Responsive Ad Slot

SIKPUI RUOI CHANCHIN TAWI

Tuesday, December 4, 2018

/ Published by Simon L Infimate
Speech by L.Thanmawia Pajamte, Sikpui Pa
Jiribam Dist. Sikpui Ruoi, at Jairawn. Dec. 5, 2017

1. A UMZIE:
1. Thlasik laia hmang a ni leiin “Winter Festival” (Thlasik Kût) an tih.
2. Bu le thlâi a tlung tam leia sîk rûnpui thaw a ṭûl leiin “Sîkpui Ruoi” an tih bawk. A iengkhom nisien tuhin chu SIKPUI RUOI ei ti el an tah.


2. Kumtin an hmang ngâi nawh. Bu le thlâi tam kum, hrisêl kum, ralmuong kum, Fapang râl insan kumah an hmang chau hlak. Fapang râl insan thua Sikpui Lâm hlaa chun,
“Chungvawn mi’n an hril,
Kawlngo ruol aw lêngna nawi a;
Lâmchâng nun hawi a
Chungvawn kawlva lêngna nawi.
Fapang râl insan,
Sîr sari laia Sikpui lâm rong;
Fapang râl insana,
Lenchawm le lâmdâr chier inzawn e”

Chun, thlâi popo sîk zo, ṬHUITE an ko zo pha Festival hi an hmang hlak.
3. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung chun ieng kuma khom ei hmang tah.

4. An hmangna sanhai :
1. Insukhlimna a nih. Sakhuo leh inkeihnoina a um nawh.
2. Bu le bâl malsawmtu FAPITE suklungawina, a kuoma lawmthu hrilna a nih.

5. Sikpui Ruoia hin ruoi chu Sikpui Ruoi, a lâm chu Sikpui Lâm, a hlahai chu Sikpui Hla ti an ni el.

6. Sikpui Ruoi hming pakhat chu “Inremna Ruoi” ti a nih. Asan chu milien – michîn, Hausa – retheihai inkâra inthlierna um derlo le inrem tak le lungruol taka hmang hlak a nih. Khawtlânga le mimal inkârah inremnawna le intheidana a um a ni khawmin chuong popo chu theinghilin inremtlâng tak le hlim tlâng taka hmang hlak a nih. Chuleiin hi Ruoi chokbuoi zawnga hmalâk hrim hrim phal a ni ngâi nawh. Sikpui lâmzawla chun “Hmingthlîr” an ti, songkadaw an siem a. A lâm dinghai chu an iná¹­hung hlak. Hmingthlîr ban kâra chun rawvapum á¹­ha tawk an khit a. Taka chun zapui sei deu deu an thlung a. Sikpui Ruoi hmang laia inrui – inhaia buoina siemhai chu an thlung hlak:

7. Ei thlatubul MANMASI-in nau pasal 3 a nei a. Miachal, Niachal le Nelachal an nih. A naupangtak Nelachal a thla Hmarhai chauvin Sikpui Ruoi hi an hmang hlak. Miachal le Niachal hai thla – Lusei, Pawi, Ralte, Thadou, Paite, Gangte, Vaiphei, Zou etc., hai chun Chavang Kût, Mim Kût, Chapchar kût,etc., an neih.

8. An hmang á¹­an hun nia ngâi chu Siam (Thailand) rama Shan khuoa umlai AD 900 – 1000 lai a nih. An á¹­an hun hi Hmar Historian Pu Hranglien Songate chun “Hrietlo huna inthok” a ti ringot el a nih. Shan Settlement, AD 1000 tawptieng hi tribalhaiin Jhuming Cultivation an á¹­an hun le Festival (Kût) an thaw á¹­an hun niin historian-hai chun an hril. Amiruokchu Shan khuo le Sikpui Ruoi inmatna hla hrim hrim a um nawh. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung AD 1003-1204 laia hmang á¹­an ni sien a hawih.

9. Kum 1675 lai khan Mizoramah Sailo lalhaiin Sikpui Lâm an hung khap ta a. Hmang nuhnungtaknahai chu Sakawrdai Hmunsangah 1872, Senvon Zopui tlângah 1880, Vanchengphaiah 1913, Tuolpui NC Hills-ah 1948, Khawhmunlien-ah 1959 a nih. NC Hills a Hmarhaiin Pathien thu an awi intak hi ei hamṭhatpui a nih. Civilization hin hnam nunphung le Culture hi a chîmral a, ei theinghil ta hlak a nih. Civilization bok hin mani hnam calture thi ding invoiin humhim a nuom nawk hlak a. Ei hnam khawmin Sikpui Ruoi kum tam tak ei thaw ta naw le a umzie, an ṭan dan le a hmang dan khom ei hriet ta naw hnung tuhin ei hung sukthar nawk ta hi lawm a um takmeu a nih. Karbi Anglong Autonomous District Council sunga Hmarmi tlawmte umhai chun Hmarhai Festival (Kût) neisun SIKPUI RUOI hi Dec.5 a hmanga Holiday-a hmang dingin sorkarah 1991 khan an nawrdok a, inpâk an um hle. 1st Hmar Inpui Gen. Assembly Hmarkhawliena Kum 2002-a nei ṭum khan Dec. 5 hi Sikpui Ruoi ni a hmang seng ta dingin a pasi a nih.

10. AN RELBAWL DÂN
Sikpui Ruoi hmangdan ding chu lal le khawnbawlhaiin an rot a. Thiempu-âi an insântir a. Thiempu chun lal In tuol hmai changtieng panga Khuong a khai a. Zân khawvarin an nghak a. An vuokri a umnaw chun an hmang a, ân vuok ri a um chun an ṭhul hlak.

11. An hmang ding a ni chun khuongpu ding, khuong keitu ding, hla ṭhuoitu ding, lâm inchûktirtu ding hai an ruot lawk vawng a, Chu zova Nk- Tv. Kopthum ruotin In tina mi an hril hlak.

12. Bu hlui hai kha Nk-Tv in an suk mup mup a. Zu a tam thei ang an lo ngân/bil hlak. Zawl Lung an daw a. Va dunga lungphêkhai zu lain Sikpui lâm zawla an lo dâp hlak. Hmingthlîr songka an daw a; hnatlâng rûnpui an nei mup mup a. Ṭhalaihai ta dinga nunkhuo nuomna hun a nih.

13. Hmingthlîr banahai chun bawmrangte an khai tier a. Chu sûnga chun zupeng bûr, khâilengte-ûmtheia tibur al inhnik dam, dumhmuom kauphêk dâm, dum phuol, hnachang hringa fûn dâm an sie a.Chuong thilhai chu khuongpu, hlapu le a lâmhaiin phâng lova an chên ding a nih.

14. Nunghakhai Inchei Dân: Senfen an tlanghnungvêl a; an kawng ngaingawn kawngchûnin an hrên a. An natila holrol an be a. An rînga pumhril, ruongthei, ṭhimthi, theibuong hrui dâm an hli a. An bâna chauphêng banbun, bunsai le harbân an bun hlak. Tienlai nunghakin kekorte la bunlo, Hmârâm insîng bi a, an elpui inthûk rei rei hei palkâk vâr de zok zok chun mit a lâk a. Vâl tolo chilthli a sukpût hlak. Tienlai Hmar nunghak hmelṭha, an idol-Zawltling le Ṭuonpui hai kha hei lâmpui a nêkpêr vêl chu nuomum tak nîng a tih.

15. SIKPUI LÂM HLAHAI
1. Sikpui Lâm an thaw hma zân 3 chu zantin pasaltehaiin khuo fangin Buontlaw Hla sakin khuo an fang a, mipui an lo sukphûr hlak.
2. Lâm ṭan ni chun naupang ruol an lâm hmasatak a; Durte lâm, Thlawrân lâm an thaw hlak.
3. Chu zova puitling an lâm a. Lamtluong lâm, Saia Ketet lâm, Anranlai lâm, Thlawran lâm, Simsak lâm le Ṭinna lâm an thaw hlak.
4. Sikpui Lâm tawpnatak ding zân 2 hai kha khawvar zak zakin an lâm a. Chu lâm chu “Sikpui Zawlsuok Lâm” an tih.
5. Mipui an á¹­in vong hnung chun khawsûng Upa ruol le Khuongpuhaiin “Sikpui Ruoi Iná¹­inna” an nei a, Hla ser sakin Sikpui Ruoi Lâm chu suktawp a ni ta hlak.

16. Sikpui Ruoi Lâm zo chun khawsûng chu a re ta thlok thlok a. Khawtlang lunglengin mipui a zêm a. Ngaizawng naw lem inrai pal ang elin panthlang tieng an ngha rong rong el a nih. Nunghakin khawsawt intawina dingin chawrsonga pat an her ri rawt rawt a. Ralkânga ârla intui zo a’n kokkaw dâk lau lauva. Kêlpui imusuokin pansak bang hrût ri hieu hieu pumin a’n hâm ri pak a. Khuo a sawtin lung chu a’n lêngpek êm êm a nih.

17. Chuonga khawsawt lungleng lâi chun lo vât a ramriek a hung hun a. Vachang thli hrâng ri hieu hieu karah chem le hreipui paiin tuklo ram sakâr an pan a. Muol iemani tawk an tan hnungin vadung lungpui intal hret hrut an tlung a. Chu chunga chun Kuongkuoirît nupa lo inhal lai an zutuok a. A chalpa’n a puinu chu, “Therpu tut tut…mawn….dawk…tut” a ti a. A puinu chun, “Zang kaw tut tut, lîk lu kok” a ti ve a. “Phirrr…” tiin pakhatin va lu a pan a; pakhatin va mong a pan a. Kum 1 dana an inhmu nâwk chauva. Nupa nun hlimna khom hmang hman lovin inhal bokin an iná¹­he nawk hlak. Hi lei hin nupa inremnawhai tekhinnain “Kawngkuoirit nupa ang” ti á¹­awngkam hi a hung suok ta a nih. Khawvela vate lai pova pungnawtak chu Kawngkuoirît an nih.

Eini Hmarhai khom inrem tak le, inthuruol takin ei um thei naw a; inthat-insuksiet ei chîng a ni chun pung thei naw mei ni a. Ei khawtlâng le society inhoi naw nih. Ei Sikpui Ruoi hmang hin inthuruolna le inremna ei hnama siem ngêi ding le, ei hnam Kût (Festival) neisun hi State tin, biel tin le khaw tina thi lova hmang pei dingin ka ditsakna ka’n hlân. Sikpui Ruoi dam zing raw se. KA LAWM IE.
(Sikpui Ruoi chanchin hi unau thuhriet khom an angnaw ti a ni angin an ang naw thei. Tukum Assam Governor-in Sikpui Ruoi hi ‘Restricted Holiday’-a apuong lawmnaa hung insuo nawn a nih.)

SOURCES :
1. Hmar History, by Hranglien Songate
2. Hmar Hla Suina, by L.Keivom
3. Sikpui Ruoi, by Darthangluoi Faihriem

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate