hril love” Pû tak le Hotu ni hi rawihai iringzo le innghatna tlâk; an harsatna rûk khawm an hril ngamna ni hi a á¹­ul hlak a nih.

Sakawrdaia ka hang um hlim chun EFCI BiekIn chu a dung hlam li, a khang hlam thumin, thingtuoi le ruoin kan bawl a. Invawt le Châlpui an hung invâklût hlak a, nuhmei –naupang an á¹­i thei hle. Turuok hin chu Pucca Building ropui em em in Biek In a ngir an tah.

Tuirangnêk Vadung Kha : Hi vadunga ngahai tûrin an hrai thu ka ziek hmasa kha ka Diary ka zuk en á¹­ha a. Nov. 8,1982 a lo ni a. Ngahai chu a thal thalin an inhlieu a. Ei hang man tum leh hrât deuvin an inper anglawi a. Kan nunghakhaiin khêkindur pumin an baw a. Tuilai an á¹­hung kawdar a. Ngahai, hnota-man ei thawhai chu kan nunghakhai kalaka chun an inkhaw lût a. Tui sûnga an êlpui vâr chu nga sawnin ei tuoi-man nawk chawt hlak. Anni hlak chun “Aaaa.. “ an ti mei mei a. Nuhmei chu an hlim a, an phûr po leh an tik a tlâi hlak.

Nuhmei sukhlim thiemlohai chu nghei rop hlak an tih. Pu Sudden Muonga khawm a chapo hlak a. Nunghak try dan bu bi nghur nghur hlak sien khawm Tumsangi kha a nei thei vat naw a ni kha. Aw, Pu Lalsangzuol le Pu Sudden Muonga hai tak kha ngâi an va um ta vung vung de aw!

Teirangnêk suo-ah Tuiriel kan suok a. Tuiriel Vadung hming hi tienlai Hmar Darlonghai Darlawn khuo-ah an um lai a an phuok ni a hril a nih. A tui hi tienlai chun riel ang elin a dei leia Tuiriel ti nia hril a ni bawk.

A tungin ei intawl a, changtieng pang chu Saipum ram a ni a. Vawitieng chu Suonglawn le Khawbawn rampui, Mauchar ram sun a nih. Hi lai thing lien le ṭhahai chu eini rawi bawkin ei ṭhiek dar zo ta le, sai thing lâknaa hmang a ni leiin a phûl zo tah ni a lo hriet a nih. Ienganga Council ṭha khawm nei inla natural resources ei tlasam si chun ram inhawi ni naw nih.

Sinlung Hills Hqrs. Sakawrdaia kan um hlim lai chun kan In panna lampui chu raw kunghmui a la tam a, kan insui thlu hlak. Khawlai a’n hnawk em em. Tuhin chu ka hang hriet dana Khawtlang Ṭhuoituhai le Civil Society dang dang á¹­hang tlangin khuo an sukfai a. Puotieng chau ni lovin mihriem lungril le nun sukthienghlimna dingin nasatakin hma an lâk a. Inruithei zawr hai khapin duty an insiema an hlawtling hle ni’n ka lo hriet a. Hang hmu nawk kâr ka nghakhla em em. Swatch Survekshan Grameen hnuoiah Sakawrdai Damdawi In –in Kayalkap le most Improvement Award hiel an dawng ti ka lo hriet a, lawmum ka tiin Doctor le Staff hai inpâk an um tak zet. Sinlung Council-in hma hung la pei a ta, Hmar Thimpui hi inthim bîk ta naw nih.

Mizoramah ramsa chau ni lovin vadung sunga nga le nungchahai chen an hung humhal ta hi chu an thaw ṭha em em a nih. Ngalim intui dinga an fuonlai dam an vêng a. Nga umna dingin vadung pawn dam cho thûkin an bêl ding lungpui dâm an siemfawm pêk a. Hi hi sin ropui le ṭha a tling takmeu a nih. Sinlung Hills, Hmar Biel, Vangai Tlâng, Hmar Phairuom le Khawbawn rama thing-le-ruo, vate, ramsa, le ngahai humhalh ei tiu. Ei ta, ei ruolhai an nih. An boral zo pha khawvel hin iem hlutna nei tang a ti a ?

Red Indian hnam pakhat CREE-hai thuvara chun, “Thingkung nuhnungtak a thi hnung; Vadung nuhnungtak tûra hrai a ni hnung le nga nuhnungtak manzo a ni pha chun pawisa hi fâk thei an nawh ti ei hrietsuok chau ding nîng a ti?” ti a nih.

“Aw Pathien kan ram kan pêk che,
Kan ram lungmawl inthim hi;
I var mawi chun hung sukvar la,
Mal mi hung sawmpek raw aw”

HMAR THIMPUI – HNUCHHAWN RAM

No comments

August 09, 2018

~ L. Thanmawia Pajamte

SINLUNG  HILLS COUNCIL  ram, abîk takin Tuisuol Ral, Hmar bubitna ram po hi Mizorama kan umlai chun, “Hmar Thimpui – Hnuchhawn ram” tiin an ko. In-le-lo, lampui, education, socio-ecomic development chu a châu ngawi ngawi a. Sakawrdaia EFCI Upa (fam) Dama In-ah bâl puikhat le mai pumkhat a um chu kan lawm em em.

Vervek (Khankawn) le Zohmunah bufai Kudam a uma, anachu bufai a um ngai nawh. Thingkawlkai (Pangbâl) bu a ring kan tam. D/S (P/S) in chêng 560/- kan hlaw a; chu khawm chu kan hmu duk dak thei ngai nawh. Vawisunni a P/S hai,a sîngtêl têl  hlaw tahai hin khalai harsatna râpthlak zie kha hrephâk tak an ti’m aw.


Kum 1984 Kum Thar lawm huna Mr. Darliensang Ralsun a pa H.Zakhum-in saruol late a kâp a. Bufai a um naw leiin atta le pangbâl leh kan hme. A lungsiet thlâk a nih. Pathien ngaina chu a zuol hle. Sawrkar ṭha, hmasawnna lamtluonga mi keihruoitu ding dit a na thei kher el. MNF buoilai a la hang ni nawk bok leh.

Muol pakhat, Overseer quarter hmun dinga V.C haiin an rijâp chu EFCI D/S Quarter hmun dingin ka hni a, a rem thei naw a. Aizawla fein sawrkar ka va hni a, phalna lekha an mi pêk a, ka lawm em em. THE EVANGELICAL HILL tiin signboard ka târ a.  Cheng singnga in Quarter a hun laia ding chun mawi tak el kan bawla. Thinghai hlain ka chei a. Forest thing dam ka phun a. Parhuon ka siem a.  Pathienni zantieng chu nunghak le tlangvâl an hung lêng hlak. Quarter chu á¹­ha le mawi an ti thei hle. Kei chun, “Kum 20/30 hnunga chu hi In hi a á¹­hanaw pawltak la nîng a tih. Khuo le ram hi nasatakin hma a la sawn ding annawm” ka ti a. Vawisun hin chu In á¹­ha a tam ta hle. Council a fangsawn á¹­ha pha lem chu a va ropui awm deh! Hmar Thimpui-Hnuchhawn Ram ni bîk ta naw nih.

Hmelchhe Bawm: Ram pasie, fak-le-dawn tlâksamna, health & education le infepawna á¹­hatnawna rama chun mihriem hi an hmêl khawm a lo se nuom nîng a ta. Sinlung Hills Area rammihai khawm an siein an inthir a. Hi lei hin Aizawl le Vervek inkâra Bus pakhat tlân sun chu “Hmelchhe Bawm” ti a ko a nih. A chuonghai khawm ei inthir bawk a. Ratu chen chu ei chang a la par a. A khela chu ui khuol ang ei ni tah.

Hienganga indeusawna hi Pu J.Thankim-in a tuor ta naw leiin Bus pahni a’n chawk a. “Hmelá¹­ha Bawm-I&II” tiin bus hmaiah a ziek a, thla a sukmuong kher el. Ṭum khat chu Aizawla inthawkin Hmelá¹­ha Bawm a kan hung chuong a. Hmar deu ruok kan ni a. Hmar á¹­awngin kan hohlim mur mur a. Nu pakhat le pa pakhat hin “Enge in sawi? Hmar ho hi in ninawm….” an ti a, kan inselpui deu tawl a. Hmarpa pakhat hi a ngirsuok hlut a. “Enge ni, Hmar zawngte kha i ding chhuak vek ang u” a ti a. Kan ngir ta vawng a. Darlawn kan hung tlung a. Hmar theidanu kha a á¹­um a. Bus step a inthawkin lamlai a bawkkhupin a tlu thla a. A mawng a’n hlîm vawng a. Kekawrte a bun nawk naw nghal!

Buannel ram, sahkâr: Sakawrdai Hmunsang le Ṭinghmun inkâr; Ṭinghmun le Kani (Zokhawthieng) inkâr hai hi ramngawpui a ni hlak a. Sakukawng bel veng vungin lam an tan a. Vapuol, rângkêk le vate dang dang haiin hlimzai an vawrna a nih. Tuhin motor lam, kacha road-in Ṭinghmun a paw ta a. Khânglawma ramngaw kha ṭhiekdarin a um a, phûl ang a ni tah. A pâm em em.

Zohmun via Palsang to Mauchar inkâr chu ramngaw, thing lien tak tak ngîr á¹­helá¹­hulna a ni a. Pawihruihai chu á¹­inbûr ruol ruol thing lienahai chun inher ngenngunin an kai a. Ṭhal laia ka’n zin châng lem chun thing lien zung bathlâr kârah inhawi tiin ka la zâl hlak. Rawmi lien tak tak, nâm pengpungin an ngîr a. Sasen inri rui ruiin an tlân a. Hieng ram ropui le hausa hi Sinlung Council ram ding a la ni hrim ka lo dawn ngâi nawh.

Tulaia Pastor-haiin inhawi ti taka bike khala biel an fang a, an bike khu chau ei inhnam ang hi ni lovin pastor haiin mansapui paiin ramngaw kâra biel ei fang a. Thlan phul nguoi nguoiin Mauchar tlung tawma Motoi Vadung ei zuk tlung a. Ka vadung insilna lai pova tui deitaka ka la hriet a hin ei zuk insil a. A dei taluo leiin ei inchawm dawk nawk el hlak a nih. Tuhin chu a hnar tienga rampui chu sukchereu a ni ta a, Motoi tui khom a dei ta nawh. Hieng ramhmangpuihai hi tuhin phûlin an inchang zo mêk tah.

Natural beauty hai an hmêl a se zo ta a. Thing-le-lung haiin fam an mi chang san a. Ramsa le vatehaiin chêngpui tlâka an mi ngainaw leiin an mi ṭinsan zo mêk a. Ṭap ṭapin ei kokir zo ta si nawh.

Feb, 29, 1996 khan Kania inthawkin Mauchar panin rampui hnuoia ka fe a. Silai chawi guard pahni ka ṭhuoi a. Assam (Cachar) le Mizoram inṭhena Ruonding Vadung kaiin ramngawpui kan lût a. Suonglawn tlângpui kan kai dawk a. Seluhna bilpui hnuoia kan fe a. Fing khat ding hi intawk ṭhupin an ngîr a. A ram a va hausa lawm lawm de aw. Khânghai kha iem an chang ta ding chuh? Vapuol le Kawlhawk an lo vuong duoi duoi a. Rawl panga ka ngir a, ram ka la thlir ringot a nih.

Kan fe pei a. Mauchara inthawka km.3 vêla hla, tlângzawla chun mankhawng a lo inkam a. An chim vawng a. Saku, sakik, ramar, vahrihaw, vahrit le sapheimanli tenau hai chu mankhawng kipin an lo dela. Ka phok pei a. Ṭhen chu an ru’n reng reng a ti ta a. Ṭhen chu an thu ta a. Ka lai a na êm êm. Motoi Vadung hnâr chu bigha khat hmun ding ienga an hmang di’m a nih thing popo an lo phûrthlûk a. Mauchar ka tlung a. Zana an V.C President Inah kan inkhawm a. “Ienga dinga saw chen chena hla ah ve pei silo dinga mankhawng in kam am a n’a? Rannung thuhmawnhai saw ka lai a na a nih” tiin ka kawk tawl a nih.

Hmar Pasalá¹­hahai Thisen Luongna : Mauchara inthawkin a zinga Saipum tieng mi’n an mi thak a. Saipum ram, Damdiei Vadung panga Pherzawl tlangval Joar le a ruolpa MAP haiin an kaphlumna hmun ka sir a. Tû tiem hlaw lo, Hmar hnam ta dinga an thlunglu an thâpna hmuna chun anni hrietzingna lung ramlai chun a lo ngir a, ka lai a na vawng vawng leiin lung chu tuoiin ka á¹­ap a. Hmar Thimpui sukêngna dingin an hringna var mawitak chu an lo inhlân a nih.

March 28, 2015-a Kani (Zokhawthieng) daia MAP 3 zet kap hlumna a ṭhang,hnam pasalṭha Malsawmkima chu May 8, 2016 in Ṭieuliena kap hlum a nih. Ama hrietzingna lung chu runthlak takin ka ziek a, Kangrengdawra phun a nih. Hieng tlangvalhai thisen luongna le action an lâkna ramhai hi Sinlung Hills Council ta ding le Pherzawl District ta dinga mellung pawimaw an nih.

Hmar Thimpui Hnuchhawn Ram : Ṭumkhat chu Mauchara inthawkin ṭhalai ṭhenkhat leh Hmarkhawsang (Jabla) panin kan suok a. An inkâr hi lam a umnaw leiin khawhnawma inthawkin ruopui hnuoia rama kan lût a. Invot an tam êm leiin kekawr bun lovin kekawrte khât kan bun a. Kan nunghakhai chun tulaia ang hin kekawr bun lovin puonbil an bil a. Puonṭiek hmawrah machi khit bawk, hmawlte hmawra târin kan chawi far a.

Thlado thla, tuoipui nghorsuoktu ṭêk tla dum dum le ruopui hnuoiah tlangram vawngdeitu sûm patchawnhai chu sûm khaltu Pathien Zeus ikhal ang elin tlânghai hung baw chuoi chuoi kâra chun ramngawpui kan lût a. Buonnêl ramre tuklo ram sakâr; sahapa rama chun kan lût pei a. Ruotui far ding hnaa la’n nghak khawla kûrhai chu thingchunglawn, sapheimanlihai le chunglêng vate lienhaiin Ralngam idawisuok ang elin an hung suká¹­il tuor tuor hlak a.

Khawvela Invawt tamna pawla an hril hna pakhata khawm pathum-thum fu a, châl êk tlangahai iná¹­hungin kâi ding zawnga an lu vai mur murhai chun nunghakhai êlpui vâr chu an target hrim ang hin an kâi ngun bîk a. “Pu la rawh, man rawh, ka á¹­i” tiin an puonbil chu insâng rei reiin an hlîm a. Rawsûr hnuoiah invawthai chu an innal êm leia Pû tak khawma a keithlâk el theinaw kâr chu invothaiin remchanga lain piengna ram tieng panin a tungin an inkhâpkai zut zut a. Ân vot en ding leh, a saktieng pei en nuom bawk leh Pû tak khawm chu a buoise thei hle.

Ruo a chat ta bawk leiin harsa tak pumin kan fe peia, Teirâng-nêk Vadung kan sukzui a. Tuhaiin am a nih tûr an lo buok ni ngei a ta. Nga ṭhenkhat chu an puomphut ta a. Ṭhen chu drug ngawlvei angin an inhlieu den den a. Tui dam sûnga nungcha tinrenghai ta dinga an tuolchaina vadung suk sei chu thlân dungseia inchangpekin famhringsâm an lo chang nasa ngei el. Mizoram Civil Society-haiin ramsa chau ni lova vadung le ngahai chen an humhalh laiah hilai hmuna hiengang thil a tlung hi a ram a pilril êm lei or Hmar Thimpui, Hnuchhawn Ram a ni lei ? tiin ka ngaituo a.

Tui sûnga lêng limngatehai le nungchahai, mihriemhai ta dinga pawitawk nawhai tuollengna a suortluona fam khawpuia inchaangtir hi hnam changkanghaiin an thaw ngai nawh. Hieng ramngaw kan hrawhai hi a la ngaw di’m aw ?

Thukhârna:  Mizoram, Hmarhai sâtdawk rama ei ngaiah mikhuolin ei um a, Chulai zing chun Assam le Manipur rama inthawkin kum 30 vêl sûng hin buoina le khawsak harsat leiin sûngkuo a sangtêl an inpem lût a. Ei identity (ninazie) ei va ngainêpa. Hmarhai chêng bîkna Ratu tlângdung, Khawlien tlângdung le Tuiriel râl tieng chu hmusit le deusawin mihaiin, “Hmar Thimpui, Hnuchhawn Ram” tiin an kova. Chu hmusitna le mikhuolna chu a bo theina dingin HPC Movement huoihot a nih. Hi movement lei hin tlangvâl hringna za chuong le Hmar mipawimaw tam tak ei chân a nih.

Tuhin Sinlung Hills Councils, political Kanan ram Jordan râl la kâi lovin vawikhat hachawlna Gilead ram; Reuben, Gad le Manase hnamhai, Jordan râl kâi nuom lova an lungawi tawkna hmunah ei la chawl hri ding a hawia. Aigupta le Babulon hmusitna inhlumhmangna Jordan râla Gilgal ei la lût ngei ei beisei. Tuta ei ngirhmun hi ei phutawk chau a la ni nîng a tih. “Rambung tin (hnam tinin) an phutawk seng sawrkârna an nei hlak” – JOSEPTH DE MAISTRE – in a tih.

Chuongchun, tuta Interim Council Member-hai le inthlang pha a member dinghaiin Hmar Thimpui hi Hmar Varpui ni ding le, Hnuchhawn Ram hi Hmasong Rama hung siem dingin Hmar mipuiin ei beisei a nih.

Hmar tlâng dumduoi pâr vul raw seh.

Phaizawl Lily
Thlazing 7,2018

TU - HMA LE TU - HNUNG VANGAI TLÂNG

No comments

July 18, 2016

~ L. Thanmawia Pajamte

TU-HMA : Tu-hma, kum zalai liem ta le tulai hnai kum 6 lai liem ta china khan Vangai tlâng lam chu a se em em a. Vangai phai Tuisuoliena inthawkin kein ei fe a. Thangbawi a khuo (Gotraikhal) - ah Tuiruong tannin Cachar ei lût a. Ramhnuoia fein Ankhasuo zawna Tuiruong tan nawkin Manipur ei lut nawk a, ni khat ei aw a. Ankhasuoa inthokin kein ei fe nawk a. Ei hang hawphurtak chu KHARKHUPLIEN TUNG a ni hlak. Lamthlang chu œenbaram, fit 300 vela sei anni a, œi a um thei em em. Kum 1976 Patpuihmun inkhawmpuia kan fe ṭum lem chu kan nunghakhai 2 an chau letder a, kan zawn hiel a nih. Ankhasuoa inthokin Kangreng ei ban hne œawk hlak. Kangrenga inthokin Patpuihmun/Sartuinek ei ban nawk a, ni 3 lam a nih. Zeikhan le Kangreng inkar hi a hla a, keite le savom dam lamsira thinga hai chun an lo um hlak. Invotin an min hmin nasa thei em em.

Kum 40 lai liem taa khan chu MLA hai khawmin an ngaisak naw leiin In le lo, lampui le mihriem an la chau hle. Lohma infûk naw lei le Mautâm leiin ωm an tuor rop hlak a. Hieng bâka hin ramhnuoimihai leiin harsatna namenlo an tuor hlak bok. Khawsak harsat lei le ramhnuoimihai nghok leiin hmun danga inpêm an tam pha a. Population tlawm leiin MLA biel khat ei la tling naw el awm de aw a’n ti thei hlak.

 Lampui tha a umnaw leiin lohmasuok, thlai-le-an, silepat hai khom zawrna ding a um nawh. Aithing le thing-âthai chu Vangai tlângpui put liemin Tuiruonga an zu zawr hlak a, a rimsik thlak em em. Vaihaiin bufai le thuomhnawhai lawnga tawlin Ankhasuo, Kangrengdawr, Tieulien le Mahasuoa hai an hang zawr hlak. Lampui Tha an poimaw em em.

TU-HNUNG : Kum 40 neka tam liem taa inthok khan Manbahadur (JT) Road chu Tuiruong zula a fe suok a. Vadung po pova chun thîr leilak daw a ni vawng a. Kor suk le tung phurrik puma harsa taka fena hlak chu awl deuvin fe kai thei a ni ta a, lawm a um em em. Kangrengdawr chen Bus a fe thei leiin Bazaar khom a um a, Vangai mipui ta dingin a remchang em em. Electric khom Tieulien chen a var a, an hawi em em.

Amiruokchu tuhin thir leilakhai popo chu tuhaiin am a nih an ât bong vawng a, an zawr vawng tah. Electric ban le a hruihai khom chu hmu ding a um ta nawh. JT Road khom chu phûlin an chang zo tah. Kangrengdawr chen Bus fe hlak chu mihriem takngiel khom fe thei an ta nawh. Tuhai lei ? Tuhai zawr zo? Mi rapthlak tak chu ei nih.

Dr.Rochunga Pudaite (RIP) in a seilienna Phulpui khuo, kum 70 neka sawt a hmu ta naw chu a thi hma ngeia hang hmu a nuom leiin March 25, 2013 khan Hmarkhawliena inthawkin motor 7 Å“huoiin kan fe a. An hril sakhming thang Chaltawn a Saitolrawt tunga  chun kan tlan kai ta zuoi zuoi a. Tu hmaa khuol inzin changa á¹­amsawl invoia chauna hlak Kharkhuplien Tung chu minit 10 sûng chauvin kan tlan kai a, lawm a umin a va ropui ngei ! Tu siem le tu thaw’manih ti chu a demtuhai ngei khawmin hre tho an tih.

Vangai tlâng khaw tina an mi lo welcome a. Kohran, tu pawl-kha pawl ti lovin Join Churches-haiin Public Meeting an lo huoihot a. Dr. Ro chu hlângin an zawn a, “Hmarhai Arasi, Hmarhai pa, mautâm laka mi’n damtu, damsawt raw se” tiin mipui an khêk a. Hmarhai lai hin inthuruolna Å“ha a lo um takzie le chawimawi tlâk chawimawi hi ei thiem takzie kan hmuin lawmum kan ti em em a nih.

Kum 2014 Dec.5 khan Vangaia Join-in Hmar Sikpui Ruoi, Ngampabunga an huoihot a. Chu huna chun Pu Lalthomlien Hmar, Chairman, BVHTDC chu Chief Guest-in an fiel leiin motor 2 le bike 3 œhuoiin kan fe a. Chaltawn a Saitolrawt khom chu a lo um ta nawh! Lampheia tluong takin Patpuihmun chen kan tlân a, inhoi kan ti em em. Lampui intluonin elekœik ban a lo um a, transformer la bunlo dam anlo um bok a. Vangai Development Block hiel a pieng ta leiin sorkar bilding le sikul In œha tak tak dam an lo ngir ferfur a, lawm a um takzet el.

Hmarhai ram Sinlung Hills Dev. Council le insirpawna dingin Sartuinek ram hmor chen lamlien norsuok a ni ta a. Sakawrdai kai Zilthaw suoa lawnga inthakkaiin awl takin an fe thei ta a nih. Hieng popo thawtupa hin a sin hmabak a sunzawm pei theina dingin ditsakna inhlan thei inla chu a ram mipuihai ta dingin a va á¹­ha awm de.
     
Phaia inthoka Sartuinek chen ni 3 lam ni hlak chu Vangai tlânga inthawkin Hmarkhawliena zingbu an hung hnot phak ta a nih. A va danglam ta deh! Mi retheihaiin thing an ât a. Suotienga inthawka tlaktieng Tuiruong chen dâra puta ni 2 an aw hlak le aithing ni khata voikhat Tuiruong an intlun thei Å“awk chu tuhin chu an kotkaia motor innghatin an zawr thei tah. A va lawmum ngei !

Ei ram a phûl ta a, bu le thlai an œha ta nawh ei ti a. Ram sietna le a phûlna hmunhai chu Hmunphi bilin an changnawk ta a. A hringin kg.1-ah 20/30 in an kot bula an zawr nawk thei ta a. Israel ram thlaler chu par a la vul nawk dinga zawlnei Isaiin a lo hrillawk angin ei ram phûl ta chu kong dangin a hung vulnawk ta a nih. Lalpa chu inpakin um raw se.

Vangai tlâng motor a tlung ta hi lawm a umzie chu inchuklaihai olsam takin Hmarkhawliena sikul an hung kai thei ta a. Kum 2/3 sung hin Vangai inchuklaihai Hmarkhawliena an pung pha ta a nih. An nuhai khawmin an nauhai hme ding le thingher chenin an hung tawl thei ta bok a nih. Tulai khom hin lam siemna khawl le hmangruo dang dang Vangai tlânga an um remrum a. Lunghai khom mi retheihaiin inhlawnan an hmang a, ni khata tam tak tak an hlaw thei a, a remchangpek hle. A fûr a á¹­hala motor fe theina dinga peace road a ni vat chu ei beisei. British hun laia inthok motor tlung tah- Hmarkhawlien khawlaidung, mitkhapkar tina motor inpel zut zutna hmun hman hi voisunni chen khom hin ke khawma hraw theinaw vâng vâng a la ni a; Vangai tlâng peace road ding chu lo nghak hram hram ding ni naw ni’m.

Vangai tlâng dunga motorin ei tlân zuoi zuoi el ta chu an hoi em em a, ei mang ei sawn el a nih. Infepawna Å“hatnaw leia kha hmaa In le mihriem se taka um hlakhai chu an hung Å“ha Å“an ta a. MLA pa’n Solar Light a sem ti dam ei hriet a. Mimal inchawk khom chu ning an ta, khawtin a de cheichuoi a, an hawi ta ngei el. Mobile charging-na le top-up thun theina dam a um ta leiin social media khom thon le hriet thei zung zung a ni ta a. TV-a hai chanchin thar le inkhelnahai khom an hmu ve thei ta a, hma ei sawn thar mek a nih. Hausak chau ei bak an tah. Bieltu MLA hai pu nasa raw hai seh.

Hmar pilepuhai sulhnung tamtak umna; sakhuo tienga ei mihrâng Pastor Thangngur le Dr. Rochunga Pudaite hai tuollengna le an sulhnung la umzinghai; Vangai Sumtuk Hmar Lal hlun umna ram hi humhim le cheimawi ei sin a nih.

Dr. Rochunga Pudaite chanchin le nina ka hriet ve hai

No comments

October 16, 2015

~ L.Thanmawia Pajamte

1.  Dec. 4, 1927 Pathienni khawvar hma metin Senvon khuo-ah a pieng. Apa le kohran á¹­huoitu umkhomhai chun a lu chunga kut innghatin, “Lalpa, hi naute hi Hmar Bible inlettu dingin i kutah kan hunginhlân” tiin an á¹­ongá¹­ai.
2.   A nu Daii-in a pâi laiin a pa Buola (Dr. Ro a pu) Pathien
thuawinaw, Rawvakota um kuomah fein Pathien thu a zuhril khum a. A pa chun, “Tuhin chu ro popo laia ro chunghnungtak chu ka chang tah. I nau hming ding khom Rochungnunga ni raw se” a ti a, a hming a hung ni ta a nih.
3.  Lekha a thiem thei naw vieu a. A bei nasat leia thiem chau a nih. Sipaia a’n tlar ve a, a pum a chîn leiin a tling nawh. Culcutta- a America sipai “landboy” (nawkor) dingin voihni a’n tlar a chu a la
nuom an um nawh. A bei dongin St.Lorance High Schoolah kai a tuma, Sapṭawng a thiemnaw leiin an lâk nawh.
4.  Allahabad-a a’n chûklai 1953 vel khan Hmar hnam chu ST list-ah Central Sorkar a’n ziekluttir. Chulai vel bok chun Hmarhai tadingin Tribal Scholarship a nordok.
5. Tulai Hmarpuon ei ti hi a design dok a nih.
6.  Hmarrama khuo – Patpuihmun, Senvon, Parbung le Pherzawla Post Office um dingin a nordok.
7.  Kum 1960 in Hmarrama Education movement á¹­anin – Assam, Manipur, Mizoram le Tripura rama school  za khatlai a hong.
8.  Kohran á¹­huoitu ding hmun dang dang Seminary ah Bible student a chawm a. Ruol hlui fam ta le pension tahai, kohran dang danga mihai khom kha a chawm puitlinghai an nih.
9.  Naupang rethei, school an kai theina ding PP Programe siemin chawm
ta le chawm zinglai tiemin naupang 10,000 tel beneficiary an nih.
10.  Kum 1971- in Bibles for the world a’n din a, rambung 110 – ah Bible copy maktaduoi  19 a sem dar tah.
11.  MNF le India sorkar indonaah Remna Palaiin a á¹­hang a, an biek remtir.
12.  Kum 1962 laia India le China indo khan Remna Palaiin sorkarin a hmang.
13.  IBP Mission-a le ICI kohran-ah Executive Director le Gen. Director hmasatak a nih.
14. Bible for the world-ah President, EFCI-ah Founder President le Moderator  a thini chenin a nih.
15.  Lekhabu Sap á¹­awng le Hmar á¹­awngin 12 a ziek.
16.  A ma chanchin Sap á¹­awngin lekhabu 3 ah ziek a nih.
17. Holywood Film Industry-haiin ama chanchin “Beyond The Next
Mountain” ti film an siem.
18.  Lekhabu poimaw “Jerusalem to Inrian Jaya; Biographycal History of
the Church” ti a le, “Heroes of the Christian Faith” ti Vol . III - a
chun Mother Teresa le Dr. Billy Graham inkârah an sie.
19.  Thil a thaw thei êm lei le a thaw rawn êm leiin Khawvel
University- a a lienpawltak Cambridge University chun 1976 khan “Man of Achivement Award” an pêk.
20.  Kum 1977 khan Malone University- in Doctor of Laws (LLD) title an pêk.
21.  Kum 1980 khan “Who is who in America” – ah a á¹­hang.
22.  Kum 2000 khan Dallas Baptist University-in “Doctor of Divinity” title an pêk.
23.  Kum 50 chuong America ram ah a um ta a chu Indian citizenship nina a thleng nuom chuong nawh. Hi lei hin a ruong khom India ram sûng ngeia vui dingin US sorkarah a hril sa a nih.

A chungahai hi ka hriet ve sun an nih. Ka hriet naw nina poimaw
thil á¹­ha tam tak thawin mihai chawimawina tam tak dong ngei a tih.
Africa ram lalhai inneinaa fiela a umna dam, khawvel milien- mi lalhai ni ropuia a á¹­hangnahai, India State dang dang a sir changa an Governor le Chief Minister haiin an hmasawn thei dan ding an lo indon lem danhai etc. hriet seng ruol an nawh.
     
Ei nihai khom ama nina le thilthawhaia inthawkin Hotu nina
inchu lovin, leadership mawphurna hlenin Hnam ta dinga bo nawk ta ngailo ding thawsuok ding le chawimawina hringzing tlâk hlaw thei dingin ṭhang la seng ei tiu.
     
Dr. Rochunga Pudaite hi hnam dang le Saphai inphalampui umrak khop a Hmar hnam á¹­an a thuhril hlak a nih. India Children’s Choir, Saprama naupang chawmna zu zawng pawlhai chu Hmar puon le Hmar zakuo a zu’n suklârtir. Allahabad-a collage a kai lai Tribal Scholarship a buoipui laiin Lushai or Kuki hminga thaw a hmu thei dingin sorkarin hril hai sienkhom hnam dang hminga scholarship hmu nêkin hmu lo a thlang lem.

Hieng lawma hnam rohlu, Piellei thuoriet hnuoia sam ang zâlin riel ang lo luongral ta sien khom Hmar nau zalenghai dawn lungrûka ral ni hrim nei naw nih.

The Last Journey With Dr. Ro

No comments

October 15, 2015

~ L.Thanmawia Pajamte

Hmarhai laia ka ngaisângtak chu Dr. Rochunga Pudaite a nih. Hmar hnam chawisangtu Dr. Ro chun a sin inrimna chu chawlsanin chungtienga ami lo inlawisan tah. Khawsawt a umin inpâm a va um ngei!
Hmun le hun hran hrana Hnam thil le Kohran thila kan lo inthlop hlaknahai chu hril lovin a hun tawp tienga kan inpawlna zuksuklang ka tih. Khuo hi a suksawt a nih.


Hnam thil leiin Nov. 15-21,2014 sûng khan Churachanpura ka um a. Nov. 16 Pathienni Sielmat EFCI-ah kan khawm a, ṭinin Bangla-ah ami kova. Ka hang fe chun compound-ah a khât Chauvin thingbuk hnuoia a lo inṭhung a. A khuo a sawt hmel hlein ka hmu a, ka lunginsiet em em.
Chawhnungtieng hin Dr.Ro chun “Invak suok ei tih” a ti a. Mr.Ramneihlun-in motor a khala kan suok ta a. Khawmawi, Saidan, Thingchom, Muolvaiphei, Rengkai, Khuga Dam, Old Churachandpura a school kaina le Hostela a umna hmun hlui kan sir a, khawsawt takin a thlir vong vong a. Hi lai hmun hi ama chun “sir nawk ta nawng ka tih” a ti a. Chu zova Hriengkot tlânga kan tlankai a, Khawvel Indopui 2-na laia ruo a putna kor, Kailam chung le hnuoi khawsawt takin a mi thlîrpui a. Dr.Ro hi a khuo a sawtin a ning an tel a, ruol a ngai hle a, invakpui ding le hohlimpui ding mi a ngâi hle a nih. Pi Rimawi chu hi lai huna hin Saprama a um.
Nisa tlâkin kan hung kîr nawk ta a nih.

Dt.17/11/2014 zantieng Bangla-ah a mi ko kâi nawk a. Zanbu kan fâk hmunkhat a, zan iemani chen kan hohlim hnungin Rengkaia Driver-in ami zu thak a.

Hnam thila committee kan neizo, Nov. 20/14 ah zing dar 7:30 in Bangla ah ami ko kâi nawk a. Ṭongṭaina tlanga kan fe a, kan ṭongṭai a. Chu zo chun kan tlankuol a. Thingkangphai le Rengkai Muolhluma EFCI Biekin thar kan sir zovin kan hung kîr a,Bangla ah kirin lunch kan fak a. Sûnni thlâk hadam malamin kan hohlim a, zânbu Bangla-ah kan fâk zovin Rengkaia an mi zuthak nawk a.
A zing Nov. 21/2014 Zirtawpni chun Banglaah a mi ko kâi nawk a. Chawhma kan hohlim hnungin chawhnutieng kan tlan dok nawk ta a. Hi ni a kan khaw sir, ka note thlâk hman po chu hienghai hi an nih: Rengkai, Muolvaiphei, Saikot, Valpakot, Muolbêm, Thenmuol, Ngurte, Dumsao, TTphai, Tuibul, Daizang, Saipum, Mata, Hlingsephai, Thingkangphai, Kawnpui, Hill Toun, Tuinom, Kotsohoi, Commisiorate, Teisieng, kolmun, Salbung, Molnom etc.

Lampui inthluonin motor sûnga kan hohlim a,inhoi kan ti hle. Motor sunga a á¹­ong hi zaah 40 chau ka hriet theia buoithlakum ka ti deu. Pu L. Keivom in a mi hung fawn ran bok. Hi á¹­um hin computer (Desk top) a min chawkpek. Dt.22/11/2014 hin inngâi takin kan lo iná¹­he tah. In ka tlung hnungin tuktin deuthawin ka hang fawn hlak a,”Hello Thanmawi, I á¹­ha maw?” a hung ti hlak. Ka ngâiin ka khuo a suksawt em em a nih.

Kum thar 2015,Feb.24 hin Churachandpurah Mission thil leiin ka fe kai nawk a. Feb. 25 in Bangla-ah a mi ko nawk nghal a.(Hi huna hin chu Pi Rimawi Saprama inthokin a lo hung tah) Zantieng ni nêma ami tlandokpui nawk a. Ring road-ah CCpur khawpui le Sielmat kan tlan kuol a. Sielmat saka a ramah Hmar khuo indin a tumna ami hang enpui a, ṭongṭaina tlânga kaiin kan hang ṭongṭai a,kan hung kîr a. Kan tlandok hma le kan hung kîr hnung damin oxygen burte Hospital-ah an inhiptir hlak.
A zinga ka dam ta naw tlat el a. Sielmat Christian Hospitala Lawm Pudaite’n Doctor le damdawi a thlawnin a mi thawpêk a, ka lawm hle. Ka dam ta leiin Feb.28/2015 in Dr.Ro leh inngâi taka iná¹­hein Hmarkhawlien ka lo pan nawk tah

April 11,2015 in Churachandpura ka kai nawk a. Ap.13/2015 in Dr.Ro in zingkar Bangla-ah a mi ko kai a. Ṭongá¹­aina tlanga kaiin kan hang á¹­ongá¹­ai a. Chu zo chun CCpur khopui sevela kan tlânkuol nawk a. Kan hung kîr a. Chu zo chun Bangla-ah tlân kaiin lunch kan nei a .Dr. Ro leh thla kan inlâk a. Anni Sap ram tienga vuong thla ding le kei Office dawra fe ding ka ni ta leiin “Damtakin aw” ti a inchibaiin kan lo iná¹­he tah. Hi hi “The last journey with Dr.Ro’ chu a lo ni tah. Hieng lawma ami lo ngâi hi mak ka ti a, kei khomin ka ngâi hle.

Kan iná¹­he zo,Office –a inthoka ka hung kîr chu ka khuo a sawt em em a. Pu Kapthanga -75,Saikot, a Auto a Kross târ a Keset plei puma tlân hlakin,

“Jordon luikam lehlamah hian,
Kanan ram nuam lam ka tlîra;
Hmana ka lungduh ka á¹­hente,
Van mi nen lengzain ka hmu.”
ti mike inbûka a plei chun ka khuo a suksawt êmêm a. A Auto-ah ka chuonga, Rengkai road ah chu hla chu kan pleitir a, ka khuo a sawt êmêm.
“Hi hnuoi hi chatuon ram a tling nawh,
Lungngaia á¹­apna a ni maw Lalpa;
Lawmna ha’n muol an liem ta ie,
Hlimlai parang a chuoi.”

Dr. Ro, fam I chang ni khan Vangkhuo a ngûi ruoi a. Kotthler a re a. Hmar tlâng nguiin tûr nipuiin a var an suo ngam nawh. Hmar zaleng tin lunglai i ṭhawng a. Fam i chang hi inpâmna thuin hohlimna tin reng a sip. Chawnban sukseia i hringnun suksei thei nisien chu bân suksei nuom tam ngawt kan ti le! Kan ngai che. Kan inpâm che, Hmar nau zalenghai hin. Hrilsietna, soisakna le sunna hlingphier i tuor zozaihai kha Zion a chunpar ang la vul ngei an tih.

Dr. Rochunga Pudaite hi Hnam Pa a tling takzet a, Ama leiin Hmarhai chu Education, sakhuona le Socio-economic Development-ah a sukchangkâng hle a nih. Ama anga World figure kâi pha ding le Hnam tadinga thil ropui thaw ve thei dingin Hmar nauhai pakhat bêk suok ve dingin ṭhang lâng ei tiu.

May his soul rest in peace

The 26th Hmar Martyrs' Day Message (May 16th, 2015) CHIBAI BÛKNA

No comments

May 16, 2015

~ L Thanmawia Pajamte

HNAM pasalṭha, pheisen râlpui le chengrâng lien thalfang tawnah jam ngailo; Ram le hnam ta dinga an hringna inhlan a famthlipuiin a hertliek tahai; Famkhawpui inlawi a an rauthla a mi zukthlir zingtuhai kuoma inzana le chawimawina a hmasan ei inhlân.

HISTORY:
Mizo hnathlakhai tu hnam khom Mizoram ah an lut hmain Hmarhai chu AD 1450 vel ah an lut a. Hnam dang danghai chu 1700 vel khan a nawlpuiin an lut cho a nih. A ram khomin hming a nei naw a. British-hai le missionary-hai’n kum 1890 vel ah a mi chênghai á¹­awng hmang tak Lusei á¹­awng a ni ti an hriet leiin ‘LUSHAI HILLS’ tiin an ko el a nih.

Hmarhai chu ram ṭha zuonin 1640 vel khan thlang tla peiin Manipur, Assam, Tripura, Bangladesh, Cachar, NC Hills an lut a. Lusei le Pawihai hung thlang tla ve dinghai ṭiin, group iem ani tawkin Mizoram an suoksan nawk a. Sim le hmar indo 1856 khan Hmarhai chu target-in a zatêl an thi a, a sang têlin Mizoram an suoksan nawk a. Buollawn Hmar khuo a lem chu Ralte po hlain Hmar po that an nih. Hieng indonahai a hin Sukte le Pawihai an huoitaka, Lusei haiin an ngam ngai nawh. Hnam huoi an jamin an thi ngai nawh. Hmarhai hi hnam dawi an lo ni? Jam hnam an lo ni?

INHLEMNAHAI CHU:
1946 ah MIZO UNION a hung pieng a. Hmarhaiin ram beiseiin an lo support a. Hmar Regional Council hnawlin Mizoram a kawp an thlang lem a. 1954 a Mizo district a hung pieng chun Hmarhaiin chan hrim an nei ta nawh. 1966 in Mizo National Front (MNF) a hung pieng nawk a, Hmarhaiin beisei neiin nasatakin an tlawp nawk a. 1986 ah buoi a hung re a, Mizoram a hung pieng ta a. ‘Mizohaiin state puitling ei nei tah’ tiin Hmar mi a sangtel Mizoram ah an in pem lut a. A van pemlut haiin zawna an dawng hmasatak chu ‘Mizo I ni em? Hmar?’ ti a nih. Chubaka, ‘Hmar á¹­awngin tawng suh. Mizo á¹­awngin á¹­awng rawh’ ti a order pek an nih. Job card pek lo ding electoral roll a ziek lut lo ding, in hmun pek lo ding ti a ni ta pei bawk.

Hmarhai chu an sât doksa rama ngei chun mikhuol an ni tah! Mizorama thilá¹­ha naw tlung ta phawt chu Hmarhai in tum an nih. Tuisuolral le Khawlien tlang dung chu Mizorama ngaisak hlaw naw tak biel an nih. Hi lei hin Mizoram mihaiin deusawin ‘Hnuchhawn ram, Hmar thimpui’ Bus tlanhai khom ‘Hmelchhe bawm’ ti a khek khum anih.

HPC ṬAN A NIH:
Khieng hmusitna, indeusawna le inhlemnahai popo khi hne bâna, Hmarhaiin khaw êng an la hung hmu beiseina leiin 1986 khan “Mizoram Hmar Association” ti indin anih. A hnungah huoplien lemin “Hmar People’s Convention” (HPC) tia thlak a nih. HPC chun Hmar district demand-in memorandum sorkar ah an pek lut ta a. Amiruokchu “bengah-rongah” ngai a ni nawh.

Memorandum-hai suk hratna dingin demand area sungah March 29th 1989 ‘Peaceful Bandh’ huoihot a nih. Sailutar hmun ah Hmar nunghak le tlangval, Bandh thawtuhai chu MAP haiin dimdawina á¹­hangder lovin vaw-in an sawisa a, an hliem pheng phunga. Mizoram sunga enkawl phal an ni naw leiin Churachandpur panpui an nih.

Chu chin-a inthok chun HPC-hai chu an cham lovin ramhnoui a hnot lut an ni ta a. MAP-hai chun “Nuthuri zuom” thawin Cachar ram sung achen an hnawtzui peia, Moniarkhal thingpui huon ah May 16th 1989 khan an inkapa. A hmuna MAP operational leader Ngurauva a thi a, pakhat a hliem. HPC tieng Tv. Lalhuoplien le Tv. Lienhmingthang an thi.

1990 kum bula HPC Executive Council chun hi ni hi hnam pumin MARTYR DAY a hmang ding in a rel a. Chu angtak chun Hmarkhawlien-ah May 16th 1990 khan Hmar Martyr Day hmang hmasatak a nih.

Hmarhai hi hnam dawi maw ei lo nih? Hnam dang le râl laka huoi silovin mani Hmar chanpuihai chungah cho maw ei huoi ding? Jam hnam maw ei lo nih? Mizorama in surrender chîng, a letlinga hung ngha hlak Hmar tlangval maw ei ni tawl. Inpumkhat le inthuruol thiem lova inchawk chen thiem hnam maw ei lo nih?

Ni naw mei niu. Hmar nunghak-tlangval, doral hma a jam ngailo sing za tam ei la um. Hnam ta dingin pen suok ei tiu. Hnam ta dinga Martyr lo chang tahai thlarauin a mi ko a nih. Hnam pasaltha, martyr lo chang tahai sakruong chu ruongkhar sungah samang lo zal hadam tahai sien. Ei ni hringmi chang a la lenghai hin in thuruolna tha neiin ram le hnam ta dingin pen suok ei tiu.

Hnam pasalthahai: MAY THEIR SOULS REST IN PEACE.

Jt. Hmar Literature Society Committee thlirletna

No comments

January 08, 2015

~ L. Thanmawia Pajamte

HMAR hnam sungah inhrietpawna, hmasawna lampui dap le Hmar ṭawng thuhai hriltlâng dingin Hmar Inpuiin Organization dang le mi pawimawhai October 2014 khan Umran, Megalaya-ah a ko khawm a. HLS, Manipurin a hung bawikawt a. Chu zo char chun Mizoram HLS (chulaia HLS naupangtak) chun Manipur HLS le inthuruolin Aizawlah December 2013 in Jt. Committee a hung ko ta lem a! Naupang thu zawmin fe tlâng a nih. Chutaka an agenda le declaration-hai chu puitak a nih.

Hi ṭum hin Assam tienga kan HLS Chairman Pu Tluonga Bapui le Rev. Hrilrokhum Ṭhiek an f e ve a. Keini Barak Valley tienga HLS hai chu kan fe ve nawh. Chu committee chun Jt.Coordination Committee an indin a ni awm a. Pu VL Tluonga Bapui chu Chairman-in an ruot a ni awm. Chu thu le an committee resolutionhai chu committee kovin a rawihai kuomah ami hril tawl nawh.

Tuta á¹­uma state 4-a HLS hai (including newly formed Megalaya) Nov. 18&19,2014 a Churachanpura Jt. Committee an ko kha phone-in kan lo hriet ve a. Barak Valley tienga HLS hai chun Emergency committee kan kova. “Hi Jt. Committee hi tu ko am? Notice ei hmu am? Agenda iem?” kan inti ton a, kan bar a khaih hle. Iengkhom nisien, tulaia Hmar á¹­awng ziekdan hung develop pei thua ngaidan inangnaw thu hi ngaituo tlâng ding niin kan ring leiin agenda siemin fe ve chu á¹­ha’n kan hriet ta a.

Chuongchun Barak Valley tienga inthokin palaiin kei (L.Thanmawia Pajamte) le Rev. Lalhuoplien chu tir kan nih. Program le agenda khom hmulo kan ni leiin kan bangbo hle. Churuchanpur kan tlung hnungin Hmasawnna chanchinbuah kan hmu chau a nih. State 4 meuva HLS Joint Committee nei ding chu Program hung semdar awmtak hai!

TIENG KILNEI PROGRAM A HOI
Tarik 18/11/2014 zing dar11:30-ah Rengkai Community Hall-ah Jt.Committee ûntak el chu inṭhung a ni ta a. Program kalhmang, Moderator-hai, Secretary, Seminer(?) paper present-tu-hai, invitee-hai popo chu lungril hmunkhat put an hoi deu.

A zinga chun inkhawm chu sunzawm a nia. Hun hmasataka chun thuhril dingin Hmar Inpui Gen. Hqrs. ko an nih. An hung nawh. A dotah HSA, an hung ve nawh. A dot nawka HYA, an hung nawh. Pre-plan program ang deu a ni leia an hung nuomnaw nia ka ngai a, an var ka tih.

Seminer paper chu a hmasataka Pu Lalthankunga Hmar-in hnesaw tak le thiem takin a hung present a. Khawvel á¹­awng le hawrop hrang hranghai besan a hmangin ‘Tr le a á¹­ulnnaa AW ri tawia O’ hmang chu ‘an dik nawh’ tiin a hung hril a. A pahninaa chun Pu Ruoivel Pangamte’n thu a hung hril nawk a. ‘Tr le O’ bok chu hnesaw takin a hung hril hnawm nawk a. Chu zova chun Pu VL Tluonga Bapui-in chuongang bok chun a hung hril nawk a. Anni sapawttuhai chun in rum tak tak le nuizatbur a hmangin ‘Tr le O’ hai chu an hung soisel a. Hmar Inpui le HPC-D hai khawmin hmang derlo ding an ti a ni thu an hung hril a. Hmar á¹­awng le literature hausakna dinga lekhaziek e tilo chun hringna chen khom derthawng thei hiel dingin a’n lang a. Lo hmang ve hai ta ding chun mengna ruol an kaw nawh. Hriltuhai hin an hriet bok, an thiem bok, an hnesaw bok. Mipuiin lawmin an kut an ben dur dur el, Chu zo chun Moderator-in, “Barak Valley tiengahai agenda leh hril zom chi a ni bok leiin Pu L.Thanmawia Pajamte’n hung hril raw seh,” ti a kobik ka ni ta a. Mithiem ‘kei’ ka ni inti á¹­hal, literature-a hmathlir nei sei raklohai hmaa kei telulin an thuhrilhai kalzawng deu le hmathlir sei nei a á¹­ulzie thu hei hril chu hawphurum ka ti hle. An hril extreme deu tawl leiin ka hril extreme ve deu niin kan hriet.

Hawphur tak pum le thiemnaw tak pum chun stage-a ngirin thu ka hril ve ta a. Kan agenda besana hmangin –“ A AW B hmanga lekhaziek, hmanglai zing le Hmar Literature Society ditdan anga MIL subject ziek le class-a inchuktir hi pom zing nisien. Ṭ, AW le O khom dehawn le bân ni naw sien. Amiruokchu textbook puotienga chu mi’n anni ‘own style’ hmanga lekhabu le article an ziekhai chu soiselpek le hnawlpek ni nawhai sien. Hmar literature (thu le hlaah) ei hausak theina dingin tu kut khom chel ni naw sien. A á¹­ulnaah ‘tr’ o, aw,g,j,x,z etc., hai khom Hmar á¹­awng ri a suok fel theina ding a ni phot chun an hmang phalpek ni sien. Khawvel á¹­awng tin hi a ziekdan an suk develop ve pei a. Ei enton le ei inchûktak Saphai á¹­awng lem hi chu century tin deuthaw a hin a ziekdan sukdevelop a nih. Hmarhai khom chu lampuia chun ei ngir mek a. Tulai SMS inthonnaa ei hmang mekhai khom hi ei la pom pei á¹­ul a tih. Khau taka kum100 liem taa hawrop ei hmang le ei ziekdan pangai ang zinga ziek ngei ngei ding le tulaia ziekdan thar hung suok mek hi dehawn letder dinga vote ei lak ding a ni chun keini Barak Valley, Assam chu kan inhnukdok ni raw se” tiin ka thuhril ka suktawp a. Kutben pakhat khom an um nawh. Ka thuhril pomtu um derlona hmuna thu ka hril voikhatna a la nih. History pakhat ka siem veah kan ngai.

Writer tamtakhai lekhaziek dan, thu fepui dan le ka thu fepui dan hi ka thi hnungin a hrethiem ṭhangthar la hung umpei ngei an ta, ka thlavâng hi la hung hauh ve ngei an tih. Chun, hi ṭuma ka thuhril, an lungrila hrethiem le support khom an um ve ngei chu ka ring.

Topic bik uma Seminer tluongtlama chu paper pakhat/pahni dam (related subject) a chu pek thei a ni hrim a, discussion khom harsatna taluo a um ngai nawh. Tuta ṭuma mi chu chuongang chi chu a ni naw a. Ditdan le ngaidan inkal tasa, khawvel hriet thua paper present a ni leiin presenttu pahni/pathum veve um a, atawpah a ṭhat-aṭhatnaw, a remchâng-a remchângnaw thu hritlâng ding awmtak ani a. Amiruokchu chuongang chun thaw a ni nawh.

Ka thuhrilnaa chun ‘á¹­i ri’ ei dit em em, inselnaa ei hmang hiel, a hnuoi chuk umlo le á¹­i ri suoklova lekha hi jat ei ziek hi iengtiziea ei soiselbik naw mana? ka ti a. Hi thu HLS hotuhai in an mi donnaa chun, “Ṭ hi a hnuoi chuk kher khera ‘á¹­i’ siem a á¹­ul nawh. Ṭi ri umna ding phawta chun a hnuoia dot (.) chuk kherlo khawma ‘á¹­i ri’ a tiem suok el ding a nih” an mi ti pek nawk a. Kei ka ditdan a chun ‘á¹­i ri’ a suok theina dingin ‘á¹­’ hi pe ngei inla. Ei pek thei lul nawleh ‘tr’ zukpe el inla ka ti a. Ṭ khom,tr khom hnawl naw inla tiin ka hril a nih.

‘Ṭi ri’ dit HLS hotuhai hin Ṭi a hnuoichuk hi an mi dehawnpek lem ding a hoi a, a poi awm ngei!
“‘Ṭ’ hi dehawn a ni nawh. ‘Ṭ’ a sutdok theihai chun an hmang zing a nih. Ṭ font neinawhaiin ‘á¹­i ri’ a suok naw ding poiti leia ‘tr’ hi hmang chau a ni lem. Sap hawrop iná¹­awmpui hnam, an á¹­awnga ‘á¹­i ri’ um taphothai chun ‘tr’ hi an hmang ve el a. Eini khawmin ei zukhmang ve hi iem a poina a um em ema?” tiin ka hril.

Chun, ‘AW ri tawia O’ hmang thu Committeenaa ka hrildana chun, ‘AW hi dehawn an naw a, aw ri tawiah O hmang a nih. Entirna dingin, ‘poimaw, somdawl, rongbawl, songdaw, kol-awk’ ti a ziek hin ‘ maw, dawl, bawl, daw, awk haia hin thluksei (^) inchikna (circumflex) pek kher a ngai ta nawh. A remchâng em em a, a ri kawk andik bok a nih. Amiruokchu – ‘ pawimaw, sawmdawl, rawngbawl, sawngdaw, kawl-awk tia ei ziek chun – maw, dawl, bawl, daw awk chungahai hin thlûsei pek ngei an á¹­ul a. A buor a, a ri kawk andik naw bok a nih. Aw le O ei pei nawh. Ri indik a suokna ding le a ziek an hawiin a fellem bok leiin a á¹­ulna hmunah Aw ri tawia O ei hmang lem a nih’ tiin ka hril a.

Mithiem pakhat chun ‘O’ hi awu/ou ri chauva hmang ding a nizie le aw ri tawia O hmang thei a ni nawzie che-êk takin hienghin a hung ti a. “O hi aw ria in hmang ding a ni chun ‘po po’ hi ‘paw paw’ ti ro” a hung ti a. Mipuiin lawmin kut an ben dur dur el. “Hosanna rawl’ chu danglamtak anih. Hi thu hriltu le Ṭi a hnuoi chuk kherlo khawma ‘á¹­i ri’ a tiem ding a hung hriltuhai le Hmar Inpui le HPC-D haiin ‘tr le o’ an khap bur thu hung hrilpahai hi don nawk ding avoihni Moderator kuoma hun ka hni khawmin ami pek nuom ta nawh.

Chuongchun vote lak a ni ta a. A á¹­ulna hmuna ‘tr’ le ‘ aw ri tawia o’ hmang hnawlna vote chu ‘absolute’ a nih. Khawvela major language-hai popo hi an á¹­awng ziekdan an thlakin an sukdevelop pei a. An hawrophai chen an sukdanglam a. Hmar á¹­awng ruok chu a ziekdan, a ri suok chienglem dan ding hmasawn peina ding chu hi Jt.Committee hin a khar ta a nih.

‘O’ hi hnam dang po povin ‘aw ri tawiah’ an hmang seng a. A á¹­ulnaah ‘O’ in an hmang bok a. Einin ‘ou, awuh ri chau- bo, do, fo ngo, etc., a chau ei hmang tum bik hi chu ei pasie a ni el. Anleh ‘O’ hi awuh/au ri chauva ei hmang ding a ni chun- nuom, suom, ruom, ruol, etc., haia hin O hi ‘aw ri’ in ei lamri deu chu annaw’m anih! O hi awuh/ou ri chauva hmang ding ei ti a ni si chun tuta inthok chu – nuawm, suawm, ruawm, ruawl tiin ei ziek el ding annaw’m a nih?

Pawl 2 kan thawlai 1951 lai chun á¹­hien thuthon-ah, ‘ka ruawl dittak’ tiin kan ziek hlak hrim a. Khalai standard-a khan ei kirnawk ding chu ni awmtak a nih. Chun, ‘Nghaka, nghal, nghawng, etc., tia ei ziek ta hi – Hngaka, hngal, hngawng, etc., tiin kan ziek hlak bok. Linguistic-hai chun khinga ziek khi an dik lem niin an hril bok. Ṭawng le a ziekdan hi a hung develop pei leiin iengtiklai huna inthok khan am ‘ ka ruol, nuom, suom, ruom, nghak’ tiin ei ziek thleng an ta a? Chuleiin á¹­awng le a ziekdan hung develop pei hi dang tuma thanglak rak hi thawchi an’naw el thei.

‘G’ hi ek/eg tiin ei lam a. Hawrop laia ei hmang nawtak a nih. Gilgal le Gina tihai baka hin chu ei hmang meuh nawh. Chuleiin ‘ge’ tiin lam inla ti dâm a nih. Tulai á¹­hangtharhaiin message-ah an rikdan angin ‘tak’ tinaah ‘tag’ tia an hung hmang á¹­an mek hi a awm vieu a nih. “ka zakuo an ek” tina dinga ‘an eg’ tia ziek hi an diklem el thei a nih. ‘S ri chang’ ah ‘X’ an hung hmang mek bok. HLS hai luinhaina ‘tr le o’ hi chu neptak la ni’ng a tih.

A AW B hai hi literature an ni nawh. Literature zieksuokna hmangruo chau an ni lem. Student á¹­henkhatin examnaah tr le aw ri tawia o an hung hmang zeu dam mark katpek hi a á¹­ha kher di’m chuh. Naupang an mark katpek a division inhnuoia an um le an failed pha hiel ei poiti naw el hi chu hnam hmangaitu ei ni thei di’m. Assama Hmar MIL answer paper entuhai chun, “Tr le O hmangtuhai chun an ring neka tlawm mark hmung an tih” an hung ti top el. Hiengang mi hi chu MIL a le HLS-ah nina nei naw hai sien nuom a um. Tulaia thangtharhai lekhaziek pom hun dam a la tlung chun tulaia dodaltuhai hi an thlarau bek an la hung inzak ring a um.

Barak Valley tienga kan agenda angin Lekhabu le Article á¹­ha ziektuhai chu ‘Literary Award’ inpek ni sien ti a rel a nih. Hi khom hi lekhabu tamtak le article za chuong ziek tahai nekin Manipur HLS hai ditdan anga ziektuhai chu lekhabu pakhat or article2,3 chau ziektuhai chu award pek lem ni mei an tih.
L. Thanmawia Pajamte

Kei khom lekhabu le article hi ka ziek ve dep dep a. A hma chun tulaia a hrethiem nawhai ang bok hi ka ni ve. Ka hung ziek rawn deu deuva. “The New Britannica Encyclopaedia” a ‘world languages’ zieknaah á¹­awnghai le a ziekdanhai an hung develop pei thuhai ka tiema ka sui chun ‘aw ri tawia o hmang hi’ indiklemin ka hung hriet ve ta pei a. Kum 20 sung hin chu ka hung hmang ve ta a nih.

‘TR’ khom hi khawlahai ‘á¹­’ ka siem ve theinaw lei le Mizo/Hmar font ka nei ve naw leiin ka hmang ve zeu zeu hlak a; á¹­ leh ka chokpol el hlak a nih. Lekhabu á¹­henkhat ka ziekhai, ‘á¹­’ pek theinaa chu á¹­ pek an nih. Article le lekhaziek naranhai chun ka hmang pol vawng a. Editor haiin an sukdanglam hlak a. Ka lak extreme nawh. Ka pom thiem vawng. Literature khawvel zau taka hin ngaidan chîn put hi á¹­ha’n ka hriet nawh.

“There is the first the literature of knowledge,
And secondly, the literature of power.
The function of the first is to teach;
The function of the second is to move”
-DE QUINCEY

THALṬAWNGPU, KHUOVANG, PATHIEN

No comments

November 19, 2014

-L. Thanmawia Pajamte
HMAR-haiin Sakhuo ei neive a. Chu chu hre chieng ding chun “Hmar Sakhuo le Ser le sang Dân” ti thupuia hmangin kum 1998 khan khaw È›hen È›hen sirin suina ka nei a. A tawpa chun Mizoram Hmar khaw hlui hai, RiDil le Chin Hills (Burma) sir ka È›ul ta leiin ka tawpsan hri ta a.Chuonga sakhuo ka suinaa chun thihnung khawvela mihriem hai thlarau khawsak dân ding ei pi le pu haiin an lo ring dân hai ka lâkkhawm nawk pei a. “ Mithi Thlarau Zinkawng” tiin a bua sut thei dingin file-ah ka sie a. Tuchen hin sutthei lovin a la um.

THAL ṬAWNGPU /PA
Mi hlui deuhai le ziekmi/tiem mihai chun Mithi Khuo chanchin hi ei hriet deu phuor ka ring a. Mi neizo, inchawng, khuongchawi, sesun, pasalÈ›ha; intieng le ram tienga thangsuohai thlarau chu Pielrâla lutin kumkhuoin faisa ringin inhawi takin an um ta ding niin ring a nih. Chu chu pi le puhai sakhuoin a tinzawn le mi’n an thihnunga an beisei tak chu a nih. Laltluangliana Khiangte chun, “Mizo sakhuoin a tlungpui thei vawrtawp chu Pielrâl a nih” a tih.

‘Pielrâl’ ti hi Hmar È›awng a nih. “Piel” tichu lei/pil/hnuoi a nih. “Piellei thuoriet”, “Pielthlêng” tihai hi hnuoi thuothîp (earth’s crust) tinaani a. Ringnain chu hnuoi/piel le a râl chu mithi thlarau hai chawlna ding chu a nih. Chun hmun pakhat, Mithi Khuoa um a. Chu taka chun thangsuo naw hai le misuol hai thlarau chu rimsi takin an um kumkhuo ta ding nia ring a nibawk. Tulaia ‘Vânram’ ti le ‘Hremhmun’ um dingaei ring ang deu hi ni’na’nlang.

Chun, thi hnung thlarau khawvêl/khuo hi Raupui Khuo, Phulzing ti dama ko a ni bawk.
Hi Peilrâl le Mithi khuo lamÈ›hea hin a nih ThalÈ›hawngpu le a nuhmei Kulsamnu an lo duty chuh. Hi hmuna hinPielrâl a lût tlâk le tlâklo hai thlarau chu an lo fie hlak a nih. Hi hmuna lo duty pa hi Hmar hai chun THALÈšHAWNGPU an tih. Mizo history tienga chun PAWLA an ti a, a nuhmei chu SANU an tih. Pawla ti hi ei inÈ›awmpui nawh. Ei mithiem È›henkhatin ‘Pawla’ an tive hi an dik nawh. Bân raw hai seh. Kulsamnu tikhawm hi Sanu tive law lawhai sien. Mani hnamin history le hming nei zinga mi history le hming hi inÈ›awmpui ding ei ni nawh.

Chun ‘Pawla’ ti hi civilized name a nih. Tienlai hming kalhmang a ni nawh. Bible a hming um a n’a, ringtu eini hnunga ei hriet chau a nih. Hi hming hi inÈ›awmpuiin tulai hming tam tak hi phuok a nih. Tienlai hming hrim hrimah ‘Pawla’ ti hi phuok a ni ngai nawh. Kalchar hming khawm a ni nawh. ‘ThalÈ›hawngpu’ tichu a tienlai hming hlie hlie a, a Hmar È›awng hming hle a, a kalchar hming ngek ngawk hle bawk a nih. Hnamdang hai hming phuok hi ei chawilar pêk ding an naw a, mi kalchar rûn in ei um ding a ni bawk nawh. “The most dangerous invasion is cultural invasion”, historian hai in anti hi hrietzing a È›ha. (More information about Pielral, Mithikhuo, ThalÈ›hawngpu and Kulsamnu can be had from the writer).
KHUOVÂNG
Khuo or khaw ti hi ei pi le puhai huna khan sakhuo, Pathien le Khawhri hming bulah an lo sie zie a. Khuo an biekna, inthawina dinga sa an that hai ser le sang an thawna le hmangna hai chu kei kawpin ‘Sakhuo’ an ti a, sakhuo ei ti sawng el an tah. Tulai lem chu sakhuo (religion) ti hi “world view” ti a ni tah. Khuonu chu malsawm theitu pathien anga ngai a ni leiin “Khuonu zârin dam ei ta” ei ti hlak. Ama zârin malsawmna khawm la dawng dingin ei inbeisei hlak. Chuleiin, “Khuo le vâng la um a tih” ti a ni hlak.

Ramhuoi tieng hrilna hming bula ‘khuo/khaw’ hmangna tam taka um. Khawhri, khawhring, khawchawm, khawmu, khawpal, khawbawn Khawhri, Khawzing Pathien, Khuonu, Khuovâng, etc. khuo + vâng hi thil in tlung tirtu le a thil in tlung/intlun hrilna, philosophy È›awnga chun ‘cause & effect’ a nih.

Khuovâng hin thil a thaw thei em em a, Pathien dawt a nih. Malsawmna a nei a, khawhri nunghâk hmelÈ›ha ani bawk. Lasi nunghak hi an hmêl a È›ha emem a. Mizoram Lurh le Èšantlâng saw an tamna a nih. Lasi nunghâk nêkin an hmel a È›halem a. Ân hmêl hi a È›ha êm leiin nunghak hmelÈ›ha takhai hi “Khuovângte ang el a nih” an ti hlak. Hausak leia khuongchawi tu lai pova ropuitak Thlanrokpa nuhmei khawm kha khuovâng nunghak a nih. Lasi nunghak hai nêka an danglamna chu an su hi a pheiin a kak a nih. Hmâr dawithiem hmingthang Lalruong khawm kha Khuovâng nunghak dawithiem, Supheikak-in a dawihlum a ni kha.

Chun, khuovâng hin kal a chawia, a fe lai chun ieng thil khawm in ri an nei ngainaw a, an to È›hiep hlak. Hi lei hin ruol iemani tawk an hohlim mur mur a, chulaia a È›awng bik um ta lova an to È›hiep chun “Khuovâng felai a nih” an ti hlak. Chun, mi tam deu an lo um a, to È›huopa an lo um chun, “Iemana, khuovâng fe lai ang el chun in to \huop el a” ti a ni hlak. Chun, ramri remchang tak (natural boundary) hi “Khuovângrikhamsa” ti a ni hlak bawk.

Chun, Lasi nunghak hai ang bawkin khuovâng nunghak hai hi in ngaizawngpui thei an nih. Sa khawm an mi’n kaptir thei. Hi lei hin tlangvâl È›ha le naute hmelÈ›ha haichu an inchik hlak a. Ei panga a dum chite te um hai hi “Khuovânginchikna”(mole) ei ti hlak. Ei pi le puhai khan Khuovâng hi an ngaihlu em em a. Sap Missionary-haiin Mizoram-ah Pathien thu an hung hril È›anlai khan, “Isu in tipa hi sakhuo a nei ngam chi ‘manih? Khawhri (Khuovâng) a ngam di’ manih?” tiin zawna an lo pêk a nih.
PATHIEN
Khuovâng ngilneina suklang dingin “Khuonu” ti hi hmang hlak a ni thu ei hril ta a. “Pa le Naupa” ei ti ang hin Pathien le Khuovâng hi inzawm angin an ngai a. Rev. G.C. Newport-in Feb., 1894 a “The Harvest Field”a a thuziek, Rev Zairem-in a quote nawk sawnga chunMizo haiin thlarau mi pahni an ngaidân hiengang hin a ziek a, “Pathien chu siemtu laltak a ni a. Khuovâng chu a hnuoia um, a thupêk hai kengkawtu a nih” tiin.

Hienga ‘khuo/khaw’ hi Pathien le sakhuo inÈ›anna hming bulpui a ni lei le Khuovâng hi an ngaihlu êm leiin Mizo È›awnga Bible, Pu Buonga haiin an inlet ding khan “God” hi Pathien ti di’m a ni Khuovâng? Ti thua nasa takin insêlna a um leiin JEHOVA tiin an inlet el a nih ti a nih.

Zohnathlak haiin Run vadung ei hung zui lai Liendo hai unau hi an pase em em a, a sangpa Tuoisiel chu an pasiet leiin a È›ap hiel a. A upa’n a thlamuonna thu, “Bawi, È›ap È›apnaw rawh. Chunga Pathienin ami hmu zing a nih” ti a “Pathien” hming a lamna hi Mizo hnathlak haiin “Pathien” ti hming ei lam È›anna niin B. Lalthangliana chun a ziek a. Amiruokchu hi hma dai hin Hmar hai chun Pathien hming hi ei lo lam È›an tah. Shaan khuoa lênpûr a tlâk leia an suoksan, an inpâmzie hlaa an phuoknaa khan, “Chung Pathien-in Shaan khuo zu ksiem a…” tiin Pathien hming hi an lam dai ta a nih.

Chun, daibawl le Pathien biekna thusam hrim hrim Hmar hai chun ‘Pathien’ ti hi an lo sâm ta zing hlak. “Hei, phuut……, chunga Pathien ,hnuoia Pathien” tiin. Mizo hnathlak hai inthawina le thiem hla hai hi Hmar origin an ni thu K. Zawla, Rev. Liangkhaia, Rev. Zairema hai chun an ziek seng a nih.
Savidge le Lorrain hai Furlough-a an fe, Mizoram an hung kir nawk khan Mizo Bible-a God aia Jehova ti vawng el chu indikin an hriet nawh a. Khuovâng le Jehova ti chu a ienglem am hmang sawng ding ti thu ah an la buoi zing a. An khuol inzinna taphawt a, “Tu’n am a siem che a?” ti a mi bengvar deuhai an indawn taphawt hai chun, ‘Pathien-in’ tiin an dawn pei a. Muthi khuoa Hmar putar pakhat hi an indawnfûk ta a. Putar chun, “Patuon kan ti a. Chatuon Pathien a nih” tin Saphai chu a hril a.
Saphai chun Pathien thu awinaw hai hmanin Chatuon Pathien um dinga an ring chu ropui an ti em em a. Sap È›awnga ‘God” ti nekin ‘Pathien’ tichu a chienglem niin an hriet a. Chu china inthawk chun Bible-ah ‘God’ inletna phawta chun ‘Pathien’ ti hi hmang sawng a ni ta a nih. (Pi putebiakhi, page 72 by Rev. Zairema)

Chun, Saphaiin Bible an inlet ding khan Dulien țawng le Hmar țawnga inlet ni raw se tia rawt a nih. Lushai Hills puotieng chena tiemtu ding Hmar an tam thu Missionary-hai chun an hril a, amiruokchu țawnghnia Bible inlet a ni chun hnam inpumkhatna se rawi a tih a ti pawl le Hmarhai hawphur pawl an tamlem leiin Lusei țawng chauva inlet a ni ta thu Pu (late) Sawiluaia, Executive Secretary, Baptish Church, Serkawn, Lunglei, South Lushai Hills chun a hril.
“God” ti, Pathien tia inlet hi Hmar hai phuok a lo ni awm chuh!

Keynote Address on 26th Hmar Martyrs' On 16th May 2014

1 comment

May 16, 2014

By: L. Thanmawia Pajamte

Hnam Pasaltha, pheisen ralpui le Chengrang thalfang tawnah zam ngai lo, Ram le hnam ṭhang le tharhai ta ding a, an hringna in hlȃna, fam thlipuiin a her thliek tahai, Famkhawpui inlawi a, an rauthlaa mi zuk thlir zingtuhai kuomah, inzȃna le chawimawina ei in hlȃn.

Kumtin Martyr day ei hmang hlak a. Martyr- hai chanchin le Martyr day hung pieng dan tawiten zuk hril ei tih. Tulai khawvel popo sukbuoitu, terrorist (rikrȃp), Muslim fundamentalist group dang dang 30 chuong inkhaikhawmna al-Qaeda hai chun Muslim sakhuo doctrin, ideology le philosophy a khawvel ram hne tum a beitu pawlhai chun JIHAD (INDONA THIENGHLIM) an huoihot a, chuong Jihad a thihai chu Martyr an ti a; paradis-ah inhawi taka chawl dingin an inchuk tir an nih. Chuonga Jihad a thi chu Muslim Ṭhalaihaiin an ngam thak zak a nih. Suicide bomber (thichil bomb) in sipai le an hmelmahai a singtȇl an thi chil ta bawk. Hmar thalaihai lai hin sakhuona le ram le hnam lei a thichil bomb phur ngam ei pieng ta di’m chu!

HISTORY
Mizo hnathlak tukhawmin tuta Mizoram ei ti hi an la lut hma in Hmarhai chu AD 1450 velah an lut ta thu Mizo Historian ha’n an ziek seng a, Mizohnathlak dang danghai chu Kum 1700 vel khan a nawlpuiin an hung lut chau a nih. Hi ram hin hming khawm a la nei nawh. British-hai le Missionary-hai kum 1890 vel a an hung lut khan a mi chȇnghai á¹­awng hmangtak chu Lusei(Dulien) á¹­awng a ni ti an hriet leiin (Lushai hills) ti’n an ko el a nih.

Hmarhai chu ramṭha zuonin kum 1640 vel khan thlang an tla pei a. Manipur, Tripura, Bangladesh(Chittagong hill tract), Cachar le NC Hills an lut a. Chun, Sim le Hmar indo 1856 khan Hmarhai chu a zatȇl thiin a sangtȇlin Mizoram an suoksan nawk a, chubaka Lalsavung a thlahai le Manga thlahai indona leiin Buollawn Hmar khuo chu rȗn a ni a. Ralte po an hla a, Hmar po an that a, Tuaibuk inkapna ah Luseihaiin Hmarmi 200 an kap hluma, an sakȃp 200 an lakpek vawng bawk. Hieng indona haia hin Hmar mi chu a thi rawn pawl an nih. Sukte le Pawihai an huoi tak a, Luseihaiin an ngam ngai nawh.Hnam huoi an zȃmin an thi ngai nawh.(CFF). Mizo chanchin pp. 129-134.

An le Hmarhai hi Hnam dawi an lo ni? Beduin, Arab le Reang or Bru hai ang a pem hnam(Nomadic) tribes an lo ni? Chuong a lo ni chun Rambîk nei hi a lo harsa pek ding hrim a nih.  Politics a harna Mizoram(Lushai Hills ) ah kum 1940 vela a hung um a. Lalrorelna peithla a mipui rorelna ditna le Lusei hming bîk pei nuomna an hung nei ta a, Chuongchun a mi chȇnghai popo a nawlpui a inkona ding in MIZO ti an hung dit a. Political party hmasataka dingin Mizo Union ti chu kum 1946 khan a hung pieng ta a nih. Chu Mizo Union a á¹­hang latu zuolkaihai chu Mizoram sunga le a puoah Hmarhai an nih. Asanchu Mizo Union Movement a hlawtling chun Manipur a Hmar ram po chu Lushai Hills a bet a, Hmarhai ta dinga ram chite bȇk rinkuol ve dinga ti a ni leiin. Hi movement hi Hmarhaiin an lakrun ȇm leiin Manipur Reng PB Singh chun Hmarhai chu Lushai Hills zawm lova Hmar Regional Council pe dinga a tiem khawmin Hmarhai an nuom nawh. Mizo District kum 1954 a a hung peing chun Hmar ha’n chan hrim an nei ta nawh.

Kum 1966 in Mizo National Front a hung pieng nawk a, Independent an hung nawr ta a. Chu MNF thlipuiin a mÈ—t hnawk inthieltu le a tuortu (Victims) chu Hmarhai chan tawk lek a hung ni nawk tah. Hmarhai chu “Bum fin zawh loh. Hmar fin a tlai” Luseihaiin an ti chu an dik nawk ta a nih.

MNF independent movement zarin State puitling 1986 khan hmu a hung ni a, MIZORAM ti a hung ni tah. “Mizo haiin state puitling ei nei tah” tiin le rambuoi leiin Manipur le Assam rama inthawkin Hmarmi a sangtȇl Mizoram ah an in pȇm lut a. Chuhaiin zawna khirkhan tak el an tuok hmasatak chu “Mizo I ni em? Hmar?” ti a nih. Chubakah “ Hmar á¹­awngin á¹­awng suh. Mizo á¹­awng hmang rawh” ti a nih. Job card pek lo ding. Electoral roll ah thun lo ding. In hmun pek lo ding ti a ni pei bawk.

Hmarhai chu an sat dawksa rama ngei chun an mikhuol tah! hmusit le endawng an ni tah! Mizoram ah thil á¹­hanaw a tlung met leh Hmarhai intum an nih. Mizoram puotieng chen chen ah MAP haiin Hmarhai chu sawisain, Nunau sukthlabarin mi an vuok khawng ta a nih. Mizoram Hmar phei Hmarhai bubitna ram chu Mizoram sunga ngaisak hlawnaw tak biel an nih. Hi lei hin Mizorama mimîr pangaihai ngei khawm a deusawin, “Hnuchhawnram. Hmar thimpui” an ti a nih.

MIZORAM AH POLITIC TAN A NIH
Tuorna zozai, inhlemna zozai le inhmusitna zozai chu a tuor pei ta naw pawl, Mizoram lalthung pha hma ah Mani Hnam phatsana la dingá¹­haá¹­huon ngailo Hmar tlangval an hung suok dawk ta a. Kum 1986 khan “ Mizoram Hmar Association” ti chu Vaitin khuo a indin a nih. A hnungah Hmar mi popo huop thei dingin “Hmar Peoples’ Convention(HPC)” ti a thlak a hung nih. Chuonghai chun Mizoram Hmar phei ah HMAR DISTRICT an Demand ta a, Memorundum hai Mizoram sorkarah pek lut a nih. Amiruokchu ‘Beng-a rawngah’ ngai a ni nawh.

Memorundumhai suk hratna dingin Demand area sungah March 29th 1989 khan “Peaceful Bandh” huoihot a nih. Hmar le Lusei haiin inremna Sa-ui an tanna Sailutar hmunah Hmar nunghak tlangval, Bandh thaw tuhai chu MAP haiin dimdawina á¹­hang der lovin, an vuokin an inhliem a. Mizoram sung a Hospital ah enkawl phal an ni naw leiin Rengkai Community Hall ah enkawl an nih.

Chu china inthawk chun HPC-hai chu an cham lovin Ramhnuoiah hnawt lut an ni ta a. MAP-hai chun “Nuthuri zuam” thaw in Cachar ram sunga chen an hnawtzui pei a. Famtah, Pu Thanglienkhum (Hmuivara) rawihai leh Moniarkhal Thingpui huonah May 16 1989 khan an inkȃp a. A hmunah MAP Operessional leader Ngurauva a thi a, pakhat a hliem. HPC tieng Tv Lalhuoplien le Lienhmingthang an thi.
Kum 1990 kum bul a HPC executive Council chun hi Ni hi Hnam pum in MARTYS’ DAY a hmang dingin a rȇl a, Chu angtak chun Hmarkhawlien HSA Branch huoihotnain Hmarkhawlien ah May 16th 1990 khan hmang hmasatak a nih. Chun Moniarkhal inkȃpna leia thi pahni hai lei cho ni lovin Hnam buoi lei a thihai popo sÈ—nnain Martyrs’ Day hi ei hmang ta pei a nih.

Martyr Day ei hmangin, a hang huop chen a thihai chu ei hriet thei phuor angin unau Kuki, Peihte Dimasa le Meiteihai laka thihai le, HPC movement leia Hmar mi thihai popo chu mi 160 vel ei nih. (Lusei tuola umlaia Hmar ni leia thihai popo chu ei huop nawh. Mi sang chuong ring an nih.)

Hmar haiin rȃl ṭiṭ leia khuo le ram ei rausan tahai, Hnam dang in an hluo tahai;
1) Mizoram ah khuo -24
2) Manipur ah khuo -12
3) NC Hills ah khuo -09
4) Cachar ah khuo -20
Anleh hieng Hmar khuo le Ramhai hin Martyr an mi chang san ve ni tang a ti? Mi Hnam haiin Khuo le ram an zau pei laiin Hmarhaiin maw Ram le khuo ei chȃn pei el ding chu! Natak anih! Hmarhai hi hnam dawi maw ei lo nih? Zȃm hnam maw ei lo nih? Mizorama insalendar chîng Hmar tlangval maw ei lo ni tawl? Inpumkhat le inthuruol thiemlo Hnam maw ei lo nih?
Hnam Pasalṭhahai le Martyr lo chang ta hai sakruong chu ruongkhar sungah samang lo zal hadam tahai sien. Ei ni hringmi changa la lȇnghai hin Hnam danghai mi zuom sawng ei ni naw na dingin INPUMKHATNA le INTHURUOLNA ṭhalem neiin ei ram ei hnam humhal le san dingin kal pȇn ei tiu.

Tuorna le hmusitna Jordan vadung mi á¹­huoi kaia, hnena Kanaan ram mi á¹­huoi kaitu ding, “SÈ—m ding ȇng hma á¹­huoi pei rawh. I hnung zui pei kan ti che” ti a mipuiin ei zui ding ṬHUOITU ṬHA Hmarhaiin ei mamaw.

Hnam Pasalá¹­hahai: MAY THEIR SOULS REST IN PEACE.


Hmarkhawlien
May 16th , 2014
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate