Responsive Ad Slot

ṬHANGTHAR HAIIN SIKPUI EI HMANG ṬAN NAWK DAN

Friday, November 2, 2018

/ Published by Simon L Infimate
~ Rev. Kh.Thang Dailo

Pu Sumhlihrawng Ṭhiek ACS, Secretary(Rtd) to the Govt. of Assam a inthokin Sikpuiruoi 2016 chu Karbi Anglong Hmar Association(KAHA) huoihotnain Diphu ah lien tak le ropui taka hmang tum a ni thu ka lo hrieta. Chun ama bokin, “Tulaia thrangthar haiin Sikpuiruoi ei hmang thar nawk dân hi nang a hre chieng pawl tak ni ding i na. Chuleichun hi thu hi hung ziek la. Souvenir khawm buotsai ei tum leiin chutaka insuo dingin thrang a tih” a hung ti a. Lawmum ka ti zing laiin, lekhabua inchuon ding meua ziek dingin a chungchâng ka hriet zinghai a tlawm êm êm ela, ka beidong khop ela. Hi Sikpuiruoi ei hmang tran nawkna kha Imphala Hmar Student’s Association(HSA) huoihotna a 1964 a ei tran nawk kha a nih a. Hi huna hin Pu Ngurdinglien Sanate kha Imphal Branch President niin kei Branch Secretary ka nih a. A huoihottu le a tlâninlon tua chun ka thrang ve ngei a. Chuleichun a kimchang lem record/files a la um ngei beiseiin ei hotu Pu Joshua Shakum, Secretary HSA, Imphal Jt. Hqtrs. ka hang indawna. Ama khom chun record le Guard files hai nasa taka a dap khawma kum 1983 a inthok chauvin HSA records le file hlui hmu ding a um thu a mi hung hril a. Hienga beidong taka ka um leiin ka ruolpa (Zawlpa) Pu Tawnluaia IDES, Sr.Addl.Director General(Rtd), Defence Estate, Ministry of Defence (Tûta Delhi-a pension hnunga khawsa), thil hriet zingna nei thra êm êm el chun a mi hung thrangpui thei ka beiseia. Ama hi Imphal HSA member poimaw tak laia mi niin, D.M College, Imphala kaiin 1965 a B.A (Hons) First Class First position, Gauhati University a passed kha a nih a. Ka beisei ang ngeiin kha huna Sikpuiruoi hmang dân kha a lo la hriet chieng khop el a. Ka hang ngên ang ngeiin a kutziek ngeiin hi chanchin hi a mi hung thawna. Chuleichun a hnuoi tienga hin ama ziek chu ka hung târlang a nih.


Ahmasain, Sikpuiruoi ei hmang ṭan laia thil um dân la hei hril sei met in la. Mizoram le hmun dang dangah Chapchârkût hi a hung inlâr ta hle el a. Hmarhai hin Mizohai Chapchârkûta va ṭhang hlak chu inhoi ei ti tak tak si nawh a. Hieng anga kût amanih ruoi(festival) a manih nei ve nuomna ei hung nei nasa ta khop el a. Hieng hun lai hin Manipur ah Chavângkût ti khom hi a la pieng nawh. Chuleichun kum 1964 khan Imphalah Sikpuiruoi, tulaia ei hmang hi ṭhangthar haiin ei ṭan nawk a. A kum nawka hai khom hmun dang danga hmang a ni hmain, Imphala hin hmang a nih a. Chun, hi Sikpuiruoi hi HSA hmalâknaa ṭan ani lei hin a vaihnung deua hai khom HSA Headquarters le Branch haiin hung suklârin ram tinah hmang a hung nita pei a nih.

Hienga Sikpuiruoi ei hei hmang ṭan nawk hi Kohran ṭhuoitu ṭhenkhatin hre thiem lovin an hung sawsêl a. Tienlai pi le puhai Kristien an ni hmaa an thawdân a ni leiin kohranin thaw lo dingin ngaina an nei a. Inti sakhuo kulmût deuhai lem chun an nau nunghakhai sikpui lâm le cultural dance inchûk dinga kan fiel khoma ṭhang ve an phal ngai nawh. Amiruokchu ei lekha thiem le ziektuhai lekha ziekhai lei le inhrilfiena nasa taka thaw a ni leiin hriet thiemna a hung umta peia.

Pu L.Keivom-in PHUOKFAWM HISTAWRI-II 1 a ziek a inthok khomin chuong hun lai boruok chu hriet thei a nih. A ziek ṭhren khat lâk suok, a hnuoia ang hin târlang ei tih.

“Ei pi le puhaiin kût hrang hrang an lo hmang hlakhai le an thilthawhai kha an sakhuo leh inmatna an nei vong a, chuong sakhuo le inzoma an thilthawhai chu „sakhawhmang‟ tiin an lo inbuk hrim a nih. Sakhuona le inzom der lo, khawtlang insukhlimna lieu lieu kût an hmang hlak chu Sikpui Kût chauh hi a nih. Sikpui Kut hi Pathien kuoma lawmthu hrilna amanih inthawina amanih a ni ngai hrim hrim nawh. Sikpui Kut hi sakhaw thil a ni naw leiin an inser
ngai naw a, a hmangin an hmang lem hlak a nih.

Sikpui hlapui hung inlàr tran hun ni awma inlang ei dap chun, ringna tienga peteka ngai, kohran nawlpuia inleng ta lohaiin a hringhrana Israel nina intrawmpui châka kum 1950 vela inthoka Calcutta Israeli Consulate an zu dawr tran hun lai kha ni tlatin a‟n lang a. Chuong hun laia hieng thila inhnik mi pakhat chu Sakordai (Hmunsanga) lal Lalsanglien (Raja Sanga tia hriet lar), pa mak tak le hming inthang deu el kha a nih. Independent Kohrana thrang hlak ni sienkhom a petek hnungin ama sakhuo a biek a. Aizawla kan zin changa mi hung kan hlaktu, mi hlui, police ofisar bang, hieng thila inhnikna nei Pu Hranglien Songate le mi hrang hrang pawla chanchin lo khawl khawm hlak Pu Sapchhunga leh kan titinaah hieng thil hung satpui hluttu chu Raja Sanga niin a hril tlat a nih. Chun, Sikpui Lam hung tuoi thar nawktu laia pakhat chu Vaitin lal Hrangtinai a ni a, Sikpui Hlapui hung tal suokna khom hi hieng lai biel, Sinlung Hills Development Council huom sung hi ni theiin an lang tlat a nih. Hi thil hi lung innona ringota nor loa, histawrian lungril puta sui chi a nih.

Kum 1978-a Nairobi a ka um laiin Bangkok-ah inkhawmpui ka hang hmang a, ka hung kir tieng Churachandpur ka hung sir a. Chuong laia Churachandpur Deputy Commissioner Pu T. Hangshing chun bu fakah a mi fiel a. Juda sakhuo inruipuihai laia pakhat a lo ni a. Sikpui Hlapui thu le 1971-a Manipur sorkar ta dinga Note ka ziekpek thu ka hril a, a phûr êm êm a, a kawpi thon dingin a mi ngen a, chu chu December 27, 1978-ah ka hang thon a, chu chu a chunga ei tar lang hi a nih. Hi hi anni rawi ta dinga hmangruo thra tawp a lo ni a, ama khom a penson hnungin Israel ramah a‟n pêm ta hrim a.

A chunga Pu L.Keivom thuziek hi ei enin, Sikpuiruoi hi 1964 hma dai khom hin a nî insera, umnikhâmin ei hmang nawa chu ei history suina le ei sakhuo fepuinaa chen ei hmangin ei hnam nunah ei zêllut zing tah niin an lang. Chun, ṭhanghlui hai Sikpui hmang hnuhnungtakna nia ei hriet chu Tuolpui khuo, N.C.Hills a nih. Iengtik kum am ti ruok chu ka hriet thei hri noha. A hrie ei um chun lawmum ngot a tih.

Sikpuilâm Hla:
Sikpui inthang kan ur laia,
Changtuipui aw sen mahrilli kang intan.
Ke ralawna ka leido aw,
Sûnah sûm ang, zânah mei lawn invâk;
Antur asa thlua ruol aw,
In phawsiel le in ralfeite zuong thaw ro.
Sun razula ka lei do aw,
Ke ralawna mei sûm ang lawn invâk.
Sun razula ka leido aw,
Laimi sa ang changtuipui-in lem zova.
Ava ruol aw la ta che,
Suonglung chunga tui zuong pût kha la ta che.

Sikpui Ruoi hmang thar nawkna (Pu Tawnluaia lekhathawn)2
Ei Pi le Puhaiin Sikpui Ruoi hi an lo hmang hlak ti chu ei hriet ngei a chu, ieng ang takin am an hmang ti chu hriet an tak ta hle. Chun hi ruoi hi hmang zen zen khawm a ni nawha; bu le bâl kum thum(3) hnienghnâra an nei zawma, an hausa inzawn chun hlim taka ruoi ṭhein an hmang hlak nia hril a nih.

Ei Pi le Puhai, tuta Mizoram khawsak tieng Champhai bul hnai laia an khawsak lai chun a pahnam hnamin an khawsaa, an umna khuo kha an pahnam hming an inbûk el hlaka. Tuchen hin hieng khuo- Chawnchhim, Khawbung, Ngurte, Zote, Sungte, Khawzawl, Darngawn, Tuolte, Thiek etc. hmu ding khuo a la um zing a nih. Champhaia Zote khuo lu tlâng inhawi tak el chung zawlah Sikpui lung a la zâl ruou el. A dung fit ruk nêka sei, a khang fit hni le a chanve vela lien hmu theiin a la um. Hi lung mak vena chu, thlasik dei lai khawm a lum tût zing chu tie.

Kristien sakhuoin a mi hung hne tâk hnunga chun ei Pi le Puhai thawdan tam tak chu Kristien sakhuo le inhme loa ngaiin ei hnawl ṭhet ṭhet peia, Sikpui ruoi hmang khawm a lo tar thi(natural dead)ve ti ti der el a. A hming chu ei lo hriet vuoi vuoi cho an tah. An lo hmang hlak dân chi kim ruok chu a hre mumal hmu ding an vâng tah.

Sikpui Ruoi hmang thar nawkna:
Kum 1964 khan ei ni mi, Imphalah College le High schoola inchûk iemani zat an um a, Sorkar sinthaw khawm an um nuol bawka. Hmun danga an thaw dân pangngâi HSA (Hmar Students Association) khawm mumal taka indin a ni bawka. Chu hun laia HSA ṭhuoituhai chu President Pu (L) Ngurdinglien, Secretary Pu Kh.Thang Dailo an nih a. An ni rawi hi thil ngaituo suok zung zung le thil thaw ding hang rawt suok hi an taima a. Sikpui ruoi hi hung thaw thar rawt suok a nih.

Hilai hun, October 1964 thla tawp tieng hi niin ka hriet(A ni tak hriet chieng an tak tah)Manipur Sawrkarin 1965 Republic Day Delhi-a zu ṭhang ve dingin Tribal hnam chi hrang hranga inthawk thlangna a buotsaia. Hnam chi hrang hranga inthawkin an hnam lâm seng in entir dingin an hung tawla. Churachandpura Hmar Cutural Cluba inthawk khawma hnam lâm inhmutir dingin an hung tawla. An ni rawi kha High Schoola nunghâk tlangvâl inno fahran elhai dâm an ni tawla. La tleirawl ve tak tak, Manipur, Imphal bâk la khel ngai lo ta ding chun India khawpui tak N.Delhi-a mani sum seng loa Sawrkar suma a thlawna Republic Day hmang dinga fe chu inhawk a um nasa sia, an phûr tawl hle rêng a nih. Nisienlakhawm, vangduoithlâk takin ei ti dîm, vangneithlâk ei ti lem ding, Hmarhai thlang loin Tribal hnam dang an thlangta tlat el a. Hitaka nunghak tlangval hunghai hi an la naupang bawk leiin an na a thlep tawl hle el a.

Hmar Cultural Club, nunghak tlangval Churachandpura inthawka hunghai lungril natna thawidamna ding chun HSA chun an thlahuolna ruoi ṭhe a rawt ta a. Chu ruoi chu Sikpuiruoi ti nisien ti a nih.

Hi hma deu hin HSA Imphal Branch-a mi tam rakloin All India Radio-ah hlasakna va nei a nia. Hlasak thiem le solfa thiem Tv. Lalzarlien, Muolvaiphei Lal ti naw lem chu inum nghal lo meh. Kan nunghak neisun Lalring Hluophûl( Tuhin ei mithiem suongvawr Rev.Dr. Hrilrokhum Thiek nuhmei)chun soprano a saka. Hla 6 vel ṭiel deu rei ruoia kan sak man chu Rs. 80/- dawng a ni a. HSA Imphal Branch-in pawisa hmang ṭulna a nei el naw leiin chu pawisa chu hmang el loin kawl ṭhat a nih a.

HSA chun Hmar Cultural Club, nunghak tlangval Churachandpura inthawka hunghai lungril natna thawidamna ding Sikpui ruoi ṭhena ding chun Rs.80/- la hmanglo um chu hmang dinga rawt a nia. Belsana dingin Rs. 10/- seng inthaw rawt a ni bawk. Chu pawisa hmang chun Sikpui Ruoi chu hmang a nia. Bawngchal thatin ruoi chu hmang a nih. Khâng hunlai khan bawng pumkhat Rs. 60/- damin a lan châwk zo a nih. Chun, hieng hi a na, kha hun lai khan Pu (L) Tawna SDO, Pu L.R Fimate, Supply Ispector le Pu (L) Zokhuo Zote, Office Superintendent hai inṭhenumin N.Lambulane-ah, sorkar Qtr. inhawi deuah an umlai a ni bawka. Pu L.Tawna le Pu L.R.Fimate-hai lem chu inpansak inpanthlang an nih. Pu L.Tawnahai tuola chun Shamiana(puonin) zarin ruoi chu buotsai map map a ni ta a. Ei Pi le Puhai khawmin an hmang hlak an nawm tiin, ruoi chu Sikpui Ruoi tiin hlim taka hmang a nih.

Hi ni hin ring phâk loin, fielna ngai pawimawin Pu K.T.Khuma IFAS, Deputy Commissioner(D.C) (Manipurin D.C. pakhat chau a nei lai a la nih), Pu Rochunga Pudaite, Pu Haokholal Thangzom, Political Leader le Pu Sanyal IPS, SSB Jt.Director an hung ṭhanga. Thaw mei mei tia buotsai ei ti chu, an ni rawi an hungta khup el chu ei inphalam luotin ei lungrilin hung nawhai sien ei ti nuom vâng el a nih. Kei ni rawi hlak kha thingtlâng private school mei meia inthawka Matric zo el, Imphalah Sapṭawng an lêng bawk naw leh Sâpṭawnga ṭawng duk dak thei hlak kan um bawk nawh. A ṭawng chau ti tâk loa, thil danga khawm ieng uol kan ni nawh. “I can‟t help laughing” ti dam, “Innui ka thangpui thei nawh” tia inlet mei mei kha kan ni a. Hnam dang, ei ṭawng hrelo an um bawk si, Meeting Chairman, HSA Branch President chun Sikpui ruoi chanchin sâpṭawngin a hang hrilfie chu ei mikhuolhai khan an hriet thiem dim? Hlimum dar dar tak chu a nih.

Hi Sikpui ruoi hmangna a hin thu ṭha tak tak Pu K.T.Khuma D.C, Pu L.Tawna, Pu Haokholal le Pu Rochunga Pudaite haiin an hril a. Pu Rochunga Pudaite lem chun a hril ṭha bik deu khawm a ni el theia, a thuhril subject “INTEGRITY” chun SSB Jt.Director Sanyal a hne hle khawm ni mei a tih. Pu Sanyal chun Shri S.N.Kaul Principal, D.M.College a lo hrila. Principal S.N.Kaul chun Pu Rochunga Pudaite chu D.M.College inchûklaihai kuoma thu hril dingin a hang fiel ngat a. Pu Rochunga Pudaite D.M.College-a thuhril dinga a hung khan a tarpupa Pu Tlangmawia (Ruolhlei Pa)in a hung zuia. Mission khawm a la changtlung naw ni ding a na, D.M College pana an hung khan an tarpu duna rickshaw pakhata an hung tlân bam bam dâm kha mitthlaah a la cham zing el a nih. Pu Rochunga chun D.M.College Hall-a inchuklai naupang 2000 lai vel hmaa chun Sikpuiruoia a subject bawk “INTEGRITY” a hril nawka. A Tarpupa Pu Tlawngmawia chun, ( ama khawm keini inchûklaihai ang bawkin ṭawng tieng a lo insâng bik naw ni ding a na) “Interity a ti reng maia, eng tihna nge maw ni le?” tiin a min dawn nghe nghe a. Kum 50 chuong a lo liem der el ta a. A chunga an hming ei hang ziek langhai khi pahni khat ti naw chun Pielral an mi lo kaisan zo taha, khawsawt khawm a um hle.

Kristien ei ni ta leia ei culture-a Kristien thuring le inkal si lo, ei hnawl pumhlum el hi chu a ṭha tak pa a ni dim ti hi ngaituo khawp a tling. Pi Pu sakhuo hluia kir nâwk anga inngai khawm indik kher nawng a tih. Sakhuo thil chu a dang a na. Sakhuo le inzawm ni si lo, a pawlpuia insukhlim ve hi mihriemhai ta dingin thil ṭul a ni ve si. Zu le sa leh ei pawl naw phawt chun thienghlim taka insukhlimnaa hmang thei a nih. Chun, Sikpui Ruoi hi hmun hrang hranga hmang a ni deu ta a. Hienga hmang deu pei a ni ta si hin chu, mami remchâng hun ang peia hmang el loin a hun le ni khawm inanga, mumal nei deua hmang ni sienla chu umzie nei deu ngei a tih. Phuokfawm taluo angin inlang a tih inlau a um.

NB. Kum 1969 kuma Republic Day-a khan Hmarhai chu N.Delhi ah fe dingin Sawrkarin a thlang ve tah.

Tawnluaia
R-12, FF,
Uppal‟s Southend,
Sohna Rd.
Gurgaon, Sector 49


Thu khârna:
Pu Tawnluaia thu hung zieka inthawk hin Sikpuiruoi ei hmang thar nawkta hi Hnam ta dinga thaw ding pawimaw tak le thil ṭha ei thaw a ni ti an lang hle el. Ei hmang nawk vawikhatna a khawm hin Sorkâr tienga milien le mi poimawhai inhrietpuina le ruol ṭhaa siemnain ei hmang nghâl a. Chun, ei mi poimaw le ṭhuoitu(leader) hai midang le hnam danghai kuoma suklârna a ni nghâl ti ei hmu thei bok.

Kum 1964-2016 hi kum 52 lai a lo ni el ta a. Ei hmang dânhai khom a changkâng pei nia an lang leiin lawm a um êm êm el. Hienga Karbi Anglong sorkar meuin restricted holiday a Sikpuiruoi a mi puong pek hi lawm a um tak zet a. Ṭhalem le mawilema ei hmang pei nuom a uma. A hun le nihai khawm hi inang khata ei hmang thei dân rawt suok thei ni sien nuom a um. Tuta Diphua hienga ei hmang hi lawm a umin a huoihawtuhai chungah lawmthu um raw se.

1 Phuokfawm Histawri-II by L. Keivom, May 13, 2005.
2 Tawnluaia, New Delhi 15/09/2016 lekhathon lo hmu chu a nih)


Kh.Thang Dailo
Sept 20, 2016
Pune

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate