Responsive Ad Slot

ABSOLUTES?

Monday, October 22, 2018

/ Published by Simon L Infimate
~ Rev.Dr.Robinson S.Zote

Tukum May ni 10 le 11 khan, Camboda sawrkar hnuoia Ministry pawimaw pahnih, Ministry of Culture and Religion le Ministry of Education, Youth and Sports affairs hai huoihawtna hnuoiah, Interfaith dialogue on Social issues and challenges facing Cambodia Society’’nei a nih a. Ministry of Culture and Religion-a Joint Secretary, ka ruolpa Mr.Vibol P. Uong-in, Christian sakhuo zuitu hai aiaw le keiá¹­huoitu (Team Leader) dinga ami hung fiel leiin, Hotel Cambodiana, Five star hotel-ah ni hni sûng, sakhaw á¹­huoitu hieng, Buddhist, Islam (Muslim) le Christian bakah, kawng hran hrana thiemna nei, university-a inchûklai le mi pawimaw iemanizât fuon khâwmhai chu mi 200 deu thaw kan nih. Subject chi tum tum kan hril tlâng lai chun, inchûklai undergraduate mi pakhat hmêl fel deu hin, Dr. Zote, ‘Khawvela hin iengtinam lungawina famkim nei thei ei ta?” ti’n thu a min dawn a. Kei chun, “I lungawina tâwka ka dawn theina ding che in, indawnna pakhat hang pe lêt ve phawt ka che aw ti’n, ‘What is your Absolutes?’ Ka hei tih a. chu ka zâwna “ABSOLUTES’’ ti thumal chu tuta á¹­uma ei thupui ding chu a nih.


Hnam, rambung le Sakhuo tin hai hin a tlângpuiin a á¹­ha le á¹­hanaw, pawm tlâk le tlâk lo, ditum le ditum lo, hlawtlingna le hlawsamna; midanghai thiem le thiemnaw inchangtirna, thil a á¹­ha le á¹­hanaw inkhîna ding hmangruo / ramri (standard), a tâwpkhâwk/ a vâwrtâwp ei nei seng a. Chu chu Philosophy á¹­awng chun ‘Absolutes’ an tih. Chu ‘Absolutes’ chu, hnam zierâng le nunphung, sakhuona le ringdân chi hran hranin nasa takin a thuhne (Influence) thei.

Ei hnam, kohran, pawlitiks le khawtlâng nuna a ei Absolutes chu iem a ni a? Ei hnam nun le zierâng, sakhuona le a kalchawinain ramri felfai le mumal a mi zampêk naw lei am a ni ding, hieng lâwm lâwma ei bawrsâwm el hi. Absolutes nei mumal lo society-in a mamaw chu  Revolution an naw leh Reformation ei ti hai hi an nih.

Kum zabi  sawmparuk le sawmpasarih  a hung inher suok meuh khan chu, khawvel histawri-a thaibo thei ta lo ding Pawlitiks le Kohran ramah, hming hlun ser, Revolution le Reformation ropui takel, “French Revolution’’ le ‘’Church Reformation’’ tia ei hriet lar kha, Absolutes mumal lo kakhawk chu an ni chieng bal. Kha revolution le reformation a hung suokna kha a san tam tak um sienkhawm, a tlângpui, ei tulai thil umzie, ei khawvel del mêk le ngirhmun; ei kalchawi dân lungrila pai zing pumin  a hnuoia ang hin hei târlang ei tih:

1. Ram roreltu le Puithiem hai kha an inlal hle a. Pathien dawttu ah inngaiin, mipui an ngaisak nawh a, rorelna fung chu an nuom a ningin an chelek vel a.
2. Khâng hunlai khan, fâkrûkna le hlemhlet na’n a vawrtâwp a tlung a. Kohran le Rororeltu mi tlawmte chau hai kha an hausa êm êm a. Kawng tinrengah mipui sum fâk tumin á¹­hang an khaw a; Pulpit-ah Isu Krista Kraws thu (Chanchintha) nêkin, ran vai dan le lo siem dân ding le tangkasum dek suoktheina ding tieng pang, Bishop ruol khan an hril uor lem a. Chu chun kohran mihai nun a châwm si naw leiin, khâng hun laia kohran mihai kha thlarau ah an dang a châr êm êm hlak.
3. Sawrkar le Kohran khan an kutah  rorelna le thuneina an kengkaw zing theina dingin, mipui zâwm ding dân tesep tam tak an siem fâwm a.
4. Ram mipuiin sawrkara sie (tax) le kohrana thawlâwm/thilpêk an pêk intling khawmhai chu, thil á¹­ul lo le umzie nei lova hmang  a tam leiin, petuhai lungril a na êm êm a, chu kakhâwk chu nasa tak a nih.
5. Ziektu ropui le á¹­huoitu mi huoisen, thil indiklo  hnâwl ngam le thudik á¹­ana, thil á¹­ha thaw dinga nun thâp ngam  hieng; Martin Luther, Voltaire, Zwingli, Rousseau le Calvin- hai, thuziek le thurilhai hmanga mipui lungril an hne hnung chun, France ram chu a hma nêka inhawi, ram zalên le ram iná¹­hangduong a hung ni tah. Roman Catholic kohran ropui meu khawm inphel hmawk in,  kohran chu khawvel tharah a chuongkai in, Protestant Kohran a hung pieng  pha a nih.

Mihaiin ziekfung le thuhril hmanga an thil hmu le hriethai, huoisen taka an ziek suok le an tlânginsampui ngamna zâr chauvin khawvel ditum lemah an chuongkai pei a. Kei ngei khawm ka mit ngeia ka thil hmu ṭhenkhat haiin ei nitin chanchinbu ka hung inṭiel ve hlak a ni kha. Hi thuziek hi, pâwl, hnam le kohranhaiin inenna dârthlalanga ei lo hmang pha a ni chun, mêllung thara ei chuongkai nadinga sirbî pawimaw tak ni mei a tih. Mihai nâk a khel a ni khawm a, hi thuziek hi a hlawtlingna ah ngai ka tih.

Anleh, ei Absolutes chu iem a ni a? Hausa le pasie hi iengtia inkhi ding am nîng a ta? A sie le a á¹­ha chu ieng am a ni luo a? Suol ei ti hin iengchen am a huom a ? Khawtlâng le Kohrana mifel ei ti hi tuha’m ning an ta? Mi á¹­ha le á¹­hanaw hi an lo um hrim am? Hlawtling le hlawsam ei ti hin iem a kâwk a ? Zâwnain tâwp in tai nei naw nih. Khieng zâwna hai khi dawn ka tum bawk nawh. Tiemtu mitinin ei dawn seng theina ding le mani seng ei inenna ding darthlalang lien pathum a hnuoia ang khun ka hung iná¹­hut :

a) KOHRAN: Zohnathlâk hai hi, Pathien lunginsietna zârin,
Chanchiná¹­ha’n ami chênchilna khawm kum za nêka tam a liem tah a. Suol le á¹­ha, fel le fel naw, mawi le mawinaw, tling le tlingnaw ei inkhina chu, Bible khêl ah, a têlpuiin kohran thlîrna turver a ni châwk hlak.

Kohran le an chûktirna hin khawtlâng le hnam nunah umzie a nei inthûk hle. Ei ram kohran kalchawi mêk ka hmu dân chu hieng ang hi anih; Thilsuol thaw le Thil thawsuol (Committing crime, Commiting mistake) Suol (Sin) le Dan bawsietna (Crime) hril pawl tlat leia chiai na, Vanram ngaihlut taluo leia leilung thil ngainêpna, á¹­hahnemngai luot leia suol (sin) le piengtharna inchûktirna ziktluok lo, ‘Fel thei lo, á¹­hatna hrim nei lo, suolna a sip’, ti a, Setan le thilmak buoipuia hun khawral. Chanchiná¹­ha nêka chanchin mak ngaisâng hnam; Bible thu bâk chu Philosophy dang hrim hrim hmu setan vawng. Hnuoi rinum ti tlawk tlawka Vanram char tinzawnna hin khawvêl khawsakna kawngah hnung a min tawltir a. Chu thil chun ringnaa kal ei chawi mêkna kawngah harsatna a min tlun a. Hi khawvel ei damlai nia ngei hin beidawngna le harsatnahai hne le, beiseina hring nei ding ei ni thu hi hril uor a ṭûl.  Ei tulai kohran chu, thlamuongna, nun châwlna, intuoitharna , thlaraua khawpna le lungril hrisel put nêkin, nina (Status Symbol) siemna hmunah an chang an ta el naw maw? 

Ei society hi inkhâwm rawn pawl tak hnam ei ni hmêl.
Kar khata ni sarih sung hin, kohran inkhâwm, Nilai, Inrinni le Pathienni zânhai bâk ah, Nuhmei le Ṭhalai pâwl inkhâwm a um a; châwlkâr khat sûng zân khat char biek-in ei hawng nawh. Ei biek-in nun le puo tieng nun in thlau dân chu hrilin a siek nawh. Hi thudik hi ei hmasuon ngam a hun ta takzet. Abîkin Nilai zân le Inrinni zân hai lek lem hi chu, nu le pa le kohrana ṭhibe chinhai ti naw chu inkhâwm ding ei um mumal nawh. Inkhâwm râwn el hi thlaraua puitlingna le thlaraumi nina a ni nawh.
La hei duam met ei tih. Hieng lâwma ei nunphung mi thununtu kohran hin, a dân siemhai a ennawn a ṭûl ta hle niin an lang. Nuhmei le pasal kawppui inzawngna kawngah, kohran dâna innei lohai le lo pûklawk (advance) met hai chungah a hleihluokin kut a thlâk ngam si chun; hlemhletna le indiknawna, kut tlinglo, mani thawsuok le inmilloa iná¹­hang tuol tuolhai khawm hi, pulpit tlângah  thu chau ni lo, a tak le thilthawin do ngam sien chu, ei hmel hmang chu an dang hle ring a um. Kohran dâna nuhmei pasal inneina chungchang hi kumkhat lai khan, kohran á¹­henkhat le á¹­halai pâwl leh, Rayburn College ah survey angin ka thaw tah a; mi tamlem buoina chu, ‘Kohran dâna innei chu a sengso a hauintak’ ti hi a nih. Kohran dan thienghlim ei ti vet hi ieng ang char in am  a thienghlim a ? Kohran hai ei Absolutes chu iem a nih a ?

Churachandpur context ei hei bî chieng lem chun, Kawtthlêr le vêng tin deuthaw ah, biek-in a ngir khup el. Hieng lâwma biek-in tamna hmun, za ah za kristien nia insâl ngam hai lai hin, mani hringna lo la tah mei mei (commit suicide) hlak bo lo. Drugs le inruithei chitinin hripui angin an min huol vel a. HIV/AIDS invawi, hmeithai le fahra, sungkuo kawidar, nupa á¹­angá¹­he ei va pung sâwt ngei aw ! Nuhmei pasalna (sex education) hlak kohran lai hrilsera ngaiin le, zamaw rawngkai ti leiin pulpit-a hrilser ah ei ngai a. Ei mawphurna HOLISTIC Ministry ei ngaithâ luot leia a kakhâwk tuomdamna dinga remarriage certificate pe theihai hi ei in enfie chu a hun ta hle ni’n an lang.

Philippines President sâwmna, Ferdinand Marcos kha, mipui ro inrêlna sukbo a, a zepui insuo a lal a hrawt lai a, ama peithlâkna ding le an ram pawlitiks thlitfîmna dinga kohranin beipui a thlâk zet khan chu,  pa rorum le turu kha Hawaii ramah  a tlânsie duoi duoi el a nih. Chu china inthawk chun, an ram hmêlhmang a danglam hle. Kohranhai hi ei inbî chieng a pawimaw. Indikna lal hmawl chel a, Principle nghet tak neia ke ei pên naw chun, Chanchiná¹­ha ei dawngna ram Wales hai huntawng khu ei hmabâk a ni nawh, ti tunam hril thei ei ta?

PAWLITIKS, EKAWNAWMIKS LE A BEBAWM:
Pawlitiks le Ekawnawmiks sabjek hi chu hun danga dingin la khêk ei tih. Absolutes ei siemtheina dingin dârthlalang ah ei hmêlhmang tlâwmte târlang lem ka tih. Ram ṭhuoitu ding ei thlang hin, ringngamna famkim (full confidence) leh ei thlang nawna hi ṭhang tam a ni tah. Kum nga dana inthlang ram ei ni ang in, inthlang kumah mipuiin ei hnam aiawtu ding lunginruol takin candidate ei thlang ngai meu nawh ti chu, ei thlang lalhai ṭawngbau, hawiher le sum inlêngvêl hai hi hrepuitu inkhello chu an nih. Pawlitiks ei inkhina hi iem a ni a? Kum nga dana MDC/MLA elekson bâk pêl thei lova ei sopui rawp hi? Hlawtlingna chang hai hlak chun, an sumsêng huikhawm nâwk tum le, kum nga dang tinzâwn zingin sin an thaw a, mipui hlak ei mâwl. Nawchizawr nêk khawmin ei inhnuoi lem. Chu kakhâwk chu, ei society le ekawnawmiks tlusawp hi a nih.

An dik am an diknaw tâ’m, mani ngaidân hrila á¹­awng thei tawk chauin inchûkna sikul ah ei inchûk a. Ei hrietna le thiem na a ziktluok naw leiin, tum insâng si, thiemna’n tlin si lohai ei ni deu fur. Fâk le dâwn zawngna nghelnghet nei ding chun ruol el a ngai. Mi chung ah lêng a, mi bîk ni á¹­ulna khawvel ah ei lêng mêk. Thabo tâwk chauin ei graduate a, inelna khawvêl ah mihai hnawt phâk si lo, lungril thawpik ei pung. Mani sum lâklût le inphu lova khawsa laklaw, pûkchawpa nun khalhai thawpikna a zuol. Tlâwmte thawa tam tak hmu le chang tum pawlisi hi a nih ei sietpui mêk chu.

Ei inrelbâwl dân infûk naw leiin, a ngaina hre deu hai khawm nghaisan ding le bul á¹­anna ding ei tlâksam leiin hmabâk a ping a. Sawrkar ah chawkidar le hmunphittu haiin a sîngtêl thlahlaw an hmu laiin, B.A./M.A, vâlin sing khat khawm hlaw phâk mang  lova sungkuo châwm a ngai a. Sawrkar sinin certificate nei ta phawt a mi dai si nawh. Evolution Theory hmusuoktu, Charles Darwin thukhawchang ‘Survival of the fittest’ (A ru no no suok ah) ti khawvel chu a takin ei hmang mêk a nih. Vawisuna ei á¹­halaihai hi engthâwl takin an lêng a; an hmabâk ruok chu an thim hle. Absolutes mumal ei nei naw kakhawk chu a ni ngei el.

THAWPIK THAWPIK!!:  President le Secretary General tamna rama chêng ei ni zie chu, eini nêka hrechieng tu dang an um nawh. Iengkim khapna ram, Kalvary dance/ Mihlim le chheih chheih lâm bâk lam dan chi dangdang a lam ngam lo, hnam hla le hla lênglâwng le saihla hmu setan tlat, Kohran puola fellowship bâk Party ngam lo. Lêng thawvengna ding park le insukhlimna hmun um lo ah á¹­halaihai ei seilien mêk. Ei society hin, ieng thil khawm hi, thawdân á¹­ha inhrilhriet nêkin pawngpaw khap ei ching hi bânsan a hun tah. Thawpik tak puma insûm hi simna niin ei ngai tlat bawk. 

A nuom nuomin an nuom nuom an thaw theina ram, “Bandh’’ le “Blockade’’ ei ti hai hi hrilfie ngailo khawpa hrechiengtu vawng ei nih. Iengkim chunga thuneitu , iengkim thawthei nia inngaina sala ei intâng hi a pawi khawp el. Kan um na Cambodia ah kum 12 lai kan lo khawsa ve tah a, vawikhat khawm bandh ri hriet ding a um nawh. A mak khawp el.  Sawrkara thil phût le ngiet nei taphawtin band le blockade ei ti vet hi a mak zozai. Thlawp nêkin thawpik a suk zuol.  Hlâwkna nêkin chânna a tam lem. Sawrkar khawm a ngawng zo  ta bawk. In ri hak naw chun sawrkar inlusu hi benhar an tak ni ta veng atih.

Pawlitiks á¹­awngkam chun, mi’n sawrkar ah thil ngên le phût a nei a, an langtir dân chu “Interest articulation’’ an tih. Bandh le blockade chau hi Interest articulate dân an nawh ti chu, ei á¹­huoituhai hi ka nêka hrechiengtu vawng an nih.

Lungril pasietna le dawizepna hi piengpui an nawh. Ei chêngna leilung le ei sevelin ami siempêk a ni lem. Hlawtling ding le pên khata hma sâwn ding chun, lungril ah Absolutes hrietchieng a ngai. Kan naunu hi ran ngaina mi a nih a. Kum 4 mi vêl a ni lai, Cambodia ram khuote ah bielfanga kan fe á¹­um khat chu, arpui a te á¹­huoi lai, a tê man tuma  a va hnai chu, a pui nu’n a lo inhrosak khum a, a ti hle el. A hamhaih a, a zâm a, a á¹­ap dawk nghe nghe. Ka thaw vaka arpui chu man tumin ka hnawt ta rak el a. Te á¹­huoilai na na na chu a tlân hla bik naw tawp el. A tâwpa chu  ka man a, ka naunu kuomah, ‘Tawinu en rawh,  hi hi ieng ding am i tih a ?  Hme inhnik a ni hih. I du em em KFC (Kentucky fried chicken) kha hi taka inthawk a siem a nih, ieng dinga hme á¹­ia i á¹­ap, pet rawh pet nawk rawh ka ta’, chu hnung chu ar á¹­i’n a zamsie ta ngai meu nawh.

Ei ni rawiin nau á¹­ap ei thlêm dân hlak chu, ei la hmu ngai khawm ni hlei lo ramhuoi le khawhri, ti dâm ei sâm ta mei mei a. Naupang iná¹­hang mêkhai lungril ah dawizepna le mani inringzo nawna chi ei tu zing a nih ti hlak chu ei hriet si nawh. Ei inchûktirnain a zir naw leiin, á¹­itna le mani inringzo nawna ei á¹­hanghnan pei a. Hieng lei kuhin ‘Hmun á¹­i, râl ngam’ ti á¹­awnglamkei ei nei pha hrim a nih.

A kakhâwk chu sie tak a nih. Mani mimala dawizep, mihai thla phênah le a hawnpuia huoi ei tam. Ruol el rên râwna mani hma haikuo tuma ṭhangla ei tlâwm deu deu. Hi khawvêl ah mihriem pakhata pieng ve tah chun, Pathien ringsan in, mani thawna tieng tieng ah hlawtlingna chang ngei dingin, sanghal chal ang ela chetla dinghai ei nih. I Absolutes iem a ni a?

Dated the 17th October 2018..
Hmar Rûn.  Cambodia.

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate