Showing posts with label Kh Thangdailo. Show all posts
Showing posts with label Kh Thangdailo. Show all posts

MY HOME IS INDIA

No comments

February 06, 2019

~ Kh.Thang Dailo

Brother Dilip D. Paranjape is very kind to ask me to write my experience with Students Experience in Inter-state Living (SEIL) and My Home is India (MHI) project organized in the year 1966 through which I was one of the students coming to Bombay from Northeast India. I am privileged to be a part of SEIL and MHI, who have taken initiative in reaching out to the Northeast people with the intention of attaining national integration, the very essence of India’s ‘unity in diversity’.  I am now over 70 years of age and much of my memories of important events in my life have vanished and find it difficult to write about them. However, my experience with SEIL and MHI has such an impact in my life that it is an unforgettable event that I am happy to write about.

I am glad to read an article by the famous journalist Shekhar Gupta about Northeast India titled Northeast’s India Problem in INDIA TODAY, July 29, 2015 issue. After more than 50 years, influential writers like Gupta has now began to realize the importance of understanding the Northeast people and the many issues which surrounds them. Still, there are those, before Gupta who have already painstakingly took the initiative in integrating Northeast people with their ‘mainland’ brothers and sisters. Way back in 1966 (almost 50 years ago) SEIL and MHI under the leadership of Brother Padmanabha B Acharya initiated building bridges between ‘mainland’ India and the Northeast by hosting young tribal boys and girls from the Northeast into the homes of families in Mumbai. Through this experience, I have come to realize that emotional integration is essential for national integration.  

Shekhar Gupta has rightfully narrated ways and means to tackle Northeast problems and issues in the socio-political discourse by opining thus: 

As with Kashmir, our commitment to this region was limited to protecting our ownership of its territories. The people didn’t matter so much, so we never really embraced them as our own. The northeast was a national security story and once the treat subsided, the story died………I had raised the same question in the wake of Tadmetla when chiefs of the army and IAF had both made unsolicited declaration that our armed forces can not be involved in a fight against “our own” people and that the Maoist challenge was best left to the police and central paramilitary forces. My point then was not that we unleash the army on our poorest tribals in east-central India, but one of principle: how come we have no such doubts using the same armed forces against our Kashmiri and the northeastern rebels? Are they not fellow Indians, or any less Indian than those on the mainland, like the Maoist?

My experience with SAIL and MHI has broadened my perspective about my homeland India. Its socio-cultural richness and diversity is something I have encountered during my experiential tour of Mumbai and even after almost 50 years of living in different parts of the country, I continue to experience and celebrate this diversity. Also through my experience, as Gupta has pointed out above, embracing one’s own countrymen through disguise in the form of arms is not the solution. Instead, opening your home and embracing one another builds bridges much stronger than one can ever imagine. This will bring forth NOT a national security story BUT a national secured story.

Dilip D Paranjape and Padmanabha B Acharya visiting Manipur in 1966. I am in the 2nd left (standing).
Photo Courtesy: Dilip D Paranjape

During my tour to Mumbai, we were hosted by various families. I will never forget the hospitality of my host, an old Persi lady named M.J.Palkhiwala and her aggressive dog. In the sultry summer Bombay to make me comfortable she would fan me with her hand-fan while taking my meals. What a human-touch she engraved in me. Through this program, we not only developed close relationships with our hosts but also learned so much about the cultures and lifestyles of Mumbaikers. Furthermore, this bonding did not last only throughout our stay but continued even after we returned to the Northeast. This touch of brotherhood was carried out so effectively by SAIL and MHI whereby I can now call Dilip D. Paranjape and Padmanabha B. Acharya (who is now the Governor of Nagaland) brothers. Padmanabha B.Acharya, inspite of his high office and stature never ignore my phone messages and never keep my phone calls unanswered. 

Even today this relationship is continued among those students from the northeast. I am glad that Brother Dilip D.Paranjape continue visiting and contacting the SEIL/ MHI members and make new friends in Assam, Arunachal Pradesh, Nagaland, Manipur. Now I am living in Pune, Maharastra to be with my working children. That experience of SEIL/MHI makes me feel at home here in Pune. I found the Maharastrians much cultured and understand the people from different cultural backgrounds.

Lastly, I believe in God who says, “I will instruct you and teach you in the way you should go; I will counsel you and watch over you” (Psalm 32:8). It is He who gave me this life’s experiences that makes life worth-living. My home is India. May God bless India.
  

July 23,2015


ṬHANGTHAR HAIIN SIKPUI EI HMANG ṬAN NAWK DAN

No comments

November 02, 2018

~ Rev. Kh.Thang Dailo

Pu Sumhlihrawng Ṭhiek ACS, Secretary(Rtd) to the Govt. of Assam a inthokin Sikpuiruoi 2016 chu Karbi Anglong Hmar Association(KAHA) huoihotnain Diphu ah lien tak le ropui taka hmang tum a ni thu ka lo hrieta. Chun ama bokin, “Tulaia thrangthar haiin Sikpuiruoi ei hmang thar nawk dân hi nang a hre chieng pawl tak ni ding i na. Chuleichun hi thu hi hung ziek la. Souvenir khawm buotsai ei tum leiin chutaka insuo dingin thrang a tih” a hung ti a. Lawmum ka ti zing laiin, lekhabua inchuon ding meua ziek dingin a chungchâng ka hriet zinghai a tlawm êm êm ela, ka beidong khop ela. Hi Sikpuiruoi ei hmang tran nawkna kha Imphala Hmar Student’s Association(HSA) huoihotna a 1964 a ei tran nawk kha a nih a. Hi huna hin Pu Ngurdinglien Sanate kha Imphal Branch President niin kei Branch Secretary ka nih a. A huoihottu le a tlâninlon tua chun ka thrang ve ngei a. Chuleichun a kimchang lem record/files a la um ngei beiseiin ei hotu Pu Joshua Shakum, Secretary HSA, Imphal Jt. Hqtrs. ka hang indawna. Ama khom chun record le Guard files hai nasa taka a dap khawma kum 1983 a inthok chauvin HSA records le file hlui hmu ding a um thu a mi hung hril a. Hienga beidong taka ka um leiin ka ruolpa (Zawlpa) Pu Tawnluaia IDES, Sr.Addl.Director General(Rtd), Defence Estate, Ministry of Defence (Tûta Delhi-a pension hnunga khawsa), thil hriet zingna nei thra êm êm el chun a mi hung thrangpui thei ka beiseia. Ama hi Imphal HSA member poimaw tak laia mi niin, D.M College, Imphala kaiin 1965 a B.A (Hons) First Class First position, Gauhati University a passed kha a nih a. Ka beisei ang ngeiin kha huna Sikpuiruoi hmang dân kha a lo la hriet chieng khop el a. Ka hang ngên ang ngeiin a kutziek ngeiin hi chanchin hi a mi hung thawna. Chuleichun a hnuoi tienga hin ama ziek chu ka hung târlang a nih.


Ahmasain, Sikpuiruoi ei hmang ṭan laia thil um dân la hei hril sei met in la. Mizoram le hmun dang dangah Chapchârkût hi a hung inlâr ta hle el a. Hmarhai hin Mizohai Chapchârkûta va ṭhang hlak chu inhoi ei ti tak tak si nawh a. Hieng anga kût amanih ruoi(festival) a manih nei ve nuomna ei hung nei nasa ta khop el a. Hieng hun lai hin Manipur ah Chavângkût ti khom hi a la pieng nawh. Chuleichun kum 1964 khan Imphalah Sikpuiruoi, tulaia ei hmang hi ṭhangthar haiin ei ṭan nawk a. A kum nawka hai khom hmun dang danga hmang a ni hmain, Imphala hin hmang a nih a. Chun, hi Sikpuiruoi hi HSA hmalâknaa ṭan ani lei hin a vaihnung deua hai khom HSA Headquarters le Branch haiin hung suklârin ram tinah hmang a hung nita pei a nih.

Hienga Sikpuiruoi ei hei hmang ṭan nawk hi Kohran ṭhuoitu ṭhenkhatin hre thiem lovin an hung sawsêl a. Tienlai pi le puhai Kristien an ni hmaa an thawdân a ni leiin kohranin thaw lo dingin ngaina an nei a. Inti sakhuo kulmût deuhai lem chun an nau nunghakhai sikpui lâm le cultural dance inchûk dinga kan fiel khoma ṭhang ve an phal ngai nawh. Amiruokchu ei lekha thiem le ziektuhai lekha ziekhai lei le inhrilfiena nasa taka thaw a ni leiin hriet thiemna a hung umta peia.

Pu L.Keivom-in PHUOKFAWM HISTAWRI-II 1 a ziek a inthok khomin chuong hun lai boruok chu hriet thei a nih. A ziek ṭhren khat lâk suok, a hnuoia ang hin târlang ei tih.

“Ei pi le puhaiin kût hrang hrang an lo hmang hlakhai le an thilthawhai kha an sakhuo leh inmatna an nei vong a, chuong sakhuo le inzoma an thilthawhai chu „sakhawhmang‟ tiin an lo inbuk hrim a nih. Sakhuona le inzom der lo, khawtlang insukhlimna lieu lieu kût an hmang hlak chu Sikpui Kût chauh hi a nih. Sikpui Kut hi Pathien kuoma lawmthu hrilna amanih inthawina amanih a ni ngai hrim hrim nawh. Sikpui Kut hi sakhaw thil a ni naw leiin an inser
ngai naw a, a hmangin an hmang lem hlak a nih.

Sikpui hlapui hung inlàr tran hun ni awma inlang ei dap chun, ringna tienga peteka ngai, kohran nawlpuia inleng ta lohaiin a hringhrana Israel nina intrawmpui châka kum 1950 vela inthoka Calcutta Israeli Consulate an zu dawr tran hun lai kha ni tlatin a‟n lang a. Chuong hun laia hieng thila inhnik mi pakhat chu Sakordai (Hmunsanga) lal Lalsanglien (Raja Sanga tia hriet lar), pa mak tak le hming inthang deu el kha a nih. Independent Kohrana thrang hlak ni sienkhom a petek hnungin ama sakhuo a biek a. Aizawla kan zin changa mi hung kan hlaktu, mi hlui, police ofisar bang, hieng thila inhnikna nei Pu Hranglien Songate le mi hrang hrang pawla chanchin lo khawl khawm hlak Pu Sapchhunga leh kan titinaah hieng thil hung satpui hluttu chu Raja Sanga niin a hril tlat a nih. Chun, Sikpui Lam hung tuoi thar nawktu laia pakhat chu Vaitin lal Hrangtinai a ni a, Sikpui Hlapui hung tal suokna khom hi hieng lai biel, Sinlung Hills Development Council huom sung hi ni theiin an lang tlat a nih. Hi thil hi lung innona ringota nor loa, histawrian lungril puta sui chi a nih.

Kum 1978-a Nairobi a ka um laiin Bangkok-ah inkhawmpui ka hang hmang a, ka hung kir tieng Churachandpur ka hung sir a. Chuong laia Churachandpur Deputy Commissioner Pu T. Hangshing chun bu fakah a mi fiel a. Juda sakhuo inruipuihai laia pakhat a lo ni a. Sikpui Hlapui thu le 1971-a Manipur sorkar ta dinga Note ka ziekpek thu ka hril a, a phûr êm êm a, a kawpi thon dingin a mi ngen a, chu chu December 27, 1978-ah ka hang thon a, chu chu a chunga ei tar lang hi a nih. Hi hi anni rawi ta dinga hmangruo thra tawp a lo ni a, ama khom a penson hnungin Israel ramah a‟n pêm ta hrim a.

A chunga Pu L.Keivom thuziek hi ei enin, Sikpuiruoi hi 1964 hma dai khom hin a nî insera, umnikhâmin ei hmang nawa chu ei history suina le ei sakhuo fepuinaa chen ei hmangin ei hnam nunah ei zêllut zing tah niin an lang. Chun, ṭhanghlui hai Sikpui hmang hnuhnungtakna nia ei hriet chu Tuolpui khuo, N.C.Hills a nih. Iengtik kum am ti ruok chu ka hriet thei hri noha. A hrie ei um chun lawmum ngot a tih.

Sikpuilâm Hla:
Sikpui inthang kan ur laia,
Changtuipui aw sen mahrilli kang intan.
Ke ralawna ka leido aw,
Sûnah sûm ang, zânah mei lawn invâk;
Antur asa thlua ruol aw,
In phawsiel le in ralfeite zuong thaw ro.
Sun razula ka lei do aw,
Ke ralawna mei sûm ang lawn invâk.
Sun razula ka leido aw,
Laimi sa ang changtuipui-in lem zova.
Ava ruol aw la ta che,
Suonglung chunga tui zuong pût kha la ta che.

Sikpui Ruoi hmang thar nawkna (Pu Tawnluaia lekhathawn)2
Ei Pi le Puhaiin Sikpui Ruoi hi an lo hmang hlak ti chu ei hriet ngei a chu, ieng ang takin am an hmang ti chu hriet an tak ta hle. Chun hi ruoi hi hmang zen zen khawm a ni nawha; bu le bâl kum thum(3) hnienghnâra an nei zawma, an hausa inzawn chun hlim taka ruoi ṭhein an hmang hlak nia hril a nih.

Ei Pi le Puhai, tuta Mizoram khawsak tieng Champhai bul hnai laia an khawsak lai chun a pahnam hnamin an khawsaa, an umna khuo kha an pahnam hming an inbûk el hlaka. Tuchen hin hieng khuo- Chawnchhim, Khawbung, Ngurte, Zote, Sungte, Khawzawl, Darngawn, Tuolte, Thiek etc. hmu ding khuo a la um zing a nih. Champhaia Zote khuo lu tlâng inhawi tak el chung zawlah Sikpui lung a la zâl ruou el. A dung fit ruk nêka sei, a khang fit hni le a chanve vela lien hmu theiin a la um. Hi lung mak vena chu, thlasik dei lai khawm a lum tût zing chu tie.

Kristien sakhuoin a mi hung hne tâk hnunga chun ei Pi le Puhai thawdan tam tak chu Kristien sakhuo le inhme loa ngaiin ei hnawl ṭhet ṭhet peia, Sikpui ruoi hmang khawm a lo tar thi(natural dead)ve ti ti der el a. A hming chu ei lo hriet vuoi vuoi cho an tah. An lo hmang hlak dân chi kim ruok chu a hre mumal hmu ding an vâng tah.

Sikpui Ruoi hmang thar nawkna:
Kum 1964 khan ei ni mi, Imphalah College le High schoola inchûk iemani zat an um a, Sorkar sinthaw khawm an um nuol bawka. Hmun danga an thaw dân pangngâi HSA (Hmar Students Association) khawm mumal taka indin a ni bawka. Chu hun laia HSA ṭhuoituhai chu President Pu (L) Ngurdinglien, Secretary Pu Kh.Thang Dailo an nih a. An ni rawi hi thil ngaituo suok zung zung le thil thaw ding hang rawt suok hi an taima a. Sikpui ruoi hi hung thaw thar rawt suok a nih.

Hilai hun, October 1964 thla tawp tieng hi niin ka hriet(A ni tak hriet chieng an tak tah)Manipur Sawrkarin 1965 Republic Day Delhi-a zu ṭhang ve dingin Tribal hnam chi hrang hranga inthawk thlangna a buotsaia. Hnam chi hrang hranga inthawkin an hnam lâm seng in entir dingin an hung tawla. Churachandpura Hmar Cutural Cluba inthawk khawma hnam lâm inhmutir dingin an hung tawla. An ni rawi kha High Schoola nunghâk tlangvâl inno fahran elhai dâm an ni tawla. La tleirawl ve tak tak, Manipur, Imphal bâk la khel ngai lo ta ding chun India khawpui tak N.Delhi-a mani sum seng loa Sawrkar suma a thlawna Republic Day hmang dinga fe chu inhawk a um nasa sia, an phûr tawl hle rêng a nih. Nisienlakhawm, vangduoithlâk takin ei ti dîm, vangneithlâk ei ti lem ding, Hmarhai thlang loin Tribal hnam dang an thlangta tlat el a. Hitaka nunghak tlangval hunghai hi an la naupang bawk leiin an na a thlep tawl hle el a.

Hmar Cultural Club, nunghak tlangval Churachandpura inthawka hunghai lungril natna thawidamna ding chun HSA chun an thlahuolna ruoi á¹­he a rawt ta a. Chu ruoi chu Sikpuiruoi ti nisien ti a nih.

Hi hma deu hin HSA Imphal Branch-a mi tam rakloin All India Radio-ah hlasakna va nei a nia. Hlasak thiem le solfa thiem Tv. Lalzarlien, Muolvaiphei Lal ti naw lem chu inum nghal lo meh. Kan nunghak neisun Lalring Hluophûl( Tuhin ei mithiem suongvawr Rev.Dr. Hrilrokhum Thiek nuhmei)chun soprano a saka. Hla 6 vel ṭiel deu rei ruoia kan sak man chu Rs. 80/- dawng a ni a. HSA Imphal Branch-in pawisa hmang ṭulna a nei el naw leiin chu pawisa chu hmang el loin kawl ṭhat a nih a.

HSA chun Hmar Cultural Club, nunghak tlangval Churachandpura inthawka hunghai lungril natna thawidamna ding Sikpui ruoi ṭhena ding chun Rs.80/- la hmanglo um chu hmang dinga rawt a nia. Belsana dingin Rs. 10/- seng inthaw rawt a ni bawk. Chu pawisa hmang chun Sikpui Ruoi chu hmang a nia. Bawngchal thatin ruoi chu hmang a nih. Khâng hunlai khan bawng pumkhat Rs. 60/- damin a lan châwk zo a nih. Chun, hieng hi a na, kha hun lai khan Pu (L) Tawna SDO, Pu L.R Fimate, Supply Ispector le Pu (L) Zokhuo Zote, Office Superintendent hai inṭhenumin N.Lambulane-ah, sorkar Qtr. inhawi deuah an umlai a ni bawka. Pu L.Tawna le Pu L.R.Fimate-hai lem chu inpansak inpanthlang an nih. Pu L.Tawnahai tuola chun Shamiana(puonin) zarin ruoi chu buotsai map map a ni ta a. Ei Pi le Puhai khawmin an hmang hlak an nawm tiin, ruoi chu Sikpui Ruoi tiin hlim taka hmang a nih.

Hi ni hin ring phâk loin, fielna ngai pawimawin Pu K.T.Khuma IFAS, Deputy Commissioner(D.C) (Manipurin D.C. pakhat chau a nei lai a la nih), Pu Rochunga Pudaite, Pu Haokholal Thangzom, Political Leader le Pu Sanyal IPS, SSB Jt.Director an hung á¹­hanga. Thaw mei mei tia buotsai ei ti chu, an ni rawi an hungta khup el chu ei inphalam luotin ei lungrilin hung nawhai sien ei ti nuom vâng el a nih. Kei ni rawi hlak kha thingtlâng private school mei meia inthawka Matric zo el, Imphalah Sapá¹­awng an lêng bawk naw leh Sâpá¹­awnga á¹­awng duk dak thei hlak kan um bawk nawh. A á¹­awng chau ti tâk loa, thil danga khawm ieng uol kan ni nawh. “I can‟t help laughing” ti dam, “Innui ka thangpui thei nawh” tia inlet mei mei kha kan ni a. Hnam dang, ei á¹­awng hrelo an um bawk si, Meeting Chairman, HSA Branch President chun Sikpui ruoi chanchin sâpá¹­awngin a hang hrilfie chu ei mikhuolhai khan an hriet thiem dim? Hlimum dar dar tak chu a nih.

Hi Sikpui ruoi hmangna a hin thu á¹­ha tak tak Pu K.T.Khuma D.C, Pu L.Tawna, Pu Haokholal le Pu Rochunga Pudaite haiin an hril a. Pu Rochunga Pudaite lem chun a hril á¹­ha bik deu khawm a ni el theia, a thuhril subject “INTEGRITY” chun SSB Jt.Director Sanyal a hne hle khawm ni mei a tih. Pu Sanyal chun Shri S.N.Kaul Principal, D.M.College a lo hrila. Principal S.N.Kaul chun Pu Rochunga Pudaite chu D.M.College inchûklaihai kuoma thu hril dingin a hang fiel ngat a. Pu Rochunga Pudaite D.M.College-a thuhril dinga a hung khan a tarpupa Pu Tlangmawia (Ruolhlei Pa)in a hung zuia. Mission khawm a la changtlung naw ni ding a na, D.M College pana an hung khan an tarpu duna rickshaw pakhata an hung tlân bam bam dâm kha mitthlaah a la cham zing el a nih. Pu Rochunga chun D.M.College Hall-a inchuklai naupang 2000 lai vel hmaa chun Sikpuiruoia a subject bawk “INTEGRITY” a hril nawka. A Tarpupa Pu Tlawngmawia chun, ( ama khawm keini inchûklaihai ang bawkin á¹­awng tieng a lo insâng bik naw ni ding a na) “Interity a ti reng maia, eng tihna nge maw ni le?” tiin a min dawn nghe nghe a. Kum 50 chuong a lo liem der el ta a. A chunga an hming ei hang ziek langhai khi pahni khat ti naw chun Pielral an mi lo kaisan zo taha, khawsawt khawm a um hle.

Kristien ei ni ta leia ei culture-a Kristien thuring le inkal si lo, ei hnawl pumhlum el hi chu a ṭha tak pa a ni dim ti hi ngaituo khawp a tling. Pi Pu sakhuo hluia kir nâwk anga inngai khawm indik kher nawng a tih. Sakhuo thil chu a dang a na. Sakhuo le inzawm ni si lo, a pawlpuia insukhlim ve hi mihriemhai ta dingin thil ṭul a ni ve si. Zu le sa leh ei pawl naw phawt chun thienghlim taka insukhlimnaa hmang thei a nih. Chun, Sikpui Ruoi hi hmun hrang hranga hmang a ni deu ta a. Hienga hmang deu pei a ni ta si hin chu, mami remchâng hun ang peia hmang el loin a hun le ni khawm inanga, mumal nei deua hmang ni sienla chu umzie nei deu ngei a tih. Phuokfawm taluo angin inlang a tih inlau a um.

NB. Kum 1969 kuma Republic Day-a khan Hmarhai chu N.Delhi ah fe dingin Sawrkarin a thlang ve tah.

Tawnluaia
R-12, FF,
Uppal‟s Southend,
Sohna Rd.
Gurgaon, Sector 49


Thu khârna:
Pu Tawnluaia thu hung zieka inthawk hin Sikpuiruoi ei hmang thar nawkta hi Hnam ta dinga thaw ding pawimaw tak le thil ṭha ei thaw a ni ti an lang hle el. Ei hmang nawk vawikhatna a khawm hin Sorkâr tienga milien le mi poimawhai inhrietpuina le ruol ṭhaa siemnain ei hmang nghâl a. Chun, ei mi poimaw le ṭhuoitu(leader) hai midang le hnam danghai kuoma suklârna a ni nghâl ti ei hmu thei bok.

Kum 1964-2016 hi kum 52 lai a lo ni el ta a. Ei hmang dânhai khom a changkâng pei nia an lang leiin lawm a um êm êm el. Hienga Karbi Anglong sorkar meuin restricted holiday a Sikpuiruoi a mi puong pek hi lawm a um tak zet a. Ṭhalem le mawilema ei hmang pei nuom a uma. A hun le nihai khawm hi inang khata ei hmang thei dân rawt suok thei ni sien nuom a um. Tuta Diphua hienga ei hmang hi lawm a umin a huoihawtuhai chungah lawmthu um raw se.

1 Phuokfawm Histawri-II by L. Keivom, May 13, 2005.
2 Tawnluaia, New Delhi 15/09/2016 lekhathon lo hmu chu a nih)


Kh.Thang Dailo
Sept 20, 2016
Pune

INDIA Look East POLICY

No comments

August 12, 2018

~Rev. Kh.Thang Dailo

Look east policy umzie: Hmasawwna chi dang dang hi tuhma deu khan chu khawthlang (west) tieng ram hai ah iná¹­anin a uma. Ram hmasawntahai (developed countires) ei ti hlak hai chu Europe le America tienga ram hai an ni deu taka. Chuleichun kawng tinreng - inchûkna (education), ekawnawmik (ecnomics), indasá¹­i (industry), social (social), pawlitiks (politics) le thil dang dang ah khawsak tieng ram (Eastern countrues) hai chun an ram hai sukchangkangna ding le thil á¹­ha hai hmu le hriet beiseiin khawthlang (west) tieng an ngha hlak. Amiruokchu tulai hin ram hmasawnna le changkangna hi khawsak ram hai ah a hung iná¹­an mek a. India  ram sak tienga um China, Korea, Japan, Thailand, Malayasia etc. ram a hai hmasawnna (development) tuhin a hung hrat ta em em el a. 

India Newspaper inlar le lien tak Times of India January 24, 2007  front page a chun India chun USA chu kum 2050 ah a lekhel ding a nih (India to overtake USA by 2050) tiin a lo insuo a. Hi thu hi America CIA report siem dungzuia thu lak a ni nghe nghe a. Hi Newspaper bok hin China le India ram hai chu Economic supper power an ni á¹­an mek thu a hril a. Kum 2003 a inthok khan India ram hmasawnna hi 6% a inthokin 8% in a kaisang a, kumtinin  a kaisang pei a. Chun, khawvela khopui iná¹­hang hrat zuol 30 lai India khawpui 10 lai an á¹­hang phak bok. Tulai khawvel development suitu le thlirtu hai chun khawtlang tienga changkang hai hi khawsak tieng ram haiin an khel vak ding niin an hmu a. Hi thil hi ei ni mit ngei khawma ei lo hmu á¹­an tah.

Hi thil um dan hi hrein India sorkar chun kum khatlai deu khan National policy (sorkar policy) thar lien takel an siem a. Chu chu Look East Policy tia ko a nih. Hmasawn peina dingin khawsak tieng ram hai chu a hung dawr a á¹­ul ding a ni leiin khawsak (east) tieng a hung ngha á¹­an tah a. Chu thil a chun ei ni rawi umna North-East India chu a pawimaw ta em em el a. Tuhmaa ei ram(north-east) hnusawn ram le ram kilkhawr kha hung hrutin economic boom ei ti chu a hung un ngei ding a nih.

Chuleichun India sorkar chun Ministry thar hlok - Development of North East Region (DONER) ti chu tuhin a siem tah a. Cabinet Minister á¹­huoina hnuoi ah hi Department hi enkawl a hung nih a. Tuhin ei ni mi ngei khawm a department a thawktu sin pawinaw tak tak chel khom an hung um tah. Chun, India sorkar hin hi policy lei hin lamlien khawm khawsak tieng panin an hung bawl meka. Lawng tienga infepawna khom buoipui mek a nih. Manipur le Mizoram hai fethlenga Burma le Thailand chen fe theina ding lamlien an riruongin an bawl mup mup el. Chun Guwahati airport khom International airport lien tak dingin buotsai mup mup a nih. 

Chun tulai hnai el khom khan Thailand ramah North East India rama sumdawngna le Industries hai hung indina sum(capital) hung  seng nuom zawngna hang nei a nih a. North East tienga Chief Minster hai khom an hang á¹­hang tawl a. Chun, Manipur Chief Minister le ei Minister Pu Phungzathang khom an hang á¹­hang nghe nghe a ni kha. Chu zara chun Thailand rama inthok mihausa iemani zat zet chu thil hung en thlithlai dingin Manipur khom an hung sir tah ti ei hriet.

Ei lo inbuotsai a á¹­ul: Awle, hi thil lei hin ei ni rawi khawm hi iengtin am ei lo inbuotsai ding ti hi thil pawimaw em em le thil inhmaw (urgent) takel chu a nih. Thilthar boruok lien tak elin a mi hung chim ding a nih a. Ei ram, hnam, economic, social, political chen hung sukdanglam ding thil a nih a. Ei hriet chieng theina dingin - Thailand le Burma ram a inthokin Drug (Heroin etc) hai ei ram fethlenga a hung lut ringot hmanin ei nun le khawsakna a hung sukse thei a ni chun tuta thil hung tlung mek lem hin chu ieng ang lawmin am ei khawsakna a hung suk danglam ding ti hi hril ruol lo a nasa ning a tih. 

Hi ang deua Sorkar project pakhat chau-Tipaimukh Dam hmanin ei ram le hnam a hung sawi danglam dinga ringna leiin ei insel mup mup zing a na. Look East policy lem hi chu India chau ni lovin khawvel sorkar dang dang hung inrawlna ding hiel thil a ni lei hin a kakhawk le thil hung phurdok hi nasa tak a ni ding a nih. Chuleichun, Hnam á¹­huoitu, Kohran á¹­huoitu, Social workers le a dang dang haiin ei lo inring le buotsai tlang khawm a á¹­ul takzet niin an lang.

(1) India le a sak tienga ram hai inkar a hin economic invorsângna (economic boom) a hung um ngei ding a nih a. Economic zone ropui tak ah ei chengna hmun khom hi a hung um ding niin an lang. Sum le pai hung tam a ta, Inzinpawna (tourism) le sumdawngna khom nasa takin hung lien a ta. North-East tienga khopui á¹­henkhat hai hi hung iná¹­hang duok duok a ta. Tuta Bangkok, Hongkong ei ti hai ang deuthawa khopui lien le pawimaw hung ning an tih. Lamlien á¹­ha tak tak, Vuongna tam tak le tuipuia inzinna lawng haia chun khawsak tieng awlsam taka fe thei a hung ni ding a na. Inzinna le sumdawngna chu nasa tak hung ning a tih. 

(2) Hieng anga kawt a hung inhawng lei hin Kompani lien tak tak - Multi-national Company le Corporate lien hai hung lut ngei ding an na. Mihriem chi tum tum le kalchar chi dang dang haiin a mi hung chim ding a na. Ei ni rawi hi sumdawng thiem le hausa, chuong ang multi-national le corporate lien hai hei el (compete) thei ei um naw ding a na; mithiem ei la tlawm leiin sin á¹­ha hai khom ei chang tam thei naw ding a na. A kut sinthaw (manual labour) pawl chu ei chang phak tawk ni chau ding a na. Chukhom chu, ram dang le hnam dang labour hai angin ei takinning in, ei taimak naw chun ei chang naw thei bok. 

(3) Economic chau ni lovin social transformation nasa tak a hung um ring a um. Hi thua khawm hin ei lo inbuotsai hle á¹­ul a tih. Chuong thil hai chun a mi hung tuom ding a ni leiin, hnam ta dinga thil tium em em - chimral hnam (assimilated culture) ei la ni el thei a nih. Europe rama inthoka America khawmuolpui a zun pemlut haiin Red-Indian hai an zu chimral ang el khum ei um hi tium tak a nih. Amiruokchu á¹­hang lak dan ei thiem chun chu pumpel thei ning a tih. America Red-Indian hai chun tienlaia an khawsak dan le kalchar hai maksan le thil thar hai inchûk nuom lovin an uma.  Chimralin an um a. Amiruokchu America midum (negro) hai chu mi hai suok, hnuoihnung le sirdea um loni hlak hai sien khawm, zalenna an hei hmu a inthokin an nina le umdan hmasa hai bansanin mingo hai elin nasa takin á¹­hang an lâka. Tuhin America ram sukmawitu le siem á¹­hatu lai hiel an hung á¹­hang thei tah. Tuta reservation (tribal ni leia chanvo bik) ei nei hai khom hi ei hmang thiem naw chun ei sietpui lem dan a um a nih.

Lo inbuotsai dan ding: Ei lo inbuotsaina dinga thil tam tak lai a pawimaw zuola ka ngai hai hei tarlang met ka tih. 
(1) Ei economic ngirhmun lo siem á¹­hat vat vat a á¹­ul. Sumdawng thiem hai khawma sumdawng dan changkanglem ngaituo a, á¹­hanglâk a á¹­ul hle a. Mipui tamlen fakzongna lonei (agriculture) tieng á¹­hanglâk ei pawimaw takzet. Ei ram ah mineral wealth hi a tam nawh ni ngei a tih. Ei thil á¹­ha neisun chu thlai ra chi dang dang hai a nih a. Ei ram  pil, ruotui le siklesa hi thlai chingna dinga Pathien siem a nih a. Hi hausakna hi ei la huoidok tak tak nawh niin an lang a. Tulaia sapthei (passion fruit) le serthlum ei hei thaw á¹­an ringot khom hin hausakna a um thei dan ei hmu á¹­an a. Tuhin India sorkar chun Industrial Policy for North East India hiel siemin thil á¹­ha tak a hung thaw á¹­an tah a. Hi thil lei khom hin ei thaw thei ding tam tak thil á¹­ha a um a, a chângthei deu le hausa deu  hai chun ngaiven a hun hle bok. Ei ram a thlai ching thei le á¹­ha hai popo hi tam tawk ei chinga, a herna khawl (factory) hai inbun thei khawpa ei thaw chun ram dang, midang le hausa ieng ang khom hung hai sien mi chimral bik naw ni hai. Entirna dingin Israel khu ram chin le thlaler hmun tamna ram ni sienla khom agriculture tieng an thaw nasat leiin fak le dawnah an intodel a. Khawvela fak le dawn ding thondok rawn a hril an ni tah.

(2) Ei lungril (mindset) ei thlak danglam a á¹­ul. Thil thaw ding hrim hrim huphurna nei dam, thawkrimna nei lova hausak tumna dam, depdetna, thabona hai hi tulai khawvel le ram changkang hai a chun a fe thei ta nawh ti hiet a nih. Hi thila hin ei insiemá¹­hat phot chun chimralin um naw tawp ei tih. 

(3) Tulaia gun cultura tharum thawna leia thuneina le hausakna hai chen nei tumna nun hi ei sukbo a á¹­ul. Hienga ei um zing chun thil á¹­ha le hmasawnna hung lut ding hin mi kalkahlen mei a tih. Nikhat lai el a Thailand a inthoka thil umdan hung enthlatu hai khan hi thu hi an lungkham hle thu ei lo hriet a. 

(4) Politiks le Sorkar a ei palai (MLA, M.P., Officers) hai an fel a á¹­ul takzet. Hieng ang boruokin a mi hung chim ding leia, a ram mi hai á¹­hatna ding a sorkar dân siem (legislation) á¹­ul hai chu an lo ngaisak le thaw a mamaw takzet a nih.  Chun hnam á¹­huoitu (politiks le kohran chenin) hi thil hi ei invoii ei buoipui a á¹­ul. India Look East policy, Act East Policy ti hiela an hung thlakta hi hmang á¹­angkai dan hotu haiin an mi ngaituopui a á¹­ul tak zet. Hmu ding le thaw ding tam tak  Act East Policy hin a hung chawi a nih.

(5) Education (Inchûkna) tieng a poimaw em em el. Ram le hnam changkangna chu a mihriemhai education ah annghat tlat a nih. Tuta ei ngirhmun ei enin beidong chu a um hle niin an lang. School a hminga um, a zirtirtuhai um ngailo etc. hi a la fe pei chun chimral chu ei ni ngei dingin an lang. August  8, 2018; Pune

KOHRAN LE HMAR MUSIC

No comments

August 12, 2016

~ Kh. Thangdailo

Kohran hi music le hla thrang naw chun a kim nawh. Kohran ta dingin hla le music hi a bawlhlo an nih. Bawlhlo bo chun hme khom an hnik thei nawh.

Music le hlahaiin kalchar a siemin a suk danglam nasat zie hi hril met ei tih. Sikpui hla le Butukhuong lawm le a dang danghai um naw sien Hmar kalchar hi a mawlin a chanchin hril ding khom tlawm hleng a tih. Cultural music critic ropui takel Roland Barthes chun, thilri(sounds), thillim(images), inchikna (symbols) le codes hai hin ngaituona(myth) a hung siema. Chutaka inthok chun music le cultural theories a hai a hung suok zie a hrila. Mi threnkhat ruok chun music hi mihriem ngaituona a suok ni lovin Pathien thilsiem niin an hril.

Dr. K.Ron Wells, Southern Baptist Church, USA a Music Minister inlar le ropui takel trongbau ngei ka hriet chu hieng ang hi a nih. “Music hi Pathien siem a nih a. Simbâl(rainbow) hin rong chi tamtak, mita ei tiem thei nêka tam a nei a. Chu ang char chun Music hin kî(key) tam tak a nei a. Piano a key um haiin a man/hmang theilo key tam tak Pathien siem music key an um a. Kohranin Piano-a key umhai cho standard ah ei hmang leiin chuong ang key danghai chu ei ngaisak naw bâk ah ei pawm noh a. Africa rama inthokin music key danglam tak tak piano-a um lo a hung suoka. Chunghai chu kohranin ei ngaisak noh a. Tulai khawvel rock le pop music haiin an lo dongsong / lâk leiin kohranin ei chân ta lema. ‘Setan music’ ti damin ei hnawl ta lema” tiin poi a ti thu a mi hril. Dr.K.Ron Wells thuhril hi indik hlein ka hriet. Pathienin a mi pêk, ei kalchara um hai hi hnawl lova ei hmang trangkai hi poimaw êm êm a nihm Tulai misic chi dang dang hung suokhai khom hi hnawl lova kohran khoma a siemtu Pathien chawimawina dinga ei hmang hi a trul niin ka hmu.

Ei ram (Mizoram) ah Kristienna a hung lûtin Sâp missionary haiin ei culture an hriet thiem tak tak nawh a. Ei kalchar thil poimaw tak tak an mi’n bântir a. Chulaia thil pakhat poimaw êm êm, a bova Hmar/Mizo kalchar le music um theilo chu ‘khuong’ a nih. Trongupa ah, “Khuong bova châi / lâm ang el” ti a ni hrim a. Khuong hi pilepuhaia inthoka sakhuo biekna le zuhmuna, a bova um theilo a nih. Khuong chu Setan hmangruo angin Sâp missionary haiin an mi ngai pêk a. Kohran thilthawna le Biekina hai khuong hmang an khap a. Amiruokchu kum 1921 in harnarûnpui(revival) a hung tlung meu chun khap ruolloin khuong chu kohran mipuiin Biekin le lengkhawmna a hai a hung laklût nawk el a ni kha. Ei kalchar music le hla haia Pathien ei chawimawi hi inhoi ei ti bâkah thlarau tieng a mi chawm nasa êm êm lem a lo nih a.

“Hi harnarûnpui a hung tlung lai hin Khawvel tieng hla le musuc –Pûma zai le Tlânglâm zai hai a hung inlar ve hle el a. Amiruokchu Pathiena thlarau mitvarna nei haiin hnam hla le a thlûk hmanga Pathien hla phuok a trul zie an hung hriet suok a. Pastor Thangngur le hlaphuoktu dang dang haiin ei ni kalchar dungzui le thlûk hmangin hla an hung phuok trana. Ei hla thra tak tak hai hi a hung pieng a nih.”
Rimawi(music) thua hin ka hriet thil pakhat hei hril ve ka nuom. Tringtrang(guiter) hi hla lênglawng/lengzêmhla le rock hlahai sakna a hmang a hung ni hmasa a. Kohran hai chun tringtrang hi an hmu setan khop el. Biekina chawilût an phal ngai nawh. Biekina chawilûtna hmasa tak chu kum 1958 kuma Pu Lalthlamuong Keivom rawia Rengkai ICI Biekina Thralaipawl hlapawl sakna a an hmang kha a nih. Kha trum khom khan Kohran Upa threnkhat chu an lung a awinaw hle a. Amiruokchu tuhin Tringtrang chu ei Hmar kalchar laia thil poimaw le kong tinrenga ei hmang lâr a hung ni tah.

Pastor Thangngur hlahai ei kalchar besana a phuokhai hin Pathien hmangaina hriet le hmu a suk awlsam a. Lungril le thlarau taka Pathien inpâk theina a mi pêk hlak. Pilepuhai tienami mei mei le kalchar besana phuok a ni leia Kristien thuring(doctrine) a kal ti chi an ni nawh. A hnuoia Pastor Thangngur hlaphuok hi hei en chieng met ei tih.

Siâr chunga sîngin remtu,
Vân Lal ropuizie khi hril thiem lang aw!
Iengtiziea hnuoia a hung am,
A hmangaina hril thiem ka nuom nawk zuol.

Tiena phunchong kûr duom duom rawh nu,
Ka sang a dang a char;
An hril anga kûr duom duom Van Lal,
Ropui hmangaina chun;
Hringna tui a mi hung indawn.

Ei kalchar dungzuia hmangaina ei hril uor theipatawp hmanga Pathien hmangaina a hei hril hin, ei hriet thiem el chau ni loin lungril a tawk ngawi ngawi thei a. Phunchong thing, thing chin chi khom nilo, ama le ama hung kur duom duoma, a pârzu fawp/dawn thei dinga hung um chu mihriem ngaituona le nature thil umdâna chu thil theilo a nih. Pathien hmangaina ruok chu chuong ang chu a ni zie a tarlang chieng a. Vawisun ni chen hin hi hla hi ringtuhai ta dingin a la thlum êm êm zing a. Chuleichun hieng ang kalchar hlahai hi sawisel le hnawl chi an ni noh. Hnawl nêk hmanin hieng ang hla phuoktuhai hi infuiin an hlahai hi ei ngaihlut pêk hi thil trul tak a nih.

Tulai Mizoram a chun ei kalchar dungzuia hlahai ngaihlut le phuok hi nasa takin suklarin a um niin an langa. A hnuoia hla khom hi Review thawtu haiin hieng anga ziek thrat nisien an hung ti hiel el.
A hun lo thleng tur chu kan nghakhlel hle,

Lawmna Pialrâl min hruaikai ang;
Aw lawm takin kan HNAM ZAIIN,(Aw trhen lovin lungduhte nên)
Chatuan pâr tlânin Lalber kan awi ang

Pathien thu hin ei kalchar hi a siem thra theia. Chun, Pathien thu le ei kalchar ei thre hran leiin kalchar dit um lo tak, gun kalchar, hlemhlêt le depdêt kalchar ti hai ang hi ei hnam kalchar ah an hung inzêllut ni mei a tih. Chuleichun, ei kalchar hmangin Pathien ei biekin ei chawimawi ding a nih.
Thutawpna dingin tulaia Hmar kalchar dungzuia C.Lalthunglien phuok hi lungril takin sak seng ei tiu.

1.Sâppui nun ka ngaisang nawh, kan ram ah,
Lal thisena pieng thlân khêl ram mi hai;
Kan ram kan hnam le kan trawng,
Sukmawitu ding Lal ruothai kan nih.
Kan ram kan hnam sukmawitu,
Thlânkhêl ram mihai kan nih;

Kan trawng ngeiin Lalpa’n a mi biek,
Lawmman dang ka dit chuong nawh,
Ka rochan Krista ah ka lung a awi.

2.Khawvêlin varna, thiemna an zong a,
An tling vong nawh ie,hnuoi rongbawl dingin;
Kan ramthar chu a dang ngei’
Milien michîn angkhatin kan lengza.H

August 29, 2014

KHUOLBÛK VENGTU

No comments

December 24, 2015

~ Rev.Kh.Thang Dailo


Châng thlang:Luka 2:1-7
“Chun chuonglaichun hienghi a na, Kaisar Augustin chun khawvêl ram popo hmingziek ding thu a pêk a. Chuchu Suria rama Kurini Borsap a ni laia sensas hmasa tak chu a nih. Chuongchun mi popo chu an hmingziek dingin anni khuo sengah an fe a. Chun Josef khom, David sûnghai le a thla a ni leiin, Galili rama Nazaret khuoa inthoka Judai rama David khuo, Bethlehem an tia chun, Mari, a nuhmei huol inrai treu pum le chun an hming ziek dingin a fe a. Chun hienghi a na, chutaka an um lai chun a naunei chu a hung hun ta a. Chun a nau lutirah naupasal a nei a; chun puonin a tuom a, khuolbûkah an inleng ve naw leiin, ran bu pêkna thlêngah ân zâltir a.”


Abraham chu sûn nisa lum lai tak, puonin kotkhâr bula a thrung laiin, LALPA chu Mamre thingsaisaw kawlahai chun a kuomah a hung inlâr a; chun a(Abraham) hang dâk a, a en a. Chun ngai ta, a kawl ela chun mi pathum an lo ngîr zing a; chun a hmu phingleh puonin kotkhâra inthok chun anni chu lawm dingin a va tlân a, hnuoi sikin chibai a bûk a. “Ka Lalpa, i mi lunginsiet thei chun lunginsiettakin i siehlaw hi mi fe khêl lul naw raw khai. Tui tlawmte bêk hung la hai sien la, in kehai sawp unla, thing hnuoia hin chawl hri ta u; Bei tlawmte bêk va lâng ka ta, in lungril sukhar ro khai; chu hnunga chun fe pei de ti niu; chuleia in siehlaw kuoma hung hi in ni phot awm a,” a ti a. Chun anni chun, “I hril ang chun va thaw rawh,” an ta Chuongchun Abraham chu puonin sûnga Sari kuoma chun a va lût vak a, “Beiphit indi tak tekhawng thum siem la,hmet la, beiphêkhaiah siem rawh,” a ta Chun Abraham chu bawngruol tieng a va tlân a, bawngte thratak hi a hung lâk a, siehlaw kuomah a pêk a; chun ama chun a lo siem vatvat a. Chun nenetui kîng dâm, nenetui dâm, a bawngte sa siem dâm chu a lâk a, an hmaah a va pêk ta a; chun thing hnuoia chun an kuomah a ngîr zing a, anni chun an fâk ta a. Chun ama chun, “Saw puonin a son,” a ta. Chun ama chun, “Hun hi a hung tlung nawk pha chun i kuomah hung nawk ngeingei ka tih; chun ngai ta, i nuhmei Sari chun naupasal nei a tih,” a ta. Chun a hnunga puonin kotkhâr bula inthok chun Sarin a lo hriet a.”

Thuhma:
Historical backgroun- Isu hung pienglai huna khawvel history hi Gospel ziektu dang (Mathai, Marka le Johan) hai hin an ziek lang der nawa. Luka chau hin a ziek langa, chanchin tam tak ei hrietsa thei phaa. Biblea inziek le secular history leh khaikhi le hmetbel thei tam tak ei nei leiin Bible inchûktuhai ta ding khawma a remchâng em em.


Kaisar Augustus inlal hun B.C.31-14 hi Roman empire vânglai, Golden-age of Roman empire tia hriet hiel a nih a. Roman literature le  architecture  insang hun lai tak a nih a. Chun, Roman republic sorkarn chu Roman imperial sorkar hrât em em in Kaiser Augustus khan a hung siema. Development dang dang hung thaw in Roman Road ei tiel hai kha a hung bawl leiin khawvel infepawna sumdawngnahai a hung thraa. Hieng anga infepawnahai a hung thrat tak lei hin Isu Krista Chanchinthra thedarna remchâng em em a hung nita a. “Khawvel popovah fe unla, thil siemhai popo kuomah Chanchinthra hi hril ro”(Mark 16:15), Isun a ti tlung theina dingin Roman sorkar hi Pathienin a hung siem niin Bible sûttu tam takin an hril.  Kha hun laia Roman empire khan khawvel pumpui a huop deuthaw a nih. Mediteranian tuipui kawla ram po po- Europe, Africa hmartieng ram popo, Asia minor ramhai popo kha Roman rorelna hnuoia um an nih.
            
Kha hunlai khan khawvel varna/Science khom hi a lo insâng hle ti hriet thei a nih a. Khawsak tienga Mivar pathum hunghai kha astromomy tieng hrietna inthûktak le inchûktu ni ngei an tih. Arasi mak tak kha an hung zui nia hriet a nih a. Amiruokchu tulai thil umdan le hrietna/science/technology ei ngaituo chun thilmak taluo a ni nawh. Tulaia GPS(Global Positioning System), ei smart-phone le web-cam haia inthok ringot khom hin thil ei hriet le hmu nuom umna chu râlkhat le a hmuna khom a hlim le thlâhai umna ei hnuin ei hriet thei nghal a nih a. Pathien iengkim siemtu chun chung thilhai hmang chun khawsak mivarhai kha Naute Isu umna hmun a thruoi tlung a lo ni zing el. Hieng thilhai lei hin Pathienin Isu Kristaa a thil thawtum khom hi ei hrietsuok pha thei a nih. Chun, Berampuhai kuoma vantirko le vânmipui hung um huk el khom hi ringhla chi a ni naw hle el. Mihriem thil thiemna hmanin khawvel hmun dang daia  mihriem um le trongbau hman second khat tling lovin ei hriet theita a nih a. (Chung ang thil chu ei hril ei hril chun a sei taluo ding a na, ei thupuiah lut tang ei tih)


Thupui hongna:
Kristmas le Isu piengna thua Joseph le Mari-hai sungkhuo ti lova chu mi(character) poimaw tak tak ei hmuhai chu - (1)Lalpa vantirko, (2)Van mipui, (3)Beram vengtuhai, (4)Khawsak mivarhai, (5)-Lal Heroda, (6)Zawlnei Simeon, (7)Nuhmei Zawlnei (8)Khuobuk vengtu(Inn Keeper) hai hi an nih. Drama(Cinema) anga ei en nisienla Lal Herod le Khuolbuk Vengtu chan(part play) hi chu a changtu ni khom ei nuom ring a um nawh. Mi danghai hi Isu pieng thua an thil thawhai hril ding a tamin, hril khom inhawk a um hle el. Amiruokchu a ditum naw tak Khuolbuk Vengtu hi voisuna ei thupui a ni tlat el.

KHUOLBUK VENGTU

Si-âr chunga sîngin remtu
Van-lal ropui zie khi hril thiem lang naw!
Iengtiziea hnuoia a hung am?
A hmanghaina hril thiem ka nuom zuol.
ei hlaphuoktu  ropui (Pastor Thangngur)in a lo ti ngâwi ngâwi chu  hlaphuoktu hmingthang  bok (Upa Rokunga) chun hienghin a lo ti ve nawka:
“Khuolbûk vêngtu suihlungmawlin;
                  Van Lal Rengpui ka lung damna,
   Puon ang a hnawl ta ie”
Chuleichun Khuolbûk Vêngtu a inthok hin hriet ding le inchûk ding poimaw ei nei niin an lang.
               
Lalpa Isu piengna hmun Bethlehem hi Josefa le Mari-hai khuo Nazareth a inthokin kea fein ni thum lam nia hril a nih a. Hi hmun kher khera a hang pieng  hin umzie inthûk tak a nei bok. Hi khuo hi Israel Lal ropui le Pathien ruot David piengna hmun a nih. Chuleichun Davida thla Isarel Lal le Mesia chu a hang pieng ve ngei hi Pathien remruotna ni ngei a tih.
      
Mari naupai inhlâta tak el, ni thum lai lampuia a fe ding chu a sawl ding zie le rinum a ti ding chu hrillo a nih. (Milim ziektuhaiin an ngaituonna riruong sabengtung chunga Mari hi chuong anga an ziek hi indik kher naw ni). Kea lawn an ni ring a um lem. A pasal Josefa ma ma khom a lungril beidong ding chu ngairuot thei seng ei tih. Ei ni rawi chu ei nuhmeihai nau nei a hung hnai chun, “Ieng hospital am thrain thienghlim tak a ta” tiin a nauneina hmun ding ei lo thlang lawk hieu tah a. Vairama um tam tak lem chun hospital nurse-hai chau ringzo lovin mani nûhai ei incha naw khoma, veng tieng bek ei pan hlaka. Mari le Josefa hi chu mani nuom le nuom naw khom hril thei lova khuol inzin an nih a. An tumram an tlung hnung khoma tlungin an invai nawk bok.

Khuolbûk vengtu’n a lo hnawl hnunga tlungna ding an hmu tawk chu ran- in (bawngin)a nih. Inzin sawl leh, nauhase zingta bawk, a rimsiet thlâk awm ngei maw?  Lekha zuektuhai hril dânin khang hun laia Judahai tlangrama an inhai bawl dân chu a sawng ang deua bawl a nih a. A chung dawkâng, fit 5 vel chauva  insang a chun mihriem an chêng a. A hnuoia chun an ranhai an sie hlak a. Delhi a kan umlaia, Chingrauli khuo, UP a school kan va thawna khuohai in ka hrietsuok ngei. An in pindan pakhata chun an ni an rieka. A pindan pkhat danga chun an ranhai an inriektira. An in chu a rim a se veng vunga. Chuang ina riek nêk chun an tuol zawla thingbuk hnuoiah chârpai khumah kan riek ta lem kha a na. Lalpa Isu ruokchu chuong ang ina chu a pieng a nih.

Chun khuolbuk  enkawtupa hin hmun a pêk naw phing hin in tina fein  an ranin bêk an hni khawm a nil thei a. Ran in ruok, tlungna thei khom chu a lo vang vieu el thei boka. Hi khuoa hin an invai sawt vieu khom a nil thei. Isu piengna ding hin hmun a lo vângin an sungkuo hi an invâi ngei maw!
Mihriem ngaia thil mak le thil awmlo tak el chu Pathien nau, Judahai Mesiah le khawvel Samdamtu ding naute ni si a, hieng ringota hung pieng chu. Hieng anga Pathien thilthaw dan hi mihriem lungril varna le sielethra hrietna chun hriet thiem harsa tak a ni hrim a. A pieng dân le piengna hmun enin Judahaiin an lo hnawl hi thil mak taluo niin an lang nawh.

Mikhuol pawimaw zie:
Ei Pathienthu/Bible hin chieng taka, a mi hril hi voisun hin hret suok le hriet thar a poimaw ngei.

Rom 12:13 “Mi thienghlimhai tlâksamna a chun somdawl unla, mikhuohai lawm hlak mi ni ro”

Heb 13:2 “Mikhuolhai chunga hmangai insuo theinghil naw ro; chuongchun mi threnkhatin hre lovin vantirkohai an lo intlungtir si a”

1Timothy 5:10 “Thil thra thaw konga mi inpâka um, nauhai lo chawm tlei taa, mikhuolhai lo intlungtir ta a, mithienghlimhai ke lo sawp ta a, mi lungzînghai lo somdawl ta a, thil thra tinrêng taimataka a lo thaw taphot chun.
Matthews 25:35 “Ka phîng a trâmin nangnîn fâk ding in mi pêk a, ka dang a chârin dawn ding in mi pêk a; mikhuol ka nîn in mîn tlung tir a;”
Genesis18:1-10
Application1: Khuolbuk Vêngtu angin Isu - mikhuol poimaw, Sandamtu le taksa le thlarau malsawmna mi petu hi lo hnawl tri a va um de.  Khuolbûk vêngtu hin a ma sumdawngna le a ma hlawkna ding chau a ngaituo ni ding a na.  Josepha le Mari hai hi hei en khoma mikhuol dinga ditum rak an ni mawinawh. Mari irai puor tak el, thingrem siemtu nuhmei, mihai anga incheina thraa inthum khom ni kher nawni hai. Mi lien milal ni sienla chu lo ngaisakin, “Kan private room ah riek el ro, kei ni chu living room a khom a rem ang angin riek el kan tih” ti ngei a tih. Ei ni khawm khuol thra le ei ditsakhai chunga chun ei ti hlak a ni kha.
Application2: An naw khoma Khuolbuk Vengtu hin hre sienla chu, a Mesaih pâitu Mari hi a hnawl  ring a  um nawh. Ei zuk dem el thei nawna a um. Ei ni chu Kristien sungkuo le kohrana hung seilienin Isu Krista chanchin hi chieng takin ei hriet a. Thuhriltu thra tak taka inthok dâmin Isu chanchin hi ei hriet chieng em em  tah. Hriet naw lei ni lovin, thil hote  leia Isu hi lo hnawl ei hoi tawl khop el.
Application3: Abraham le Sari hai angin, Pathien chun a vantirkohai hmangin mi hung kanin a manih, Emmau khuo kawla a Zirtirhai pahni kuoma a hung inlar angin mi hung intlonpui kher naw ni. A hmangai, a ma angpuia a siem ei mihriem chanpuih mikhuol chunga ei um dan hi a poimaw tak chu a nih. Pathien mihai ei lo hnawl le ei tlung nuom naw hi trium tak a nih. Chun ‘mikhuol’ danglam tak ka tarpu Lienkung Pudaite hril chu ka theinghil thei nawh. Ama hi cancer natna nei, operation lo tuok tah a nih. Cancer natna chu Pathienin a mikhuol dinga a pêk niin a hril tlat el. Cancer natnahai khom Pathiena hriet thiemna ei nei chun ei mikhuo an nithei. Ei mikhuolhai hi tuhai am an na?
Vânrama ah: “Chu huna chun, Laltak chun a chang tienga mihai kuomah, ‘Ka pa ditsakhai, hung unla, khawvêl siem tira inthoka, in ta dinga ram buotsai sa chu chang ro; Ka phîng a trâmin nangnîn fâk ding in mi pêk a, ka dang a chârin dawn ding in mi pêk a; mikhuol ka nîn in mîn tlung tir a; Saruok ka niin puon in mîn sil tir a; damnawa ka umin in mi kan a, lunginah ka umin in hung sir a,’ la tîng a tih. Chu huna chun, mifelhai chun, ‘Lalpa, iengtik âm phîngtrâmin kan hmu che a, fâk ding kan pêk che a? Dangchârin kan hmu che a, dawn ding kan pêk che a? Iengtik âm mikhuolin kan hmu che a, kan intlungtir che a? Saruokin kan hmu che a, puon kan insiltir che a Iengtik âm damnawin amanih, intâng in amanih kan hmu che a, i kuomah kan hung a?’ tîn, la don an tih Chun Laltak chun an kuomah,‘Titakzetin ka hril cheu hi, hieng ka unau chîntakhai laia mi pakhat chunga  in thaw chu, ka chunga thaw in nih,’ tiin la don a tih.” (Mat 25:34-40).
Isu Krista hnuoihnung(tlawm) em ema, ran-ina a hung pieng hin mirimsehai le mihausahai khom a awzo zie a suklanga. Ei ni mi hnuoihnung le rimse ni inla kom, ei ta ding a ni zie hmu thei a nih. Voisun hin ei vangnei zie khom hre dok ei tiu.
Awle, ei Mizo hlaphuok thiem Upa Rokunga chun hi hlimthla (scene) hi mawi le lungril tawk em emin:   

Tiena Kaisar lal lien rêngpui,
Lallai ni êng hnuoi ah;
An hril vnhnuoi khawvel tiempui hmingthang,
Singkhuol mipui pungkhawmhai lai,              
Mari’n riek rûn a chng ve nawh;                     
Bawng in runpui a bêl.                       


A liem si nawh khârdan hliepah,                     
Singkhuol a ngir zing ie;                                      
‘Ngai ta, kawtkhar bulah ka hung ngir ie;     
I sungah hung lut ka ti aw,
I lungril kawt mi hawngpêk rawh,
Tiin a mi nghak zing. a mi lo inzawt peka.


Khuobuk vêngtu ang el ka nih,
Suolin a mi bawm zing;
Ka lungril Kaisan lalna ram a hi,
Bethlehem tlang hung indin la;
I ta dîn ramthlêng hung siem la;
Achun hung chêng rawh.

tiin hlain a lo inzawt a. Isu Krista chun, “Ngâita, kotkhar bula ngirin ka kik hi; tukhomin ka rawl a hrieta, kot a hong chun a kuomah lût ka ta, zanbu fâng ka ta, ama khomin  ka kuomah fa bok a tih”( Tp 3:20).

Vawisun hin ei lungril kotkhar hongin Khuolbuk Vêngtu ang naw takin Isu Krista chu lo mikhuol ei tieu. Mikhul el cho ni lovin ei ruol, piengpui unau, ei chatuon Lal ni nuomin ei lungril kawtkhar a kik zing a nih. Amen.



December 23, 2015

KRISMAS NANG NEN

No comments

December 01, 2015

~ Rev.Kh.Thang Dailo


Mizorama lêngzêm hla saktu pawl The Blue Corn haiin 'Krismas Nangnên' ti hla an sak chun Zoram khawvel a dêng suok a. Nunghak tlangval tam tak Krismas hmang dinga an inbuotsai dân, le tûng dân hi hla hin a suklang hle a. Hi hun le ni hlimum, kumkhat sûnga an lo intûng hi ngaizawnghai le hmang kop nuomna lungril chun a zêm buoi vel el chu niin an lang. Mi puitling deu ta hai khawm tlangsâm par a hung kumûm ei hei hmu hin chu lungril ah Bethlehem dar ri ei hriet a, vairam le hmun dang tienga umhai khawma khuo le vêng tienga Krismas hmanga fena ding rêl le vuongna ṭiket ngaituoin ei inphu sup sup el a nih. Hieng ang lawma ei ngaipoimaw le ngaihlut nî hmang dingin tukum nang iengtin am i lo inbuotsai a ?

A hnuoia ang hin tawite in, tukum Krismas ei hmang ding hi ka lo inngaituo ve dân le ei hriet dinga thra nia ka hriet ka hung ziek ve a nih.

“Chun, Simeon chun anni chu mal a sawma, a nu Mari kuomah, ngai rawh, hi Naupang hi Israel lai mi tam tak tlûkna ding le tungdingna dinga ruot a na, inchikna mi sawisêl rop leh; Chun, nanga lunglai khom kawlhnâmin la sun thleng a tih.....”(Luke 2:34-35)

“Khawvel a hin inremna(peace) inlêngtir ding hung ka ni mi sawn naw ro, Inremna inlêngtir dinga hung kan nawh a, kawlhnâm inlengtir dinga hung ka ni lem”(Mat 10:34).

            Krismas hun hi Kristienhai ta dinga ni hlimum a ni leiin hlim le lawm taka hmang ding chu a ni ngei el. Lawmna ni a ni leiin naupanghai chun thil thar neiin, nunghak tlangvalhai khoma mani ngaizawnghai leh a hlim thei ang taka hmang, puitlinghai khawma lawm leia thilpek mihai kuoma pêkna hun, kohran khoma Sandamtu naute hung pieng lawma ruoi thre dur durna hun ah ei ngai a. Chun, ei khawvel nitin harsatna le beidongna theinghil tehlêm thaw a, hi ni a hin chu hlim le lawm taka um tumna khawm ei nei hi thil awm tak chu a nih. Amiruokchu ei Bible châng târlang, Krismas zâta ei châng thlang laia thrang hlak hi ei en le ngaituo chieng chun Krismas thucha (message), ei ngaituo le hril zen zen lo a um tlat el. Chu thucha(message) chu Simeon-in Pathien biekina Naute Isu chu a'n hlân khan a hril a nih a. Hlimna nikhuo le lawmna nikhuoa hril chi chu a hoi naw vieu el.

Simeon kha Lalpa Thlarau Thienghlim meuvin, Isu Krista chu a hmu  hma khata thi lo dinga a hril kha a na. Nghâkhla taka a lo nghâk ngat ngat, naute Isu a hmûna hmasa taka, a(naute) chungchâng a hril hi  poimaw a ti hle chu ning a tih.

Chu thucha chu Isu - Krista chu inremna inlêngtir ding ni lovin 'kawlhnâm' inlêngtir ding a ni zie thu a nih. Ama Isu Krista khawmin, “Inremna inlêngtir dinga hung kan nawh a, kawlhnâm inlêngtir dinga hung ka ni lem” a ti a ni kha. Isu Krista hung pieng leiin Herod chun naute poitawklo tam tak a thata; kohran hmasa (ringtu) nasa taka sukduda an nih a, Nero hun laiin Kristien tam tak thatin an um a. Vawisun chen hin ringtu sukdudana a la um. Tulai hnai el a khom India ram Orissa ah Graham Staines hai parêng that an ni kha.

Simeon thuhril (message) hi Isu tuorna le râpthlâk taka that a nina ding le ringtuhai sukdudana um ding thu Thuthungthar a hrilna hmasa tak niin Bible sûttu hai chun an hril. Ringtu lampui hraw hi lampui inhoi a ni naw zie hi thucha a inthok hin ei hriet thei bok a. Tulai khawvel pumpui le ei khuo le vênga thil um dân ei hei en a. Ralmuongna nêkin kawlhnâm inlet le raltritna hmun a hung ni lem tah a.

Chuleichun tukum Krismas hun hi khawvel buoina le harsatna theinghil tehlêm thaw a, insukhlimna dinga ei lo inbuotsai a ni chun hi thucha poimaw tak, Krista Piengna thu le inzoma Simeon hril hi ei dawng naw tri a um hle el. 'Krismas nang nên' ti boruok a, Sikpuiruoi le festival danghai anga hlimhlopna ni dinga ei lo intûng a ni chun a poi awm ngei.

Ei hril nuom tak chu- Hi khawvel harsatna tinrêng laka mi humhim ding le thilmak(miracle) threnkhat hmanga hringnun inkhakbuoi a inthoka mi sansuok dinga hung pieng a ni noh. Chuong ang thlipui chun a mi hung not zing ding a nih. Hi khawvêl mihriem damnaw le seta (sick and  perverted) sukhmasawn tumna hi khawvêl ah tawp naw ni. Amiruokchu khawvel hi thrat le inhoi nêkin a rinumin a se deu deu ding nia hriet a nih. Tulaia khawvelin an buoipui tak, 'climate change' leia boruok danglam, tuilien, thlipui etc. hai hi khawvel siet tieng pan zie entirna a nih. Chun, khawvel rambung tina thruoitu le United Nations Organisation(UNO) a hai inremna, inremna tia an khêk khoma ieng khom a ra suok tak tak ta nawh. Lalpa Isu Krista chun, Inremna inlêngtir dinga hung kan nawh a, kawlhnâm inlêngtir dinga hung ka ni lem” a ti hi tulai khawvel umdân le ringtuhai thil tuok ding a hrilna a nih.

Amiruokchu Isu Krista chun, “Thlamuongna ka mâk pêk cheu hi; keima thlamuongna ka mâk pêk cheua; kawvelin a pêk ang cheuin ka pêk naw cheu hi”(John14:27) a lo tih a. Chu thlamuongna chu mi petu dinga hung pieng a nih. Chuleichun chu thlamuongna (Prince of Peace) neitu ei ni chun khawvel harsatna le buoina chu ei tuor muolsuk cho ni lovin ei hringnun ah thlamuongna mak tak le hnena nun chu ei chang ding a nih.

Thlamuongna indik suklangna dingin chanchin pakhat hril ei tih: England rama kohran pakhat Thralaipawl chun, Lemziek inruolsiekna (Painting competition) an thawa. Chu inruolsiekna thupui chu ‘Peace and Tranquility’ (Râlmuongna le hmun-hadam) ti a nih. Endiktuhai chun liemziek tam tak a inthokin pahni (finalist) an thlang suok a.

A pakhat lem chu dîl (lake) lim, hlobet hring dup le thing kung mawi em emin a huolvêl, a khêl tieng hla taka vûrin a baw tlâng mawi tak el chu dîl tuia, a thla(lim) mawi em ema inlang chu a nih a. Ralmuongum le inhoi hmel hi a put hlie hlie el. Chun, milim hnuoia chun, “A ma chun hlohna hring dup hmunahai a mîn boktir hlaka; chawlna tui pangahai a mi thruoi hlak”(Sam 23:2) a ziek boka.

Milim dang ve thung chu vatebû(nest), thingzâr a sep a nih. Chu thingkung chu vadung khokrok takel, a tui so inhuom bur bur el kama mawng a nih. Tui a hung lien chânga chîm le lênhmang trium khopin vatebu chun tui chu a hnai a. Chu hmun le hmâng chu râlmuongum le hmun-hadam ti ding chu a ni naw khop el. Amiruokchu vatebû a chun, vate pakhat ralmuong êm êm le buoina nei hrim hrim lo anga bok a um a. Chu milim hnuoia chun, “Thina hlim ruom hraw lang khom, thil thranaw hrim hrim tri naw ning; nang ka kuomah i um sia”(Sam 23:4) tia ziek a um a. Endiktuhai chu harsa ti takin, Vatebû le vate lim chu lawmman hmu dingin an thlang tah a. Khawvel harsatnahai hi zâmsan thei naw inla khom lungmuongna mak tak el chu Krista zarin ei nei thei.

Chu hlimna le thlamuongna thurûk, khawvelin a pêk ang nilo chu dong dingin lo inbuotsai ei ta. Kristmas lawmum le hlimum hmang seng ei tiu.




November 30, 2014
Pune



KALCHAR LE KRISTIENNA

No comments

March 13, 2015

~ Rev.Kh.Thang Dailo

Kalchar (Culture) umzie iem ning a ta? : Hmar Literature Society a ka ruolhai leh Culture ti thumal hi Hmar tronga inlet tumin nasa takin kan thawa chu kan hlawsam dera. ‘Kalchar’ ti ve el chu kan thutlûkna a nih a. Kalchar ti hi Hnamnun ti hin a hnai vieuin ka hriet.

Oxford Dictionary chun- the customs and beliefs, arts, way of life and social organization of a particular country or groups tiin a ziek a. Social Scientist-hai ruok chun cultural theories tia suiin kawng tamtak an inkawktir a.

Kum 1988 a Muolhoi, N.C.Hills a HSA General Assembly trumin seminar paper ziek dinga an mi ti leiin ‘Hmar Culture’ ti ka ziek a. Chutaka ka ziek threnkhat hei hril nawk ka nuom. Kalchar ti le ei chêngna hmun le hmang hi an inmat tlat a. Tienlai Civilization (culture) hieng – Indus valley civilization, Yang Tze valley civilization hai hi Gangga/Gangis le Yang Tze vadunghai thrang lo chun umthei lo an nih a. Hi vadunghai hi chuong civilizationhai zungkeina chu an ni tlat a. Hinduhai kalchar, sakhuo, thu le hlahai chu Gangga vadung thranglo chun a kim thei noh. Ei ni Hmarhai khoma Sinlung thrang naw chun ei kalchar a kimin ei hriet naw tlat.

“Aw kan Sinlung khawpui chul hnung;
Hung indinthar nawk la,
Thrangthar lênghai d’n pâr angin hung vulla;
Aw, kan Sinlung khawpui chul hnung,
I sunga hin lêng kan ta;
I sungah damlai nihai hi hmang kan nuom”
tiin ei inzawt kur ngei nguoi el an naw?. Ruonglevaisuo hi Hmarhai kalchara hmun poimaw êm êm a lo nih. Pastor Ramlien Pudaite(Famtah) chun hienghin a hril a. Tripura le Cachar a Pathienthu hril dinga a zuk fe hmasak tak chun ei unauhai Sakechep, Chawrei, Bawng le Hrangkholhai chun a Pathienthu hril chu an lo ngaisak nuom naw khop el a. A beidong hle hnungin pilepuhai chanchin le Ruonglevaisuo a inthoka hung a ni thu a hei hril chun an lungril chu a kak phut angin a thuhrilhai chu an ngaisak ta êm êm a. Ruonglevaisuo hi an tienami le pilepuhai lo khawsakna hmun nia an hriet leia an lo ngaisang êm êm chu a lo ni zing a. Chuphingchun Pathienthu a hril khom chu an ngaisakin Ringthar iemani zat zet hming a ziek thu a hril a. Chuleichun kalchar le ram le hnam hmangaina hi thre hrang thei a ni noh. Tuhkom hin pilepuhai a inthoka ei lunglotui le hringlang tlânghai chu Jordan vadung le nebo tlâng ah ei inchangtir a. Thlarau Jordan i kâi ta? Tihai ang hi kohran lai ei trongbau tam tak chu a hung nita hi.

Ram le hnam hmangaina nei nawtu chun kalchar umzie a hriet naw bâkah kalchar mumal a nei naw ni mei a tih.

Chuonga ram a poimaw a ni chun tulaia ei chêngna hmun le hmanghai hi ieng angin am ei ngai a? Tienlai Sinlung hlak kha kokîr le fekîrna thei a ni ta si nawh. Sinlung khopui thar chu iengtinam siem ei ta? Hi zawna hai hi mani sengin a donna siem ei tih.

Kalchar le sakhuona (Kristienna): Tulai Bible scholar hminginthang tak takhai khoma kalchar le Pathienthu inmatna hi an buoipui hle niin an lang. Prof. Richard Niebuhr, Yale University, USA chun lekhabu Christ and Culture(1951) a chun a hnuoia thupui hai hmangin a ziek.
1-Christ against culture
2-The Christ of culture
3-Christ above culture
4-Christ and culture in paradox
5-Christ,the transformer of culture.

Prof. Charles Kraft, Fuller Theological Seminary, USA chun lekhabu inlar takel ‘Christianity in Culture’ ti a ziek a. A thupui chu hieng ang hin a nih:
1-God against culture.
2-God in culture -God as merely cultural hero - God as contained within culture or at least endorsing one particular culture.
3- God above culture -follow the requirements of both Christ and culture, but each in its own place - culture is corrupted but convertible.
4-God above - but - through culture.

Hieng ang hi Bible scholarhai khoma an lo ziek dân ani leiin Hmar kalchar le Pathienthu hi thre hran top chu thil theilo a ni ding a nih. Eini Kohran lai khom hin kalchar tieng hrim hrim chu hmu setan vieu ei la um a. Sikpuilam le hnam lam hai hrim hrim hi thaw thienglo anga ngaitu ei la um a. Chuleichun voisuna ei thupui hi a poimawin lungril inhong taka ei ngaituo dingin a thra hle a nih.
Hmar kalchar le kristienna chu iengtin am fepui ei ta:

(1) Bible a ei hmu dânin Isu Krista khom hin a piengna Juda kalchar chu a palzût el naw niin ei hmu. Juda sakhuo le dân hai chu thawin a zawm a. Dân sukfamkimtu dinga hnuoia hung ani thu a ma trongbau ngeia inthok ei hriet. “Dân thu amanih, zawlneihai thu amanih sukbo dinga hung ka ni ring naw ro, sukbo dinga hung ka ni naw a, sukkim dinga hung ka ni lem”(Mathai 5:17). Hi hun laia Judahai kalchar chu an sakhuo dân le Roman sorkar dân dungzuia um chu ni tak a ta. Amiruokchu Juda kalchar le dân thranaw tamtak hai ruok chu a zawm chuong naw a. Sabath nia thil iengkhom thawlo ding kalchar chu bawsein damnaw hai sukdamin, a zirtirhai phingtram khom lova buhai zûtin a fâkpui a. Chuonghai chu Judahaiin an theida hle nghe nghe a. Siekhontu hai ina lûta bû a fak khom kha Juda kulmûthai kalchar kal zawng chu ni ngei a tih.

Chuleichun ei ni khawma ei pilepuhai a inthoka ei kalchar popo hi, ringnawtu an ni laia an thaw a ni leia dehawn vong chi ni naw ni. A thranaw ruok chu dehawna, a siemthrat theihai chu siemthra a, a thrahai chu vongthra lem ding ei nih.

(2) Kalchar le hnam: Kalchar le ram le hnam hmangaina hi an zom tlat thu ei hril tah a. Isu Krista khan a hnam chu a lo hmangai char char khop el. Kanan nuhmei naunuhmei khawhri man suk dam dinga an ngên khan, “Israel hnam laia beram inhmang kuoma naw chu tir ka ni nawh. Nauhai bei lâkpêka, uitêhai kuoma pêk chu a mawi nawh” (Mathai 15:24-26) a ti a ni kha. Chun Roman sipaizahotu pakhatin a siehlaw damnaw sukdam dinga ngên dinga Juda upahai Isu kuoma a va tir khan hienghin an va hril a ni kha. “Ama hi, hihi i thaw pêk tlâk a nih. Ei hnam dâm a hmangai a, kan inkhawmna in dâm a mi bawl pêk a nih”(Luke 7:4-5). Juda upahaiin Isu an va hne theina ding taka an ngai chu, ‘Ei hnam a hmangai a’ ti a nih. Isu hin a Juda hnam hi a lo hmangai hle chu niin an lang. Iengkhom hril lovin sipaizahotu in tieng chu a pan nghal a ni kha. Chuleichun ei kalchar ei hmangaia, Kristien thra ei ni chun ei hnam khom ei hmangai ding chu a lo nih.

(3) Music le hla: Kalchar le hnam hrim hrim hi music le hla thrang naw chun a kim nawh. Kakchar ta dingin hla le music hi a bawlhlo an nih. Bawlhlo bo chun hme khom an hnik thei nawh.
Music le hlahaiin kalchar a siemin a suk danglam nasat zie hi hril met ei tih. Sikpui hla le Butukhuong lawm le a dang danghai um naw sien Hmar kalchar hi a mawlin a chanchin hril ding khom tlawm hleng a tih. Cultural music critic ropui takel Roland Barthes chun, thilri(sounds), thillim(images), inchikna (symbols) le codes hai hin ngaituona(myth) a hung siema. Chu ‘myth’ chun music le cultural theories a hai nasa takin sin a thaw niin a hril a. Mi threnkhat ruok chun music hi mihriem ngaituona a suok ni lovin Pathien thilsiem niin an hril.

Dr. K.Ron Wells, Southern Baptist Church, USA a Music Minister inlar le ropui takel trongbau ngeia ka hriet chu hieng ang hi a nih. “Music hi Pathien siem a nih a. Simbâl(rainbow) hin rong chi tamtak, mita ei tiem thei nêka tam a nei a. Chu ang char chun Music hin kî(key) tam tak a nei a. Piano a key um haiin a man/hmang theilo key tam tak Pathien siem music key an um a. Kohranin Piano-a key umhai cho standard ah ei hmang leiin chuong ang key danghai chu ei ngaisak naw bâk ah ei pawm noh a. Africa rama inthokin music key danglam tak tak piano-a um lo a hung suoka. Chunghai chu kohranin ei ngaisak noh a. Tulai khawvel rock le pop music haiin an lo dongsong / lâk leiin kohranin ei chân ta lema. ‘Setan music’ ti damin ei hnawl ta lema” tiin poi a ti thu a mi hril. Dr.K.Ron Wells thuhril hi indik hlein ka hriet. Pathienin a mi pêk, ei kalchara um hai hi hnawl lova ei hmang trangkai hi poimaw êm êm a nih

Ei ram (Mizoram) ah Kristienna a hung lûtin Sâp missionary haiin ei culture an hriet thiem tak tak nawh a. Ei kalchar thil poimaw tak tak an mi’n bântir a. Chulaia thil pakhat poimaw êm êm, a bova Hmar/Mizo kalchar le music um theilo chu ‘khuong’ a nih. Trongupa ah, “Khuong bova châi / lâm ang el” ti a ni hrim a. Khuong hi pilepuhaia inthoka sakhuo biekna le zuhmuna, a bova um theilo a nih. Khuong chu Setan hmangruo angin Sâp missionary haiin an mi ngai pêk a. Kohran thilthawna le Biekina hai khuong hmang an khap a. Amiruokchu kum 1921 in harnarûnpui(revival) a hung tlung meu chun khap ruolloin khuong chu kohran mipuiin Biekin le lengkhawmna a hai a hung laklût nawk el a ni kha. Ei kalchar music le hla haia Pathien ei chawimawi hi inhoi ei ti bâkah thlarau tieng a mi chawm nasa êm êm lem a lo nih a.

“Hi harnarûnpui a hung tlung lai hin Khawvel tieng hla le musuc –Pûma zai le Tlânglâm zai hai a hung inlar ve hle el a. Amiruokchu Pathiena thlarau mitvarna nei haiin hnam hla le a thlûk hmanga Pathien hla phuok a trul zie an hung hriet suok a. Pastor Thangngur le hlaphuoktu dang dang haiin ei ni kalchar dungzui le thlûk hmangin hla an hung phuok trana. Ei hla thra tak tak hai hi a hung pieng a nih.”(L.Keivom)

Rimawi(music) thu a hin ka hriet ve phâk thil pakhat hei hril ve ka nuom. Tringtrang(guiter) hi hla lênglawng/lengzêmhla le rock hlahai sakna a hmang a hung ni hmasa a. Kohran hai chun tringtrang hi an hmu setan khop el. Biekina chawilût an phal ngai nawh. Biekina chawilûtna hmasa tak chu kum 1958 kuma HSA Assembly Rengkaia nei truma Pu Lalthlamuong Keivom rawia ICI Biekina Thralaipawl hlapawl sakna a an hmang kha a nih. Kha trum khom khan Kohran Upa threnkhat chu an lung a awinaw hle a. Amiruokchu tuhin Tringtrang chu ei Hmar kalchar laia thil poimaw le kong tinrenga ei hmang lâr a hung ni tah.

Pastor Thangngur hlahai ei kalchar besana a phuokhai hin Pathien hmangaina hriet le hmu a suk awlsam a. Lungril le thlarau taka Pathien inpâk theina a mi pêk hlak. Pilepuhai tienami mei mei le kalchar besana phuok a ni leia Kristien thuring(doctrine) a kal ti chi an ni nawh. A hnuoia Pastor Thangngur hlaphuok hi hei en chieng met ei tih.

Siâr chunga sîngin remtu,
Vân Lal ropuizie khi hril thiem lang aw!
Iengtiziea hnuoia a hung am,
A hmangaina hril thiem ka nuom nawk zuol.
Tiena phunchong kûr duom duom rawh nu,
Ka sang a dang a char;
An hril anga kûr duom duom Van Lal,
Ropui hmangaina chun;
Hringna tui a mi hung indawn.

Ei kalchar dungzuia hmangaina ei hril uor theipatawp hmanga Pathien hmangaina a hei hril hin, ei hriet thiem el chau ni loin lungril a tawk ngawi ngawi thei a. Phunchong thing, thing chin chi khom nilo, ama le ama hung kur duom duoma, a pârzu fawp/dawn thei dinga hung um chu mihriem ngaituona le nature thil umdâna chu thil theilo a nih. Pathien hmangaina ruok chu chuong ang chu a ni zie a tarlang chieng a. Vawisun ni chen hin hi hla hi ringtuhai ta dingin a la thlum êm êm zing a. Chuleichun hieng ang kalchar hlahai hi sawisel le hnawl chi an ni noh. Hnawl nêk hmanin hieng ang hla phuoktuhai hi infuiin an hlahai hi ei ngaihlut pêk hi thil trul tak a nih.

Tulai Mizoram a chun ei kalchar dungzuia hlahai ngaihlut le phuok hi nasa takin suklarin a um niin an langa. A hnuoia hla khom hi Review thawtu haiin hieng anga ziek thrat nisien an hung ti hiel el.
A hun lo thleng tur chu kan nghakhlel hle,
Lawmna Pialrâl min hruaikai ang;
Aw lawm takin kan HNAM ZAIIN,(Aw trhen lovin lungduhte nên)
Chatuan pâr tlânin Lalber kan awi ang

Pathien thu hin ei kalchar hi a siem thra theia. Chun, Pathien thu le ei kalchar ei thre hran leiin kalchar dit um lo tak, gun kalchar, hlemhlêt le depdêt kalchar ti hai ang hi ei hnam kalchar ah an hung inzêllut ni mei a tih. Chuleichun, ei kalchar hmangin Pathien ei biekin ei chawimawi ding a nih.
Thutawpna dingin tulaia Hmar kalchar dungzuia C.Lalthunglien phuok hi lungril takin sak seng ei tiu.

1.Sâppui nun ka ngaisang nawh, kan ram ah,
Lal thisena pieng thlân khêl ram mi hai;
Kan ram kan hnam le kan trawng,
Sukmawitu ding Lal ruothai kan nih.

Kan ram kan hnam sukmawitu,
Thlânkhêl ram mihai kan nih;
Kan trawng ngeiin Lalpa’n a mi biek,
Lawmman dang ka dit chuong nawh,
Ka rochan Krista ah ka lung a awi.

2.Khawvêlin varna, thiemna an zong a,
An tling vong nawh ie,hnuoi rongbawl dingin;
Kan ramthar chu a dang ngei’
Milien michîn angkhatin kan lêng za.

3.Nitina ka nundân ka sût châng hin,
Nuor thei le kîr thei ruolna rêng an nawh;
Chawngpu ni na’n sin kan thaw,
Hlawfa sinthawhai po lo chawl ta ro.


August 29, 2014
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate