Showing posts with label Rev. Robinson S Zote. Show all posts
Showing posts with label Rev. Robinson S Zote. Show all posts

THAWDAN THIEM PA

No comments

May 08, 2020

~ Rev. Dr. Robinson S Zote

Ei thupui, “Thawdan Thiem Pa/Nu,” mizie le khawsak dan ka ziek hi, lo helh dinga inkau sa zinga umhai ta dingin, tiem lo dingin kan fui hmasa.



Thawdan thiem Pa/Nu thilthaw thiem dan chu mei mei lo tak a nih, a thilthaw kawng tinreng ah, midang neka kawitan (short cut) le awlsam a hriet bik rieu. A thlaichi tu le a enkawl khawm tukhawmin an hrietpui nawh. Amiruokchu, midang hai hrietpui in a hun takah ara a lo sik chat chat thei! Khawvela thilmak le chanchin danglam hai angin, Thawdan thiem Pa/Nu hung suok dan bulpui suidawk an tak. Mi ropui tamtak hai ang tho in, nitin zantin, Thawdan thiem Pa/Nu hung iná¹­anna le a sinthaw dan chu, entawn le zui ni pei a tih. 

Thawdan thiem Pa/Nu ropuina le themthiem na chu hieng ang hin tarlang ei tih: Mi thabo, khupzawi le banzawi iengang nisien khawm, ata dinga hun remchang (opportunity) a hriet hle a, vantlang in an hriet hma in a nuom tak chu awlsam ten a hlensuok hlak. Chuongang hun remchang ngaituona in a lungril a hluosip a, a ngaituona a fe tluong vek vek chun, sun le zan in umzie reng a nei nawh. Thawdan thiem pa /Nu themthiemna hi, Lekhabu tiem rawn le hrietna zau leia inchuk dawk chi an nawh a, mani ṭanghma siel, pumbil lungril tawpkhawk senga thaw chi ani leiin, a hlawtling reng bawk. A dit le duthusam zawngin, a ngaituona chun tawpintai hrim a nei nawh a, chuleiin, a khum chungah a thluok a recharge khat teu hnungin, a tho suok a a ngaituona le dit chu suk puitling dingin a pên suok hlak. Ser le sang mumal nei lova hlawtlingna le hlawkna a hmu hai chu, intîm der lovin Pathien malsawmna hung luonglut niin a ngai tlat a, a sungrilah inthiemnawna hrim a nei nawh.

Fâk le dâwn zawngna kawnga khawm, mani sin thawna hmun a (office/school etc…) taima taka fe chu hun khawralna mei mei le thil tangkai lo niin a ngai tlat a, a fak hmuna hnar ani hrim hre lovin, saltangna ah a ngai tlat. A sumhnâr chu hlamsie in, kohran le khawtlang, tlawmngai pawl a nina le chanvo chu, Thuneina le nina ropui ah a ngai lem tlat a, a sinthaw hunbi (office hour/timing) nekin, Kohran /Pawl committee, Mo lawm, mithi ral le lungphun hawng hai chu ata dinga hun rangkachak an nih. Awfisar le Kontacktor hai bulah thingpui no dawm a rin naw ang tlukin, a á¹­ul chun mani inphat in, a lungril nilo pui, ami pawl hai inhnik zawng, uor taka hril le titi a hnesaw zek. Unau Duhlian/Lusei han ‘Fakder’ an ti thumal hi achelek hnesaw ngang el. Mi tuelkhawm, Kohran, Pawlitisian, Vilez Authawriti, ValUpa, le adang dang hai, “FAKDER” (Inpak Der) nuom vawng an nih ti a man chieng em leiin, a changtienga pa lawmna ding ani phawt chun, a vawitieng a pa chu hmangtlaklo in an suo der thei. A chethiem em leiin, Pawlitisian, Enzinier le Awfisar haia inthawkin Merit Certifikate a dawng thei hle bawk. Hmar biel bikah Sawrkar High sikul khawm pali lai ei nei a (Source:Pu Thangsawihmang), a ra á¹­hat le a á¹­hat naw ruokchu ka umna a hla em leiin ka hriet phak vawng nawh. Chet dan thiem pa/Nu hi Sawrkar a kamding ani lem chu, Tlangram a umnaw dan lampui ama neka hrechieng umnaw ni hai. Chu kawitan chu thiem takin Sap á¹­awngin “UTILIZATION” tiin, a á¹­ul naw na hmun a khawm an in sek khawm el ani hih. Graduate Teacher, tlangram posting khawm iemani zat ZEO Awfis a á¹­ullo zeta utilize an á¹­hahnem thu kha hma khan ka hriet. Graduate teacher hlaw aiah, LDC/Clerk hlaw ei pek ding nisien, an nuom hliek ka ring nawh.

Naupang inchuklai hai inchuktir dinga tlin tawk (qualified) nia a ngai leia sawrkarin a ruoi nina, an neka thiem lo le pawl inhnuoi lem an aia an tir hi, an naupang hai chau nilovin, an chithla haiin an thawhla karing tlat. Medikal le department dang khawm an bang chuong nawh. Mani sin ringum taka thaw hi Pathien biekna anih ti hrim hrie nuom lovin ei na ei suk set a, a vuok let chu na hleng a tih. Sande sikul kaikim ah Van khi a lawm ti ziek hrim a um nawh. An bible ah alo um pal ani el rawi mawh! Mi ringum le tak inning chungah ruokchu a lawm hle thung. Malsawmna'n a hnawt zui chawk hlak.

Kohran hunpui a ruoithe nikhuoa thawdan thiem pa chet dan hi en nuom a tling. Tûk khat na nana chu sa chan dingin an thawk suok ve a, á¹­ul der lovin Pastor pa kuarter kawtkhar va kik dat dat pumin, sa siena ding bêl le balá¹­in Pastor nu ava ngen zai. Pastor Nu’n,” hi pa hi chu ava felin ava taima de aw, a hei tih a,” an Pa chun, mi taima le fel a nih tiin a dawn. Bible in “ Sinthawtu chu hlaw hmu tlâk anih “ati hi a sukdik ngei. A sa chan ding a chan zo chun, saser iemanizat hâwn dan a thiem. Mi á¹­angkai le fel hlea an lang leiin, Kohran in “Tuolsung Upa” nina an pek a, Thawdan thiem Pa, duthusam a tling char bawk. An tuorem vel vawng. Kohran khel ah, Khawtlang hunpui a chet dan khawm an hmai bik nawh. Hotu ngirhmun hluot chat dan a thiem hle. Thilthawdan ding le fepui dan chungchang thu ah a ruolhai thluok a sa ti a hriet pha, ‘Ken hung ngaituo vawng ka tih,’ ati chat chat thei. Thuruk, mi hriet lo a hriet bik lei ni chawk ata, Khawtlang a mi challang, nal taka inlangsar nuom á¹­henkhat in, a á¹­ul hunah an mansa ami phawr dawk an rin ngai nawh ti thuruk a man chiengna a sawt ta em an nawm.

Thawdan thiem pa nun le mizie, tamtak inthupruk ala um. Ziek seng ding an nawh. Chuong a thilthiem hai chu iengtik am an hung inlar ding ti chu, “It’s a matter of time” (Hun thu ah an nghat). Hung inlang nawk ngei ata, ei tulai hun tawng le khawvel pal meka chu, thawdan thiem Pa/Nu ta ding chun, ei khawvel hi, Hlawtlingna, Hlawtlingna, Hlawtlingna ruok in a hmuok.

Iengtik am hi Thawdan thiem pa/Nu, hlawtlingna kawitan (short cut) hin tawpzai rel ta? A suktawp theitu le a suktawp na chu, nang le keia innghat a nih.

27th .March.2020.
Cambodia.

EI HUN TAWNG MEK: FEUDALISM

No comments

February 24, 2020

~ Rev.Dr.Robinson.S.Zote


Ram le Hnam tinin chanchin inchik tlak le hrietzing tlak ei nei seng a, Chanchin (History) neilo Ram le Hnam khawvel ah umkher naw ni hai. Hi hi Ram tin Hnam tin, alien a chin, a hausa le rethei ei in angna anih. Chanchin suimi Histawrian hai chun Hun hi Hunpui Pathum in an the thawp a, chuonghai chu: (i) Ancient Age (Tienlai Hun), (ii) Medieval Age (Hun Lailung/Hun Laklaw), (iii) Modern Age (Thangthar Hun). Khawvel, Ram le Hnam chanchin, a iengpo khawm nisien hieng hunpui pathuma the thawp anni tlangpui. Hieng hun haihi an pawimaw dan an dang seng a, thiltlung khawm a hun dungzuiin an ang vawng nawh. Hieng hunpui pathum hai bakah hin a dang, Pre-History leh Contemporary History hai an nih. Pre-History chu chanchin um hma, Tienlai Hun (Ancient Age) in tan hma hrilna a hmang ani deu tak a, Contemporary History ruok chu ei tu hun, ei hun tawng le pal mek hrilna a kawk. 

Khawvel le Rambung tin reng haiin Thangthar hun (Modern Age) ei fe khel tah tithei ei tih. Europe lek lem chu Modern Age a alutna AD 1453 lai daih kha an tah a, America khawm hi huna a lutna hun sawt tak ani tah a, Asia khawm an thang hrat hle. Ei chengna India takngiel khawm kum 1764 deia kha lut ve an tah. Khawl (industry) thahratna hmanga sin thawna hai khawm AD 1761 a inthawka thiltlung an tah a, Khawvel in modern age ei fekhel a, computer age ah ei lut a, Modern age liemmek ah tuhin scientific age tiin khawvel chu science thiemna le hrietna tieng an thanghrat ngang el, scientific invention tamtak a piengsuok ta bawk. Ei tu hun pal le tawng mek Contemporary hun ruok chu an dang ta hle. “The age of Space” ti hiel a inbuk ani tah. Vansang le Thlapa ah Hnuoi mi hai eiin kap kai zut zut elchu an ta hih!

Ei Khawvelin Hunpui inthlak tamtak alo hmelhriet tah a, Hun thar ami lut pui zing lai hin, eini rawi hi ienghun am ei um a, ti tluka zawna pawimaw hi umthei naw nih. Modern Age ah maw?, Computer age? Medieval Age a la um zing am ei nih? Khi a chunga ei thupui hrilfiena le ei umna Hunpui ei in hmu chieng theina ding in, inenna darthlalang ka hung in thut.

Europe ah Medieval Age hun lai rampum huopin fedan chikhat an nea, chu chu, ‘Feudalism’, an tih a ,’ Feudal Age’ tia hriet ani bawk. Hi Feudal system hnuoi ah ram mipui chu hlawm (class) thum a the in an um a,chuonghai chu : (i) Priest (Puithiem/Pastor) (ii) nobility (Milien/Neinung) (iii) peasants (Mirethei/Kutsinthaw). A class insangtak chu Kohran (Church) le Puithiem/Pastor ruolan nih a, hmun le ram a thlawn a pek an nih a, Leiman sie (tax) an chawi ngai nawh. A dawt ah, ram lien tak tak nei a, roreltu pawl hawn khat an um nawk a, chuonghai chu Noble class an na, Landlord tia ko le hriet an nih. Anni rawi hin khawtlang ah nina insang tak tak an nei a, ramneitu Landlord anni tlat leiin an ram sunga hlo thlomi le sinthaw hai a inthawkin sie (tax) an keikhawm a, Chuong hlothlo le sinthawmi hai chu Peasants an tih. Hieng mi hai hin ngirhmun inhnuoitak an hluo a, ral a um hunah ralhmatawng le ralkap tu a hmang anni nghal bawk.

Hienganga khawtlang a pawl hlawm (class) a inthethawp na hin Rom Lalram (Roman Empire) tluksiet hnungin Europe ram pumpui ah hun sawttak bu alo khuor a. Modern Age an hung chuongkai hnung khawmin a bo hnaisai nawh. Bo ta nek hmanin ,Italy leh Germany ah 1871 chen bu a khuor a, France ah 1789, Russia a lem chu 1917 chen khan an la hmang anih. Hi hunsung mi hausa han (wealthy class) thuneina vawrtawp an chang le chelek hun ani top el anih.

Hiengang deu bawhin India ram akhawm Satahavanas le Gupta Lalhai hun dei tah a inthawk Puithiem hai kuomah ram athlawna pek an lo ching tah. Hun hung fe peiin, sipai le roreltu, sawrkar sinthawtu hai kuom lawmman le hlaw aiin ram pekin an hung um ve ta pei a, Mughal Lalhai hun a hungin hersuok lem khan chu’ Zamindari System” a hung hrat kher el. Ram lien tak tak nei hai chu ZAMINDAR tia ko an hung ni ta pei anih. Pawl insiemin, ramruok lien tak takhai chu hieng milien hausa ruolin an insem el hlak ti in la hrisuol taluo nawm ei nih. Hieng Zamindar hai hnuoiah lo sinthaw mi a zatel an um a, leiman le ram hawman pawisa an chawi a ngai a, Zamindar hai hi a tlangpuiin khawpui ah an cheng a, an lo le ram sinthawtu enkai dngin Agent an nei fur a. Agent ruol hlak chu ‘Lal ngailo Lal akha’ ti ang khan, lo sinthaw mirethei hai chungah nunrawng an insuo a, an tawrawt hle bawk. Khawthal/Khawkheng, Tuilet/Tuilien, Tam le kumsiet kum a hai khawm, a pangai an dang nawh, sie (tax) chu a ngai ngai a lak ani tho tho. Anni puola ram, thlai le bu tu na ding an nei si nawleiin, nuom le nuom naw, nei le neinaw hrillovin, tangka a pung tam taktak (interest)um in an bat a tula, an kum khat sin inrimra an sik pha hlak chu, Mahajon ruol in man tlawm te te in an kharsawng pek a, chu rasuok chu Sumdawng pawl (Merchant class) le Sumpung sem pawl (Money lender class) a hung pieng pha tah anih.

Sum puktu tamlem chu, mimawl lekha hrelo an ni leiin, bat petlak a an inngai zing lai, batbu ah an hming thaibo in a um ngai sinaw leiin, damsunga sungkuo awngrawp a ngirsuok thei talo tam tak an um. A tawi zawngin, lainatna le hrietthiemna bo, Lungril duam, Milien in michin, Neinung in Pasie rawk theina tinrengin a rawk ti hin a hril fie tak awm.

Ei umna le ei huntawng mek hi ka en vel a, Feudalism hun ah ei kir nawk mek niin ka hmuh. European le Indian feudalism chu ei hlat naw chau ni lovin ei ni lai bu a khuor nghet zek lem an ta naw maw? Medieval age hun ah ei Ram (Ram chu ei nei nawh) Hnam le society a la um zing le Feudalism hun lai anga eikhawsak na san ni thei awm thenkhat a hnuoia ang hin ka hung rem khawm:

A pakhatna ah, Ram leilung hi a pawimaw hle. Leilung insieng tira inthawka aman tlahnuoi ve ngai lo, kum a tam po leh a hlutna pung deu deu chu RAM LEILUNG hi ani. Ei society ah neinung filawr le hausa chu mi tlawmte chau ei nih. Lozau, ramruok, tlang le muol hai chu an kutah a lut teu tah. Tlangram Lal (Chief) hai kuta inthawkin mi neinung kutah iemanizat a lut tah a, a lut mek a, la lut pei bawk atih. Ram leilung neitu chu tu iruot hranpa ngailovin, Thuneitu le roreltu ani nghal. Jamabandi system in neitu nina a suknghet a, Sawrkar in Pattadar a peksuok pha neitu nina a hrietpui (recognized) tina anih.Abikin Manipur a cheng hai, Sawrkar in Manipur Land Revenue and Land Record Act (MLR&LR Act) ami hmang khum a, Tuithaphai le a sevel a chenghai chu, ka hriet suol naw chun Jamabandi/Patta system hin ami huom vawng anih. Chu leiin hi system lei hin mima kutah ram /patta a lut a, ei khawtlang roinrelna le thutlukna hai khawm mi tlawmte hai kutah um vak tang atih.

A Pahnina ah, mi hausa iemani zatin  sum pung an sem a, percent tam tak tak an lak bawk. Hi sum pungum laktheina ding chun a surety/security ding in service book, pension book, inhmun patta,ram patta ti hai ngiet a, mi vantlang hai thilneisun anni kutah a um teltul el anih. An intlan zo naw alo ni chun, an thil siekham chu chawplechil in inpuktir tu ta anih. Mihausa iemani zatin society an insiem a,msociety hmingin, a pung hnawti sum an huikhawm a. A neihai chu pek belin um an ta, neinaw chu a neisun khawm lak pekin um atih ti ziek ang khan, A hauhai hau deudeu an ta, a pasie chu a neisun takngielkhawm lakpek in a um ding anih ti hi, ei hun tawng mek, thudik thup ruollo chu anih.

Sumpung sem e tilo chun, Sumpung zuk puk el ding a vang zek. Hieng sumpung semtu hai hin a tlangpuiin  agent an nei a, annawleh Agent a invir iemani zat an umbawk, chuong Agent hai chun an sumpung zawngpek man KAWMISAWN an la bak teu nawk nghal. An hril danin Agent- hai fethleng naw chun sumpung hmu ding a um ta mang nawh an ti chuh! Haire Hai.

A Pathumna ah, Western fashion,Computer technology, western music, arts, science hai hi, eini lai hung lut sienkhawm ei ta an nawh. Mi ta ei haw le entawn an nih. Mi’n modern age an fekhel tak lei elin ei fekheltah tina ani chuong nawh. Midang hunbi ei va tawm/koppui ani lem. Ataktak in, ei ni rawi hi modern age ah lut chu hrillo, a dak khawm ei la dak phak naw chau ni lovin, a hlimthlakhawm ei lahmu bawk nawh, medieval age ah ei um a, chu khawm chu Feudal Age a lut mek ei ni chau lem. A tawi zawngin eilut in le tina anih. Iengleiin am? Modern age a ei lut theina di’n eini tuolsuok/kutsuok le siemsuok iengkhawm ei lanei nawh, misiem le thawdan inkawppui ei ni chau lem. Khawl, damdawi, hmangruo, incheina le a dang dang ei kutsuok a um nawh. Literature revival, renaissance, reformation, humanism, scientific invention, industry, scientific knowledge, advancement eini lai ala pieng bawknawh. Kohran ah danglamna a um nawh a, khawtlang a khawm chuong tho, politics a lek lem chu, a pangai an dang nawh. Ngaidan le ngaituona thar (new thought and ideas) a um bok nawh, Um ta nekin mani ngaidan le Ngaituonathar ei nei ve sun hai ngaikawi lui tlata, mimal kam zalenna (freedom of speech) hupbo pek tuma mawng inza ei tam leiin ei ziek in ei hril ngamnaw vang lem, cultural progress ei nei chuong hliek nawh,chutanekin bo tieng a pan, mass economic development lek lem chu vana ra.

Palina ah, Feudal society angin ei society ah, mihriem inkar a indaidangna bang chun inphan tieng nekin sa tieng a pan deu deu. Mi tlawmte neinung han ram lien tak tak, hmun le hmang an neia, chuong mi hausa le neinung hai kuomah, nitin inhlawna ding le sin ei va zawng a. Chuong chn Pu (Landlord) ei hung nei a ,an mi sawr,an sin thawtu eilo nitah. Hi Pawl inhlawmthe (Class society) hi Feudal society huna a hrat hle ang khan ,ein lai khawm a hrat deu deu ding. A nei chu khawtlang le kohran ah mi challang an hung ni a, an mizie in a zir lemchun, Kohran Upa chu bela sa hmin sa ang anih. A var le var naw, thiem le thiemnaw, Tlin le tlin naw thu an nawh, Mi challang ani tlat leiin kawng iengkim ah mi pauzo a hung nih a, mi naran chu ieng angin thiem sienkhawm mi pauzo ni theina kualifikesawn a neinaw tlat.


Pangana ah, medieval age hun lai khan Kohran a hrat hle el a. Roman Catholic in thuneina (power & authority) lien tak an nei. Mimal ngaidan le thil hril chu iengang in indik lem sienkhawm, Kohran inchuktirna le ringdan a kalchun, Pathien kal ang khawpa ngaiin, hremna natak leh kohran danpuo a sie le hnawtsuokin an lo umhlak. Chuongang deu chun ei Hnam le khawtlang a khawm hin, Kohran lien bik le langsar iemani zat hai thu chun lukhawng a nei a, Kohran pawl chin lem hai chu dawnsak anni bek nawh niin an lang. Roman Catholic Kohran in sawrkar fawng cheltu hai an thuhne angin, ei tulai Kohran pawllien thenkhat in Sawrkar fungchel thenkhat an thuhne hlebawk Emperor Constantine (AD 306-337) huna inthawk khan Rome sawrkar chu Roman Catholic/Kristien zirtirna an zawm tir a, Emperor Theodosius I (AD 379-395) hun a inthawk lemkhan chu a ram sakhuo (state religion) ni dinga pawmzui nghal anih. Hi hin kha hunlai a ram roinrelna (politics & administration) le sakhuo (religion) an inthui mat zie le, Catholic Church in Sawrkar a thuhne dan le a thunei khum zie an entir.

Tu khawm hin mi nungchang le mi thawdan tha nia ei ngai hai lasawnga, ei dan tesep siemfawm le inkal taphawt chu, Pathien dan kala ngaiin, ei in thunun a, Faru hausa le sawrkar thilkhap zawra hausa (Smuggler), le challanga chunga kutthlak ngam si lovin,nuhmei pasal indit le inhmangaia  inru hai chungah ei inluling an nawm anih? Chuongang Faru neinung le challang chunga kutthlak ding chun ei kut a rik a,thlakta nek hmanin, belpui ei in awt tir lem hlauh. Pui chem chem tak einih, ana chu ei ropui lem nawh. Khawtlang khawm, Inruithei zawr seng seng an kar a kik. Veng keltil a ngaidi in chite a hmeithei, Aigupta lengmaser funte tuifim zawrtu chu ei zuom zek, Khawsunga pucca in sunga Babulon lengmaser tuisen zawr ruok chu en dan a dang. Nasat chu ei nasa. Baab re baap...

Parukna ah, Feudal hunlai khan, Pawl anga thilthaw le Pawl anga inthununa (group activities & control) tiengpang khawtlang ah a hrat hle a, mi mal ditdan le zalenna (Individual interest & freedom) in hmuna nei nawh. Mipui mimir in nuom nuom hril theina zalenna an nei bawk nawh. Ei hun pal mek a khawm hin chuong tho chu anih. Pawlkhat/Hawnkhat in an nuom angin khawtlang le ram an thunun a, an thilthaw indik sien, indiknaw sien, an thilthaw le thuinsuo kalzawnga che le tawngbau neihai thiltuok chu, mitdel le naset hai hrietthei khawpa a ri ana hlak leiin, hrilser ah ei ngai a, ei in veng a, tapte bula bak rawl ei insuo ngam ta nawh. An hman hman in, bandh/blockade/ strike an ko a, a tuortu chu mirethei nitin fakfawm zawng hai bawk ei nih.


Pasari na ah, Conflict and confrontation of culture and language hun ah ei ngirmek. Hi hi Europe, America leh Asia rambung han an fe khel tah. Entirna dingin- America ah Spaniard, Portuguese, French le English hai kumzabi 16 lai vel khan an va lut a, alo umsa, Incas (Peru), Cortes, Aztecs (Cuba & Maxico), Arawaks (Caribbean & Brazil) leh Mayas hnamhai civilization va suksie in, anni Europe nunphung chu an suknghet ta lem a. Alo umsa hnamhai chu hnam bohmang an hung nih a, Red Indian hai khawm an mang zo tah. Chuongang bawkchun, ei society ah cultural and language invasion ei hmaituo mek. Mizoram a inthawk dam, Korea a inthawk dam, Vai le Sap haia inthawkin, Hla, Fashion (incheina), Music, Film/Serial le a dang dang in ami thunun tah. Ami lem zo pha lem chu, ei ta hai iengma loah ngaiin mi ta changkang bik, thabik rieua hrietna bawiah eintang pha chu intalsuok intak ta hleng atih. Tuai le Patil, nei thuhmun inkawphai khawm kawtthler ah an ngampa hle. Manipur a Meitei scholar hai chun, "Impact of the Korean films upon the youth in the present society." ti dam hi reseach an lo thaw zo diem tah. Eini lai chu chuong ang khawmchu ei ngaisak bawk nawh. An culture humhim an nuomna leiin Bollywood (VAI Film) ei ti khawm an pawlhaiin iemani chena inthawk khan an lo khap ta hrim ani kha. Korea film le serial khom hi khap naw nihai ti tum a hril thei?

Abikin Manipur, Churachandpur district a chenghai, sungril ruk taka ei innekna le ei buoina (Secret confrontation) chu ieng Tawng tak him tawng tuolleng a hmang ding ti hi anih. Kuki/Thado maw, Hmar, Paite, Lusei/Mizo, Gangte, Vaiphei,Tedim Chin le adang dang. Sungril taka ei innekna hriltu chu, Tuibuong (Tuibong) Hqtrs a All India Radio sukhring a a umkhan a hrilfieching bal.

A tawpna takah, Feudalism hun lai khan khawpui an thang hrat hle a (growth of Towns), a thei taphawt in khawpui chu fak zawngna dingin an bel a. Chuongang bawk chun, ei Hmarbiel suoksan in a thei taphawt in, fakzawngna thalem, nauhai inchukna beiseiin Tuithaphai ei bel supsup chu ani hih. Ei ram del chu hnungsawn ram an chang zo tep, siksik rieu an inhram hun hla ta kher naw nih. Hlotho a ei sininrim nan varal ami kaipui sinawh, thuomthar(technology) ei nei nawh a, atien a tlanga ei hmang, Tuthlaw bak chel ding ei nei nawh. Hun laklaw ah ei ngir tak meumeu. Inthang dawk chuong silo, hmasawn bawklo hnungtawl bawklo, Modern age hlak tlungphak tak taklovin ei uma, Hnam lungsietum chu ei ni mawl el.


A chunga ka tarlanglo khawm tam tak la um atih. Khi po khawm khin ka thutum a sukfie ka ring. Khi darthlalang ah mani seng in en in, ei umna le ei hun tawng hmufie seng thei dingin ditsakna tiemtu popo kan hlan.

20th February.2020.
11:45pm.  (SST).

HNAM BOHMANG DING!

No comments

February 05, 2020

~ Rev. Dr. Robinson S Zote

“When brothers fight to the death, a stranger inherits their father’s estate.” - African proverb.

Khi a Chunga African thuvar, “Unau thi rau khawpa an innghir ngho chun, an pa ro Chu ram dang miin a hluo hlak,” tiin in let ka tih.

African hai hi ram chek hnawk, ei ni rawi anga hnam tlawmte te le a tlangpui a mi suol cheng hmunkhat an nih. Indo an ching a, khuo le khuo hmangai le lainatna ṭhang map lova in rûn ching an nih.

An hung leikang peia, Unau an innghirngho sung, sap mingo haiin an ram thilhlu an lo hluo pei a nih ti revival an chang thar thut a, chu rasuok chu an thuvar, umzie inril tak hung suokna a nih. Eini Hmar hnam khawm hi, bohmangna lampui ah ei lo fe hlat tak zie a hnuoia ang Khun bung li in herthlawp ka tih.

1. HMANGAIA LE LAINATNA

Ei histawri ei en chun, thisen á¹­halo hnam ei nih. Mi hmasa haiin lula hnam (head hunters) tia an min hukpui vet hi thukhel an naw chun, kum zabi sawmhni pakhat chen ei la sawm pei tina a nih. Hmangai le lainatna ei vuihmang a, mani unau thisen insuo dinga huoi tawntaw, hnam dang nek dinga ui hmur vuok hai ei nih. Pansak panthlang, khawtlang a mi inhnuoi lem hai ngaisak le rethei hmangai le lainat nan hmun a chang tlawm in a mikhuol deu deu.

Hieng ringawta ei um chun, iem chang ei ta? Sietni a ei tlawmngaina khawm a da deu an tah an naw maw? Mani inhril thu ni lovin, ka hriet phak le fe phakna, lusun khawvar pui ngai an um chun, khuongpu inchu in ka khawvar hlak. Mi á¹­henkhat insuk sakhuo mi le insuk mitak han, pastor ini kha khuong vuo tanaw rawh, tiin an mi khak deu hlaka, pastor khuong vuo lo ding ti ziek ieng lekhabu a khawm ka hmu sinaw leiin, iengah ka bengkhawn nawh.

Neinung in a thafan vieu si, veng keltil a hmeithai le pasie In a ruok chu ke rik hai hi, thingher in an ngal ru khawng fawk ka nuom. Ei nungchang hi Hnam bohmang ding nungchang a nih.

2. ṬAWNG

Mani piengpui á¹­awng neka hnamdang á¹­awng ngaina tlat. Mani á¹­awng ziekdik thei lova sap á¹­awng ziekdik thiem, á¹­awng ziek chungchanga mihai neilo hlu em em’ Ṭ’, ‘aw’ le ‘o ‘ hre hrang nuom lo, ‘Ṭ’ lek lem chu insuk ropuina a ngaia, hmang nuom lova lawichal sawl hel ang el a lulul insuo tlat. Ṭawng hi hnam a mi huikhawmtu haihaw pui a nih. Pulpit chum thum dut dut hai tak hi ei á¹­awng ei pawngsuol nasa tak ei nih. Insuk var le in suk thiem inla khawm, a huot a paw phak naw hrim hrim.

Vawisunni na na na, vawisun ni, zan ni na nana vawizanni la zuk ti á¹­awk á¹­awk, Pathien hmangaina hi a ropui vei leh ‘Rapthlak’ la zuk ti á¹­awk á¹­awk chu, Unau hai á¹­awng takin Ka zam an za. HMAR hin nau hming phuok lovin ei Sak hlak ana, nau hming phuok tum tlat hai chu an mi fiel chang khawmin ka fe ngai nawh. Hla an phuok, mihriem hming ei phuok ngai nawh. Mithi khawm puonin ngaina takin ei tuom hlak ana, zuk in khum ta tlat el chu, a zie naw tiengpang deu chu a nih ie. A kawnglam an nawh.

Thlang sappui ei ngaisang hai á¹­awng takin, “total deviation’ a nih. Ṭawngá¹­ai el lova á¹­awngá¹­aina, thilpek lakhawm el lova lakkhawm na, Bible tiem el lova Bible tiem tlat na, na na na na na ei hmang nasa taluo leiin, ei nikhuo naw zo an ta hih. Mani nu á¹­awng khawm hmang duk dak theilo chu Hnam bohmang mek hai mizie a nih.

3. RINGUM LE INDIKNA

Hnam ringum ni hlak hai kha depde nan a mi dawl zo tah. Ringum le indikna nek chun kawitan ei zawnga, ei indik naw tawl em leiin Tuiá¹­haphai a Vai mahajon hai khin “IEM ANA? ‘ á¹­awngkam hmang hai nekin, “IPI HAM “ ti le ‘BANGE ‘ titu hai an ringzo tlat hi a mak nawh.

‘IEM ANA ‘ ti haiin an thil zawr bat an phal ta nawh an ti chu. Hmarbiel ah a khuo phekin meivar ngietin lam an hraw a, an awptu/bieltu MLA BABU PA tawlparit ah an in tawl a, an mawng tet ri chu a sie ngei. Tlang tin muoltin a thang khawk zak el a nih. Nuoma mi thuhril nazawng hi Vai khuongben anga kutben hi sim hmak chi. An thutiem an suk puitling pha nuom leh van tawng rakin lan chawm de mei nih.

Mipui khawm ei indik famkim chuong nawh. Kum khat dai ding khawm nilo, nawchizawr man neka tlawmin ei chanvo (vote) ei zawr a, kum nga sung an hmur chini in an mi thawi dam peia a, la thaw pei bawk an tih. Asan chu, kohran le an thuneina hmang kawnga hin thiemfilawr (specialist) an ni tlat. Kohran kawra hmanga, mipui chan-ai fa tawk tawk ngam hai hi, Pathien khin Peniel hmun Jabbok varuom a Jakob an single pui ang khan alan hmai tuo pui ka ring tlat. Settlement awfis a thawk kohran upa pakhat chu ram pakhat a inthawk Patta pathum zet a siem an ti Chu.

Puntir (multiplication)a hnesaw ngei. Mizoram a lem Chu awfisar ni naw chun kohran upa ni a harsa tah an tih. Ei sawmapakhat zozai hai hi, mani hlawsuok neka tam pe thei ei inkat nuk. Ringumna le indik na chun pulpit sermon ah hmun a nei ta nawh. Chu nek hmanin ei hmuna mit ei suk del fawm a, ringthar ei lak leia kutben nekin, ei nikum budget ei khum a, kumthar ah a neka tam ei pasi thei chun, ei hmelsiet hmel dawn lovin hmur par sawrin ei ha fai raklo ei liek. 2011 Mission convention Bangkok, Thailand a kan nei á¹­um in, thuhril hun an mi pek ve a, chanchintha’n ei khawvel a sukdanglam dan ka hril chu, Australia pastor in, Christian ni in awlsam em a, a tlo ka ring nawh a hung ti chu, Ka hmai a mawkin, ngaituona a sei hle.

Ringum nawna khawvel a mipui mimir le kohran hai, lemder na buzawl a ei changchavai hi Hnam bohmang mek hai lampui a nih.

4. CHEM BOVA LULAK

Hnamdang neka ei chunghnung lemna chu, chem bova mi lulak ei thiem hle hi a nih. Thiem filawr (specialist) ei ni ringawt. Amiruokchu suong tlak an nawh. Zalkhumah puon in lukhup a inzak luot leia mawng linga á¹­apna khawp ani lem. Hi kawnga a sulsu le a hnar kei tu chu, mi huoisen, ringvang thu thudik anga hril ngam.

Hmur tawtawrawt, hmur zahen, hunawl hau, hrietna (knowledge ) neka awr lien le thuok la thei, mi chanchin a á¹­ha tieng neka mi nun le chanchin a inhnik mi, Mani insung ngaisak bek lo, mi hai chungchang chanchinthar hril sawng ser ser ding a nei naw chun, a bufak an hnik nawh a, zan mi a tuo rem thei nawh.

Thu hriet vet vuot chu, hrechieng mang lovin, finfie nuom bawk lovin, zeldin thu leh a keikawp a, a fena phawt ah a hril a, a fe hla rawn po leh belsap ding a hmusa peia, chu chu a nih chem bova mi lu a lak dan chu. Chuongang mihriem tamna hnam chu Hnam bohmang mek a nih.

Tukum hrisel na á¹­ha neia ka dam chun tuta hma a kohran, tuolsung kartin suok chanchinbu le Hmasawña Thar á¹­hangsa a ka lakkhawm thei hai leh tiem in artikul sangkhat ziek ka tum. Lungril a sipliem chu bau in a hril suok naw chun, pai tu ta di’n thawpik na a nih. Hmel hi hmai ah a um a, hril hranpa a á¹­ul nawh. Lungril a um chu a paitu chauin a hriet. Thudik nia ka hriet chu engto nei lovin, ziek pei ka tih. A thli pek izir in ,pawisak lem ka nei bik nawh.

HRINGNUN TAK HI CHU AW

No comments

February 04, 2020

~ Rev.Dr.Robinson.S.Zote, Cambodia.

“Is this the real life? Is this just fantasy?
Caught in a landslide, No escape from reality
Open your eyes,Look up to the skies and see
I’m just a poor boy, I need no sympathy
Because I’m easy come, easy go, A little high, little low
Anyway the wind blows, doesn’t really matter to me.”- Bohemian Raphsody.

2019 kumhlui inthla zan,Thanksgiving le worship service kan nei zo in, Meg Cineplex ah cinema en dingin kan naupang (Student (Thai, Laotian, Burmese le Vietnamese) leng thawvengpui malamin kan fe a, kan movie en chun,Patmos thierkar a hmangai Johan inlarna ang em ninaw sienkhawm, ka nun a them hle. A chanchin chu hun le hmun in a mi dai naw ding ani leiin, chipchier takin ziek dal ka tih. A chunga Bohemian Raphsody a mi, thu ka laksawng khi, ka thiem ang tawkin ei tawngin a huoia ang hin kan let;

Nun tak am ani? Suogtuona chau lem?
Thlipuiin ami nuoi a, inbiksanna a um si nawh.
Singmit mengin, Vàn khi en la,
Vál inrieng ka nih, lainat ka ngai nawh ie
Ka um a, ka liem nawk el bawk a .
Chau chang nei, hràt chang nei
A thli pêk mil peiin, pawisak lem ka nei ta nawh. - Bohemian Rhapsody.

Bohemian Raphsody hi ennuom um tak drama/ movie, QUEENS hai singer (Hlasaktu) Freddie Mercury a chanchin besan a siem le buotsai a nih.

Kum 2019 a liema, Kumthar 2020 ei chuongkai a, mi tam takin thina varal an mi kai san hnungin, Pathien ditsak le lunginsietna zar lieu lieu in thina thlan kawt khar pekin ei la um hi ei vangnei hle. Chu zangaina zara chun vawisun neitu hi ei nih. Vawisun neitu dittak, vaiwsun hi I upat ni tak a nih. Vawisun anga naupang hun hi nei ta ngai naw ti nih. A va hlu ngei. I nun kha kumthar 2020 hin hei in en fie ta.

Vawisun hin mi ṭhangpui ngai ṭhangpui tum rawh. Ṭhangpui I la ngai ve awm sih a. I nun uluk la, upat hnunga insir in umzie nei naw nih. Mi chanchinṭhalo hril le ngaithlakin, hlawkna hmu ngai naw ti nih. Chu nekin thu hril le ngai/ dawng rawn tum rawh, I chithla hai kuomah thu ṭha hril i la nuom awm sih a .

Damdawi hin rim a nei nawh, sienkhawm Zu hin rim a nei a, Hmuomchi khaini, Tuibur le Ziel khawmin rim a nei. Kohran le Khawtlanga zurim innam hai ei Hmu huna ienga ei hmu nikhuonaw nghal hi ienga inngai am ei na? Zu chu á¹­ha ka ti der nawh. Kan pak bawk nawh. Fakrukna (corruption) hin rim nei ve ta sien, a ruka inditna hin rim nei ve ta sien, mani rawngbawlpui/ sinthawpui hai a a ruka erna /thikna hin rim nei ve sien, mi duam, ramri sawn hrat le mi demhmang hin rimni ve ta sien, rawngbawltu, Pastor, Reverend, Upa, Tirko, Khawtlang le kohran a mi challang le inhmang tak tak hai hi, rimsie fet fet, thu hmek hmuk, zur im neka rimsie eiin kat nuk el naw ding maw? Inngaituo tham a nih. Mihai lawmna le hlawtlingna lawmpui thei derlo, a á¹­ha tieng neka a sie tieng hril nuom a bau hrat le dang innal, thu á¹­ha le thudik hrildinga dang in awk ei in kat nuk awm.

Unau hai, ringumna hlutzie hi hei dawn ve tum, Indikna lekhabu a lo um ani ngai chun, Ringumna ah bul á¹­anin, Ringumna vekin a tawp ka ring tlat. Nun sukmawitu chu ringumna hi ana, ringumin um la, ruol ringum ni el I tih. Ruol tamtak nei nekin ruol ringum pakhat nei a hun tawk. Ringumna hi incheina le thuom an nawh, Thuthlung ani lem. Ringumna chu nunpui la, I thlan lungah ni lo, mihai lungrilah I ringumna chu cham lem raw se.

Fakruna le awlsam taka tangka sum laklut nek chun, indiktaka sin inrimna ra hlut zie hi I ngaituo ve hlak am? Sininrimna thanglo hlawtlingna chu a tehlem/a puopa a ni ringawt. Hlawtlingngna kumum suk parvultu chu sininrimna thlantui hi a nih. Ka Pa’n ram a mi sem á¹­he/ khawi a, foreign pawisa le thawlawm, seki chu hril lo, naia sen khat khawm á¹­hang loin In ka bawl ve, hluo tlak le hluo theia aum hi Pathienah ka lawmna an sang hle. Rochan rila ra, Ka nauhai hlak ditsak tlakin an lekha inchuk naah an tluong pei bawk. Hieng neka Ringumna ra hi a um chuong dim a ni? Eini rawi in hlawtlingna ei inkhina chu tangkasum hi ani deu tak. Sum ah hlimna le lawmna famkim a um chuong nawh ti hre pei i tih. Hringnun tak hi chu aw!

Sin inrimna hlutzie hi hi ngaituo ve ta. Sin inrimna á¹­hanglo hlawtlingna chu a tehlem bak a to nawh. Thabo sulhnug chu hlingbuk bak an nawh, ra an suo theinaw hrim hrim. Themthiem le mithiem dawngda tak nekin, mi naran mihnuoi en taima tak an hlu lem.

Ringum nawna khawvel ah rigumngamna,Thabo khawvel ah inrimna, tirdakum khawvel ah thienghlimna, rawngbawlpek a um lova rawngbawlpektu nipei tlat na, a nih chu ngei chu, chuong po chu thlathlam lovin, I biek Pathien thu chu zawm la, I nun chu keiher in um sien I damlai lungphum ni mal raw se.

Nikhat chu, ei nuom le nuom naw thu dawn lovin, thina hrui huolin, Pasie an rieng, hausa le neinung angkhatin mi la phuor ngei a ta, khawvel a lutpui iengkhawm ei nei naw ang bawkin, saruok bawkin ei suoksan ding a nih. Iengam hril tang ei ta. Hringnun tak hi chu aw!!!. Chuleiin hi rama hin umla, ringumna chu hnawt pei rawh. Nang le i suon le par haiin Van malsawmna in dawng pei theina dingin.

18th.Jan.2020.
Cambodia.

INERTIA

No comments

March 23, 2019

Rev.Dr.Robinson.S.Zote

Ka thu khel tum hi khel chak um tak, sienkhawm hawphur um tak bawk si anih. Khel chak a um natak chu ei hun tawng mêk le inzawm in a pawimaw em lei anih.

Ei thupui ‘INERTIA” ti thumal hi hmang langsar tak ani naw chau ni loin, kawk chi hran hran le hmang dan chi tum tum a um ti kan phat nawh.  A á¹­obul chu Latin á¹­awng ‘INERS’ tia inthawka laksuok ana, a umzie chu “thabo” inthlak danglam tum lo’ ti na anih.


INERTIA ti thumal hin kawk pahni a nei a, diksawnari á¹­awngtluong pangai a chu, thabo, danglam tumlo, inthlakthleng tum lo hrim hrim tina a kawk a, Physics hrilfiena a ruok chu ‘Leilung le vankhuphnuoi a thil tinrenghai hi, an um ngaia um an nuom anih tiin, (Physics Primary law of nature) chun a hrilfie.

Thu hawngna dingin hi artikul hung piengdan tlawmte hei thaiá¹­iel ka tih. India ram sawrkar laipui roinrelna khawlpui a (Parliament house) mipui aiaw a ram á¹­huoitu ding le roreltu ding mi 543, India ram State tina inthawka thlang suokna hunpui (General Election) ei hmasuon mek a, Election Commission of India khawmin State tin inthlang hunbi a puong ta bawk. Member of Parliament election hi, ei ni rawiin MLA /MDC inthlang ang lawmin ei sopui bek nawh niin an lang. A pawimaw zie le ei nitin khawsak, nunphung, fak le dawn, sakhuona chen nghawng a sawi danglam thei ani hmel hrim ei hriet naw lei ni mei atih. Ei tulai buoina le thin kheitu, Citizenship Amendment Bill, sakhuo chungchang, le thil dang dang, um tah um mek le la hung um pei ding thil, a á¹­ha le á¹­ha naw zawnga ei nunphung sawidanglam theitu chu Parliament a dan (Act) an pasi hai hi anih.
Tuta á¹­um ang lawm a, Party lien le tuolá¹­o party (National and Regional party) haiin, hmarsak biel le hnam hnufuol hai á¹­awngbau le thutiem a an ngaisak dan hi hrilin a siek nawh.

Ei thupui le ei tulai huntawng ei hrietfie theina dingin tekhi thu hei thai ka tih. Tlangval pakhatin, nunghak hmelá¹­ha deu pakhat hi bike a chuong dingin a fiel a, nunghak khawm chun, ihe lovin a chuong el a, an ring hma in, Tlangval pa chun a hma tieng a phi dawt a, nunghaknu chu hnuoiah a tla thum dut el a. Hi thil tlung hi Tlangval pa thiemnaw lei le hnuoi hip na (gravity) lei chau an nawh.’ INERTIA’ lei anih. ‘INERTIA’ definition of Physics chun ‘ Leilung thil chi tinreng hai hi an um ngaia um an nuom anih ‘tiin a hril fie. “INERTIA ‘ leiin I taksa chu a um pangaiin um zing a tum laiin, khawl thahrui hrattakin hmatieng panpui che a tum bawk a, hnuoi hipna thahrui (gravity) in hnuoi tieng I rikna le inmil tawkin a hip bawk che, in ringnaw kar takin thahrui hrat tak tak pathumin an inchu lei che khan, a kakhawk chu bike a inthawk a tlak thum dut kha anih.

Ei ram le sawsaiti hi hun inthlak danglam le inher danglam in ei nuom le nuomnaw thu hril loin ami fepui pei a, mi nauhai chun inthuruolnawna le intheidana silfen hlip thla in, an lawng puonzar, a thli dawng zawngin an khai sang a, Hmar nauhai, Chanchințha mansapui bangna tia inngaitlawm chapo hai ruok chu meng ngam lo khawpa fimkhur in, hringnun litengsawl ah ei in herkuol ngat ngat.
Ei khawvel thlir dan le lungput (mentality) an fuk naw leiin, pawlitiks a khawm kawngro ei suk tak tak thei nawh. Khawtlang a sietni thatni a ei fedan hi sukdanglam ani chun, á¹­huoitu hlutna bo dinga ngai na, Kohran upa khawm term nei a thlang ani ding chun thlang nawn an ni ta naw ding ti in hre ngawi ngawi iengzam ei um? Ei nun in belchieng a dawl naw ang bawkin, thil a chet chet a sui le ngaituo na tieng ei tha a bo. Pasiet dittawk lovin ei lungril ei suksie a. Mi lungril sie chun, Khel le Zeldin thu a phuokfawm a, mi mawlin a hril dar a, mi invet in a awi hlak. Hi "INERTIA"hripui ei invawi sung chu, hmasawn in changkang ngai nawm ei nih.

Mimawl le invet chunga rorel tluka hadamthlak a um nawh ti hrechiengtu chu hotu/thuoitu inti hai hi an ni el rawi mawh? Ei ram le khawtlang, kohran hawiher hi thlak danglam tumin nawr in la khawm, a bulpui cheltu le nghaktu hai chu an in kuongkuo tawp hlak. Kohran khawm ei benediksawn chu” ei fedan pangai hi a tha ie’’ tiin hawihawm tak in thu ei suktawp.

Ei in hnuoina le ei in fuolna hril chu mi var anga inlang a awl a, ram, hnam le kohran zierang hre inthuk lo anga intum a awlsam. Ei ngrihmun indik tak chu rorel thiem le thuoitu tha ni a ngai nawh. A hun bi ang peia Lemchang thiem a hun tawk. Ram, khawtlang le kohran á¹­huoitu haiin ‘INERTIA’ damdawi mum (capsule) rawng chi hrang hrang a intuom an min dawl tir a ei inrui pha chu, annin “inhaina/hrietnawna hi malsawmna’’(Ignorance is bliss) an ti laitak hin, eini rawi chun “Ṭawngá¹­ai dawnna /Ṭawngá¹­aina hlawtling’’ ti chat chat tang ei tih. Ngaituona dinga thluok nei chun ngaituo mawl raw se. 

Ei ram/ Hnam chunga hin ieng thil am a tlung mek a? Ei hnam lawng hin, mitdel le naset hai hriet thei khawpa nasa le hrat in, thing le ruo innawr nasat vanglai hun (transitional period) a paltlang mek ani hi. Tuta inthawka á¹­hangkhat a liem nawk huna lem chu, ei hmelhmang in dang ta hleng atih. Kum tlawmte liemtah khan “Tlang sam” khawtlang tinin ei nei a, hriet ding tul le pawimaw hai vengbuk tin hrutin tlang an sam hlak. Tu ruok hin chun changkangna khawvel in ami nel hne ta hrim hrim leiin, mitin a sie a tha in cell phone ei nei fur tah. Minit tlawmte sungin chanchin ei inhreitpaw zung zung thei a, a á¹­hang naw chun nun a buoi letling lem tah.

Hmar Pa tapte bul, lungthu, chu LPG Gas bur in ami namthluk pek a, Ei á¹­awng thumal : Vut, thinglukham, changal, sahro, vaimim, meiling, semthei, le a dang dang hai chu hung kir nawk ta lo dingin Pielral an min pemsan a, mitthla a khawm a fie ta nawh, an lang rei ruoi chau an tah. Thingthuk a inthawkin Gas thuk ah, ei kawtthler khu vet vet karah motor nal tak tak, mimal tin chu ei changkang hle tah. Mani hmasawnna ding ani phot chun, thaw rin le thieng le thiengnaw ei dawn nawh. Ei kepui maksan khop in ei kalpen a hrat. Hnam pum huop thila ruok chu “INERTIA” (danglam tum lo/nuom lo, thabo na hri) damdawi mum ei inrui.

Amiruokchu, Hnam anga ei damkhawsuok theina ding ngaituo a hun ta naw maw? Ei chengna leilung hi, ‘a ru no no suokna’ (survival of the fittest) ani si chun. Ei hmabak el ah, Delhi tlanga Sawrkar laipui ah, ei Hnam telpui aiaw a Nu/Pa chan changa ei harsatna le thil ngen hai mi nawrpui tu ding thlang theina hun remchang in ami nghak. Ngaituona seng le hmala thei ei um am? Mipui hai a pawimawna le a á¹­ulna hrilhriet thei ei um am? Mipui khawm chu ding chun ei lungril an pei in an thuhmun am?

Kohran khawm ei bang bik nawh. Kumtin a ei Assembly inkhawmpui hai hi, mi hlaphuok sa, inhawi deua ei sak a, ei lam mup mup a, budget ei lungawina tawk ei pasi thei chun hlawtling hle ah ei inngai. Thil thar iengkhawm a um nawh. Hlawtling a ei inngaina le ei lawmna hi Van khin ami lawmpui chie dim? Ei beram ruol hai morality hlak chu an hnuoi deu deu, ei ngaihlut zawng (value system) khawm ngaituo ngam um lo rak khawpa, tlasie ei nih. Khawvel pawlitikal histawri a, ram kalhmang siemá¹­hatu le siemá¹­hatna sin thawhlawk tak chu kohran hi anih.

Mipui khawm ngaituo um tak ei nih. Ei inringnaw kar thahrui hrattak tak in sir le vel an mi pawt zing lai hin, ei nuomnawna takah, tla thum dut pal ei tih ti inlau a um ngawt el. Hmar hnam hin, ei lawng puonzar, pawlitiks tuipui infawn mek chunga hin, a thli daw zawnga khaisang nachang ei hriet naw chun, ei nuom le nuom naw hril lo in, pawlitiks tuial inhak in, thi vang vang a hringzing sia hringnun ei inawi á¹­ul tho tho a tih.
               
“Tuta kum za hnung tieng, Khawlam um I ta?”- Rev.Thangngur

20th March, 2019

Hringnun hi sawisel bo a á¹­ha a ni am? (Is God/ Life fair?)

No comments

February 24, 2019

~ Rev. Dr. Robinson S. Zote

Lampui a ṭha chun, ei chuongna motor a siet le ṭhat hriet an tak. Tui an fâwn naw chun, ei chuongna lawng a ṭhat le ṭhatnaw hriet thei a ni bawk nawh. Mitin el hi leilunga hin ei in ang tlâng vawng a, harsatna tuifâwnin ei mizie indiktak a chawk suok hlak. Nunghâkhai khawm, engto nei lova, inchei deuva an lêng lai chu ditum tak vawng an nih. Naupai le sangsietin a hung zui a, puonbil hu deu hnîp hnêp leh ṭuong dung ah an hei invai hnawk hnawk hin chu, an zie pui a hung inlâr hlak. Tlangval khawm, nuhmei duot thiem le fel em em kha, Pa ngirhmun ah, harsatna le mawphurna chi hran hranin a nangchîng pha chu, a ieng an ni chuong nawh. Nuhmei ang thoin an mizie an lâr suok ve châwk hlak.


Tlâksamna, retheina, bawrsâwmna le harsatna chi hran hran ei hmasuon châng, ieng ang mihriem chie am ei nih ti an lang hlak. Chuong harsatna chi hran hran ei tuok châng, khi a chunga zâwna inhrawl tak tak, Pathien hi a che indik chie am? (Is God fair), Hringnun hi sawisel bo a ṭha a ni chuong am? (Is life fair?) ti hai khi lungril ram ah a pieng châwk hlak.

I nun kha sui let la, Pathien hi a che indik chie in i hriet am? Hringnun hi sawisel bo a ṭha a ni? Lungril hmin zan in Amen i ti thei am? An tak i ti deu am? Khi a chunga hringnun zâwna/indawnna khi tuta tuma ei sabjek ding a nih.

A chanchin hril chu á¹­ap le innui an fâwm a, hriet tam chu thawpik zuolna, bêlchieng leh beidawng a zuol, a hmang sâwt an hlim chuong nawh. Hlimlai ni le vanglai ni khawm kawl ah a liem vak a, chu ngei chu anih ‘hringnun’ chu.

Thomas Edison, Electric var siemsuoktu, hi thu ka ziek mêk laia la dam ni sien chu Kum 171 le ni 10-a upa ni tâng a tih. December kumhlui inthla zan 1879 khan, ‘Electric hi man tlawmte’n siem suok ei ta, mihausahai chauvin mombati insit tang an tih’ ti thupuong a nei ta rup el a. Chu chanchiná¹­ha varin America khawmuolpui a el var hnung kum 140 fe mêk ah ei ram hmun á¹­henkhat ah, bati nêkin electric man a to a; electric var nêkin a bill a regular nâwk nghal. Hringnun khawvel hi an ang naw thei ngei!

Khawvel danga chêng hringnun ei hmangpui mek tam tak haiin , khawl thil thawtheina hmangin eini rawi ni khat sin darkar tlâwmte’n an zo a; hmun á¹­henkhat ah mi nauhaiin teknawlawzi suok thar hmanga lekha an inchûk lai, hmun thenkhat ah, ziek lo bu takngiel khawm nei zo lova retheinain a man an um bawk. Incheina ding ngawt ngaituoa miá¹­henkhat an buoi lai, meichawk ringawt ena suong ding tlasam hlak bo lo. Hrisel luot leia mi nghawk kai an um lai, bawrsawm luot leia thi nuoma inrûm an um bawk. Hringna thlâkhla luot leia, nei le nei naw hril lova, damna zawng an um lai, kilkhat ah mani hringna lo suktâwp el hlak bo lo. Nupa nau inhnar ngawi ngawia hringnun hmang an um laiin, an nei ta sa inrimpui an um bawk. Aw hringnun hi, sawisel bova á¹­ha i ni chuong am a nih? Nu le Pa ângsung ah inhawi le thlamuong luot leia innui ri le, fahra chanhaihai inrum ri an saikat nuk el. ‘Aw Pathien i che indik chie maw?’ tia khêk suok nuom a um rum rum hlak.

Hring nauhai hlak hi hang bî chieng inla, kum a thar a, nun ruok chu a thar si nawh. Nun tam nei lovin ei kum char a tam a. Pâwl le rambung  tinin ‘Kum Thupui’ inkawkalh tak tak puongin, Lal lungawi kum ei nghâk a. Suongkuo á¹­ha nêkin building á¹­ha ei thlâkhla a, a neihai nêka a nei lo ei pung peina hringnun khawvel a ni si ! Ei building-hai an sâng deu deu a, ngaituona ruok chu an hnuoi deu deu a ni naw am a nih? ti dingin a um si. Inchûk sâng deu deu siin, hrietthiem na nei ei tlâwm deu deu. Hrietna a pung a, thudik hriettheina a tlâwm deu deu. Mithiem ei pung a, chingfel theilo thukhir le harsa a tam deu deu. Damdawi suok thar a tam a, natna hriet ngai lo an hmusuok zing bawk. Ngaituona mumal lo le thienghlim lo a pung a, tulai incheina suok thar hmangin ei inthuom a; ser le sâng nei mumal lova sakhuona le Pathien biek ei insukhmu a. Sûngril inrum zing siin ei innui a. Beiseina khawm beidawngnain a hluohlân hlak. Hringnun hi á¹­ingá¹­ang key indik lo, sak lo hla mi sakpui tum tlat anga thunun harsa le hrietthiem in tak chu a lo va ni ngei!

Hringnun thudik chu hi hi a nih. Harsatna hi a rêngin inkieng naw nih. Zâwna po po a dawnna hmu vawng kher naw mei nih. Iengkim hi ei remruot le ngaituona angina a tlung vawng kher nawh. Jakob le a sûnghai kha, ei tuhun ngawlvei sungkuo nêk chun an buoi lem dai. Amiruokchu, Pathienin, ‘Pathien i buona i hne tah’ ti’n hnetu hming thar ‘Israel’ a pêk ve tlat el. Lal David lek lem kha chu a nuhmei pariet le a nauhai mi 18 ngawt hai kha an va buoi ngei ! Israel Lal ropui Solomon a pa meu ni sienkhawm, a naupa Absolom helna leiin an sungkuo ah thisen insuona le lungngainain a tuom vêl a nih. Chuongsa khawm chun, ‘a Siehlaw David sunghai lai chun, Sandamna ki a mi siempek ta sih a’ (Luka 1:69) ti ziek a ni tho. Mihai hmusit, nawchizawr naupa, Gilead mi Jeptha khawm kha Pathienin an sit chuong nawh. Kum ruk sûng zet Israel roreltu dingin a hmang el anih. Chuleiin, ei ngaituona le ei thil induonghai hi, Pathien ngaituo dân le induong dan a ni vawng kher nawh.

A nih, I hringnunah hieng a hnuoia thuhai hi vawng la, i nun khaltu lo nihai sien, i damlai nun lungphun lo ni raw seh. Ringumnawna khawvel ah ringum tlat ngamna; thabona khawvel ah ringum taka sin inrimna, thienghlimlo khawvelah thienghlimna, rawngbâwlpêka um lovin rawngbawlpêktu ni rawh. Indikna le ringumna chu i nun sukinzaumtu ni sien, mi nei zât, mi kawl zât ding âwm sûtin lo buoi ta ngai naw rawh. Mihai malsawmna le i malsawmna dawng zât i khaikhin hlak kha bânsan la, chantâwka lungawina hi, lungawina indik a nih ti hrie tlat rawh. I thlânlung ah ni lo, mi hai lungril ah, hringnun khawvela i lungawi zie hi ziek ni lem rawse.

Chu lungawina tarmita inthawk hringnun i hmu thiem pha, Pathien chêt indik zie hmufie tâng i ta, hringnun hi sawisel bo in inawi thei tang i tih.

23:07 hrs.
Hmar Run.

AW TUI, AW TUI !!!

No comments

February 10, 2019

~ Rev. Dr. Robinson S. Zote


Genesis 01:7, 20 ah, Siemtu Pathien in Tui a siem thu le, boruok lientak hnuoi le chunga um dinga a buotsai thu dam, hringna tamtak insuo dinga malasawm thu ei hmuh.

Khawvel insieng tir a inthawk, mihriem hmasawnna (civilization) popo hi vakam le tui a inthawka iná¹­an vawng a nih. Noah hun laia mihriem suksuolna leia hremna hmangruo a a hmang khawm tui, khawvel a sietna le hmasawnna tamlem intluntu chu tui a nih. Chuongang lawma khawvel history le nunphung sawi danglam thei tui mawl hi, mihriem nunphung leh khaikhi in hei belchieng ei tih.


Aw nang Tui, mihriem nauhai hin kan va tluk naw lawm lawm ngei che de. I umna hmun taphawt i mil a, hmun lien le hmun chîn, hmun tirdakum le thienghlim, mihriem hai ruok chun kan umna hmun kan mil vawng nawh. Tui lam an buotsai leh I luong el a, lam umnaw na ah in siem chawp a, lamdang a um naw chun chier der lovin intling nawk el a, mihriem ruok chu kan nun hi chierna in a khat a, thlifim a infawn del del kha thlipui ah infawn hlup hlup a, muongtea pheia luong del del kha, suk ah hrattak in i luong nawk si, hmun deia vur tlang kha, khawlum ah tui sik ini nawk a, nangang lawma sevel milthiem hi um naw nihai. Keini ruokchu kan sevel hrim kan mil thiem nawh. I lo van dik ngei!

Mihriem thisen zungzam fangsuokin hringna hlutak i pek a, bu bo in nitam kan dam thei, amiruokchu i bo in nikhat khawm kan dam thei nawh. Hringna hin i ṭhanglo chun histawri a nei thei nawh. Mihriem hmasawnna (civilization) tamlem hi i zar an nih. Turnipui sen var tak khawm hlie thim khup thei khawp a sûm lalram ropui nithei kha, hnuoia bal tinreng lenfai ding le thilsiem tinreng hai kepha tlawm takin an sir de dingin, inngaitlawm takin ruo in i hung sûr a, i va hang ropui ngei. Kan tluk naw che.

In hung suokna chu khawlai khawm nisien, lungruol takin in luong diel diel a, thienghlim le tirdakum, lum le dei inthlier hran ve lovin in infin tuo a, pumkhat inhung ni nghal a, chu chun aŵmnêm tak hi hnetu ropui takah an changtir che. Meipui chawk hum hum khawm sukmit theitu umsun i nih. Mihriem hai ruok chu kan umna, kan nina le varna hai hi inṭhedar nan kan hmanga, hnetu ropui kan ni ve thei nawh.

Aw Tui, Kan dangchar a kan dawn che kha, kan mawng sawp nan kan hmang nawk che, thienghlim nawk dingin sawttak le sei tak luong i rin chuong nawh. Iengang khawmin hmang bal inla che khawm, chier der lovin i luong thienghlim nawk el si a. I va hei dawthei zozai de aw! Kan tluk naw che a nih, kan tluk naw che.

Aw Tui, Aw Tui, I lo va hlu in I lo van dik ngei!

07, Feb. 2019
09:34PM

ABSOLUTES?

No comments

October 22, 2018

~ Rev.Dr.Robinson S.Zote

Tukum May ni 10 le 11 khan, Camboda sawrkar hnuoia Ministry pawimaw pahnih, Ministry of Culture and Religion le Ministry of Education, Youth and Sports affairs hai huoihawtna hnuoiah, Interfaith dialogue on Social issues and challenges facing Cambodia Society’’nei a nih a. Ministry of Culture and Religion-a Joint Secretary, ka ruolpa Mr.Vibol P. Uong-in, Christian sakhuo zuitu hai aiaw le keiá¹­huoitu (Team Leader) dinga ami hung fiel leiin, Hotel Cambodiana, Five star hotel-ah ni hni sûng, sakhaw á¹­huoitu hieng, Buddhist, Islam (Muslim) le Christian bakah, kawng hran hrana thiemna nei, university-a inchûklai le mi pawimaw iemanizât fuon khâwmhai chu mi 200 deu thaw kan nih. Subject chi tum tum kan hril tlâng lai chun, inchûklai undergraduate mi pakhat hmêl fel deu hin, Dr. Zote, ‘Khawvela hin iengtinam lungawina famkim nei thei ei ta?” ti’n thu a min dawn a. Kei chun, “I lungawina tâwka ka dawn theina ding che in, indawnna pakhat hang pe lêt ve phawt ka che aw ti’n, ‘What is your Absolutes?’ Ka hei tih a. chu ka zâwna “ABSOLUTES’’ ti thumal chu tuta á¹­uma ei thupui ding chu a nih.


Hnam, rambung le Sakhuo tin hai hin a tlângpuiin a á¹­ha le á¹­hanaw, pawm tlâk le tlâk lo, ditum le ditum lo, hlawtlingna le hlawsamna; midanghai thiem le thiemnaw inchangtirna, thil a á¹­ha le á¹­hanaw inkhîna ding hmangruo / ramri (standard), a tâwpkhâwk/ a vâwrtâwp ei nei seng a. Chu chu Philosophy á¹­awng chun ‘Absolutes’ an tih. Chu ‘Absolutes’ chu, hnam zierâng le nunphung, sakhuona le ringdân chi hran hranin nasa takin a thuhne (Influence) thei.

Ei hnam, kohran, pawlitiks le khawtlâng nuna a ei Absolutes chu iem a ni a? Ei hnam nun le zierâng, sakhuona le a kalchawinain ramri felfai le mumal a mi zampêk naw lei am a ni ding, hieng lâwm lâwma ei bawrsâwm el hi. Absolutes nei mumal lo society-in a mamaw chu  Revolution an naw leh Reformation ei ti hai hi an nih.

Kum zabi  sawmparuk le sawmpasarih  a hung inher suok meuh khan chu, khawvel histawri-a thaibo thei ta lo ding Pawlitiks le Kohran ramah, hming hlun ser, Revolution le Reformation ropui takel, “French Revolution’’ le ‘’Church Reformation’’ tia ei hriet lar kha, Absolutes mumal lo kakhawk chu an ni chieng bal. Kha revolution le reformation a hung suokna kha a san tam tak um sienkhawm, a tlângpui, ei tulai thil umzie, ei khawvel del mêk le ngirhmun; ei kalchawi dân lungrila pai zing pumin  a hnuoia ang hin hei târlang ei tih:

1. Ram roreltu le Puithiem hai kha an inlal hle a. Pathien dawttu ah inngaiin, mipui an ngaisak nawh a, rorelna fung chu an nuom a ningin an chelek vel a.
2. Khâng hunlai khan, fâkrûkna le hlemhlet na’n a vawrtâwp a tlung a. Kohran le Rororeltu mi tlawmte chau hai kha an hausa êm êm a. Kawng tinrengah mipui sum fâk tumin á¹­hang an khaw a; Pulpit-ah Isu Krista Kraws thu (Chanchintha) nêkin, ran vai dan le lo siem dân ding le tangkasum dek suoktheina ding tieng pang, Bishop ruol khan an hril uor lem a. Chu chun kohran mihai nun a châwm si naw leiin, khâng hun laia kohran mihai kha thlarau ah an dang a châr êm êm hlak.
3. Sawrkar le Kohran khan an kutah  rorelna le thuneina an kengkaw zing theina dingin, mipui zâwm ding dân tesep tam tak an siem fâwm a.
4. Ram mipuiin sawrkara sie (tax) le kohrana thawlâwm/thilpêk an pêk intling khawmhai chu, thil á¹­ul lo le umzie nei lova hmang  a tam leiin, petuhai lungril a na êm êm a, chu kakhâwk chu nasa tak a nih.
5. Ziektu ropui le á¹­huoitu mi huoisen, thil indiklo  hnâwl ngam le thudik á¹­ana, thil á¹­ha thaw dinga nun thâp ngam  hieng; Martin Luther, Voltaire, Zwingli, Rousseau le Calvin- hai, thuziek le thurilhai hmanga mipui lungril an hne hnung chun, France ram chu a hma nêka inhawi, ram zalên le ram iná¹­hangduong a hung ni tah. Roman Catholic kohran ropui meu khawm inphel hmawk in,  kohran chu khawvel tharah a chuongkai in, Protestant Kohran a hung pieng  pha a nih.

Mihaiin ziekfung le thuhril hmanga an thil hmu le hriethai, huoisen taka an ziek suok le an tlânginsampui ngamna zâr chauvin khawvel ditum lemah an chuongkai pei a. Kei ngei khawm ka mit ngeia ka thil hmu ṭhenkhat haiin ei nitin chanchinbu ka hung inṭiel ve hlak a ni kha. Hi thuziek hi, pâwl, hnam le kohranhaiin inenna dârthlalanga ei lo hmang pha a ni chun, mêllung thara ei chuongkai nadinga sirbî pawimaw tak ni mei a tih. Mihai nâk a khel a ni khawm a, hi thuziek hi a hlawtlingna ah ngai ka tih.

Anleh, ei Absolutes chu iem a ni a? Hausa le pasie hi iengtia inkhi ding am nîng a ta? A sie le a á¹­ha chu ieng am a ni luo a? Suol ei ti hin iengchen am a huom a ? Khawtlâng le Kohrana mifel ei ti hi tuha’m ning an ta? Mi á¹­ha le á¹­hanaw hi an lo um hrim am? Hlawtling le hlawsam ei ti hin iem a kâwk a ? Zâwnain tâwp in tai nei naw nih. Khieng zâwna hai khi dawn ka tum bawk nawh. Tiemtu mitinin ei dawn seng theina ding le mani seng ei inenna ding darthlalang lien pathum a hnuoia ang khun ka hung iná¹­hut :

a) KOHRAN: Zohnathlâk hai hi, Pathien lunginsietna zârin,
Chanchiná¹­ha’n ami chênchilna khawm kum za nêka tam a liem tah a. Suol le á¹­ha, fel le fel naw, mawi le mawinaw, tling le tlingnaw ei inkhina chu, Bible khêl ah, a têlpuiin kohran thlîrna turver a ni châwk hlak.

Kohran le an chûktirna hin khawtlâng le hnam nunah umzie a nei inthûk hle. Ei ram kohran kalchawi mêk ka hmu dân chu hieng ang hi anih; Thilsuol thaw le Thil thawsuol (Committing crime, Commiting mistake) Suol (Sin) le Dan bawsietna (Crime) hril pawl tlat leia chiai na, Vanram ngaihlut taluo leia leilung thil ngainêpna, á¹­hahnemngai luot leia suol (sin) le piengtharna inchûktirna ziktluok lo, ‘Fel thei lo, á¹­hatna hrim nei lo, suolna a sip’, ti a, Setan le thilmak buoipuia hun khawral. Chanchiná¹­ha nêka chanchin mak ngaisâng hnam; Bible thu bâk chu Philosophy dang hrim hrim hmu setan vawng. Hnuoi rinum ti tlawk tlawka Vanram char tinzawnna hin khawvêl khawsakna kawngah hnung a min tawltir a. Chu thil chun ringnaa kal ei chawi mêkna kawngah harsatna a min tlun a. Hi khawvel ei damlai nia ngei hin beidawngna le harsatnahai hne le, beiseina hring nei ding ei ni thu hi hril uor a ṭûl.  Ei tulai kohran chu, thlamuongna, nun châwlna, intuoitharna , thlaraua khawpna le lungril hrisel put nêkin, nina (Status Symbol) siemna hmunah an chang an ta el naw maw? 

Ei society hi inkhâwm rawn pawl tak hnam ei ni hmêl.
Kar khata ni sarih sung hin, kohran inkhâwm, Nilai, Inrinni le Pathienni zânhai bâk ah, Nuhmei le Ṭhalai pâwl inkhâwm a um a; châwlkâr khat sûng zân khat char biek-in ei hawng nawh. Ei biek-in nun le puo tieng nun in thlau dân chu hrilin a siek nawh. Hi thudik hi ei hmasuon ngam a hun ta takzet. Abîkin Nilai zân le Inrinni zân hai lek lem hi chu, nu le pa le kohrana ṭhibe chinhai ti naw chu inkhâwm ding ei um mumal nawh. Inkhâwm râwn el hi thlaraua puitlingna le thlaraumi nina a ni nawh.
La hei duam met ei tih. Hieng lâwma ei nunphung mi thununtu kohran hin, a dân siemhai a ennawn a ṭûl ta hle niin an lang. Nuhmei le pasal kawppui inzawngna kawngah, kohran dâna innei lohai le lo pûklawk (advance) met hai chungah a hleihluokin kut a thlâk ngam si chun; hlemhletna le indiknawna, kut tlinglo, mani thawsuok le inmilloa iná¹­hang tuol tuolhai khawm hi, pulpit tlângah  thu chau ni lo, a tak le thilthawin do ngam sien chu, ei hmel hmang chu an dang hle ring a um. Kohran dâna nuhmei pasal inneina chungchang hi kumkhat lai khan, kohran á¹­henkhat le á¹­halai pâwl leh, Rayburn College ah survey angin ka thaw tah a; mi tamlem buoina chu, ‘Kohran dâna innei chu a sengso a hauintak’ ti hi a nih. Kohran dan thienghlim ei ti vet hi ieng ang char in am  a thienghlim a ? Kohran hai ei Absolutes chu iem a nih a ?

Churachandpur context ei hei bî chieng lem chun, Kawtthlêr le vêng tin deuthaw ah, biek-in a ngir khup el. Hieng lâwma biek-in tamna hmun, za ah za kristien nia insâl ngam hai lai hin, mani hringna lo la tah mei mei (commit suicide) hlak bo lo. Drugs le inruithei chitinin hripui angin an min huol vel a. HIV/AIDS invawi, hmeithai le fahra, sungkuo kawidar, nupa á¹­angá¹­he ei va pung sâwt ngei aw ! Nuhmei pasalna (sex education) hlak kohran lai hrilsera ngaiin le, zamaw rawngkai ti leiin pulpit-a hrilser ah ei ngai a. Ei mawphurna HOLISTIC Ministry ei ngaithâ luot leia a kakhâwk tuomdamna dinga remarriage certificate pe theihai hi ei in enfie chu a hun ta hle ni’n an lang.

Philippines President sâwmna, Ferdinand Marcos kha, mipui ro inrêlna sukbo a, a zepui insuo a lal a hrawt lai a, ama peithlâkna ding le an ram pawlitiks thlitfîmna dinga kohranin beipui a thlâk zet khan chu,  pa rorum le turu kha Hawaii ramah  a tlânsie duoi duoi el a nih. Chu china inthawk chun, an ram hmêlhmang a danglam hle. Kohranhai hi ei inbî chieng a pawimaw. Indikna lal hmawl chel a, Principle nghet tak neia ke ei pên naw chun, Chanchiná¹­ha ei dawngna ram Wales hai huntawng khu ei hmabâk a ni nawh, ti tunam hril thei ei ta?

PAWLITIKS, EKAWNAWMIKS LE A BEBAWM:
Pawlitiks le Ekawnawmiks sabjek hi chu hun danga dingin la khêk ei tih. Absolutes ei siemtheina dingin dârthlalang ah ei hmêlhmang tlâwmte târlang lem ka tih. Ram ṭhuoitu ding ei thlang hin, ringngamna famkim (full confidence) leh ei thlang nawna hi ṭhang tam a ni tah. Kum nga dana inthlang ram ei ni ang in, inthlang kumah mipuiin ei hnam aiawtu ding lunginruol takin candidate ei thlang ngai meu nawh ti chu, ei thlang lalhai ṭawngbau, hawiher le sum inlêngvêl hai hi hrepuitu inkhello chu an nih. Pawlitiks ei inkhina hi iem a ni a? Kum nga dana MDC/MLA elekson bâk pêl thei lova ei sopui rawp hi? Hlawtlingna chang hai hlak chun, an sumsêng huikhawm nâwk tum le, kum nga dang tinzâwn zingin sin an thaw a, mipui hlak ei mâwl. Nawchizawr nêk khawmin ei inhnuoi lem. Chu kakhâwk chu, ei society le ekawnawmiks tlusawp hi a nih.

An dik am an diknaw tâ’m, mani ngaidân hrila á¹­awng thei tawk chauin inchûkna sikul ah ei inchûk a. Ei hrietna le thiem na a ziktluok naw leiin, tum insâng si, thiemna’n tlin si lohai ei ni deu fur. Fâk le dâwn zawngna nghelnghet nei ding chun ruol el a ngai. Mi chung ah lêng a, mi bîk ni á¹­ulna khawvel ah ei lêng mêk. Thabo tâwk chauin ei graduate a, inelna khawvêl ah mihai hnawt phâk si lo, lungril thawpik ei pung. Mani sum lâklût le inphu lova khawsa laklaw, pûkchawpa nun khalhai thawpikna a zuol. Tlâwmte thawa tam tak hmu le chang tum pawlisi hi a nih ei sietpui mêk chu.

Ei inrelbâwl dân infûk naw leiin, a ngaina hre deu hai khawm nghaisan ding le bul á¹­anna ding ei tlâksam leiin hmabâk a ping a. Sawrkar ah chawkidar le hmunphittu haiin a sîngtêl thlahlaw an hmu laiin, B.A./M.A, vâlin sing khat khawm hlaw phâk mang  lova sungkuo châwm a ngai a. Sawrkar sinin certificate nei ta phawt a mi dai si nawh. Evolution Theory hmusuoktu, Charles Darwin thukhawchang ‘Survival of the fittest’ (A ru no no suok ah) ti khawvel chu a takin ei hmang mêk a nih. Vawisuna ei á¹­halaihai hi engthâwl takin an lêng a; an hmabâk ruok chu an thim hle. Absolutes mumal ei nei naw kakhawk chu a ni ngei el.

THAWPIK THAWPIK!!:  President le Secretary General tamna rama chêng ei ni zie chu, eini nêka hrechieng tu dang an um nawh. Iengkim khapna ram, Kalvary dance/ Mihlim le chheih chheih lâm bâk lam dan chi dangdang a lam ngam lo, hnam hla le hla lênglâwng le saihla hmu setan tlat, Kohran puola fellowship bâk Party ngam lo. Lêng thawvengna ding park le insukhlimna hmun um lo ah á¹­halaihai ei seilien mêk. Ei society hin, ieng thil khawm hi, thawdân á¹­ha inhrilhriet nêkin pawngpaw khap ei ching hi bânsan a hun tah. Thawpik tak puma insûm hi simna niin ei ngai tlat bawk. 

A nuom nuomin an nuom nuom an thaw theina ram, “Bandh’’ le “Blockade’’ ei ti hai hi hrilfie ngailo khawpa hrechiengtu vawng ei nih. Iengkim chunga thuneitu , iengkim thawthei nia inngaina sala ei intâng hi a pawi khawp el. Kan um na Cambodia ah kum 12 lai kan lo khawsa ve tah a, vawikhat khawm bandh ri hriet ding a um nawh. A mak khawp el.  Sawrkara thil phût le ngiet nei taphawtin band le blockade ei ti vet hi a mak zozai. Thlawp nêkin thawpik a suk zuol.  Hlâwkna nêkin chânna a tam lem. Sawrkar khawm a ngawng zo  ta bawk. In ri hak naw chun sawrkar inlusu hi benhar an tak ni ta veng atih.

Pawlitiks á¹­awngkam chun, mi’n sawrkar ah thil ngên le phût a nei a, an langtir dân chu “Interest articulation’’ an tih. Bandh le blockade chau hi Interest articulate dân an nawh ti chu, ei á¹­huoituhai hi ka nêka hrechiengtu vawng an nih.

Lungril pasietna le dawizepna hi piengpui an nawh. Ei chêngna leilung le ei sevelin ami siempêk a ni lem. Hlawtling ding le pên khata hma sâwn ding chun, lungril ah Absolutes hrietchieng a ngai. Kan naunu hi ran ngaina mi a nih a. Kum 4 mi vêl a ni lai, Cambodia ram khuote ah bielfanga kan fe á¹­um khat chu, arpui a te á¹­huoi lai, a tê man tuma  a va hnai chu, a pui nu’n a lo inhrosak khum a, a ti hle el. A hamhaih a, a zâm a, a á¹­ap dawk nghe nghe. Ka thaw vaka arpui chu man tumin ka hnawt ta rak el a. Te á¹­huoilai na na na chu a tlân hla bik naw tawp el. A tâwpa chu  ka man a, ka naunu kuomah, ‘Tawinu en rawh,  hi hi ieng ding am i tih a ?  Hme inhnik a ni hih. I du em em KFC (Kentucky fried chicken) kha hi taka inthawk a siem a nih, ieng dinga hme á¹­ia i á¹­ap, pet rawh pet nawk rawh ka ta’, chu hnung chu ar á¹­i’n a zamsie ta ngai meu nawh.

Ei ni rawiin nau á¹­ap ei thlêm dân hlak chu, ei la hmu ngai khawm ni hlei lo ramhuoi le khawhri, ti dâm ei sâm ta mei mei a. Naupang iná¹­hang mêkhai lungril ah dawizepna le mani inringzo nawna chi ei tu zing a nih ti hlak chu ei hriet si nawh. Ei inchûktirnain a zir naw leiin, á¹­itna le mani inringzo nawna ei á¹­hanghnan pei a. Hieng lei kuhin ‘Hmun á¹­i, râl ngam’ ti á¹­awnglamkei ei nei pha hrim a nih.

A kakhâwk chu sie tak a nih. Mani mimala dawizep, mihai thla phênah le a hawnpuia huoi ei tam. Ruol el rên râwna mani hma haikuo tuma ṭhangla ei tlâwm deu deu. Hi khawvêl ah mihriem pakhata pieng ve tah chun, Pathien ringsan in, mani thawna tieng tieng ah hlawtlingna chang ngei dingin, sanghal chal ang ela chetla dinghai ei nih. I Absolutes iem a ni a?

Dated the 17th October 2018..
Hmar Rûn.  Cambodia.

HLA THU THILTHAWTHEINA

No comments

September 30, 2018

"Poetry is a language and it is most distilled and most powerful."- Rita Dove.

- Rev. Dr. Robinson S. Zote

Green Day hai an hung inlar tir laia an hla inlarpui chu "Wake me up when September end."ti a nih.


Kha an hlaa ka dit zuol bek bekna chang chu,

"As my memory rests,
But never forgets what I lost.
Wake me up when September ends."
tih kha a nih.

Ei țawnga hi lai thu ka hrilfie ve thiem dan chu hieng ang hi a nih:

"Hrietzingna in  chawl zai a rêl lai hin,
Èšhe hnung hai ruok chu nghilthei  kan zuom si nawh,
Mi kei har rawh favang a tâwp hunah." tiin.

Mi thenkhat in, hla chu thu, thu chu hla, an tih a. Indik dingin ka ring. Tawng le a kalhmang inchukmi (linguist) kan naw leiin, ka hriet inthuk bek nawh. Amiruokchu, ieng hla thu khawm nisien, inpakna hla, Pathien chawibiek hla, ram hmangaina thu le hla nisien, saihla khawm ni raw sek sek, mihriem nunphung mi themtu chu hla hi a nih.

Eini rawi kalchar a ngat lem chu, hla thang lovin ei nunphung a kim thei nawh. Hla thang lovin ei Pathien biek inkhawm, Khawsawt inleng, Mithi khawvarpui an thei nawh. Nunghak tlangval inngaizawng hai khom, hla thu hmangin an insai a, Van nun ngai le thlarau dangchar khawm sermon nek hman in, hla bawk a nih ami hnemtu le keihar tu chu.

Love song ei ti, Hmar tawnga “Sái hla” tia ei inbuk hi, tuta tuma ei sabjek ding chu a nih. Pastor ziek dinga inhme lo ti pawl um rek ngei ei tih. Ei boruok hip insang naw lei a nih ti ka hriet leiin, men ah thlak ka tih. Mi hmasa le hlakungpui, Famtah Rev. Thangngur in ‘Tisa le Thlarau in kal lovin’ a ti hmupui phak si lova, a hming ringawt buoipuitu le ngainatu ei tam hle. Taksa le Thlarau khawvel a cheng kawp ei ni hmel inhre nuom lova, insuk kulmuk le insuk sakhawmi hai hi mi hnawksak chu an ni phawt el.

Litengsawl ngaituona put ei hnam tlawmte sungah ei tam leiin, Hring khawvel a ei mawl zie le literachar a ei pawnlang zie tarlangna chikhat a nih. Hringnun khawvel a hin, ei boruok hip le ringvangthu, ngaidan le pawmdan hin ngaituona sal intang tamtak ei um. Kam zalenna hi ei belchieng nawh. Ditzawng, inhnik zawng, ngainat zawng le nuomzawng neia siem ei ni ang hrimin, a bo a ei um thei lo, ei khawtlang, kohran le sawsaiti a hril ser a ei nei chu Sai hla hi a nih.

Ei hnam sunga ei Hlasakthiem hai khawm, roreltu le thuneitu ni awm fahran in, Gospel le Love song singer tiin ei nuom angin, inhaina le mawlna inchi tape hmangin ramri ei the pek hmok el. Mimawl hnam mawl zie rang a nih. ‘Mawlna thimpui sut hawng tum hi thil harsa tawp ana, sienkhawm rawngbawlna tlo le hlu a nih’ ti a, Pu L. Keivom in Delhi tlanga inthawka amin fuina thucha chu ropui ka ti kher el. Chu zara chun, ei mawlna thimpui suk eng tumin ka hung inlar nawk chu ani hih.

Hmar tawnga sai hla (love song) ei ti hi, nunghak - tlangval, sungril a inhmangaina, a thlûk uma sâm dokna a nih. Hang saka mi zêm khawsawt thei le mitthli hiel infartir thei, Lairil fang a, mi zêmthlûk thei khawpa thil thawtheina nei a nih.

Ka pa, Lallawmsang Zote, mi angin hlami le ziekmi, solfa le hlathiem ninaw sienkhawm, abikin sai hla a ngaina hle hlak. Lengzem hlahlui hai hi a tape player a ngaithla in, a sak ruoi ruoi hlak a, vawisun nia classical ei ti, hla hlui hai hi ama a inthawka atam lem ka hriet an nih. Ka pa hi mi khawsawt thei tak, khawsawt la na mi ani ang hrim in, kei a naupa hin ka puo ni ngei ata, khuol kan zin changa, tlang le phaizawl, par le thingzar ka hmu hai ziek a ka sie pei thei hi Pathien malsawmna, ka pa neka ka dawng chungchuongna bik niin ka hriet.

Mihriem hi ‘Social being’ei ni ang hrim in inngai ding, inhmangai ding in mamaw tawn ding le indit tawn ding ei nih. Chu chu siemtu mi siemdan khawm ani hrim anih. Inhmangaina, inditna le inngainahai, khawsawtna hai chu ienginkhawkin am hla’n phuokin, zaiin ei chawi naw ding?

Love song hi nunghak tlangval inngaizawnghai le mumal manglo hai chau sak dingah ei ngâi tlângpui a. Nuhmei, pasal nei tahai le kohran a rawngbawltuhai chun phuok le sakchiah ei ngâi ta naw el ni lovin, hril ser ah ei ngai. Mawlna lei a nih. Chuong ang ngaituona nei mi chun, hringnun khawvel a hin ka mawl dan pangaiin ka la mawl zui pei atina ang tluk a nih.

Anleh ei Bible meu a chuong, SOLOMON A HLAHAI hi teh? Ei kohran thuring ah baibul bu 66 Pathien inthuok khum, indik lo thei lo, chu e kha e tia mani rilrem zawnga ei rem fawm le hrilfie fawm, a tawpah kohran doctrine tia ei pawm hi pei el chi am anih? Teu lo e a. A ngaizawngnu nene á¹­hatzie; a basam, a singmit, a bieng, a hnâr, a hner, a malpui, a laibû, a iengkim a á¹­hatzie le a ditzie; laikhum bêlpui a thlakhla zie zaitin zaitangin a phuokkhum a. An fawppui chânga a bau le a thuok chu thei buot (apple) rim ang a nizie; a ngaizawngnu hmêl á¹­hatzie chu Phaizawl Lili ang le hling buk laia Lili par mawi tak anga sakhmel mawi a nizie hla’n a phuok khum a nih. A hla thuhai hi a mawiin, an ril a, a’n thûk êm leiin “Hlahai Hla”(Song of songs) ti a ni tawp el a nih.

A idit le hmangai, Sunam nunghâk hin a tawntir in ditnaw sien khawm, atawpa chu, Lal ropui Solomon a sái hla hin a zêm thlûk ta a. Solomon a zûna in uoiin, Jerusalem nunghakhai kuomah, inzak in phak dawn lek lovin, “Aw Jerusalem naunu hai ka ngen cheu, ka hmangaitak ka ngai kha in lo hmu chun hmangainain ka nâ ti lo hril ro”tiin a khek suok hiel a nih.

Mi tu ang khawm ni inla love song le hla dang, khawtlang lungleng hla khawm nisien ei lungrila a hung inlang a, ei khuo a sawt chun sak el ding a nih. Hi thu ka hril/ziek leia ‘Èšhiengzau’( Liberal) bawma mi khum nuom an um ani chun an chanvo ah ngai ka tih. Mihriema hung pieng taphawt chun voikhat bêk ngaizawng nei naw le a khawsawt naw hrim ei um nawh. Khawsawt le khawtlang lungleng nei ngailo mihriem chu mi ngaituo um tak ni ngei a tih.

Tulai hin smart world, iengkim el internet inthlung paw in, YouTube a hai hla tamtak man chawi lova ngaithlak ding a tam tah. Love song saktu á¹­henkhat in, “Kei chu Ka piengthar tah a, love song ka sak nuom ta nawh” an tihai dam hi a’ndik nawh. Mawl lei le pharisai nun anih. A hmun le hun izir in ei sak el ding a nih. Anleh love song siemtu, saktu um ta naw inla ei hnam chu thu le hla, literature-ah rethei hleng ei tih. Hnam mawl le literature-a pasiehai chun Love song an hau ngai nawh. William wordsworth, William Shakespeare, John Keats le mi tamtak hai hi, vawisun a English literature suk hausa tu, hmangai biethu le khawtlang lungleng inzawttu hai an nih.

Kohran ṭhuoitu ṭhenkhat in hnam hla le love song sak an hril hnawm dâm hi a poi khop el. Dem bik ding an ni nawh. Kristienna ei dawngsawng theiem naw lei le misawnari hmasa hai lei vawng anih. Ei hnam nun mawi le zierang tha hai an mi hmu khawhri pek a, Favang kut, Sikpuiruoi hai chen a pastor le kohran upa hmel hmu ding an um naw hi a beidawng thlak. Ei hnam kûtpui a hai, sir sawn a hnam hla le ram hmangaina hla hai lampui dup dup ding ei ni vei leh.

Kum 12 neka tam mi rama kan um sung hin, Hmar martyrs day le sikpuiruoi inser in kan in ah India mi le sa mi pawimaw bakah hnamdang kan fiel mathlawn nawh. Hmar hnampuon kima inthuom in hunserh ka hmang kumtin zie hlak. Sakhuo rawngbawltu hai hi, An thlarau nun (spirituality) le nina in an hmepui naw a an in hriet/, ngai lem lei chau a nih.

Love Song, ram le hnam hmangaina hla, khawtlâng nun le mimal nun siemṭhatna ding hlahai phuok rawn in, Sak rawnin, ngaithla rawn inla. Chuongchun ei hnam literature-ah hausa thei ei ta, ei society khawmin ṭhat phâng a tih. Khawtlang le hnam thil a pungkhawm (Social gatherings) ei uor deu deuva, ei pharisai nun bawk, thlarau a bul tan siin tisa in ei zo nawk hlak. Pathien hla chu biekin ah, love song le ram hmang hla, hla lenglawng chu a sakna ding hmun ah thaw in la, chu ngei chu hnam hmasawn zierang a nih.

Keini nupa khawm, kartawp (weekend) hun ah kan apartment bathlar ah, Zan thlavar inawiin "Aw D ka ngai em che, nangnaw chu lunglai hnemtu an um nawh, Chung sawrthlapui a hung eng chang hin, Dawntam suilung leng, D te ka ngai em che.....tiin, ka țingțang hlui tak thiem ang tawk tawk a per in love song zaiin kan in awi hlak. Chuong anga nupa inngaina nun neka hlu hi leilung a hin um dingin ka ring nawh.

Aw Love Song, i lo va hlu ngei!! Sak zing pei kan ti che.
Hi article hi, ka pawm lai le ka hmangai, a sur a sa hnuoia mi zui tu, an hnik a kha ka fak pui, hun khir le harsa ka tuok chang le ka chau changa mi sukhrat rawp hlak tu, ka nuhmei Joyce L Zote le kan innei kum sawm na (Tin jubilee) puol in kan hlan a, kan innei ni a conductor, vawisun ni chena mi la dam pui, taksa rama ka Pu H Zaneisang, ka thusep tamlem, inthap hrekhruk, mi tiemtlak dinga mi tuoinam pek tu kuomah ka lawm thu ka hrilna ani nghal bawk. Anni nupa hi, kan role model, Kum 47 zet innei tah, an fena taphawt a inzui, nupa vangnei chungchuong an nih.

Pathien zangaina zara, Pension chen dama hring khawvel ah damlaini kan tawi ve ngai ani chun, Puhai, Lal Dena, Thangsawihmang le H. Zaneisang hai dungthul in, ei khawtlang le hnam, ei nunphung le kalchawina kawngah, ngaimaw le ngaipawimaw zawng, Pathien hla le saihla, khawtlang lungleng, hringnun thudik le thukhawchang, ei huntawng le ei literachar hmasawn ang peiin, hi neka nasa in lan kur in kuk pui kan beisei.

28th Sept 2018.

Hmar Run.

EI ṬHANGMAW BAWK

No comments

September 16, 2018

‘The greatest obstacle to discovery is not ignorance, it is the illusion of knowledge.’-Daniel J Boorstin. 

~ Rev. Dr. Robinson S. Zote

May ni 28 2018, Thawá¹­an zân, a hmawr inbâwk hman lova, Ei hnam sunga thil tlung lungá¹­hâwngum takin ami hung á¹­hâwng thut leia ka châwlsan, ‘’IEM EI CHANG AN TA MAW? ti, thupui danga ka pakai san, tuta ei thupui, ‘Ei á¹­hangmaw bâwk’’ ti khi, sunzawm nâwk el hman ta lovin, seminar, outreach le conferences nei dinga ram dang dang le hmun tum tum ah kan zin san chu, taksa bawrsawmna’n ami tlâkbuok nâwk bawk leiin, ka thuziek nuomna pangsa khawm a re deu tâk bawk leia chawlsan el ka tum tâk chu, ka thlarau chang ngai bawk changin, hun iemani chen hnung ah ka hung phungsawr nâwk a ni hih.



Khawvel hnamtin hin hmasawnna ding le iná¹­hanglienna ding hmabâk le tlâksam nei vawng ei nih. Tu hnam le ram khawm, puitling le á¹­hangkin tah an um nawh. Hun le ni an dang ang peia iná¹­hang hi siemtu remruotdân khawm a nih. American histawrian ropui, America le khawvel histawri tienga mi râwnkai, Daniel J Boorstin-in, ‘Thil thar hmusuok theilo dinga mi dâltu hi mâwlna ni lovin, hrie chieng hlea inngaina hi a nih hmasawnna dâltu chu’ (The obstacle to discovery is not ignorance, it is the illusion of knowledge) a lo ti angin, mi mâwl chu inchûktir an hawia, var ang reng, var ziktluok lo inchûktir hi an khaw tak.
 
Chuong angin, ei hrietnaw thil thar buon ka tum nawh. Ei hriet tasa, ei lo namnûl le ei changkângsan, ei changkangsan dân ruok chu indiklo, ei á¹­hangmawbâwka inchang  á¹­henkhat buon ka tum lem a nih.

Upa Inzâna: Taksa kum upat hi natna le mi angnawna ni lovin, ropuina le vangneina chungchuong a nih. Upa hman lova thina va râl mi kaisan tahai nêka vangnei lem le hamṭhalemhai an nih. Vawisun chena khawvel mihriemhai hrietnain a hmu suok le sui suok zo lo, mi tam takin ei thipui, simthli damtea a hrâng hieu hieu ang ela muongchânga mihriema sin thawtu chu hriselna tha hi a nih. Ei dam mieu chun kum upat naw chu hmabâk ei nei nawh. Chuleiin, upat hi tum hranpa a ṭul nawh a, lo hawphur taluo ding khawm a ni chuong bawk nawh. Puitling si lova kum upat ringawt hi thil ṭium a ni lem. Kum chun puotieng langthei vun a sukṭawm a, ru le châng, thâ le zung sukchauin, lu ah kêlsam an ṭo tir hlak. Chu nêka ṭium chu tar le upat hun ding dâwnkhawl a, beidawng lâwk hi a nih. Chu hri invawihai chu, an taksa puotieng chau ni lovin, an lungril vun chenin a suktawm in a suktar thei. Vânglai chênin thlâin vuong iengang inla khawm, a tâwpkhâwka chu, mani tapsak zâwl tluka lum inhawi le mani khumlaizâwl tluka hadamna le lungawina a um chuong nawh. Hringnuna thil râpthlâk tak hai laia râpthlâk chungchuong nia ka ngai chu, upat hnunga mani insung ngeia ngaisak le hmangai hlaw lo hi a ni ka ring.

Kum upa hai hi, ei hrietna ro bawm, ei rohluhai an nih. Suon hmasa hai ram ei hluo ngei a nih ti finfiena chu nang le kei ei n’a, an á¹­halbea mi, an zâr hnuoi deihlima chêng a, iná¹­hanglien a, an hniekhnung zui a, in mamaw tawn, ei nih. Ei hnam sûnga upahai hi, ei hmabâk, lemchang ni lo, a tak ngeia min entirtu, reality show, hringnun darthlalang an nih. Ei khawvel ah an chêng nawh a, an khawvel ah ei cheng a ni lem. An tawnhriet le thurosiehai hi, ei hnam lungphum pawimaw an nih. Vawisuna varna le hrietnahai hi, upa hâ’n an mi rochung vawng an nih ti inla, thukhêl hril ni naw mei nih. Ei damlai lungphum innghatna chu upahai hi an nih.

Ei hnam hin nêka upa inzâna ei tlasam hle tah niin an lang. Khawsak rammi, ringlomi ei tihai hi, hi kawnga hin tluklo rim an in nam. Ka hmuphâk le tawnhriet chin ah, Thailand, Laos le Cambodia Buddhist hai khin, nêka upa hi an inza el chau ni lovin Pathien biek takin an biek a ni tak. Sikul kai le sinthawa an fe tâwmin, an nu le pa, pi le puhai kut suiin chibai an bûk a; ‘Nu, Pa, Pi, Pu, ka fe ta ding a nih, ni hmang inhawi ro’ an ti a.  An nitin sin le sikul ṭîna in an hung inlawi pha, “Nu, Pa, Pi, Pu ka hung inlawi/á¹­in tah, in lo hlim am? an ti thei zie chu tie.

Kumkhat lai, India ram kan hung chuongkai a, khawlai kan lêngna ah, naupang te pakhatin a pi naset a khêkkhum rak rak lai kan hmuh a. Kan naunu chun, “Daddy, Mama, iem a t’a, a pi khâng khan a thaw a?  a va’n za naw de? (Why did she shouted at her grandma, she has no respect at all?)” tiin mak ti deuin a min dawn a. Naupang hrietthiem thei ding zâwnga zuk hrilfie an tak khawp el. Ka hril nuom tak chu, hnam changkâng le hnam iná¹­hang taphawtin, mani nêka upa inzana an nei lien. Hnam boral dinghai ruok chu mani inngaihlutnaa sipin an chapo âr hlak.

Upa ha’n an mi uop leh ei thla a muong a, an mi zilna le inchûktirna’n hnam nun a siemá¹­ha a; an upa deu deu a, an hlutna an sâng deu deu hlak. Chuoithei mihriem ei nina hin, lunghlu neka thlâkhla an umzie an langtir. Nêka upa hmusita suk nawmnatu chu, a upat hunah a thil thawin zui ngei a ta, upahai duottu chun duot le hmangai a hlaw châwk hlak.

Mani insung ngei ah, pitar le putarhai an hlim am? An thla a muongin an lung a awi am? Ei hnam le khawtlangin tarhai hi ei hnuolsuot el am? Ei inzâin ei chawi mawi am? Hi ngei hi hnam pumpui ei inenfiena ding darthlalang chu a nih. Tar lunglâwm le thlasiet hin kawngro a deng sei hle. Sappui nun inchûk a, khawvel hmasawn ruola ke ei pênna kawngah, Upa inzana hi ei changkâng san am an ta aw? Ei khawlai á¹­awngbau, ‘tar tê tê’, ‘tar mei mei’ ti hai hi ngainuom um lo tak an nih. Thaw ro, upahai inzâna ei nun mawi kha sukvul thar nâwk ei tiu. Chu ngei chu ei hmasawnna dinga sirbi lungrem pawimaw a nih. 

Nina le Mawphurna hlen: Ei ram, ei hnam le kohran tlusawp sien khawm, ei insûng le nauhai laka ei mawphurna hi a bo chuong nawh. Mi thiem hai chun mawphurna hi hlawm li in an á¹­heá¹­hâwp a, chuonghai chu: a) Pathien laka mawphurna, b) Ei mihriem chanpuihai laka mawphurna, c) Sûngkuo le lainahai laka mawphurna le d) Khawtlânga ei nina le inzawm a ei mawphurna-hai an nih. Ei hnam ah nina dit le nuom chu ei tam hle niin an lang. Mawphurna hlen tuma bei ruok chu kutpar thliek khawp ei tling el rawi mawh!  Mawphurtu ni lai zinga mawphurna hlen dukdak pei nawhai hin, an pension hnungah nina nei tumin vote an zawng nuom zêk.

Mani nina le inzawma mawphurna hlen ngailo mihriem chun, midang intum ding a zawng kuol a, suonlam fahra te te siemin hringnun hi a takin (Live show) a hmasuon ngam ngai nawh. Mimawl risie beng bung nêkin, mivar to á¹­awk á¹­awk hi hnam á¹­hangmaw bawk chu a nih.  I nina le mawphurna hlen dingin midang nghak naw la, nang ngei kha I pawimaw tak. Mitin in lemchangna tuolzawl suoksan a, hringnun khawvel a tak (Live show) ngei ei mawphurna seng leh ei hmasuon ngam hun hun ah, ei hnam chu inthang ngei ngei atih. Mani nina le mawphurna hlensuok ngam si lo, midang kuthnung a chawimawi na nopui dawmtum tu hai hi hnam thangmaw bawk chu an nih. Mi puitlinglo, mi khel hlip, ringum lo, tlaktlailo, mi hmusit um an nih.

Langsar nuom syndrome : Ka hriet ve phak chin ah, ei hnam hin á¹­obul nghet tak ei nei a. Chu ei á¹­obul nghet tak chu, ‘Tlawmngaina nun’ kha a n’a, mi laia chawimawi hlaw bîk ni nuom ngailo hnam  ei ni hlak a. Sûng khat pa , tlaksâmna leia meichawk en ringawta a um chun, mi bupanga buhûm a luok a thieng a, bupang nei tu pan khawtlâng hrietin a tlânginsampui ngai nawh. Ram suok nikhuoa tlawmngai fâlna nun kha, a rûka thaw hlak a nih. Tlawmngaina nopui dawm tlâk khawpa mi inpe zo khawmin, ama le ama an phat hram hrâmna kha, a nun le a mizie mawina lai tak chu a nih. Amiruokchu, iengtik hun laia inthawk khan a manih, Isu inchûktirna, inngaitlâwm hai chu chawimawiin an la um ding ani sih a, ti ziek kha ei nghâk pei ta meu nawh niin an lang.

Kohran le khawtlang ta dinga mi ṭhahnemngaihai hi, min an hrietnaw ei in lau ta ngawi ngawi el. Iengkim ei thaw hi ei tlanginsampui deu vawng an tah. Ei pi le puhai nun mawia khan chu, thil ṭha thawtu khawmin a tlânginsampui ngai meuh nawh. Hieng hlawla ei nun khal khawhlotu chu, kohran le khawtlâng hi a nih.

Mi laia langsar le bîk rieu ni nuom ta rêng rêng, Kohran le khawtlang ah ei ngir khup el. Ei thil thaw ve hai hi puong zâr zung zung ei nuom a, a tak ram le sungril ah ei inngaisang tuo naw seng bawk. Langsâr le chawimawi inchu ngai lo, hnam nun ze mawi ṭobul nghet nei hnam hai kha, Lemchang hnama mi siemtu hi, sût thiem chun sût mawl rawse.

Chawimawi tlak chu chawimawi a, inpâk ding an ni hrim a nih. Amiruokchu, chuong ang hun khawm nghâk hman meu lova, chebuoi sek, langsar naw rawi ka tih ti inlau ta reng renga invir hai hi, lemchangna khawvela mi nuizatbûr anni hmel an in hriet der nawh. Nau lungsiet um chu anni meu el.

Mei mei/ Nel Nuol: Ka bei sukdawng râwn tak hlak chu, hmelhriet lampui ah ei intuokpui chang, ‘I dam de maw? Khawtiem i fe ding?’ tia indawnna ei siem châng, ‘ka lêng mei mei’ tia an mi dawn hin ka bei a sukdawng hlak. Patling nutling, tum le san nei lova khawlai lêng mei mei ei uor taluo hi ei á¹­hangmaw bâwk chu ani chieng bal.

Khawtlâng le pâwl thil a hnatlang le thilthaw hrim hrim khawm nel nuol, namnûl, takinningna á¹­hang lo, a mawi zâwng le a hun tawk zawng pâwl ei ni leiin, ei ngaituona sûkthlêk ei thlâk danglam hma chu, iná¹­hangin hma sâwn tak tak ngai naw mei nih. Makhata mi huona thei ra lo ngam lovin, khawtlang le pâwl thilthaw nikhuoa  iengkim thaw ngam.A hmuna ngam lo, râl ngam lungril,  haw haw phungsawr lungril hi ei thlâk danglam hma chu, iengkim hi mei mei le nêl nuolin thâwng ei ta, ei tâwpna ding chu rapthlâk hleng a tih.

Iengkim el hi, mei mei le nel nuol ni lo, a tak tak le ti takzet a ei thaw pha, ei hnam chu in kâng zawt zawt el a tih. Hmunphittu chun a tak tak in phît rawse. Lampui siemtu khawmin alkatara sung mei mei lovin, ṭhangtam dai ding lampui tak tak siem rawse. Chuong ang bawkin, sukfaitu khawmin hmu thei chin le an lang chin chau ni lo, a sin i huom chin chu takinning taka a thaw phawt chun, ei hnam inṭhangna ding hi iengthil khawmin mi dang naw nih. Tu ruok hin chu, an langa a mawi zâwng, fâwmkêm ramah ei lilut inthûk ta em leiin, a pawi zie chu hrilin a siek nawh.

INDEM FERENCE: Du zawng, nuomzawng le chem fena an angnaw ang bawkin, ngaihlut zâwng khawm an ang thei nawh. Amiruok chu, hnam tinin a telpui a ngaihlut zâwng ei nei tlângpui hlak. Ei thil ngaihlut chun ei ngaituona a ṭhuoi a, ngaituona chu thilthawin a zui châwk hlak. Ei ṭhangmaw bâwk chu, hun awl hmang ṭhat a, thu ṭha le thil ṭha thaw, lekhabu ṭha tiem nêka mi chanchin sui, thu ṭha hril nêka thusie, hmasawnna ding le changkangna ding hril neka, mi nupa kâr, mi insûng chanchin hril inhawi ti hnam ei nih. Inkhawmpui (Conference) ei uor tluka ei zawngsak a nih. Mi chanchin hrila ṭhungbûma titi hmar hmarhai hi kei chun INDEM FERENCE ka ti el hlak.

Pathien lunginsietna zarin ram tum tum ah thuhril in kan zin ve a. Mi ram ah ka fea ka en le zawng hmasatak chu lekhabu dawr a nih. Vawisunni chen hin, lekhabu iemani bêk tiem lovin ka zâl ngai meu nawh. Ka khuol inzin kan lawi châng, mani inbel ding thuomhnaw nêka lekhabu ka hawn hi kan nu hal ka tuok rawpna a nih. Ka hun âwl ah lekhabu hi ka tiem ka tiem a, ka hriet zing nawh a, ka tiem nawk hlak. Tiem rawn na nana chun hrietna a pung naw thei nawh a, chu hrietna chun mani inringzona ami pêk hlak. Mihai hrietna le khawthlîr inṭâwmpui thei dingin ami buotsai a, an khawvel thlir dân tukverh hrang hrang amin hmutir a. Iengthu khawm nisien, mihai khawvel le ei khawvel, pawlitiks le ekonomiks, Theulawzi le Filawsawfi, khaikhin dân le thlîr dan thar ami pêk a. Chu chun, hringnun khawvela mi danghai ngirhmun le  ngaituo hrietthiemna tlângsipah amin á¹­hut hlak.

Hnam iná¹­hangduong taphawtin thuziek le lekhatiem an ngaina a, thu lawilo mei mei le bêlchieng dawllo hril nêkin an thluok lekhabu hmangin an intuoithar hlak. Eini rawi chu lekha tiem ei thabo êm leiin, uluk taka darkar khat titi pui thei mihriem ei vang. Hril ding ei invai a, á¹­awng nading bau ei nei si leiin, a tak le khûkpui tlâk ni lo, ringdan le hmudan, mihai hril dân le an hrilsawng hmangin titi ei sep a. Sabjek ding ei tlasam tlat leiin, ei hnâm zâwng le ei er deuhai chanchin hrilna inkhawmpui (Indemference) ei tapsak zâwlah ei rem a, a tâwpa lem chu, ringvâng thu le a âwm thei ding ang taka ei suongtuonahai keikawpin, a á¹­ha tieng ni lo, a sie tiengin benediction ei hril hlak. A pawi khawp el. Chem bova lu lâk ei tawp thei hlawl naw chu a ni hih. Mi hmasa le Kohran á¹­huoitu haiin ei histawri an hril châng ‘Lu la hnam ei /kan nih’ an ti rawp hi, ei bân thei naw a ni hmel. Hmur pilip, hmur tawtawrawt bânsan a, hringnun khawvel ah, mang ram le suongtuona ni lo, a tak ram ah, thutak le thudik hrila ei khukpui thei pha pha, ei hnam changkângin hmâ hrât takin sâwn tâng a tih.

Ruolban lo: Unau Mizo Lusei á¹­awng hmang haiin, piengphunga ruol ban lo hai hril na dingin, tawngkam mawitak el ‘Vohbik’ ti an nei a, ei Hmar á¹­awnga a tlukpui ding awm ka ngaituo suok thei naw leiin, ‘Ruol ban lo’ ti’n a ngiel a nganin ka sie el a nih. Ruol ban lo ei ti hi hlâwm thuma á¹­heá¹­hâwp thei a nih. Pakhatna chu, ‘Taksa bung kut le ke etc kimlo’. Pahnina chu, Taksa bung kim biei si, ngaituona lungril puitling lo’. Pathumna chu, ‘Medikal á¹­awngin ‘Down Syndrome’ an ti hai hi an nih.

Eini rawi chu, ei infiem dân, ei titi nuom dan le , ei in enkawl dan hrim ah, mi pangai khawm hi mi hnang le pangailoa insuo thei khawpa thiem filawr ei nih. Ṭawngbaua mi sawisak le suklawm chîng ei nih. Mi phutkhat deu khawm mi pangaia siem nêkin, mi phâk lo a siem thiem hnam chu ei ni hrim hrim. Hieng mi ang lo ei biek dân le enkawl dan, hmu dân le bawisâwm dân hin ei hnam hmakhuo a hril sei hle. Mi rama chu, ‘Down syndrome’ neihai khawm, cashier le receptionist ah an hmang á¹­angkai hle. Hieng down syndrome nei hai hi, biek tlâk le iengkim hre thei an nih. A enkawl puitling nêka sawisak le hmusit ei ching leiin, mi pangaia siemthei ding khawm mi anglovin iengzam ei insuo tah a ?

Gangte tlangval, Tuiṭhaphai le a sevela ei hriet lâr, Thawthawng tia ei hrietlar khawm khi, a hmaa fehai an ruongzang chumpuok nuomsaa pieng a ni chu ring a um nawh. A seilienna le a sevelhai enkawl danin a zirnaw leiin, vawisun chen hin lamlien ah ei in tuokpui châng, ami chum thum dawt inlauin, ei inrelhmangsan el hlak chu a ni hih. Ei hriet ding chu, ei phu le ei tlin em leia hi leilunga mi pangai a pieng ei ni nawh. Hieng mi angloa ei ngaihai hi, siemtu kutsuok ropui zie suklangna an nih. Ei enkawl dân le ei biek dânin ei mizie a tarlang chieng bal. Piengsuol an hnu naw ang bawkin, invêt hin chinlêm a nei nawh.

Ei hnamin, hieng mi anglo hai ei sawngbawl le ei hmudan ei thlâkdanglam a, mi pangai bieka ei biek thiem hun nghâkin, hmasawnna chu ei kawtkhar bulah ngîrin ami nghâk zing a nih.

Thaw ro, har ei tiu. Ei ṭhangmawbâwk hi siemṭha in, hnamtin lai Chanchinṭha zâra ei ropuina chu puonglangin um raw se.


02. Sept, 2018.
Hmar Run.




Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate