By: L. Thanmawia Pajamte
Hnam Pasaltha, pheisen ralpui le Chengrang thalfang tawnah zam ngai lo, Ram le hnam į¹hang le tharhai ta ding a, an hringna in hlČna, fam thlipuiin a her thliek tahai, Famkhawpui inlawi a, an rauthlaa mi zuk thlir zingtuhai kuomah, inzČna le chawimawina ei in hlČn.
Kumtin Martyr day ei hmang hlak a. Martyr- hai chanchin le Martyr day hung pieng dan tawiten zuk hril ei tih. Tulai khawvel popo sukbuoitu, terrorist (rikrČp), Muslim fundamentalist group dang dang 30 chuong inkhaikhawmna al-Qaeda hai chun Muslim sakhuo doctrin, ideology le philosophy a khawvel ram hne tum a beitu pawlhai chun JIHAD (INDONA THIENGHLIM) an huoihot a, chuong Jihad a thihai chu Martyr an ti a; paradis-ah inhawi taka chawl dingin an inchuk tir an nih. Chuonga Jihad a thi chu Muslim Ṭhalaihaiin an ngam thak zak a nih. Suicide bomber (thichil bomb) in sipai le an hmelmahai a singtČl an thi chil ta bawk. Hmar thalaihai lai hin sakhuona le ram le hnam lei a thichil bomb phur ngam ei pieng ta di’m chu!
HISTORY
Mizo hnathlak tukhawmin tuta Mizoram ei ti hi an la lut hma in Hmarhai chu AD 1450 velah an lut ta thu Mizo Historian ha’n an ziek seng a, Mizohnathlak dang danghai chu Kum 1700 vel khan a nawlpuiin an hung lut chau a nih. Hi ram hin hming khawm a la nei nawh. British-hai le Missionary-hai kum 1890 vel a an hung lut khan a mi chČnghai į¹awng hmangtak chu Lusei(Dulien) į¹awng a ni ti an hriet leiin (Lushai hills) ti’n an ko el a nih.
Hmarhai chu ramį¹ha zuonin kum 1640 vel khan thlang an tla pei a. Manipur, Tripura, Bangladesh(Chittagong hill tract), Cachar le NC Hills an lut a. Chun, Sim le Hmar indo 1856 khan Hmarhai chu a zatČl thiin a sangtČlin Mizoram an suoksan nawk a, chubaka Lalsavung a thlahai le Manga thlahai indona leiin Buollawn Hmar khuo chu rČn a ni a. Ralte po an hla a, Hmar po an that a, Tuaibuk inkapna ah Luseihaiin Hmarmi 200 an kap hluma, an sakČp 200 an lakpek vawng bawk. Hieng indona haia hin Hmar mi chu a thi rawn pawl an nih. Sukte le Pawihai an huoi tak a, Luseihaiin an ngam ngai nawh.Hnam huoi an zČmin an thi ngai nawh.(CFF). Mizo chanchin pp. 129-134.
An le Hmarhai hi Hnam dawi an lo ni? Beduin, Arab le Reang or Bru hai ang a pem hnam(Nomadic) tribes an lo ni? Chuong a lo ni chun RambĆ®k nei hi a lo harsa pek ding hrim a nih. Politics a harna Mizoram(Lushai Hills ) ah kum 1940 vela a hung um a. Lalrorelna peithla a mipui rorelna ditna le Lusei hming bĆ®k pei nuomna an hung nei ta a, Chuongchun a mi chČnghai popo a nawlpui a inkona ding in MIZO ti an hung dit a. Political party hmasataka dingin Mizo Union ti chu kum 1946 khan a hung pieng ta a nih. Chu Mizo Union a į¹hang latu zuolkaihai chu Mizoram sunga le a puoah Hmarhai an nih. Asanchu Mizo Union Movement a hlawtling chun Manipur a Hmar ram po chu Lushai Hills a bet a, Hmarhai ta dinga ram chite bČk rinkuol ve dinga ti a ni leiin. Hi movement hi Hmarhaiin an lakrun Čm leiin Manipur Reng PB Singh chun Hmarhai chu Lushai Hills zawm lova Hmar Regional Council pe dinga a tiem khawmin Hmarhai an nuom nawh. Mizo District kum 1954 a a hung peing chun Hmar ha’n chan hrim an nei ta nawh.
Kum 1966 in Mizo National Front a hung pieng nawk a, Independent an hung nawr ta a. Chu MNF thlipuiin a mČt hnawk inthieltu le a tuortu (Victims) chu Hmarhai chan tawk lek a hung ni nawk tah. Hmarhai chu “Bum fin zawh loh. Hmar fin a tlai” Luseihaiin an ti chu an dik nawk ta a nih.
MNF independent movement zarin State puitling 1986 khan hmu a hung ni a, MIZORAM ti a hung ni tah. “Mizo haiin state puitling ei nei tah” tiin le rambuoi leiin Manipur le Assam rama inthawkin Hmarmi a sangtČl Mizoram ah an in pČm lut a. Chuhaiin zawna khirkhan tak el an tuok hmasatak chu “Mizo I ni em? Hmar?” ti a nih. Chubakah “ Hmar į¹awngin į¹awng suh. Mizo į¹awng hmang rawh” ti a nih. Job card pek lo ding. Electoral roll ah thun lo ding. In hmun pek lo ding ti a ni pei bawk.
Hmarhai chu an sat dawksa rama ngei chun an mikhuol tah! hmusit le endawng an ni tah! Mizoram ah thil į¹hanaw a tlung met leh Hmarhai intum an nih. Mizoram puotieng chen chen ah MAP haiin Hmarhai chu sawisain, Nunau sukthlabarin mi an vuok khawng ta a nih. Mizoram Hmar phei Hmarhai bubitna ram chu Mizoram sunga ngaisak hlawnaw tak biel an nih. Hi lei hin Mizorama mimĆ®r pangaihai ngei khawm a deusawin, “Hnuchhawnram. Hmar thimpui” an ti a nih.
MIZORAM AH POLITIC TAN A NIH
Tuorna zozai, inhlemna zozai le inhmusitna zozai chu a tuor pei ta naw pawl, Mizoram lalthung pha hma ah Mani Hnam phatsana la dingį¹haį¹huon ngailo Hmar tlangval an hung suok dawk ta a. Kum 1986 khan “ Mizoram Hmar Association” ti chu Vaitin khuo a indin a nih. A hnungah Hmar mi popo huop thei dingin “Hmar Peoples’ Convention(HPC)” ti a thlak a hung nih. Chuonghai chun Mizoram Hmar phei ah HMAR DISTRICT an Demand ta a, Memorundum hai Mizoram sorkarah pek lut a nih. Amiruokchu ‘Beng-a rawngah’ ngai a ni nawh.
Memorundumhai suk hratna dingin Demand area sungah March 29th 1989 khan “Peaceful Bandh” huoihot a nih. Hmar le Lusei haiin inremna Sa-ui an tanna Sailutar hmunah Hmar nunghak tlangval, Bandh thaw tuhai chu MAP haiin dimdawina į¹hang der lovin, an vuokin an inhliem a. Mizoram sung a Hospital ah enkawl phal an ni naw leiin Rengkai Community Hall ah enkawl an nih.
Chu china inthawk chun HPC-hai chu an cham lovin Ramhnuoiah hnawt lut an ni ta a. MAP-hai chun “Nuthuri zuam” thaw in Cachar ram sunga chen an hnawtzui pei a. Famtah, Pu Thanglienkhum (Hmuivara) rawihai leh Moniarkhal Thingpui huonah May 16 1989 khan an inkČp a. A hmunah MAP Operessional leader Ngurauva a thi a, pakhat a hliem. HPC tieng Tv Lalhuoplien le Lienhmingthang an thi.
Kum 1990 kum bul a HPC executive Council chun hi Ni hi Hnam pum in MARTYS’ DAY a hmang dingin a rČl a, Chu angtak chun Hmarkhawlien HSA Branch huoihotnain Hmarkhawlien ah May 16th 1990 khan hmang hmasatak a nih. Chun Moniarkhal inkČpna leia thi pahni hai lei cho ni lovin Hnam buoi lei a thihai popo sČnnain Martyrs’ Day hi ei hmang ta pei a nih.
Martyr Day ei hmangin, a hang huop chen a thihai chu ei hriet thei phuor angin unau Kuki, Peihte Dimasa le Meiteihai laka thihai le, HPC movement leia Hmar mi thihai popo chu mi 160 vel ei nih. (Lusei tuola umlaia Hmar ni leia thihai popo chu ei huop nawh. Mi sang chuong ring an nih.)
Hmar haiin rČl į¹iį¹ leia khuo le ram ei rausan tahai, Hnam dang in an hluo tahai;
1) Mizoram ah khuo -24
2) Manipur ah khuo -12
3) NC Hills ah khuo -09
4) Cachar ah khuo -20
Anleh hieng Hmar khuo le Ramhai hin Martyr an mi chang san ve ni tang a ti? Mi Hnam haiin Khuo le ram an zau pei laiin Hmarhaiin maw Ram le khuo ei chČn pei el ding chu! Natak anih! Hmarhai hi hnam dawi maw ei lo nih? ZČm hnam maw ei lo nih? Mizorama insalendar chĆ®ng Hmar tlangval maw ei lo ni tawl? Inpumkhat le inthuruol thiemlo Hnam maw ei lo nih?
Hnam Pasalį¹hahai le Martyr lo chang ta hai sakruong chu ruongkhar sungah samang lo zal hadam tahai sien. Ei ni hringmi changa la lČnghai hin Hnam danghai mi zuom sawng ei ni naw na dingin INPUMKHATNA le INTHURUOLNA į¹halem neiin ei ram ei hnam humhal le san dingin kal pČn ei tiu.
Tuorna le hmusitna Jordan vadung mi į¹huoi kaia, hnena Kanaan ram mi į¹huoi kaitu ding, “SČm ding Čng hma į¹huoi pei rawh. I hnung zui pei kan ti che” ti a mipuiin ei zui ding ṬHUOITU ṬHA Hmarhaiin ei mamaw.
Hnam Pasalį¹hahai: MAY THEIR SOULS REST IN PEACE.
Hmarkhawlien
May 16th , 2014
Hnam Pasaltha, pheisen ralpui le Chengrang thalfang tawnah zam ngai lo, Ram le hnam į¹hang le tharhai ta ding a, an hringna in hlČna, fam thlipuiin a her thliek tahai, Famkhawpui inlawi a, an rauthlaa mi zuk thlir zingtuhai kuomah, inzČna le chawimawina ei in hlČn.
Kumtin Martyr day ei hmang hlak a. Martyr- hai chanchin le Martyr day hung pieng dan tawiten zuk hril ei tih. Tulai khawvel popo sukbuoitu, terrorist (rikrČp), Muslim fundamentalist group dang dang 30 chuong inkhaikhawmna al-Qaeda hai chun Muslim sakhuo doctrin, ideology le philosophy a khawvel ram hne tum a beitu pawlhai chun JIHAD (INDONA THIENGHLIM) an huoihot a, chuong Jihad a thihai chu Martyr an ti a; paradis-ah inhawi taka chawl dingin an inchuk tir an nih. Chuonga Jihad a thi chu Muslim Ṭhalaihaiin an ngam thak zak a nih. Suicide bomber (thichil bomb) in sipai le an hmelmahai a singtČl an thi chil ta bawk. Hmar thalaihai lai hin sakhuona le ram le hnam lei a thichil bomb phur ngam ei pieng ta di’m chu!
HISTORY
Mizo hnathlak tukhawmin tuta Mizoram ei ti hi an la lut hma in Hmarhai chu AD 1450 velah an lut ta thu Mizo Historian ha’n an ziek seng a, Mizohnathlak dang danghai chu Kum 1700 vel khan a nawlpuiin an hung lut chau a nih. Hi ram hin hming khawm a la nei nawh. British-hai le Missionary-hai kum 1890 vel a an hung lut khan a mi chČnghai į¹awng hmangtak chu Lusei(Dulien) į¹awng a ni ti an hriet leiin (Lushai hills) ti’n an ko el a nih.
Hmarhai chu ramį¹ha zuonin kum 1640 vel khan thlang an tla pei a. Manipur, Tripura, Bangladesh(Chittagong hill tract), Cachar le NC Hills an lut a. Chun, Sim le Hmar indo 1856 khan Hmarhai chu a zatČl thiin a sangtČlin Mizoram an suoksan nawk a, chubaka Lalsavung a thlahai le Manga thlahai indona leiin Buollawn Hmar khuo chu rČn a ni a. Ralte po an hla a, Hmar po an that a, Tuaibuk inkapna ah Luseihaiin Hmarmi 200 an kap hluma, an sakČp 200 an lakpek vawng bawk. Hieng indona haia hin Hmar mi chu a thi rawn pawl an nih. Sukte le Pawihai an huoi tak a, Luseihaiin an ngam ngai nawh.Hnam huoi an zČmin an thi ngai nawh.(CFF). Mizo chanchin pp. 129-134.
An le Hmarhai hi Hnam dawi an lo ni? Beduin, Arab le Reang or Bru hai ang a pem hnam(Nomadic) tribes an lo ni? Chuong a lo ni chun RambĆ®k nei hi a lo harsa pek ding hrim a nih. Politics a harna Mizoram(Lushai Hills ) ah kum 1940 vela a hung um a. Lalrorelna peithla a mipui rorelna ditna le Lusei hming bĆ®k pei nuomna an hung nei ta a, Chuongchun a mi chČnghai popo a nawlpui a inkona ding in MIZO ti an hung dit a. Political party hmasataka dingin Mizo Union ti chu kum 1946 khan a hung pieng ta a nih. Chu Mizo Union a į¹hang latu zuolkaihai chu Mizoram sunga le a puoah Hmarhai an nih. Asanchu Mizo Union Movement a hlawtling chun Manipur a Hmar ram po chu Lushai Hills a bet a, Hmarhai ta dinga ram chite bČk rinkuol ve dinga ti a ni leiin. Hi movement hi Hmarhaiin an lakrun Čm leiin Manipur Reng PB Singh chun Hmarhai chu Lushai Hills zawm lova Hmar Regional Council pe dinga a tiem khawmin Hmarhai an nuom nawh. Mizo District kum 1954 a a hung peing chun Hmar ha’n chan hrim an nei ta nawh.
Kum 1966 in Mizo National Front a hung pieng nawk a, Independent an hung nawr ta a. Chu MNF thlipuiin a mČt hnawk inthieltu le a tuortu (Victims) chu Hmarhai chan tawk lek a hung ni nawk tah. Hmarhai chu “Bum fin zawh loh. Hmar fin a tlai” Luseihaiin an ti chu an dik nawk ta a nih.
MNF independent movement zarin State puitling 1986 khan hmu a hung ni a, MIZORAM ti a hung ni tah. “Mizo haiin state puitling ei nei tah” tiin le rambuoi leiin Manipur le Assam rama inthawkin Hmarmi a sangtČl Mizoram ah an in pČm lut a. Chuhaiin zawna khirkhan tak el an tuok hmasatak chu “Mizo I ni em? Hmar?” ti a nih. Chubakah “ Hmar į¹awngin į¹awng suh. Mizo į¹awng hmang rawh” ti a nih. Job card pek lo ding. Electoral roll ah thun lo ding. In hmun pek lo ding ti a ni pei bawk.
Hmarhai chu an sat dawksa rama ngei chun an mikhuol tah! hmusit le endawng an ni tah! Mizoram ah thil į¹hanaw a tlung met leh Hmarhai intum an nih. Mizoram puotieng chen chen ah MAP haiin Hmarhai chu sawisain, Nunau sukthlabarin mi an vuok khawng ta a nih. Mizoram Hmar phei Hmarhai bubitna ram chu Mizoram sunga ngaisak hlawnaw tak biel an nih. Hi lei hin Mizorama mimĆ®r pangaihai ngei khawm a deusawin, “Hnuchhawnram. Hmar thimpui” an ti a nih.
MIZORAM AH POLITIC TAN A NIH
Tuorna zozai, inhlemna zozai le inhmusitna zozai chu a tuor pei ta naw pawl, Mizoram lalthung pha hma ah Mani Hnam phatsana la dingį¹haį¹huon ngailo Hmar tlangval an hung suok dawk ta a. Kum 1986 khan “ Mizoram Hmar Association” ti chu Vaitin khuo a indin a nih. A hnungah Hmar mi popo huop thei dingin “Hmar Peoples’ Convention(HPC)” ti a thlak a hung nih. Chuonghai chun Mizoram Hmar phei ah HMAR DISTRICT an Demand ta a, Memorundum hai Mizoram sorkarah pek lut a nih. Amiruokchu ‘Beng-a rawngah’ ngai a ni nawh.
Memorundumhai suk hratna dingin Demand area sungah March 29th 1989 khan “Peaceful Bandh” huoihot a nih. Hmar le Lusei haiin inremna Sa-ui an tanna Sailutar hmunah Hmar nunghak tlangval, Bandh thaw tuhai chu MAP haiin dimdawina į¹hang der lovin, an vuokin an inhliem a. Mizoram sung a Hospital ah enkawl phal an ni naw leiin Rengkai Community Hall ah enkawl an nih.
Chu china inthawk chun HPC-hai chu an cham lovin Ramhnuoiah hnawt lut an ni ta a. MAP-hai chun “Nuthuri zuam” thaw in Cachar ram sunga chen an hnawtzui pei a. Famtah, Pu Thanglienkhum (Hmuivara) rawihai leh Moniarkhal Thingpui huonah May 16 1989 khan an inkČp a. A hmunah MAP Operessional leader Ngurauva a thi a, pakhat a hliem. HPC tieng Tv Lalhuoplien le Lienhmingthang an thi.
Kum 1990 kum bul a HPC executive Council chun hi Ni hi Hnam pum in MARTYS’ DAY a hmang dingin a rČl a, Chu angtak chun Hmarkhawlien HSA Branch huoihotnain Hmarkhawlien ah May 16th 1990 khan hmang hmasatak a nih. Chun Moniarkhal inkČpna leia thi pahni hai lei cho ni lovin Hnam buoi lei a thihai popo sČnnain Martyrs’ Day hi ei hmang ta pei a nih.
Martyr Day ei hmangin, a hang huop chen a thihai chu ei hriet thei phuor angin unau Kuki, Peihte Dimasa le Meiteihai laka thihai le, HPC movement leia Hmar mi thihai popo chu mi 160 vel ei nih. (Lusei tuola umlaia Hmar ni leia thihai popo chu ei huop nawh. Mi sang chuong ring an nih.)
Hmar haiin rČl į¹iį¹ leia khuo le ram ei rausan tahai, Hnam dang in an hluo tahai;
1) Mizoram ah khuo -24
2) Manipur ah khuo -12
3) NC Hills ah khuo -09
4) Cachar ah khuo -20
Anleh hieng Hmar khuo le Ramhai hin Martyr an mi chang san ve ni tang a ti? Mi Hnam haiin Khuo le ram an zau pei laiin Hmarhaiin maw Ram le khuo ei chČn pei el ding chu! Natak anih! Hmarhai hi hnam dawi maw ei lo nih? ZČm hnam maw ei lo nih? Mizorama insalendar chĆ®ng Hmar tlangval maw ei lo ni tawl? Inpumkhat le inthuruol thiemlo Hnam maw ei lo nih?
Hnam Pasalį¹hahai le Martyr lo chang ta hai sakruong chu ruongkhar sungah samang lo zal hadam tahai sien. Ei ni hringmi changa la lČnghai hin Hnam danghai mi zuom sawng ei ni naw na dingin INPUMKHATNA le INTHURUOLNA į¹halem neiin ei ram ei hnam humhal le san dingin kal pČn ei tiu.
Tuorna le hmusitna Jordan vadung mi į¹huoi kaia, hnena Kanaan ram mi į¹huoi kaitu ding, “SČm ding Čng hma į¹huoi pei rawh. I hnung zui pei kan ti che” ti a mipuiin ei zui ding ṬHUOITU ṬHA Hmarhaiin ei mamaw.
Hnam Pasalį¹hahai: MAY THEIR SOULS REST IN PEACE.
Hmarkhawlien
May 16th , 2014
A hril tha khawp el. Eiin thuruol naw lei cho kawngro a deng thei naw na san tak chu
ReplyDelete