Showing posts with label Hmar Khuo. Show all posts
Showing posts with label Hmar Khuo. Show all posts

Senvawn, Hmarbiel, Manipur

No comments

May 09, 2014

Senvawn khuo hi Churachandpur a’nthawk a 260 km vêl a hla, Mizoram Khawpui a’nthawk a ___ km vel, Mizoram le Manipur inrina kawl a Churachandpur district huom sûnga um ani a, Hmar Biel a chu khuo inhawi pawl tak le mi tamna tak a nih.

Senvawn Khuo


Hi tlangdung a hin keisen an lo tam thei êmêm a, sa dang um hman lovin keisenin an zo pei hlak. Keisen vawng an nih anlo ti hlak. Khuo siem hma khawm khan keisen hming an lam nuom ngainaw leiin SENVAWNG TLANG an ti hlak. Khuo an sât hlim khan SENVAWNG HMUN tuta Hmunte an ti a an um a, Tlâk tieng tlang pilsen vawng alo ni kher bawk leh SENVAWNG tia ko alo ni hlak, Sawrkarin a ziek lut khan SENVON tia alo ziek lut leiin ‘Senvon’ tia ko a hung ni tah a nih. Senvon khuo hih kâwn ân zâr duoi leiin KAWNZAR ti khawma ko ani bawk hlak.

 KHUO SATTU HAI- (1869-1872) Hriltu le ziek á¹­henkhata chuh Leiri hai ti chauin an ziek hlaka, a khuo sâttu hai hming chuh hieng hai hi an nih- Pahum Pulamte, Seilutpa Puruolte le Lalchawn Pudaite hai an nih. 

LALHAI Hi hmunah hin kum 24 lai an um hnung chun sawrkar le inzawm an hung nuom ta a, Lal an hung mamaw ta a chu Lal ding chu an zawng a, kum 1896 khan Ropui Singson chuh Jiri pang Phaileng khuo a mi chuh vai á¹­awng le meitei á¹­awng a thiem leiin Lal dingin an zu á¹­huoia chu tak a’nthawk chun a hung inlal ta a nih. Hieng a hnuoia Lal hai hih ama thla sâwng pei hai an nih. 1. Ropui Singson 2. Kamkholun Singson 3 Chekkang Singson 4 Lunkhopao Singson.

 Kum 1910 khan Pu Sâp Tlangval hungin chanchiná¹­ha a hung hril lût a, hi khuo ânthawk a Hmar hai chu chanchiná¹­ha dawngsâng ei hung ni tah pei a nih. Kohran hmasatak chu Thadou-Kuki Pionner Mission 1910-1919 kha a nih.

Kum 1958 kum a inthawk khan village authority inthlang ani a, chutaka Chairman hmasatak chuh Lunkhopao hi a nih. Thil hlu hai: 1. ZAWLLUNG: Hi lung hi lungphêk ṭhatak, lungthu pathun chunga inṭhut ani a, Sikpui an lâm phâ hlaṭhuoitu/ khuongpu hai ngirna hlak a nih. 2. ZOPUI LUNGDAW INSANG- Chawnlut Saivate in hi lung hi alo daw a nih.

LEKHATHIEM HMASA LE MI INLAR ṬHENKHAT HAI:
1. Dr. Thanglung
2. Pu H. Zasel
3. Dr. Rochunga Pudaite
4. Dr. Lalnghawrlien
5. Pu L Rokung ( EX- MLA)

FAK ZAWNG DAN TLANGPUI: Tlanglo neia fâk zawng chuh an fak zawng dân tlangpui ani a, a khuo hih Aizawl a hnai leiin lo hmasuok hai hi Aizawl tieng dâm an zawr tlangpui hlak.

SCHOOL UMHAI: Sawrkar School- Senvon Govt. High School, J B School ( GOVT AIDED) Private School- PMS

SAWRKAR HMUN PAWIMAW HAI- 1. Primary Health Centre (PHC) 2. Branch Post Office (BPO) 3. Senvon Guest House. Chanchinṭha mansapui bângna ani leiin mi thiem le kawng iengkim a sawrtlâk an suok râwn hle. Hmun inhawi tak el le hmun thawveng takel ani a, a boruok ânhawi a, a tlângpui ânhawi bawk si ṭhal khuo inhawi lai lem chu inzin man a umin ân hawi êmêm a nih.


Source: Senvawn Kawnzâr - Rev. H V SUNGA/Inchuklai Nun

Khaddum, Jaintia Hills, Meghalaya

No comments

April 08, 2014

Meghalaya State sunga Hmarhai Hnam pakhata zieklut an nina thochuon chu Jaintia Hills-a Hmar khuo pakhat KHADDUM hih a nih.

Hi khuo hi a khawhming Hmarhai laia ko hmasak ani dan a chun PAWNGARAM ti a nih. A khawsattu, Pu Pawnga hmingchawi a ko alo ni hlak. A khawhnungah, THATDUNG tiin an thlenga. Thatdung thumal a hung piengdan an taptebultiti na a chun hieng hin an hril hlak, Thatdung khawhlui thlanga chun saktieng hnot zawnga vadung pakhat a luonga, chu vadung a chun ramsa an thathai sa an channa hmun ani leia “sathatna vadung” ti hmingchawia an inbuk el niin an hril hlaka. An hril pei dan chun. a rammi Khasi le Jaintiahai chun THATDUNG tia ko chu an thiemnaw leiin, a khawhnungah THATDUNG aiin KHADDUM tiin an hung ko taa; chu kona chuh sawrkar hriet hung hlaw ta lemin, a rammihai ko sawngin a um ta niin an hril. Hriet hmailo ding chu hi khuo (Khaddum) a hin Pu Pawnga Hmar le a thlahai mi tlawmte umhai lei chauva Hmarhai hih Meghalaya State sunga hin hnam pakhata hriet an ni chau a nih.

Khaddum Leilak


Pahuoisen, parorum, sahrang le khawhrihai chen khawma an ingamlo; ngam neka a hnawt zam lemtu, Pu Pawnga, chu hming chuh a naupanglaia an khuo Buolmuol (N. C. Hills) khawmi haiin an kona, a hming indiktak, Tiengzapsu, nau a nei hnungah a naupa hmingchawia Thathleipa tia an ko, Hmar pahnam sunga Khawbung Pangamte, piengzie a pa vantlang, pa sanei, pa hmai intawl tieng, pa phawk tak el; ama chu a nih, Khaddum khawsattu ‘Pawnga’ an ti chuh.

Hi khuo hi Kum 1948 January 13 khan Pu Pawnga kuomah, U Khlu Sutnga biela Doloiin a ram a pekna lekha ziek ngeiin a peka, sienkhawm, sungkuoa an hluo tak tak hun ruok chu April (Thlatun) ni 29 khan ani chau a nih.

Khaddum khuo hi tuhin in 40 vel um'n kohran pakhata (ICI) inlawi vawng an nih. An khuo hi motor lam a la tlung naw a, iemanichen ke a lawm la ngai a nih. A hnuoia thlalaka leilak pangzat um tak khu thal lai naw chu hraw ngei ngei ngai a nih. An ram hi ram hausatak kumkhata vawikhat chau hlol thlo ngai chi ang kha ala nih. An ram ahin ramsa le nga anla tam em em an fak zawngna tak khawp ani bawk a nih. An khuo bula vadung a ringawt khawm zankhat sungin nga phurkhawp zet an la man thei hiel a nih. Chu naw baka a ram ahin chineilung (limestone) tha chi hi a tam a, nakie chu a bul hnai um cement company hieng Star Cement, Topcem, Adhunik le dangdang hai khawm'n anla hung beisei vat ring a um. Inchukna tieng ruokchu sawrkar sikul Upper Primary chen a um.

 # Ei Columnist Pu Louis L Keivom article "Meghalaya-a Hmarhai- A Document" ti a ziekna ami ramtina mi lakkhawm a ni bakah belsa met a nih.

 Pic Credit: Ezra Lalramsan Darngawn

Tuolpui, NC Hills, Assam

No comments

April 06, 2014

Tuolpui hi tlamgram inhawi em em el Cachar saktieng tlang a um a ni a, Hmar khuo hlui ve pawltak lai a mi niin in 130 vel umna khuo a nih. Haflong a inthawk a km 45 vel a hla a um a ni a, Mahur a’nthawk chun km 20 vel a ni bawk. Haflong a’nthawk a Nagaland le Manipur infepawna lampui a um a ni a, Jinam Biel fepawna lam a hraw a ni bawk. A tlang a’n sang leiin dei khawm a dei hle a, NC Hills a chu hmun deina pawltak ni a hril hlak a nih. Thlasik a chu vur khawm a tla hlak a nih.



Tuolpui khuo sattu chu Thuomhmang Ngulthuom Changsan a ni a, Manipur lai a nih. Chu hnung chun Mizoram lutin, chu hnungah Cachar a’nthawk North Cachar hmun iem mani zat a umhmun hung khuor peiin 1795 a’nthawkin tuta khuo hi tienlaia Tuolpui hming chawiin an um tan a ni a, kum 200 vel chu alo hmu der tah. Changsan Pahnam hai inlalna ani a, vawisun chen hin chu Lal nina chu anla chel zing a nih. Hi Tuolpui hming chawi hin Cachar Tuolpui khawm NC Hills Tulpui le inruol hin khuo satin anlo phuok ve a nih.

Kum 1958 khan Kristien sakhuo zawmtu an hung um tan ve chauh a, Hmar khuo a chu Kristien sakhuo lut nuhnung pawlna tak a nih. Pi-Pu khawsak dan hai le kin le kawng hai khawm hi hmunah hin chu an la lak un hle a, kum upa tieng met hai chu khawvel lai hun tawng le sir phak deu vawng anal nih. Kohran chu tuhin ICI, EFCI, Presbyterian le RPC an um.

School hi Kristienna lut hma a’nthawk ta khan Bengali Medium kum 1939 lai khan LP School tan alo ni a, chu hnunga hi Bengali Medium School hi inphawitir ani nawk a, hun sawttak school bo a um hnungin a bul tan thar nawk a ni a vawisun hin chu Sawrkar LP School pahni , ME School , High School le Convenant English School (Nursery- Class VII) , Standard English School (LP) le Diamond English School (LP) hai a um ve tah. Higher Secondary school sie dingin sawrkar nawr mek a nih.

Tuolpui khuo hi inhma chu nunghak hmeltha tamna a hril hlak ani el khelah lekhathiem suokna khuo a hriet ani hlak. ACS dam, Officer lien dang dang, Engineer, Doctor, British Royal Army, Pastor le mi suongum tak tak hai suokna khuo alo nih.
HSA khawm an hrat hle a, naupang inchuklai hai dam coaching pein, lekhatiem hun hai an siem pek hlak a, sawrkar school hai le khawsung a school hai siemthatna dingin school visit, parents, le managing committee hai fielin inchukna tienga hmalak dan ding dam hriltlang hlak a nih. HSA hin Office le Guest House inhawi tak a nei bawk a nih.

Thilhluihai:
Sikpui Lawmlai lungphun , Tartenu lungphun , Zawllung le tienlai thil hlui tamtak le British hai kut hnung khawm hmu ding a um.

Fak zawng dan:
Lohma a fak zawng a ni deu taka huon le leilet hai khawm thaw a nih. Coffee a tha in a hlawtling thei hle a,Coffee huon a fak zawng le Sap maite (Iskut/Squas) atha hle leiin huon nei an tam bawk. Aithing , hmarcha, fanghma le lo thlai a tha hle a, lohma a fakzawng hi an fak zawngna ani deu tak.

Sawrkar hratna ani naw leiin electric eng ala tlung ve naw a, amiruokchu RGGVY hmangin tukum Christmas hma hin chu electric eng hmu ta ding a nasataka hma lak a nih.


~Source: Inchuklai Nun

Ṭinghmun, Sinlung Hills, Mizoram

No comments

March 30, 2014

Ṭinghmun khuo hi in 150 chuong umna, khuo intodel takel Mizoram hmartieng Sinlung Hills area sûnga um ani a, zo khuo hmun inhawi tak le upa ve tak el an tah. Aizawl a’nthawka Km. 150 vêl a hla ani a, Tuiruong a’nthawk a Km. 8 vêl a hla, Sinlung khawpui Sakawrdai, a’nthawk a Km. 13 vêl a hla niin Assam (Cachar) le Manipur (Churachandpur) le Mizoraminrina lai a um a nih. Centenary vawi hni lai hmang tah khuo hlui ve tak le puitling tak el a nih.

Lalpu (Hmar- Ṭhiek- Vankal) an ti pa’n hi khuo hi kum 1810 in a’n din a, ama hi Tinsuong (Hmarbiel) a’nthawk a hi hmun hi lût a nih. Lal ropui tak el, Pasalá¹­ha le dâwithiem ani a, a ram del hi lien raknaw sienkhawm mi’n anin zâin an á¹­i hlak. Tu chen hin Ṭinghmun kai hi vai hai chun ‘Lalpu Ghat’ tiin anla ko a nih. A huoisen zie le ropui zie hi ziekmi le Mizo Historian Pu K Zawla chun a lekhabu “Rin aia mak” ti lekhabuah alo ziek ve a nih. Nau anga a en Pu Rova kuoma Pu Lalpu hin Silai pakhat mi pe la Sakawrdai ram hi awp raw tiin a ram alo pêk ve a nih. Ṭinghmun Lal hunhungtak chu Pu Lalá¹­enga (Churachandpur a inpêm a boral tah) a nih.



Ṭinghmun ti khuo hming hung suokna san chu Ṭing (Thingkungte/ Hlohna lien raklo) a hna chu râwng (colour) a hmang hlak ani a, hi hna a’nthawk hin tienlai chu pat râwng anlo thlâk hlak. Chu Ṭing chu Ṭinghmun ramah hin atam hle a, hmundangah hmu ding a um raknaw a chuleia a hmun hming khawm hi “Ṭinghmun” ti a ko a hung nih ta pei a nih. A ram hi alo hausa hle a, Bu le Bêl anlo thlasam ngainaw a, sumdâwngnaah khawm Cachar hai le loin hnai hle anna, “Hmarphei Bu-pang’ an lo ti hiel a ram hausa a nih. Ṭinghmun khuo khawm hi khuo dang hai ang bawkin vawi tamtak loin sawn kuol ve an nih. Mizoram buoi (MNF hunlai) laia nasataka tuortu le HPC movement vânglaia tuortu le á¹­hahnemngai pâwl tak khuo an nih bawk a nih.

Kum 1914-15 khan Christian sakhuo a lût ṭan a, kum 1919 in Mission school an indin ṭan a, kum 1952 khan sawrkarin hi school hi Govt. Primary Schoolin a namnghet a nih. Kum 1965 khan Middle School private in indin ṭan a hung ni nâwk a, kum 1978 in sawrkar hrietpui a hung ni pei a nih. Chun kum 1963 khan High School indin alo nih a, amiruokchu ram buoi leiin sunzawm theiloin hun iemani chen chu a um ve. Mizoram khawvêl a mi inlâr hmelṭha, hlasakthiem, huoisen, inkhêlthiem le politician mi iemanizât hai suokna khuo ani ve a nih.

Ṭingdil hi Mizoram a dîl lientak tia hriet lâr ve a nih. Khawtlâng ta dinga sin nasataka thaw beiseinain kum 2000 lai khan Ṭinghmun Allied Farming Co- Operative Society Ltd. (TAFCOS) indin ani a, kum 2006 a’nthawk khan project lientak dîl project hi á¹­an a nih. Hi dîl hi sawrkar á¹­hangpuina zâr hai zo tung peiin suk puitling a hung nih a, tuhin hi dîlah hin nga 200000 (Nuoi hni) chuong lâi vâi hlak ani a, khuosûng hin nasatakin an á¹­angkaipui a member pakhat pei a hin share an nei ve a, kumtin zawr ani ph^t an share dungzuiin an insem hlak a nih. Hieng lai hmun hi ân hawi êmêm a, pinic spot á¹­hatak le tourist (khuolzinmi) hai ta dinga hmun inhawi êmêm le boruok inhawi le zalên takel a nih. Hi dîl kamah hi waiting sheet am ani TAFCOS managing committee hai hrietpuina in bâwl thei zingin an siem bawk a nih.

Courtesy: Inchuklai Nun

Muolvaiphei, Churachandpur, Manipur

No comments

March 04, 2014

March 1 3, 1993 kumin Muolvaiphei khuo hi Pu Lallienkhum Darngawn in a hluo tan a, a hluo hmasatuhai chu (l) Lallienkhum Damgawn, Lall, (2) Ralzika Khiangte (Lallienkhum tarpu), (3) Mrs Lalthuami (Pastor K.S. Luoianuhmei) le (a) Thonggin an nih.

A khu innghatna : Muolvaiphei khuo innghatna chu Churachandpur police Station-a inthawka suotieng Sugnu Road hraw a 2 Km vela hla a tlang dung um hi a nih. Sugnu Road ei hrawa, Tuithapui vadung ei kai a tlangdung, Hmartieng inthawka Simtieng zawnga inzam hi 2Km. Hi tlang hmar tawpa tlang um hi Lientlang leh an mat nawna dingin phaizawl chite in a the a. Simtieng a tlang bawk chun Tuithapui vadung a sut bawk.
Khuo hluo a ni kum hin Hmar tienga tlang sip inhawi natak hmunah an innghat phawta, I 935 in suotieng tlang pangah an hung nawk pei a. Mi an hung pung pei leiin suotieng tlang pang Ie phaizawlah an hung indar pei a. Tuhin a tlang dung chen zetin an hung hluo sip ti thei a ni tah.



A khuo hi tuithapui vadung in Simsak tieng a inthawkin Thlang tieng le Hmar tieng an huol khuma Hmar tieng a luong peia, Moirang phai a lut thla peiin Tuibanpui (Lokta) dil ah a luong lut a nih. Tuithapui phai Hmar tieng, Thlang tieng le simtieng a inthawkin Thlang tieng le simtieng le churachandpur phai a khuohai thlirna remchang em em chu Muolvaiphei khuo in a del tlang a nih. Tlang insang lo le inhawitak a nih.

A khaw hming : Muolvaiphei khuo innghatna tlang hi Hmar tienga inthawka Simtieng a phei zawnga inzam a ni leiin Muolvaiphei tiin an Io phuok a nih
Khawsung Rorelna: Muolvaiphei khaw sattu le indintu Lallienkhum hi I 93 3 a inthawkin an lala January 31, 1997 khan inlalna chu a naupa, Upa Lalzarlien Damgawn kutah an hlan. Lienkhum lal kum sung hi kum 43 le thla 10 a nih. Khuo a hluoa inthawkin khawnbawr fel taktak neiin khawsung an lo uop lumna zarin mipuihaiin muongtakin khuo an lo hluo pei thei a nih.
Muolvaiphei Khuo In le mihriem pung dan: In 341 um in mihriem 2046 an um a nih (2004)

Kohran Tieng:
1 93 3 a khuo an hluo kumin biekin an la nei theinaw leiin inah an inkhawm hlaka. 1935 in biekin an hung nei ta leiin Pathien biekna biekin ngei ah an nei thei tah. Kohran in I I neiin mi 54 an hung nih. Kohran chu Upa Hrangthatsiek thuoina hnuoiah tluong takin an fe pei a. Hi hun lai hin NEIG Mission hnuoia um an nih. Kohran thuoitu hmasatakhai chu Upa Thatsiek, Upa Sunga, Lienkhum, Thangchieu, Thuoma le Luoia an nih.

1939 in Independent Kohranah an luta, kohran khawm in 23 neiin member khawm 128 an hung ni tah.1994 a lndopui pahnina leiin in 11 ralzamin an suok leiin in 12 chau an um a,1945 in ralzamhai an hung kir nawk leiin in 23 an hung ni nawk tah. 

1946 in NEIG Mission ah an lut nawka kohran 31 an hung ni tah a, member khawm mi 166 an ni phak tah. 1942 in Upa Hrangthatsiek in a thisan leiin Upa Sunga'n kohran a keithuoia hma an sawn pei. 1953 in kohran pakhata la um hlak chu kohran pahnia inthe in Tuithaphai Presbytery a hung ngir tan a. 1960 in NEIG Mission a inthawk suokin lndependent Church of tndia ah an lut. 1967 in Evangelical Free Church of lndia chu indin in a hung um leiin kohran pathum a hung um a. Chuong angin RPC kohran le kohran dang hieng AG Kohran, EAC Kohran le Wesleyan kohran hai khawm an hung pei leiin kohran biekin 7 a hung tling tah a. Kohran 7 hai chu:
1. Independent Church of India
2. Presbyterian Church of lndia
3. Evangelical Free Church oflndia
4. Reformed PresbYterian Church
5. Evangelical AssemblY Chwch
6. Assemblies of God Church
7. Wesleyan Methodist Church

Inchukna tieng:
Inchukna tieng a hma lak tana chu 1939 kuma lndependent kohran hnuoia LP School nei tanna kha a nih. Thangtlai inchuktirtu hungni in naupang haiin mani khuo ngei ah Sikul an kai tan ta a nih. Thangttai dawta Ngura le F. Ropianga inchuktirtu in an hung thawk nawk a. 1953 a Presbyterian kohran a hung ngir khan LP School an hung nei ve leiin khawsungah LP School pahni a hung ngir tah a nih. An hotu/ teacher hmasatak chu Zatanga a nih. Khanga kohan pahni a hung um khan Zatang chu Presbyterian kohran tieng a a umtak leiin 1954 in J. Sangkung a hung uma 1956 in Headmaster dingin Thangliensung a hung um nawk a. Naupang khawm an hung pung pei a, school hai khawmin hma ansawn hle nih.

1985 kumin Rev. C. John Executive Director, New Life Ministries chun Mount Carmel School hung indinin Class VIII chen inchuk theina a hung um a 1990 in High School puitling niin HSLC exam theina a hung nei pei a. Hi School lei hin khawsungin inchukna tieng nasatakin hma a sawn a Fahra enkawlna a um bawk a, harsa zuolhai fee in awltir dam an hung ni pei leiin khawsung mi le a sevela mihaiin inchukna tieng hma an hung sawn pei anih, Khawsung mi khawma hmu theiin inchukna tieng an hung inthang nasa em em. Rev. C.V John hi Muolvaiphei khaw mihai ta dingin inchukna tienga sansuoktu ani bawk a, chawimawi le inpak tlak a nih. Ama hi a khaw mihai ta dingin inchukna tienga khawm 'PA' ti hiel thei a nih. Tuchena thiemna tienga Muolvaiphei ngirhmun chu hieng ang hi anih.
1. MA : 12
2. BA,B.Sc graduate : 75
3. HSLC Matric : 248
4. BT: 7
5. BE :1
6. B. Th :7
7. B.D. :5 
8. Ph. D : 2
9. M.Div : 2
10. BEd : 1

[Muolvaiphi Diamond Jubilee (1933-2003) Souvenir 2004 a mi ei ditna lai lai hung laksawng el a ni a, an diknaw naw khawm um nuol tang a tih]
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate