Ṭinghmun, Sinlung Hills, Mizoram

March 30, 2014

/ Published by Simon L Infimate
Ṭinghmun khuo hi in 150 chuong umna, khuo intodel takel Mizoram hmartieng Sinlung Hills area sûnga um ani a, zo khuo hmun inhawi tak le upa ve tak el an tah. Aizawl a’nthawka Km. 150 vêl a hla ani a, Tuiruong a’nthawk a Km. 8 vêl a hla, Sinlung khawpui Sakawrdai, a’nthawk a Km. 13 vêl a hla niin Assam (Cachar) le Manipur (Churachandpur) le Mizoraminrina lai a um a nih. Centenary vawi hni lai hmang tah khuo hlui ve tak le puitling tak el a nih.

Lalpu (Hmar- Ṭhiek- Vankal) an ti pa’n hi khuo hi kum 1810 in a’n din a, ama hi Tinsuong (Hmarbiel) a’nthawk a hi hmun hi lût a nih. Lal ropui tak el, Pasalṭha le dâwithiem ani a, a ram del hi lien raknaw sienkhawm mi’n anin zâin an ṭi hlak. Tu chen hin Ṭinghmun kai hi vai hai chun ‘Lalpu Ghat’ tiin anla ko a nih. A huoisen zie le ropui zie hi ziekmi le Mizo Historian Pu K Zawla chun a lekhabu “Rin aia mak” ti lekhabuah alo ziek ve a nih. Nau anga a en Pu Rova kuoma Pu Lalpu hin Silai pakhat mi pe la Sakawrdai ram hi awp raw tiin a ram alo pêk ve a nih. Ṭinghmun Lal hunhungtak chu Pu Lalṭenga (Churachandpur a inpêm a boral tah) a nih.



Ṭinghmun ti khuo hming hung suokna san chu Ṭing (Thingkungte/ Hlohna lien raklo) a hna chu râwng (colour) a hmang hlak ani a, hi hna a’nthawk hin tienlai chu pat râwng anlo thlâk hlak. Chu Ṭing chu Ṭinghmun ramah hin atam hle a, hmundangah hmu ding a um raknaw a chuleia a hmun hming khawm hi “Ṭinghmun” ti a ko a hung nih ta pei a nih. A ram hi alo hausa hle a, Bu le Bêl anlo thlasam ngainaw a, sumdâwngnaah khawm Cachar hai le loin hnai hle anna, “Hmarphei Bu-pang’ an lo ti hiel a ram hausa a nih. Ṭinghmun khuo khawm hi khuo dang hai ang bawkin vawi tamtak loin sawn kuol ve an nih. Mizoram buoi (MNF hunlai) laia nasataka tuortu le HPC movement vânglaia tuortu le ṭhahnemngai pâwl tak khuo an nih bawk a nih.

Kum 1914-15 khan Christian sakhuo a lût ṭan a, kum 1919 in Mission school an indin ṭan a, kum 1952 khan sawrkarin hi school hi Govt. Primary Schoolin a namnghet a nih. Kum 1965 khan Middle School private in indin ṭan a hung ni nâwk a, kum 1978 in sawrkar hrietpui a hung ni pei a nih. Chun kum 1963 khan High School indin alo nih a, amiruokchu ram buoi leiin sunzawm theiloin hun iemani chen chu a um ve. Mizoram khawvêl a mi inlâr hmelṭha, hlasakthiem, huoisen, inkhêlthiem le politician mi iemanizât hai suokna khuo ani ve a nih.

Ṭingdil hi Mizoram a dîl lientak tia hriet lâr ve a nih. Khawtlâng ta dinga sin nasataka thaw beiseinain kum 2000 lai khan Ṭinghmun Allied Farming Co- Operative Society Ltd. (TAFCOS) indin ani a, kum 2006 a’nthawk khan project lientak dîl project hi ṭan a nih. Hi dîl hi sawrkar ṭhangpuina zâr hai zo tung peiin suk puitling a hung nih a, tuhin hi dîlah hin nga 200000 (Nuoi hni) chuong lâi vâi hlak ani a, khuosûng hin nasatakin an ṭangkaipui a member pakhat pei a hin share an nei ve a, kumtin zawr ani ph^t an share dungzuiin an insem hlak a nih. Hieng lai hmun hi ân hawi êmêm a, pinic spot ṭhatak le tourist (khuolzinmi) hai ta dinga hmun inhawi êmêm le boruok inhawi le zalên takel a nih. Hi dîl kamah hi waiting sheet am ani TAFCOS managing committee hai hrietpuina in bâwl thei zingin an siem bawk a nih.

Courtesy: Inchuklai Nun
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate