Speech by L.Thanmawia Pajamte, Sikpui Pa
Jiribam Dist. Sikpui Ruoi, at Jairawn. Dec. 5, 2017
1. A UMZIE:
1. Thlasik laia hmang a ni leiin “Winter Festival” (Thlasik KĆ»t) an tih.
2. Bu le thlĆ¢i a tlung tam leia sĆ®k rĆ»npui thaw a į¹Ć»l leiin “SĆ®kpui Ruoi” an tih bawk. A iengkhom nisien tuhin chu SIKPUI RUOI ei ti el an tah.
2. Kumtin an hmang ngâi nawh. Bu le thlâi tam kum, hrisêl kum, ralmuong kum, Fapang râl insan kumah an hmang chau hlak. Fapang râl insan thua Sikpui Lâm hlaa chun,
“Chungvawn mi’n an hril,
Kawlngo ruol aw lĆŖngna nawi a;
Lâmchâng nun hawi a
Chungvawn kawlva lĆŖngna nawi.
Fapang râl insan,
Sîr sari laia Sikpui lâm rong;
Fapang râl insana,
Lenchawm le lĆ¢mdĆ¢r chier inzawn e”
Chun, thlâi popo sîk zo, ṬHUITE an ko zo pha Festival hi an hmang hlak.
3. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung chun ieng kuma khom ei hmang tah.
4. An hmangna sanhai :
1. Insukhlimna a nih. Sakhuo leh inkeihnoina a um nawh.
2. Bu le bâl malsawmtu FAPITE suklungawina, a kuoma lawmthu hrilna a nih.
5. Sikpui Ruoia hin ruoi chu Sikpui Ruoi, a lâm chu Sikpui Lâm, a hlahai chu Sikpui Hla ti an ni el.
6. Sikpui Ruoi hming pakhat chu “Inremna Ruoi” ti a nih. Asan chu milien – michĆ®n, Hausa – retheihai inkĆ¢ra inthlierna um derlo le inrem tak le lungruol taka hmang hlak a nih. KhawtlĆ¢nga le mimal inkĆ¢rah inremnawna le intheidana a um a ni khawmin chuong popo chu theinghilin inremtlĆ¢ng tak le hlim tlĆ¢ng taka hmang hlak a nih. Chuleiin hi Ruoi chokbuoi zawnga hmalĆ¢k hrim hrim phal a ni ngĆ¢i nawh. Sikpui lĆ¢mzawla chun “HmingthlĆ®r” an ti, songkadaw an siem a. A lĆ¢m dinghai chu an inį¹hung hlak. HmingthlĆ®r ban kĆ¢ra chun rawvapum į¹ha tawk an khit a. Taka chun zapui sei deu deu an thlung a. Sikpui Ruoi hmang laia inrui – inhaia buoina siemhai chu an thlung hlak:
7. Ei thlatubul MANMASI-in nau pasal 3 a nei a. Miachal, Niachal le Nelachal an nih. A naupangtak Nelachal a thla Hmarhai chauvin Sikpui Ruoi hi an hmang hlak. Miachal le Niachal hai thla – Lusei, Pawi, Ralte, Thadou, Paite, Gangte, Vaiphei, Zou etc., hai chun Chavang KĆ»t, Mim KĆ»t, Chapchar kĆ»t,etc., an neih.
8. An hmang į¹an hun nia ngĆ¢i chu Siam (Thailand) rama Shan khuoa umlai AD 900 – 1000 lai a nih. An į¹an hun hi Hmar Historian Pu Hranglien Songate chun “Hrietlo huna inthok” a ti ringot el a nih. Shan Settlement, AD 1000 tawptieng hi tribalhaiin Jhuming Cultivation an į¹an hun le Festival (KĆ»t) an thaw į¹an hun niin historian-hai chun an hril. Amiruokchu Shan khuo le Sikpui Ruoi inmatna hla hrim hrim a um nawh. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung AD 1003-1204 laia hmang į¹an ni sien a hawih.
9. Kum 1675 lai khan Mizoramah Sailo lalhaiin Sikpui LĆ¢m an hung khap ta a. Hmang nuhnungtaknahai chu Sakawrdai Hmunsangah 1872, Senvon Zopui tlĆ¢ngah 1880, Vanchengphaiah 1913, Tuolpui NC Hills-ah 1948, Khawhmunlien-ah 1959 a nih. NC Hills a Hmarhaiin Pathien thu an awi intak hi ei hamį¹hatpui a nih. Civilization hin hnam nunphung le Culture hi a chĆ®mral a, ei theinghil ta hlak a nih. Civilization bok hin mani hnam calture thi ding invoiin humhim a nuom nawk hlak a. Ei hnam khawmin Sikpui Ruoi kum tam tak ei thaw ta naw le a umzie, an į¹an dan le a hmang dan khom ei hriet ta naw hnung tuhin ei hung sukthar nawk ta hi lawm a um takmeu a nih. Karbi Anglong Autonomous District Council sunga Hmarmi tlawmte umhai chun Hmarhai Festival (KĆ»t) neisun SIKPUI RUOI hi Dec.5 a hmanga Holiday-a hmang dingin sorkarah 1991 khan an nawrdok a, inpĆ¢k an um hle. 1st Hmar Inpui Gen. Assembly Hmarkhawliena Kum 2002-a nei į¹um khan Dec. 5 hi Sikpui Ruoi ni a hmang seng ta dingin a pasi a nih.
10. AN RELBAWL DĆN
Sikpui Ruoi hmangdan ding chu lal le khawnbawlhaiin an rot a. Thiempu-Ć¢i an insĆ¢ntir a. Thiempu chun lal In tuol hmai changtieng panga Khuong a khai a. ZĆ¢n khawvarin an nghak a. An vuokri a umnaw chun an hmang a, Ć¢n vuok ri a um chun an į¹hul hlak.
11. An hmang ding a ni chun khuongpu ding, khuong keitu ding, hla į¹huoitu ding, lĆ¢m inchĆ»ktirtu ding hai an ruot lawk vawng a, Chu zova Nk- Tv. Kopthum ruotin In tina mi an hril hlak.
12. Bu hlui hai kha Nk-Tv in an suk mup mup a. Zu a tam thei ang an lo ngân/bil hlak. Zawl Lung an daw a. Va dunga lungphêkhai zu lain Sikpui lâm zawla an lo dâp hlak. Hmingthlîr songka an daw a; hnatlâng rûnpui an nei mup mup a. Ṭhalaihai ta dinga nunkhuo nuomna hun a nih.
13. Hmingthlîr banahai chun bawmrangte an khai tier a. Chu sûnga chun zupeng bûr, khâilengte-ûmtheia tibur al inhnik dam, dumhmuom kauphêk dâm, dum phuol, hnachang hringa fûn dâm an sie a.Chuong thilhai chu khuongpu, hlapu le a lâmhaiin phâng lova an chên ding a nih.
14. Nunghakhai Inchei DĆ¢n: Senfen an tlanghnungvĆŖl a; an kawng ngaingawn kawngchĆ»nin an hrĆŖn a. An natila holrol an be a. An rĆ®nga pumhril, ruongthei, į¹himthi, theibuong hrui dĆ¢m an hli a. An bĆ¢na chauphĆŖng banbun, bunsai le harbĆ¢n an bun hlak. Tienlai nunghakin kekorte la bunlo, HmĆ¢rĆ¢m insĆ®ng bi a, an elpui inthĆ»k rei rei hei palkĆ¢k vĆ¢r de zok zok chun mit a lĆ¢k a. VĆ¢l tolo chilthli a sukpĆ»t hlak. Tienlai Hmar nunghak hmelį¹ha, an idol-Zawltling le Ṭuonpui hai kha hei lĆ¢mpui a nĆŖkpĆŖr vĆŖl chu nuomum tak nĆ®ng a tih.
15. SIKPUI LĆM HLAHAI
1. Sikpui Lâm an thaw hma zân 3 chu zantin pasaltehaiin khuo fangin Buontlaw Hla sakin khuo an fang a, mipui an lo sukphûr hlak.
2. LĆ¢m į¹an ni chun naupang ruol an lĆ¢m hmasatak a; Durte lĆ¢m, ThlawrĆ¢n lĆ¢m an thaw hlak.
3. Chu zova puitling an lâm a. Lamtluong lâm, Saia Ketet lâm, Anranlai lâm, Thlawran lâm, Simsak lâm le Ṭinna lâm an thaw hlak.
4. Sikpui LĆ¢m tawpnatak ding zĆ¢n 2 hai kha khawvar zak zakin an lĆ¢m a. Chu lĆ¢m chu “Sikpui Zawlsuok LĆ¢m” an tih.
5. Mipui an į¹in vong hnung chun khawsĆ»ng Upa ruol le Khuongpuhaiin “Sikpui Ruoi Inį¹inna” an nei a, Hla ser sakin Sikpui Ruoi LĆ¢m chu suktawp a ni ta hlak.
16. Sikpui Ruoi LĆ¢m zo chun khawsĆ»ng chu a re ta thlok thlok a. Khawtlang lunglengin mipui a zĆŖm a. Ngaizawng naw lem inrai pal ang elin panthlang tieng an ngha rong rong el a nih. Nunghakin khawsawt intawina dingin chawrsonga pat an her ri rawt rawt a. RalkĆ¢nga Ć¢rla intui zo a’n kokkaw dĆ¢k lau lauva. KĆŖlpui imusuokin pansak bang hrĆ»t ri hieu hieu pumin a’n hĆ¢m ri pak a. Khuo a sawtin lung chu a’n lĆŖngpek ĆŖm ĆŖm a nih.
17. Chuonga khawsawt lungleng lĆ¢i chun lo vĆ¢t a ramriek a hung hun a. Vachang thli hrĆ¢ng ri hieu hieu karah chem le hreipui paiin tuklo ram sakĆ¢r an pan a. Muol iemani tawk an tan hnungin vadung lungpui intal hret hrut an tlung a. Chu chunga chun KuongkuoirĆ®t nupa lo inhal lai an zutuok a. A chalpa’n a puinu chu, “Therpu tut tut…mawn….dawk…tut” a ti a. A puinu chun, “Zang kaw tut tut, lĆ®k lu kok” a ti ve a. “Phirrr…” tiin pakhatin va lu a pan a; pakhatin va mong a pan a. Kum 1 dana an inhmu nĆ¢wk chauva. Nupa nun hlimna khom hmang hman lovin inhal bokin an inį¹he nawk hlak. Hi lei hin nupa inremnawhai tekhinnain “Kawngkuoirit nupa ang” ti į¹awngkam hi a hung suok ta a nih. Khawvela vate lai pova pungnawtak chu KawngkuoirĆ®t an nih.
Eini Hmarhai khom inrem tak le, inthuruol takin ei um thei naw a; inthat-insuksiet ei chĆ®ng a ni chun pung thei naw mei ni a. Ei khawtlĆ¢ng le society inhoi naw nih. Ei Sikpui Ruoi hmang hin inthuruolna le inremna ei hnama siem ngĆŖi ding le, ei hnam KĆ»t (Festival) neisun hi State tin, biel tin le khaw tina thi lova hmang pei dingin ka ditsakna ka’n hlĆ¢n. Sikpui Ruoi dam zing raw se. KA LAWM IE.
(Sikpui Ruoi chanchin hi unau thuhriet khom an angnaw ti a ni angin an ang naw thei. Tukum Assam Governor-in Sikpui Ruoi hi ‘Restricted Holiday’-a apuong lawmnaa hung insuo nawn a nih.)
SOURCES :
1. Hmar History, by Hranglien Songate
2. Hmar Hla Suina, by L.Keivom
3. Sikpui Ruoi, by Darthangluoi Faihriem
Jiribam Dist. Sikpui Ruoi, at Jairawn. Dec. 5, 2017
1. A UMZIE:
1. Thlasik laia hmang a ni leiin “Winter Festival” (Thlasik KĆ»t) an tih.
2. Bu le thlĆ¢i a tlung tam leia sĆ®k rĆ»npui thaw a į¹Ć»l leiin “SĆ®kpui Ruoi” an tih bawk. A iengkhom nisien tuhin chu SIKPUI RUOI ei ti el an tah.
2. Kumtin an hmang ngâi nawh. Bu le thlâi tam kum, hrisêl kum, ralmuong kum, Fapang râl insan kumah an hmang chau hlak. Fapang râl insan thua Sikpui Lâm hlaa chun,
“Chungvawn mi’n an hril,
Kawlngo ruol aw lĆŖngna nawi a;
Lâmchâng nun hawi a
Chungvawn kawlva lĆŖngna nawi.
Fapang râl insan,
Sîr sari laia Sikpui lâm rong;
Fapang râl insana,
Lenchawm le lĆ¢mdĆ¢r chier inzawn e”
Chun, thlâi popo sîk zo, ṬHUITE an ko zo pha Festival hi an hmang hlak.
3. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung chun ieng kuma khom ei hmang tah.
4. An hmangna sanhai :
1. Insukhlimna a nih. Sakhuo leh inkeihnoina a um nawh.
2. Bu le bâl malsawmtu FAPITE suklungawina, a kuoma lawmthu hrilna a nih.
5. Sikpui Ruoia hin ruoi chu Sikpui Ruoi, a lâm chu Sikpui Lâm, a hlahai chu Sikpui Hla ti an ni el.
6. Sikpui Ruoi hming pakhat chu “Inremna Ruoi” ti a nih. Asan chu milien – michĆ®n, Hausa – retheihai inkĆ¢ra inthlierna um derlo le inrem tak le lungruol taka hmang hlak a nih. KhawtlĆ¢nga le mimal inkĆ¢rah inremnawna le intheidana a um a ni khawmin chuong popo chu theinghilin inremtlĆ¢ng tak le hlim tlĆ¢ng taka hmang hlak a nih. Chuleiin hi Ruoi chokbuoi zawnga hmalĆ¢k hrim hrim phal a ni ngĆ¢i nawh. Sikpui lĆ¢mzawla chun “HmingthlĆ®r” an ti, songkadaw an siem a. A lĆ¢m dinghai chu an inį¹hung hlak. HmingthlĆ®r ban kĆ¢ra chun rawvapum į¹ha tawk an khit a. Taka chun zapui sei deu deu an thlung a. Sikpui Ruoi hmang laia inrui – inhaia buoina siemhai chu an thlung hlak:
7. Ei thlatubul MANMASI-in nau pasal 3 a nei a. Miachal, Niachal le Nelachal an nih. A naupangtak Nelachal a thla Hmarhai chauvin Sikpui Ruoi hi an hmang hlak. Miachal le Niachal hai thla – Lusei, Pawi, Ralte, Thadou, Paite, Gangte, Vaiphei, Zou etc., hai chun Chavang KĆ»t, Mim KĆ»t, Chapchar kĆ»t,etc., an neih.
8. An hmang į¹an hun nia ngĆ¢i chu Siam (Thailand) rama Shan khuoa umlai AD 900 – 1000 lai a nih. An į¹an hun hi Hmar Historian Pu Hranglien Songate chun “Hrietlo huna inthok” a ti ringot el a nih. Shan Settlement, AD 1000 tawptieng hi tribalhaiin Jhuming Cultivation an į¹an hun le Festival (KĆ»t) an thaw į¹an hun niin historian-hai chun an hril. Amiruokchu Shan khuo le Sikpui Ruoi inmatna hla hrim hrim a um nawh. Burma le Mizoram ei hung tlung hnung AD 1003-1204 laia hmang į¹an ni sien a hawih.
9. Kum 1675 lai khan Mizoramah Sailo lalhaiin Sikpui LĆ¢m an hung khap ta a. Hmang nuhnungtaknahai chu Sakawrdai Hmunsangah 1872, Senvon Zopui tlĆ¢ngah 1880, Vanchengphaiah 1913, Tuolpui NC Hills-ah 1948, Khawhmunlien-ah 1959 a nih. NC Hills a Hmarhaiin Pathien thu an awi intak hi ei hamį¹hatpui a nih. Civilization hin hnam nunphung le Culture hi a chĆ®mral a, ei theinghil ta hlak a nih. Civilization bok hin mani hnam calture thi ding invoiin humhim a nuom nawk hlak a. Ei hnam khawmin Sikpui Ruoi kum tam tak ei thaw ta naw le a umzie, an į¹an dan le a hmang dan khom ei hriet ta naw hnung tuhin ei hung sukthar nawk ta hi lawm a um takmeu a nih. Karbi Anglong Autonomous District Council sunga Hmarmi tlawmte umhai chun Hmarhai Festival (KĆ»t) neisun SIKPUI RUOI hi Dec.5 a hmanga Holiday-a hmang dingin sorkarah 1991 khan an nawrdok a, inpĆ¢k an um hle. 1st Hmar Inpui Gen. Assembly Hmarkhawliena Kum 2002-a nei į¹um khan Dec. 5 hi Sikpui Ruoi ni a hmang seng ta dingin a pasi a nih.
10. AN RELBAWL DĆN
Sikpui Ruoi hmangdan ding chu lal le khawnbawlhaiin an rot a. Thiempu-Ć¢i an insĆ¢ntir a. Thiempu chun lal In tuol hmai changtieng panga Khuong a khai a. ZĆ¢n khawvarin an nghak a. An vuokri a umnaw chun an hmang a, Ć¢n vuok ri a um chun an į¹hul hlak.
11. An hmang ding a ni chun khuongpu ding, khuong keitu ding, hla į¹huoitu ding, lĆ¢m inchĆ»ktirtu ding hai an ruot lawk vawng a, Chu zova Nk- Tv. Kopthum ruotin In tina mi an hril hlak.
12. Bu hlui hai kha Nk-Tv in an suk mup mup a. Zu a tam thei ang an lo ngân/bil hlak. Zawl Lung an daw a. Va dunga lungphêkhai zu lain Sikpui lâm zawla an lo dâp hlak. Hmingthlîr songka an daw a; hnatlâng rûnpui an nei mup mup a. Ṭhalaihai ta dinga nunkhuo nuomna hun a nih.
13. Hmingthlîr banahai chun bawmrangte an khai tier a. Chu sûnga chun zupeng bûr, khâilengte-ûmtheia tibur al inhnik dam, dumhmuom kauphêk dâm, dum phuol, hnachang hringa fûn dâm an sie a.Chuong thilhai chu khuongpu, hlapu le a lâmhaiin phâng lova an chên ding a nih.
14. Nunghakhai Inchei DĆ¢n: Senfen an tlanghnungvĆŖl a; an kawng ngaingawn kawngchĆ»nin an hrĆŖn a. An natila holrol an be a. An rĆ®nga pumhril, ruongthei, į¹himthi, theibuong hrui dĆ¢m an hli a. An bĆ¢na chauphĆŖng banbun, bunsai le harbĆ¢n an bun hlak. Tienlai nunghakin kekorte la bunlo, HmĆ¢rĆ¢m insĆ®ng bi a, an elpui inthĆ»k rei rei hei palkĆ¢k vĆ¢r de zok zok chun mit a lĆ¢k a. VĆ¢l tolo chilthli a sukpĆ»t hlak. Tienlai Hmar nunghak hmelį¹ha, an idol-Zawltling le Ṭuonpui hai kha hei lĆ¢mpui a nĆŖkpĆŖr vĆŖl chu nuomum tak nĆ®ng a tih.
15. SIKPUI LĆM HLAHAI
1. Sikpui Lâm an thaw hma zân 3 chu zantin pasaltehaiin khuo fangin Buontlaw Hla sakin khuo an fang a, mipui an lo sukphûr hlak.
2. LĆ¢m į¹an ni chun naupang ruol an lĆ¢m hmasatak a; Durte lĆ¢m, ThlawrĆ¢n lĆ¢m an thaw hlak.
3. Chu zova puitling an lâm a. Lamtluong lâm, Saia Ketet lâm, Anranlai lâm, Thlawran lâm, Simsak lâm le Ṭinna lâm an thaw hlak.
4. Sikpui LĆ¢m tawpnatak ding zĆ¢n 2 hai kha khawvar zak zakin an lĆ¢m a. Chu lĆ¢m chu “Sikpui Zawlsuok LĆ¢m” an tih.
5. Mipui an į¹in vong hnung chun khawsĆ»ng Upa ruol le Khuongpuhaiin “Sikpui Ruoi Inį¹inna” an nei a, Hla ser sakin Sikpui Ruoi LĆ¢m chu suktawp a ni ta hlak.
16. Sikpui Ruoi LĆ¢m zo chun khawsĆ»ng chu a re ta thlok thlok a. Khawtlang lunglengin mipui a zĆŖm a. Ngaizawng naw lem inrai pal ang elin panthlang tieng an ngha rong rong el a nih. Nunghakin khawsawt intawina dingin chawrsonga pat an her ri rawt rawt a. RalkĆ¢nga Ć¢rla intui zo a’n kokkaw dĆ¢k lau lauva. KĆŖlpui imusuokin pansak bang hrĆ»t ri hieu hieu pumin a’n hĆ¢m ri pak a. Khuo a sawtin lung chu a’n lĆŖngpek ĆŖm ĆŖm a nih.
17. Chuonga khawsawt lungleng lĆ¢i chun lo vĆ¢t a ramriek a hung hun a. Vachang thli hrĆ¢ng ri hieu hieu karah chem le hreipui paiin tuklo ram sakĆ¢r an pan a. Muol iemani tawk an tan hnungin vadung lungpui intal hret hrut an tlung a. Chu chunga chun KuongkuoirĆ®t nupa lo inhal lai an zutuok a. A chalpa’n a puinu chu, “Therpu tut tut…mawn….dawk…tut” a ti a. A puinu chun, “Zang kaw tut tut, lĆ®k lu kok” a ti ve a. “Phirrr…” tiin pakhatin va lu a pan a; pakhatin va mong a pan a. Kum 1 dana an inhmu nĆ¢wk chauva. Nupa nun hlimna khom hmang hman lovin inhal bokin an inį¹he nawk hlak. Hi lei hin nupa inremnawhai tekhinnain “Kawngkuoirit nupa ang” ti į¹awngkam hi a hung suok ta a nih. Khawvela vate lai pova pungnawtak chu KawngkuoirĆ®t an nih.
Eini Hmarhai khom inrem tak le, inthuruol takin ei um thei naw a; inthat-insuksiet ei chĆ®ng a ni chun pung thei naw mei ni a. Ei khawtlĆ¢ng le society inhoi naw nih. Ei Sikpui Ruoi hmang hin inthuruolna le inremna ei hnama siem ngĆŖi ding le, ei hnam KĆ»t (Festival) neisun hi State tin, biel tin le khaw tina thi lova hmang pei dingin ka ditsakna ka’n hlĆ¢n. Sikpui Ruoi dam zing raw se. KA LAWM IE.
(Sikpui Ruoi chanchin hi unau thuhriet khom an angnaw ti a ni angin an ang naw thei. Tukum Assam Governor-in Sikpui Ruoi hi ‘Restricted Holiday’-a apuong lawmnaa hung insuo nawn a nih.)
SOURCES :
1. Hmar History, by Hranglien Songate
2. Hmar Hla Suina, by L.Keivom
3. Sikpui Ruoi, by Darthangluoi Faihriem