~Rev. Kh.Thang Dailo
Look east policy umzie: Hmasawwna chi dang dang hi tuhma deu khan chu khawthlang (west) tieng ram hai ah inį¹anin a uma. Ram hmasawntahai (developed countires) ei ti hlak hai chu Europe le America tienga ram hai an ni deu taka. Chuleichun kawng tinreng - inchĆ»kna (education), ekawnawmik (ecnomics), indasį¹i (industry), social (social), pawlitiks (politics) le thil dang dang ah khawsak tieng ram (Eastern countrues) hai chun an ram hai sukchangkangna ding le thil į¹ha hai hmu le hriet beiseiin khawthlang (west) tieng an ngha hlak. Amiruokchu tulai hin ram hmasawnna le changkangna hi khawsak ram hai ah a hung inį¹an mek a. India ram sak tienga um China, Korea, Japan, Thailand, Malayasia etc. ram a hai hmasawnna (development) tuhin a hung hrat ta em em el a.
India Newspaper inlar le lien tak Times of India January 24, 2007 front page a chun India chun USA chu kum 2050 ah a lekhel ding a nih (India to overtake USA by 2050) tiin a lo insuo a. Hi thu hi America CIA report siem dungzuia thu lak a ni nghe nghe a. Hi Newspaper bok hin China le India ram hai chu Economic supper power an ni į¹an mek thu a hril a. Kum 2003 a inthok khan India ram hmasawnna hi 6% a inthokin 8% in a kaisang a, kumtinin a kaisang pei a. Chun, khawvela khopui inį¹hang hrat zuol 30 lai India khawpui 10 lai an į¹hang phak bok. Tulai khawvel development suitu le thlirtu hai chun khawtlang tienga changkang hai hi khawsak tieng ram haiin an khel vak ding niin an hmu a. Hi thil hi ei ni mit ngei khawma ei lo hmu į¹an tah.
Hi thil um dan hi hrein India sorkar chun kum khatlai deu khan National policy (sorkar policy) thar lien takel an siem a. Chu chu Look East Policy tia ko a nih. Hmasawn peina dingin khawsak tieng ram hai chu a hung dawr a į¹ul ding a ni leiin khawsak (east) tieng a hung ngha į¹an tah a. Chu thil a chun ei ni rawi umna North-East India chu a pawimaw ta em em el a. Tuhmaa ei ram(north-east) hnusawn ram le ram kilkhawr kha hung hrutin economic boom ei ti chu a hung un ngei ding a nih.
Chuleichun India sorkar chun Ministry thar hlok - Development of North East Region (DONER) ti chu tuhin a siem tah a. Cabinet Minister į¹huoina hnuoi ah hi Department hi enkawl a hung nih a. Tuhin ei ni mi ngei khawm a department a thawktu sin pawinaw tak tak chel khom an hung um tah. Chun, India sorkar hin hi policy lei hin lamlien khawm khawsak tieng panin an hung bawl meka. Lawng tienga infepawna khom buoipui mek a nih. Manipur le Mizoram hai fethlenga Burma le Thailand chen fe theina ding lamlien an riruongin an bawl mup mup el. Chun Guwahati airport khom International airport lien tak dingin buotsai mup mup a nih.
Chun tulai hnai el khom khan Thailand ramah North East India rama sumdawngna le Industries hai hung indina sum(capital) hung seng nuom zawngna hang nei a nih a. North East tienga Chief Minster hai khom an hang į¹hang tawl a. Chun, Manipur Chief Minister le ei Minister Pu Phungzathang khom an hang į¹hang nghe nghe a ni kha. Chu zara chun Thailand rama inthok mihausa iemani zat zet chu thil hung en thlithlai dingin Manipur khom an hung sir tah ti ei hriet.
Ei lo inbuotsai a į¹ul: Awle, hi thil lei hin ei ni rawi khawm hi iengtin am ei lo inbuotsai ding ti hi thil pawimaw em em le thil inhmaw (urgent) takel chu a nih. Thilthar boruok lien tak elin a mi hung chim ding a nih a. Ei ram, hnam, economic, social, political chen hung sukdanglam ding thil a nih a. Ei hriet chieng theina dingin - Thailand le Burma ram a inthokin Drug (Heroin etc) hai ei ram fethlenga a hung lut ringot hmanin ei nun le khawsakna a hung sukse thei a ni chun tuta thil hung tlung mek lem hin chu ieng ang lawmin am ei khawsakna a hung suk danglam ding ti hi hril ruol lo a nasa ning a tih.
Hi ang deua Sorkar project pakhat chau-Tipaimukh Dam hmanin ei ram le hnam a hung sawi danglam dinga ringna leiin ei insel mup mup zing a na. Look East policy lem hi chu India chau ni lovin khawvel sorkar dang dang hung inrawlna ding hiel thil a ni lei hin a kakhawk le thil hung phurdok hi nasa tak a ni ding a nih. Chuleichun, Hnam į¹huoitu, Kohran į¹huoitu, Social workers le a dang dang haiin ei lo inring le buotsai tlang khawm a į¹ul takzet niin an lang.
(1) India le a sak tienga ram hai inkar a hin economic invorsĆ¢ngna (economic boom) a hung um ngei ding a nih a. Economic zone ropui tak ah ei chengna hmun khom hi a hung um ding niin an lang. Sum le pai hung tam a ta, Inzinpawna (tourism) le sumdawngna khom nasa takin hung lien a ta. North-East tienga khopui į¹henkhat hai hi hung inį¹hang duok duok a ta. Tuta Bangkok, Hongkong ei ti hai ang deuthawa khopui lien le pawimaw hung ning an tih. Lamlien į¹ha tak tak, Vuongna tam tak le tuipuia inzinna lawng haia chun khawsak tieng awlsam taka fe thei a hung ni ding a na. Inzinna le sumdawngna chu nasa tak hung ning a tih.
(2) Hieng anga kawt a hung inhawng lei hin Kompani lien tak tak - Multi-national Company le Corporate lien hai hung lut ngei ding an na. Mihriem chi tum tum le kalchar chi dang dang haiin a mi hung chim ding a na. Ei ni rawi hi sumdawng thiem le hausa, chuong ang multi-national le corporate lien hai hei el (compete) thei ei um naw ding a na; mithiem ei la tlawm leiin sin į¹ha hai khom ei chang tam thei naw ding a na. A kut sinthaw (manual labour) pawl chu ei chang phak tawk ni chau ding a na. Chukhom chu, ram dang le hnam dang labour hai angin ei takinning in, ei taimak naw chun ei chang naw thei bok.
(3) Economic chau ni lovin social transformation nasa tak a hung um ring a um. Hi thua khawm hin ei lo inbuotsai hle į¹ul a tih. Chuong thil hai chun a mi hung tuom ding a ni leiin, hnam ta dinga thil tium em em - chimral hnam (assimilated culture) ei la ni el thei a nih. Europe rama inthoka America khawmuolpui a zun pemlut haiin Red-Indian hai an zu chimral ang el khum ei um hi tium tak a nih. Amiruokchu į¹hang lak dan ei thiem chun chu pumpel thei ning a tih. America Red-Indian hai chun tienlaia an khawsak dan le kalchar hai maksan le thil thar hai inchĆ»k nuom lovin an uma. Chimralin an um a. Amiruokchu America midum (negro) hai chu mi hai suok, hnuoihnung le sirdea um loni hlak hai sien khawm, zalenna an hei hmu a inthokin an nina le umdan hmasa hai bansanin mingo hai elin nasa takin į¹hang an lĆ¢ka. Tuhin America ram sukmawitu le siem į¹hatu lai hiel an hung į¹hang thei tah. Tuta reservation (tribal ni leia chanvo bik) ei nei hai khom hi ei hmang thiem naw chun ei sietpui lem dan a um a nih.
Lo inbuotsai dan ding: Ei lo inbuotsaina dinga thil tam tak lai a pawimaw zuola ka ngai hai hei tarlang met ka tih.
(1) Ei economic ngirhmun lo siem į¹hat vat vat a į¹ul. Sumdawng thiem hai khawma sumdawng dan changkanglem ngaituo a, į¹hanglĆ¢k a į¹ul hle a. Mipui tamlen fakzongna lonei (agriculture) tieng į¹hanglĆ¢k ei pawimaw takzet. Ei ram ah mineral wealth hi a tam nawh ni ngei a tih. Ei thil į¹ha neisun chu thlai ra chi dang dang hai a nih a. Ei ram pil, ruotui le siklesa hi thlai chingna dinga Pathien siem a nih a. Hi hausakna hi ei la huoidok tak tak nawh niin an lang a. Tulaia sapthei (passion fruit) le serthlum ei hei thaw į¹an ringot khom hin hausakna a um thei dan ei hmu į¹an a. Tuhin India sorkar chun Industrial Policy for North East India hiel siemin thil į¹ha tak a hung thaw į¹an tah a. Hi thil lei khom hin ei thaw thei ding tam tak thil į¹ha a um a, a chĆ¢ngthei deu le hausa deu hai chun ngaiven a hun hle bok. Ei ram a thlai ching thei le į¹ha hai popo hi tam tawk ei chinga, a herna khawl (factory) hai inbun thei khawpa ei thaw chun ram dang, midang le hausa ieng ang khom hung hai sien mi chimral bik naw ni hai. Entirna dingin Israel khu ram chin le thlaler hmun tamna ram ni sienla khom agriculture tieng an thaw nasat leiin fak le dawnah an intodel a. Khawvela fak le dawn ding thondok rawn a hril an ni tah.
(2) Ei lungril (mindset) ei thlak danglam a į¹ul. Thil thaw ding hrim hrim huphurna nei dam, thawkrimna nei lova hausak tumna dam, depdetna, thabona hai hi tulai khawvel le ram changkang hai a chun a fe thei ta nawh ti hiet a nih. Hi thila hin ei insiemį¹hat phot chun chimralin um naw tawp ei tih.
(3) Tulaia gun cultura tharum thawna leia thuneina le hausakna hai chen nei tumna nun hi ei sukbo a į¹ul. Hienga ei um zing chun thil į¹ha le hmasawnna hung lut ding hin mi kalkahlen mei a tih. Nikhat lai el a Thailand a inthoka thil umdan hung enthlatu hai khan hi thu hi an lungkham hle thu ei lo hriet a.
(4) Politiks le Sorkar a ei palai (MLA, M.P., Officers) hai an fel a į¹ul takzet. Hieng ang boruokin a mi hung chim ding leia, a ram mi hai į¹hatna ding a sorkar dĆ¢n siem (legislation) į¹ul hai chu an lo ngaisak le thaw a mamaw takzet a nih. Chun hnam į¹huoitu (politiks le kohran chenin) hi thil hi ei invoii ei buoipui a į¹ul. India Look East policy, Act East Policy ti hiela an hung thlakta hi hmang į¹angkai dan hotu haiin an mi ngaituopui a į¹ul tak zet. Hmu ding le thaw ding tam tak Act East Policy hin a hung chawi a nih.
(5) Education (Inchƻkna) tieng a poimaw em em el. Ram le hnam changkangna chu a mihriemhai education ah annghat tlat a nih. Tuta ei ngirhmun ei enin beidong chu a um hle niin an lang. School a hminga um, a zirtirtuhai um ngailo etc. hi a la fe pei chun chimral chu ei ni ngei dingin an lang. August 8, 2018; Pune
Look east policy umzie: Hmasawwna chi dang dang hi tuhma deu khan chu khawthlang (west) tieng ram hai ah inį¹anin a uma. Ram hmasawntahai (developed countires) ei ti hlak hai chu Europe le America tienga ram hai an ni deu taka. Chuleichun kawng tinreng - inchĆ»kna (education), ekawnawmik (ecnomics), indasį¹i (industry), social (social), pawlitiks (politics) le thil dang dang ah khawsak tieng ram (Eastern countrues) hai chun an ram hai sukchangkangna ding le thil į¹ha hai hmu le hriet beiseiin khawthlang (west) tieng an ngha hlak. Amiruokchu tulai hin ram hmasawnna le changkangna hi khawsak ram hai ah a hung inį¹an mek a. India ram sak tienga um China, Korea, Japan, Thailand, Malayasia etc. ram a hai hmasawnna (development) tuhin a hung hrat ta em em el a.
India Newspaper inlar le lien tak Times of India January 24, 2007 front page a chun India chun USA chu kum 2050 ah a lekhel ding a nih (India to overtake USA by 2050) tiin a lo insuo a. Hi thu hi America CIA report siem dungzuia thu lak a ni nghe nghe a. Hi Newspaper bok hin China le India ram hai chu Economic supper power an ni į¹an mek thu a hril a. Kum 2003 a inthok khan India ram hmasawnna hi 6% a inthokin 8% in a kaisang a, kumtinin a kaisang pei a. Chun, khawvela khopui inį¹hang hrat zuol 30 lai India khawpui 10 lai an į¹hang phak bok. Tulai khawvel development suitu le thlirtu hai chun khawtlang tienga changkang hai hi khawsak tieng ram haiin an khel vak ding niin an hmu a. Hi thil hi ei ni mit ngei khawma ei lo hmu į¹an tah.
Hi thil um dan hi hrein India sorkar chun kum khatlai deu khan National policy (sorkar policy) thar lien takel an siem a. Chu chu Look East Policy tia ko a nih. Hmasawn peina dingin khawsak tieng ram hai chu a hung dawr a į¹ul ding a ni leiin khawsak (east) tieng a hung ngha į¹an tah a. Chu thil a chun ei ni rawi umna North-East India chu a pawimaw ta em em el a. Tuhmaa ei ram(north-east) hnusawn ram le ram kilkhawr kha hung hrutin economic boom ei ti chu a hung un ngei ding a nih.
Chuleichun India sorkar chun Ministry thar hlok - Development of North East Region (DONER) ti chu tuhin a siem tah a. Cabinet Minister į¹huoina hnuoi ah hi Department hi enkawl a hung nih a. Tuhin ei ni mi ngei khawm a department a thawktu sin pawinaw tak tak chel khom an hung um tah. Chun, India sorkar hin hi policy lei hin lamlien khawm khawsak tieng panin an hung bawl meka. Lawng tienga infepawna khom buoipui mek a nih. Manipur le Mizoram hai fethlenga Burma le Thailand chen fe theina ding lamlien an riruongin an bawl mup mup el. Chun Guwahati airport khom International airport lien tak dingin buotsai mup mup a nih.
Chun tulai hnai el khom khan Thailand ramah North East India rama sumdawngna le Industries hai hung indina sum(capital) hung seng nuom zawngna hang nei a nih a. North East tienga Chief Minster hai khom an hang į¹hang tawl a. Chun, Manipur Chief Minister le ei Minister Pu Phungzathang khom an hang į¹hang nghe nghe a ni kha. Chu zara chun Thailand rama inthok mihausa iemani zat zet chu thil hung en thlithlai dingin Manipur khom an hung sir tah ti ei hriet.
Ei lo inbuotsai a į¹ul: Awle, hi thil lei hin ei ni rawi khawm hi iengtin am ei lo inbuotsai ding ti hi thil pawimaw em em le thil inhmaw (urgent) takel chu a nih. Thilthar boruok lien tak elin a mi hung chim ding a nih a. Ei ram, hnam, economic, social, political chen hung sukdanglam ding thil a nih a. Ei hriet chieng theina dingin - Thailand le Burma ram a inthokin Drug (Heroin etc) hai ei ram fethlenga a hung lut ringot hmanin ei nun le khawsakna a hung sukse thei a ni chun tuta thil hung tlung mek lem hin chu ieng ang lawmin am ei khawsakna a hung suk danglam ding ti hi hril ruol lo a nasa ning a tih.
Hi ang deua Sorkar project pakhat chau-Tipaimukh Dam hmanin ei ram le hnam a hung sawi danglam dinga ringna leiin ei insel mup mup zing a na. Look East policy lem hi chu India chau ni lovin khawvel sorkar dang dang hung inrawlna ding hiel thil a ni lei hin a kakhawk le thil hung phurdok hi nasa tak a ni ding a nih. Chuleichun, Hnam į¹huoitu, Kohran į¹huoitu, Social workers le a dang dang haiin ei lo inring le buotsai tlang khawm a į¹ul takzet niin an lang.
(1) India le a sak tienga ram hai inkar a hin economic invorsĆ¢ngna (economic boom) a hung um ngei ding a nih a. Economic zone ropui tak ah ei chengna hmun khom hi a hung um ding niin an lang. Sum le pai hung tam a ta, Inzinpawna (tourism) le sumdawngna khom nasa takin hung lien a ta. North-East tienga khopui į¹henkhat hai hi hung inį¹hang duok duok a ta. Tuta Bangkok, Hongkong ei ti hai ang deuthawa khopui lien le pawimaw hung ning an tih. Lamlien į¹ha tak tak, Vuongna tam tak le tuipuia inzinna lawng haia chun khawsak tieng awlsam taka fe thei a hung ni ding a na. Inzinna le sumdawngna chu nasa tak hung ning a tih.
(2) Hieng anga kawt a hung inhawng lei hin Kompani lien tak tak - Multi-national Company le Corporate lien hai hung lut ngei ding an na. Mihriem chi tum tum le kalchar chi dang dang haiin a mi hung chim ding a na. Ei ni rawi hi sumdawng thiem le hausa, chuong ang multi-national le corporate lien hai hei el (compete) thei ei um naw ding a na; mithiem ei la tlawm leiin sin į¹ha hai khom ei chang tam thei naw ding a na. A kut sinthaw (manual labour) pawl chu ei chang phak tawk ni chau ding a na. Chukhom chu, ram dang le hnam dang labour hai angin ei takinning in, ei taimak naw chun ei chang naw thei bok.
(3) Economic chau ni lovin social transformation nasa tak a hung um ring a um. Hi thua khawm hin ei lo inbuotsai hle į¹ul a tih. Chuong thil hai chun a mi hung tuom ding a ni leiin, hnam ta dinga thil tium em em - chimral hnam (assimilated culture) ei la ni el thei a nih. Europe rama inthoka America khawmuolpui a zun pemlut haiin Red-Indian hai an zu chimral ang el khum ei um hi tium tak a nih. Amiruokchu į¹hang lak dan ei thiem chun chu pumpel thei ning a tih. America Red-Indian hai chun tienlaia an khawsak dan le kalchar hai maksan le thil thar hai inchĆ»k nuom lovin an uma. Chimralin an um a. Amiruokchu America midum (negro) hai chu mi hai suok, hnuoihnung le sirdea um loni hlak hai sien khawm, zalenna an hei hmu a inthokin an nina le umdan hmasa hai bansanin mingo hai elin nasa takin į¹hang an lĆ¢ka. Tuhin America ram sukmawitu le siem į¹hatu lai hiel an hung į¹hang thei tah. Tuta reservation (tribal ni leia chanvo bik) ei nei hai khom hi ei hmang thiem naw chun ei sietpui lem dan a um a nih.
Lo inbuotsai dan ding: Ei lo inbuotsaina dinga thil tam tak lai a pawimaw zuola ka ngai hai hei tarlang met ka tih.
(1) Ei economic ngirhmun lo siem į¹hat vat vat a į¹ul. Sumdawng thiem hai khawma sumdawng dan changkanglem ngaituo a, į¹hanglĆ¢k a į¹ul hle a. Mipui tamlen fakzongna lonei (agriculture) tieng į¹hanglĆ¢k ei pawimaw takzet. Ei ram ah mineral wealth hi a tam nawh ni ngei a tih. Ei thil į¹ha neisun chu thlai ra chi dang dang hai a nih a. Ei ram pil, ruotui le siklesa hi thlai chingna dinga Pathien siem a nih a. Hi hausakna hi ei la huoidok tak tak nawh niin an lang a. Tulaia sapthei (passion fruit) le serthlum ei hei thaw į¹an ringot khom hin hausakna a um thei dan ei hmu į¹an a. Tuhin India sorkar chun Industrial Policy for North East India hiel siemin thil į¹ha tak a hung thaw į¹an tah a. Hi thil lei khom hin ei thaw thei ding tam tak thil į¹ha a um a, a chĆ¢ngthei deu le hausa deu hai chun ngaiven a hun hle bok. Ei ram a thlai ching thei le į¹ha hai popo hi tam tawk ei chinga, a herna khawl (factory) hai inbun thei khawpa ei thaw chun ram dang, midang le hausa ieng ang khom hung hai sien mi chimral bik naw ni hai. Entirna dingin Israel khu ram chin le thlaler hmun tamna ram ni sienla khom agriculture tieng an thaw nasat leiin fak le dawnah an intodel a. Khawvela fak le dawn ding thondok rawn a hril an ni tah.
(2) Ei lungril (mindset) ei thlak danglam a į¹ul. Thil thaw ding hrim hrim huphurna nei dam, thawkrimna nei lova hausak tumna dam, depdetna, thabona hai hi tulai khawvel le ram changkang hai a chun a fe thei ta nawh ti hiet a nih. Hi thila hin ei insiemį¹hat phot chun chimralin um naw tawp ei tih.
(3) Tulaia gun cultura tharum thawna leia thuneina le hausakna hai chen nei tumna nun hi ei sukbo a į¹ul. Hienga ei um zing chun thil į¹ha le hmasawnna hung lut ding hin mi kalkahlen mei a tih. Nikhat lai el a Thailand a inthoka thil umdan hung enthlatu hai khan hi thu hi an lungkham hle thu ei lo hriet a.
(4) Politiks le Sorkar a ei palai (MLA, M.P., Officers) hai an fel a į¹ul takzet. Hieng ang boruokin a mi hung chim ding leia, a ram mi hai į¹hatna ding a sorkar dĆ¢n siem (legislation) į¹ul hai chu an lo ngaisak le thaw a mamaw takzet a nih. Chun hnam į¹huoitu (politiks le kohran chenin) hi thil hi ei invoii ei buoipui a į¹ul. India Look East policy, Act East Policy ti hiela an hung thlakta hi hmang į¹angkai dan hotu haiin an mi ngaituopui a į¹ul tak zet. Hmu ding le thaw ding tam tak Act East Policy hin a hung chawi a nih.
(5) Education (Inchƻkna) tieng a poimaw em em el. Ram le hnam changkangna chu a mihriemhai education ah annghat tlat a nih. Tuta ei ngirhmun ei enin beidong chu a um hle niin an lang. School a hminga um, a zirtirtuhai um ngailo etc. hi a la fe pei chun chimral chu ei ni ngei dingin an lang. August 8, 2018; Pune