THLARAU THIENGHLIM PEK EI NIH

~ Darsanglien Khawbung

“Penticost” ti hi a tawi zawngin hei hril el inla Greek tawng (Penticost) a inthawka laksuok ni in , 50-na ti na a nih. Judahai kut pawimaw tak “Chawlkar Kut” ti a ni bawk. Chubaka, Pathien malsawmna bu le bal tharhai lawmna ni ah an hmang hlak bawk leiin “Pawl Kut” an ti bawk. Thuthlunghlui hun anthawkin “Fekanruoi The” tawma Sabath ni hmasatak anthawka tiemin ni 50-naah hi Kut hi lawm hlak ani bawk. Hi ni hi Lal Isu thawnawkna ni anthawka sutin (tiemin) sawmngana chie ah a tlung ve bawk a nih.

Ieng po khawn nisien ei hril nuom tak chu, Ei ni tulai Kristien hai chun Isu Vana alawn nia inthawka Ni 10 hnunga Thuoihruoi hai Jerusalem pindan chunghnunga an umkhawm laia thlarau thienghlim ri thlipui anga a hung tum ni champha ti hih ei mitthla ah anlang hmasatak hlak ring a um. Chuleiin, hi ni hih ieng ang chie in am ei ta dingin a hlu a, ti hi a nih.

“Penticost Ni” hi vawitamtak ei lo hmang ta hlaka, ieng am ei ni ah hlawkna a um a, ti hei in ngaituo vang vang inla, a hlawkna chu hril ding hre tam naw vieu ei tih. Nisienlakhawm, Isu’n Johan bung 14:27-na a a hril angin, “Thlamuongna ka mak pek cheu hi, keima thlamuongna ka pek cheuva; khawvelin a pek ang cheuvin ka pek naw cheu hi. In lungril lunginzing naw raw se, ti khawm ti naw raw se”, ti in a a hung nawk ding thu hai chen a thuoihruoihai an cha diem a nih. Chu thlamuongtu thlarau neitu le changtu hai ei ni ve hi ei hlawk/vangnei em em na pakhat chu a nih. Khawvela hin beidawng chang um lo thei lo a ni a, ei ni ringtu kristien hai ei vangnei nawk em em na chu, in nghatna thlak; ringthlak, ei lungngai mangang lai khawma thangpuitu vartu hnaizing, Lal Isu’n Thlarau Thienghlim ami mak pek hi a nih. Ei mangang, phurik riktak ei phur lai khawma, ei hang tawngtaia Thlarau Thienghlim in Pa kuomah ei mangang khekri chu a hang intlun a, hadamna chawp-le-chilin ei hang dawng nghal thei a nih.

Ringnawtuhai ruok chun, ei ni anga in nghatna thlak, thlamuong theitu hi an nei naw a, siemfawm milimhai hmabula an kun vel ta mei mei a. Mani siemfawm chunga khawm thu nei a neka, an bawkkhup lem el hi chu, ei vangnei bik zie suklangtu ropui taka ngai lem hlau ding a nih. Nisienlakhawm, hieng anga khawvela hausakna le nuom nuom a khawsa thei ni a ei ngai hai khawm hin, lungril ruk taka thlaphangna, nun beidawngna an nei tho tho a, atawpa thlamuongtu tak tak zawngin an invel ruoi hlak a nih.

Chuleiin, unau vawisun ni hin ei vangnei bik zie in hrie a, Pathien Thlarau thienghlim chengna thlaka nun hmanga ei um hi nuom a um tak zet. Amiruokchu, thil Pakhat ei hriet dinga nuom um chu, Pathien Thlarau thienghlim hi ei tawngtai hunna hai le, a hming ei sam nasat ang hin ei ni ah hin Lalna/hmun ei in changtir ngam tak tak naw hi in ngaituo chu ei ngai a nih. Lalpa I nuom ang angin mi hmang rawh ei ti de a chu, muolpho thei ding awma ei inlang chun ei ni a Thlarau sin thaw ding hi ei hup ral hlak an naw maw. Thlarau ei ni a cheng dingin ei tawngtaina ah hai chu ei sam mawl mawl a, a chengna tak tak dinga hung a tum hunah, ei lo hnawl nawk hlak ni in ei in hriet am le? Hei in ngaituo tam. Tuta ei I hril zing Thlarau hi Khawvel tawp chenna ei kuoma um ding le van min tluntu ding chu a ni ta si a. Chuleiin, unau ei suknuor hi inlau a um i ti ve naw mani, Thlarau in ei ni a thaw ding le a mi phut hai chu tuhin ei thaw pei naw chun Zawlnei Isai 63:10 an ziek angin, “ Nisienlakhawm, an hel a, a Thlarau Thienghlim chu an suklungngai a; Chuleiin, anni dotua um dinga sukkirin a um a, Ama ngei chun anni chu a do ta a”, ti hun hi tlung pal inlau a um. Chullein Sam Ziektu’n, “I kuoma inthawk hin mi peihawn naw la, I Thlarau Thienghlim hi mi la pek naw rawh”, a ti ang hin ei ni a inthawka lak hmanga a um naw na dingin a ti dan anga uma nun hmang hi ei ni Ringtuhai chu ei thaw ding makmaw an naw maw.

Anleh, vawisun ni hin, Tirkohai i dawng ang le chang ang Thlarau Thienghlim dawngtu ni ve si. Lungril hmunkhat put intak ei ti dan hai hi te. Kohran sungah, sungkuoah, khawtlangah le hmun dang dang a hin Thlarau hmunkhat, in ang changa in ngai hai hin, ei Thlarau chang hi a lo in ang naw tawl el am a nih. Tirkohai ruok kha chu, “Lungril hmunkhat putin”, an um ti T.T.2:1-ah ei hmu a. An thil neihai khawm an intawm tlang diel diel a. Chun, tawng danghai in an tawnga, mi natna ding hril lovin damna ding an khekpui a, ei ni ve thung chu, mi nak khei zawng taka hei biek le ti hi inhawi ei ti zawng tak a ni lawi si.A thu chun ei hriet a, sungtienga inthawka suok ni lovin, puotieng tawngbau le inbiekna ah thlum taka in be in, ei thil neihai inthik tawni’n, ei lungril hai khawm ei in hlat hle, ti hih an dik vieu ei ti am leh?

I PATHIEN TUOK DINGIN INPEI TAM?

~Darsanglien Khawbung

“Tulai thil umzie in hriet lei le, inhai ta dingin innaa inthawk thanghar a hun ta takzet ti in hriet leiin chu chu ka hril a nih; tuhin chu ei awi phut lai nek khan chu ei sandamna chu a hnai lem ta sih a”. (Rom 13:11)

Tum damsawng ding ti’n ban phar ding ni inla vawisun ni hin, tukhawma sum tamtak hlaw ding khawma phar naw tawp ei ta. Chu chun a sukchieng em em el chu, nikhat chu ei la thi ngei ding a ni ti a nih. Chuongsa khawm chun iengleia vawisun ni chena, damsung ropuina tehlemhai hnawta, siemtu hrefu nuom lova ei nun ei la hmang am ana; ti hi mani in chieng takin a dawnna chu ei nei thei ngei ring a um. Anleh, chuong sa sa chun iengleia, Lalrama inhmang neka; mani nuomthu a, ei la khawsa am ana? ti hi indawnna mawltak khawm nisien hei dawn tum ta inla, ei dawnna chu, Vanramkai ei nuomnaw lei ning a ti, Ni chuong lo. Ei ni ah suol setan’in hratna changa hmun a la hluo lien lem lei a ni a. Chutaka inthawk iengtin am suok thei ei ta? Thiltha tieng ngaituo a, suol tieng nghatsan a, Samdamtu Sandamna indiktak kei a hin ka kawl reng am ti mani infie a, Thlarau indiktak ei nia inpiengtir hi a nih. Chun Thlarau ra hieng; Hmangaina dam, Zaidawtheina dam, Thuhnuoirawlna dam, Inremna dam le a dang dang hai hin hung zui ngei ngei bawk a tih. Chuleiin, unau; hi hi hre rawh, “Chuongchun, ei rengin Pathien kuomah mani chanchin ei hril seng ding a nih”. (Rom 14:12) Nang le kei hin iem hril ve tang ei ta ? Facebook nasatakin kan hnela, WhatsApp khawm inhniktak ka nih. Group hai siemin inkhawm thulin chanchin indik le indik naw ka tiem inpawl nuk a, Video(s) le Pictures en ngam umlo rak khawp khawp hai khawm a bang nawh ei ti ngam ding am leh!!

Ei tulai khawvel inhlumlet dan en hin, hun hin tawp tieng a pan pei ti chu ei ti ti thukhawchang a hai khawm ei hril indawt zut thei ni naw am a nih. Chu thil hrezing si a, mani muonga ei um hin, suol sinthaw a nih ti ieng leia ei hriet naw am a na, suolin ei lungrila ei hrietzing, ei sam kurduup khawma, a mila thup pek lei a ni, chuleiin har a hun ta tak zet. Khawvel sawrkarin tiengding/thangkawppui ding zawngin foreign policy vartakin an induonga, ram thilthawthei deu hai chun thilthawtheideu danghai ruoltha in an siem pei a, Russia le China khawmma ahmaneka inzawmna ngielnghet lem nei tumin tulai hin nasatakin hma an lak mek ti ei hriet bawk. USA, UK le France hai hlak chu intan tham zing, a tul hunna inthangpui inpei sa at in an um zing tihai chu ei nitin chanchin hriet le hmu a ni a. Middle East ramhai Syria, Iraq, Iran le Israel hlak chu a ni telin buoina tharin an khum belsa pei a, indonain zie tieng pan nekin zuoltieng a pan sau sau a. Thina in sungtin a tuomvela, tapna In in sungtin anchang zo ta. Hla siemtun , “Hmangaina a hungdei zo ta a, buoina le lungngaina’n a sip”, ti chu chieng takin atakin ei hmu in ei tawng pei chu a ni ta zing a.

Rambung inhel tak North le South Korea khawm table awttlangin an inbiek thei ta a, USA le khawm Historical meeting ti hiel khawpin inbiekna nei hmabakin an um a, a Nuclear ralthuomhai khawm suktlawm a rem ti thu hai khawm ziekdumah chu ei hmu in ei hriet a, inremna khawm a hung umpei ei ring a. Nisienlakhawm, tuta rambung thenkhathai hi Israel ngai theinaw em em rambung an ni tawl a, lungrila inremna tehlem siema, insekkhawl an tum nawh tum ti thei, khawvel sawrkar hi a ruk takin an in er seng a ni ti khawm hi hriet ding a nih. Nisienlakhawm, ringtuhai in ei hriet ding chu, khawvelin inremna zawnga hma an lak nasat lai tak hi a ti umlai tak a nih ti hi a nih. “Muonga anruot angin Lalpa chu a thutiem kawnga chun amuong si naw a”, ti ziek a ni si a.

Israel chu USA mitnauleng a ni a, an khawpui khawm “Jerusalem” ding a ni ta thu puong pek an ni tah. Bible in a hrilhai chu a bat a batin a hung indik tung ta peia, hun hin tawm tieng a hnai ta hle ti Israel hai chanchin a inthawk khawma ei hmu pei tah. Marka 13:28-29-a chun, “Chuongchun, theichang kunga hin hi tekhithu chu inchuk ro; a kau a hung indawn a, a hna a hung inder chun nipui a ni ding a ni tah ti in hriet hlak. Chuong ang bawkin nangni khawmin, chuong chu a hung tlung in hmu pha chun ama chu a hung hnai tah a, kawtkhar bul ngeiah a um tah ti hre ro”. Ti ei hmu a, Israel hai le theichang kung hi tekhi ani si chun, ei hriet chieng hle ring a um tah.

Chuleiin, vawisun nia ei umdan a hin Pathien a lung a awi tawk ding am ti hi mani seng insut inla nuom a um tak zet, ei ni ah inringhlelna dam, inringtawk naw na dam ala um ani chun, tuhi huntha nilawm um ah ngai a, hun tawite ei la nei lai hin insiem thar ei tiu, “Fielhai chu tamtak an na, thlang hai ruok chu tlawmte an nih”, ti Lal Isu’n a hril lai a,tlawmte thlanghai laia thang ngei dingin ei in ditsak tak zet a ni. Hei in ngaituo tam unau I PATHIEN TUOK DINGIN INPEI TAM?

KEI LE KA SANGPA, MIZIE IN ANG NA NEI LO, KRISTA A UNAU!

~ Darsanglien Khawbung

Mi ropui tak tak hai chanchin ziek ding ni inla chu ziek seng lo khawm um ding bah. A thupui le inmil khawma thu ziek thiem hlei lo kei hih, hei in bur nawk phawt ka tih.

Mi ropui le ngaisang um, mi tam tak in an pathien biek naw chau Pu Modi in, India ram pawisa thupruk,fakruk le pawisa lem do dinga Thlaphal 8 zanlai 8:00 pm-a, cheng 500 le 1000 notes hai chu dan anga hmangthei ni ta naw ni ti a a hung puong dum dum mipui a vaibelsie tam takin mak le phawklet (jitter) taka an an lo tlir lai le…..

Kum 2010 Thlahmur thla a ka “sangpa” Joseph Lienhmingthang Nungate bula veng tieng fe ta lo a, Aizawl-a sin zawng ve el ta dinga thurawn ka pek lai a, thu thlukna intak tak siem dinga, a sin, nau le te le nuhmei hai mâksanna pasal taka ramleng dinga hei inthawk suok el chu ti a an ngaituo lai le thangsuo lova in inlawi pal saw-khawk inzak um dingzie, nuhmei le nauhai bula patling kutruoka inlawi ding rinum dan ding, Pu Modi in hnuk-ul(emotional) ṭeu puma a khingpui hai in an bei hrawn luoi luoi lai a, “If after December 30th, if there is any shortcoming on my part, if there is any mistake on my part, if any wrong intention is found, I am willing to face any punishment anywhere. I am ready to bear any punishment that the country gives me”. A ti ang el a, zan thlavar hnuoi a lung riem i thlak le nauhai ngai chu thuhran, a thai mawl mithla zing puma a thu thlukna a lungril pheka inziek tah hrezing puma,a Ṭap rie rut rut rie hriet kha a hun lai in nuizat in inlang sienlakhawm khuorei a hin a lo na awm de aw…. Ti ka ngaituo ve phak chau hi mak le inzak um kan ti ngawt el.

Donald J Trump, America President vote zawnglai a, “ America hi ram ropui taka siem nawk ding” ti thupuia hmanga hnena a chang dan ropui an ti zie le ka sangpa’n "surgical decission" a siem ra thlum tak a fak hun inlang kum hi kum in ang rau rau a chu, America president tling thar pa tling lawmtuhai nek deiin ka lawmna hi a nasa lem dei.

Central Board of School Education in pawlsawm board exam, 2017-18-a um nawk ding an ti nasan chuh, Continuous and Comprehensive Evaluation(CCE) in naupang fail thei lo ang hiela an suo le thiemna tak tak a ra suok naw lei a ni ti chieng fakin hrie naw inla khawm, iemani chu a um a ni ti thingtlangpa ngaidan inrumrut put zing sa in, a ṭha nawh, hei ti ve inla chu mi var fe fe inti hai in mi mawl mi ti hrim hrim an tih ti Pathien a um ngei a ni ti a chieng ang hin chieng naw ni. Tak taka ka sangpa hi chu CCE exam anga a sawrkar sin zawngna hi buk ding chu lo ni tak luo in, zirtirtu a filtu internal marks petu ding lo um ni haisien chu kha hma hma khan sin ṭhatak hmu ta in, America President hin a lawmna kum hi inṭawmpui naw tawp a ti ka ti ngam hmak.

Naupang te el kan nilai, kum 1994 anthawkin nunghak a dit leiin kan inpawl ṭan a, tuchen hin lungril le ngaidan in ang lo e ti lo chun, kan lan khik inkhal naw hrim hrim.

Dik tak chun, Ka sangpa le hin in angna chite khawm kan nei naw ti lang, Mihriem kan ni le thil ṭha naw thaw tieng panga chun inthuruol em em kan ni ti naw chu in angna kan nei tlawm hle. Ka sangpa hi chu extreme taka thil thaw hlak, silai khawm a puoksa a pai ti ang mi, kei ruok chu nunnêm taka thaw hlak,silai khawm a puok inlauva a kuo hruk hram hram mi ka nih. Chun, ka sangpa le kan in ang nawk naw na pakhat chu, inti luck deu ngaizawng khawm hau in ti, kei inti luck lo, amiruokchu ama nekin ngaizawng ka hau lem dei! Anachu kan suong nawh, D.L. Moody’n “Khawvelin mi hlawtlinghai a chawimawi hlak, tu khawma ngaizawng hau anla chawimawi ngai nawh, Ngaizawng hau chu hlawkna tak tak um si lova hun,pawisa le tha le zung seng thlawn na el a nih”. A ti thlat!
Kum 2010 thlasik lai in ṭum khat chu Aizawl khawpui a, khawlai lengin zana kan invak a, inlawina ding bahara kan nei ta naw leiin vai truck hnunga kan kawp a, a mi hmuhai chun “an pa rep rep ie” an mi ti chu lawm in pa kan in ti hle.

Ṭumkhat khawm ka nunghak lengna in-nah ka lo in innghila , a ruolhai ina ama leng chun mi hung hraw hran lovin in a min lawisan a, zing 2:30 am a in a tlung chun, kei ka lan lawi sie naw lungril in hang min an mi that ngei an tah ti a ring leiin chemte chawi in Aizawl khawpuia zing 3:30 am in a mi hung zawnga kan inhmu meu chun khuo a var der tah.

Suna in nghaktu in thla iema ni zat teacher-a anhlaw el na ding kan la hmu hma’n, kan hmanga, kan inkawl thlo fai hran pa a ngai nawh, lambak le ansate hai chu a nam hin a nam vawnga, hme chie hlak chu a hriet rawn, thingkawlkai hna hai chen hin “alu le sungin an hnik” ti in, a mi pet nam pui vawng hnung in, kan panthlanga Lamkhuong buk ṭhadeu chu a hei tlir vung vunga“hme hlak nisien aw…..” ti in a zer a far naw chau a nih.

Harsa ka ti em em chu, a Guwahati umlai ka zun zin a, zalhmun a mi rempui a, inti changkang deuva lukham hi te ti a kan dawn chun,“lukham ka nei nawh, I nuom le itawng kham rawh”, a mi ti kha chu ami hmusit deu a mani aw ka ti.

Ka sangpa hin var hi a mi em em a, asanchuh, “ruol hi pawl thei naw khawm nei lo che, kawi deu deu khawm hi I pawl tluon vawng thei a” ami ti a. Anachu, kei in a ma var ka ti nawk em em lem nasanchuh, ṭumkhat,kan ti ti na a, zu dam hi ei dawnna, thilṭha naw tak a nih, hieng ang hi thaw ta lo ding a ni ka ti a, chu ṭum chun ka sang pan “ ei la hril ngam chin hi chu a ṭha chin a ni a, a neka ṭha naw chu ei hril ngam naw chin hi a nih” a ti chu, indik tak a nih.

Kum 2002 kum in nunghak a mi thlem puia, zan 12:00 chen an inkhawm ṭin nghakin kan um a, chu zan chun ruo a sur a, sienkhawm pasal thaw ta laklaw tiin kan do vawnga, kan nunghaknu inkhawm ṭin chu muk deu a zui kan tum lai, tlangval pakhatin an in chen a hung inthla chu, a lungawi thei ta lo, ru do le chance hmu ta bawk lo, vuk a tum el tah, tu nunghak leng e um lovin kan in thlem nan hun kan hmang zo vawng. “Nangkhawm I biek nawk chun ṭhanaw ni” tin ami warning pawp a, ka biek ngam bik ta naw a, kan hlawsam.

Kan ruolpa JHC Infimate, tadingin (Pawlsawmpahni kan inchuklai)ṭum khat chu nunghak kan thlem nawk a, a nunghaknu’n a ditnaw thu a hril chu kan thang a tlawm khawp el a, kan ruolpa hriet naw kar vawikhat chu, nunghaknu kuoma, kan ruolpa ku kha sipai a tlinga, tulai chu Imphal-a training an nei kan ti peka, a beng a ver hle ning a tih, kan ruolpa chanchin chu a ngaiven ta khawp ela, atawpa chun kan hlemthluk der el ta! Kan ruolpa kan hei hril ta a le…… “sipai tling hma a midit khawm nilo, tuta sipai a tling inti leia mi dit chau chu, ka ti zawng an nawh” a mi ti pek tah, amanu ei try zo le kan ruolpa try nawk a ngai……kan buoi chem chem a nih.

A Office kai karkhatna ah, an hotuhaiin Delhi tlanga’n thawkin zantieng ṭin tawmin an hung phone a, sin thaw ding an pek ngei ding a ni; ti a hriet leiin, “ Your voice is not clear, I can’t hear your voice”, ti in an call a sie pek hmak a. Chu naw le mi’n “The bose is always right”, an ti lai a ma chu, an hotupa’n a thil sut suol a hal vei rawka, “Nangin iziek diknaw ni kha tie”, ti in an hotupa an tum let hmak bawk, pui tak a nih.

Ieng po khawm nisien, hril ding tam tak a um, hril seng ni naw nih. Ka sangpa tum ru ka ti em em na chu, kum 2007 khan IGNOU (Indira Gandhi National Open University) Hrangbana College, Aizawl-a B.A, English Honour-a Admission ka lo thaw peka, chu taka inthawk chun PMS Parbunga Teacher a inhlaw malamin a hung exam hlak, chuonga a hung nalam pui a chun invawt dawkna ke inthi neng nungin Aizawl a hung tlung hlak, nisienlakhawm bansan el lovin a thaw peia,2011 kumkhan a hung Graduate ve ta a, hieng anga teirei apei le a tumru hi kei khawma mak ka ti hiel, a mizie en in,chu taka ka thil hmusuok thar tam tak hai lai a a ṭhen chu, ma n’in ei tum phawt chun ei phutawk sin hi chu ei lo buonthluk thei ti le, sikul ṭha a kai a, zamdal deu a um nekin taima tak le tha tho taka mani inpekna chu hlawtlingna a nizie, tum chun lampui a um ti indik zie hai le khuozu dawn dingin tuor angai a ni ti hai hih. Tuta a sin Press Information Bureau (PIB) 19/08/2016-a joined lem hi chu, kum 2011 dei a a tling kha an ta a, department tieng thil fello a um leiin an hung ko vat naw lei chau a ni, ni naw sien lem chu van malsawmna an temna hi kum iemanizat a lo ni ding an tah.

Kum 2010-a, Parbung a suoksan anthawk kum sanghni 2016 chen hin vengah vawihni chie a suoka, chu khawm chuh 2010 Christmas hmang dingin, kan pahni in vengtieng kan fe a, thuomhnaw chawi na ding bag a nei naw leiin, “RAMBO POLYTHENE” in a thuomhnaw a khai a, Parbung kan tlung chun a nuhmei le a nauhai in phur tak le nghak hla taka an pa khuol rama inthawka hung kawtsuo a an lo hmuok chun, thuom le par iengkhawm a nauhai le nuhmei ta dingin hawn a nei nawh, Rambo Polythene sunga a kekawr pakhat le zakuo ti naw chu, a nuom reng lei le a duthusam a ni bik naw ti chu a hmela an lang, ata dingin a nuhmei le a nauhai a ngai em em a hmu kha a hun tawk.
Amiruokchu, naupangin anpa khuol ram hlataka inthawka hung in iengkhawm a hawn pek naw kha chu pa thinlung chu puotieng hlimana der inlang siekhawm,sungril chu sun angin a na ti chu hriet hmai rul an nawh.

Hi naw hi kum 2015 kum khan angai em em naupang le an nu hai hmu dingin Guwahati anthawkin Parbunga Christmas tawmin a hang suoka, mi laka inzakna le la hlawsam zing na chun a tur nasat em leiin ni hni bak an cham tir nawh, Mas tawm ruoi in a nauhai le nuhmei chu vairam tieng a liem san nawk tawp.

Chuonga Guwahati a um lai chun, inhawi le hlim taka um an nawh, naupang tuition, pekin a fak le a in hluo man intum fawm in kum hni lai khawsa in a uma, motora bazara suok nekin ke a lawn a hrisel ti thupui hmangin hla tak tak ke in an vak kuol hlak.

Chun, kei hi nuhmei duot thiem em em el, ama ruok hi chu nuhmei duot thiem lo, an nu le in tum tawk anga in ngai thlat mi, a boxing zawnga weight-ah an nu middle weight a ma heavy weight, in hneka a cho zie na hai dam le kei in kan nu ka cho der naw na hi a mi thluk naw na am, kei in ka thluk naw na.

Hril hmai der lo ding chu, an nu puinu ringumna le a tumruna hi a nih, hieng ang rau a hun sawt le khir kara, nau le te le nu le pa lo ngaisaka, a harsa am a rinum hril lova, ringum taka a pasal a lo nghak le a tulna taphawta a lo support na hih. Nuhmei ringum lo chu ni hai sien, "ka pasalin a mi dit ta nawh, nuhmei dang a mi nei san, ti in am, alo uret san. Nisienlakhawm, ei Bible in a hril a angin, "Thi chenna ringumin lo um rawh, chuong chun hringna lal lukhum chu peng ka ti che" a ti angin ama khawm lawmna le hadamna rama cheng ding chun an pa hin thuoi ve ngei tang a tih.

Leh! Kum 2012-a Muolvaiphei EAC biekin a Pathien thlarau pawlna changa, Lalpa kuoma intiem kam kan lo ni lei hi ni ngei a tih, Mizie le nuom dan in angnaw si, in rem em em a kan um nasan, chulei chu a ni Krista a Unau kan ni nasan, inrem naw ding hai inrem tir a, unau lo ding in unau tir tu, Malsawmna tam tak mi pek in huomtu ei Lalpa chun, tu chen na mi theinghil lova, a nauhai a mi tlathlam naw hi.Ienkim ei tuor a phal a, iengkim ei nei khawm a phal bawk ti suk chieng tu chuh.

Ka thlangnaw lampui hraw a ngai ta si - II

~ Darsanglien Khawbung

"Two roads diverged in a yellow wood,
And sorry I could not travel both".
By:- Robert Frost

Ni e! tuta ngirhmun ka tlungna dinga mi lo enkawltu ka icon zirtirtuhai le ka thiemtheina dinga hmawl le hmangaina leia ṭawngki insânga mi lo be tuhai po po tu hnung hin ka ngainat tak an ni tawl chuh. Zilhauna le kawkna chu a hunlai kha sienkhawm, khuoreia chun a thlum si. Chuleiin, ka hrietzingna thamral talo na hmu; ka lungril phêk a chun in um kumkhuo tawl ta a ni hih. ……. Khang chulram, kan hlimlaini suongtuona a fâng vel châng hin a ni, hringnun mawina a suk zuol nawk hlak chu. Tu ruok hin chu ṭhen ruol hai chu khawlai ram ram am ṭuol rel tawl tak ang mawh! Ieng po khawm nisien, hmangaina lei le lampui ṭha ka hraw na dinga hmusit ṭawng ang hiela ka ngai le hmelma vuok taka mi lo vawtu ka ngaisang ka zirtirtuhai a tharin lawmthu in chungah ka hril mawl mawl ie.

Thil pakhat, vawisun ni chenna lawmna thuruk, ka I nei chu Sielmat Christien Higher Secondary School kum 2003 kum a kan fees nei kim ta lo thlakhat Rs. 350 ka ruolpa Hmingchunghnung le an mi ngaidam kha chu hotuhai an lo fel ngawt el, ha hip in kan lawmzie ka ruolpa leh kan inhmu pha kan hril hlak.

Chuonga kum 2003 kuma Chozuba, Phek District, Nagaland-a Pawlsawm Pahni ka zo hnunga ka’n hlaw tâk hnung chun, ka lungrila ka lo suongtuo hlak, zirtirtu sin chu thaw zawm peiin, a kum nawk 2004 chun, fe nâwk dingin ka’n siema. Nisienlakhawm, kan hlaw kan lak ṭhat naw leiin Ka pate Ngamthangvung (@ Ng Khobung) le chun, lekha pawimaw Kohima, Nagaland Board hnuoia thelut dinga kan chawihai po po chu, thelut ta lovin, hlaw leh kan inthleng thei pal hlau chun tiin; Rengkai tieng chun kan hawn tung vawng ta a. Kei ngei khawm chu ka ta dingin ṭha naw pal hlau rawi a tih ti kan inlau ta lei chun, chu sikula bawk thawk nêk chun; Aizawl tienga zirtirtu a ka thawk lem danding lampui chu kan ngaituo ta a. Asanchu, Naga-hai in mi lo vuo pal an tih ti kan inlau lei pakhat bawk leh; Insât, khuo le khuo inrûn mei mei hai dam anla chînga. Vawikhat lem chu an khawperhai le kan umna khuohai chu Naga chempuiin an insât hrep ta bawk, chuonghai kan ngaituo chun fena chi an ta naw in kan hrieta. Chuleichun, Tuolbuol 23, 2004 chun Aizawl, Mizoram chu pan’in kan thawk dawk nawk ta rawk a. Mizo ( Duhlian) ṭawng chu Muolvaipheia ka umlai fiemthu thawna a kan hmangbâk chu ka hmang thiem naw khawp el a. An hrilhai chu hrievawng de inla khawm a hmang dan a thlûk tak a hin ka buoi hlak a. Nisienlakhawm thlang ding dang um ta nghal lo chu phur takin ka fe ta a. Tuolbuol 24, 2004 zing Dar 8:30 am in Aizawl chu ka thlung ta hlawl a, ringnêk takin inhawi ka ti phien. Chuonga lungrila ruol inhnarna nasatak le Degree bêk nei ka tumna hai po po chu a thlawn vawng ta ni a hrietna ka nei lien deu deu a. Sikul anla ṭan el naw lei chun, pawlsawm exam ding in camp-hai lo zirtir dingin “Oriental High School”, ITI veng Aizawl tieng chun ka’n put tla nâwk ta a. Chuonga naupang Hostel-a kan enkawlna a chun, zingbu le zantiengbu an fâk tawm zat hin warden-hai in anlo ṭawngtai pek hlak hi a lo ni a. An bu fâkna room a chun ka hei lut chun, “SIR, tuta ṭum chu nang ṭawngṭai rawh” an mi hung ti ta thut el. Zirtirtu anga Sapṭawnga ka ṭawngṭai phutna ding a ni bawk, ka hei thaw ta ngei a, amiruokchu, vangduoithlaktakin sapṭawng khan kalo ṭawngṭai thei ta reng reng naw a. ka to ta vâng vânga, kan zak luotin ka hmai asen, ka thlan a suok zâk el a, “AMEN” ka ti ṭhuoi a, ka room tieng chun ka kai a, chu ni chun ka’n zak em leiin bu khawm ka fâk nawh. Naupanghai ka hmu ding mawl chu ka’n zak. Hmu naw thei ding ziezang hlak ni lo hai aw….. Chu darker la la chun, sapṭawnga ṭawngṭai danding chu lekhapuon in chithum in ka zieka, ka lungrilin ka vawng ta a. Bu an fâk nawk kar mawl chu ka nghakhla ta, ka muolphona inkhum mawina dingin thaw nâwk ka châk zek zek a nih. Zantieng Bu fâk a hung hun chun, bu fâkna room-a chun ka zu fe nawka, keiin hung nei ka ti ka ti nawka, ka nei nawk ta a, ka vawngsa ka hei hril a, chuong ang peiin, nitin kan chûk a, harsatna iengkhawm um talovin, ka nuom ang angin ka hung ṭawngṭai thei ta a, ṭawngṭai ruolna, thuhril tihai chen chu harsatna iengkhawm um talovin hnesawtakin ka phaktawka chun, kei le kei ngei khawm thiem kan ti thawkkhat ve ta.

B.Sc. Degree neia, zirtirtu a inhlaw chu ka hringnunna ka thil tum tak anih. Sawrkar sinhai lem hi chu ka’n chûkna ka background ka ngaituo ringawt khawma ka beisei ngam naw hrim hrim a. Pawlsawm ka passed khawm huntawk ka ti ta laia, pawlsawm pahnihai chen chen ka la hei passed nawk lem khan chu ka’n insûng ngaituo chun, a tawpkhawk tlung ta ang deuin ka’n ngai ta a nih. Kai le kai naw inpawl nawka, notes-hai khawm lungrilla a chanve bâk vawng thei lo. Pawlriet second –ah ka passed ti bâk ka sikul kai sûngin kumtluonna mumal taka kai lo, pawlzawm pei hlak ka nina lei a ni pakhat ka ring; lekha hi ka thiem naw em em ringawt el bawk a nih. Mi chun nalzat hin thumalhai anlam rii a, kei chu hmar sikula pawlruk chen inchûk ka ni lei le ka’n insûng harsat leia ka kai mumal naw leh, thumal hi ka lamfûk indik ngai naw leiin inzakna tamtak ka tuok hlak. Home-work ka hrietnaw leia sikul kai ka rinhai po po belkhawm khawma tuta ka lungril hadamna hi a la sawk zo naw in ka la’n hriet.

Kum 2004 kumtluonin zirtirtu sin chu ka hei thaw nawk phawt a. A Kumthar 2005 chun, lampui dang dapin ruolhai leh Khawruhlian, Mizoram-ah, “Daffodil Christian English School”, chu kan hang indin ta a, hmelhrietnawna rama, pawisa singhni in sikul chuh a bul kan hei ṭan a. Hlawfa lâk man, kan fâk man, pawisa chu kan hmang zo diek diek a, ṭhungna ding thing inchâwk na le motor hmang manhai le lem chu kan pawisa nei po po kan hmang fai vawng ṭep ta, keini khawma nasatakin thinghai chu kan put ta lawp lawp a.

Admission kan hei hawng tan chun bangah, mizo ṭawng ngeiin, “ Admission a ti theih reng e”, ti chu kan târ a, Tuolbuol 15-a admission kan hawng chu, Thlaṭau 20 chen a khawm chun naupang in admit an la um naw pei lei chun kan lungril a sawl thei khawp el. A tawp atawp a chun unau pathum an vênga khawm a nei pawltak an hung in admit thut el chun, kan lawm luotin kan inchawm naw chau. A zînga inthawk chu an hung mur mur a, phuhlum a kuo inleng lova hung suok tum ang el, “kei kei” an ta, thawnaw inlauvin an in hneng vel zâk el. Naupang 100 lai zet chu Nursery to Cl-VII-ah kan nei ta a. A tawi zawngin, kan naupanghai model tak chu kei ka na, an ni tâwka naupanghai khawm, a enkawltuhai thiem naw e ti lo chun, sapṭawng chu thiem tak an nih. Chulaia ka um lai chun ka hmel phu lovin, a hminga hotupa ve ka ni leiin, a rûk tak hin sitartu hi ka lo hau hieu chu ning a tih. Ka ruolhai an nihlaw pha hlak. Kan umna khuo a dawr lien pawltaka, an tunu kan kawppui fuk bawk, fak le hawp a chun kan hning-inhnar tlang a ni hmel, ka ruolhai hril dan lem chun, ka hming an sam ringawt khawma, dit dit an ta. Tak tak a ni dim chu!!

Dik tak chun, ka hril ta angin ka damsunga ka aim in life chu, “ To become a teacher” kha a na, Chuonga Khawruhliana, sikul kan siem lai chun a rûk takin ṭit na ka nei hlak, mi’n “iengchen am inchûk”? an mi ti pha, B.Sc (Chemistry) ka ni ka ti hlak chu an mi hriet suok mawl kan lau a. Pathien zar chau’in, saptawng tlawmte ka lo hmang thei lei le, mani tawka ding le thiem tak tak lohai hmabula ding chun kan nâl tawk ta tho a. Lungawpinkai pumin 2005 kum chu zirtirtu sin bawk thaw chun, kum ka suo nawk ta a.

A kum nawk 2006 chun, kum chanve ka um hnungin ka ngaituona chun Dergee bêk zo thei dan ngaituo in Aizawl tieng Thlado 15 chun ka’n phur thla ta a, “Pachhunga University College-ah” chun B.Sc tak tak chu admission ka zu thaw ta a. Hmabak pei chu hril dan ding ka hriet chuong nawh, “Jehova Jire-ah” ka’n nghat tawp el an tah. Chuonga ka um phing chun, kan sikul a chun, ka umnaw thu nu le pahai chun an hung hriet tawl ta a, “Computer inchuk in a um ma, a hung nawk vak ding a ni” ti in suonlam tehlem ka ruolhai chun an siema. College ka hei kai ṭan chun, Aizawla ka um laia, pawlsawma ka enkawl hnunghai le chun class hmunkhata kan in ṭhungtlang ta diel diel a; mak an ti chu ning a tih, “Sanga kha i unaupa a ni”, ti’n an mi’n dawn hlak a, aw ti in ka dawn pei tawl hlak. Kum thum (3) chawl hnunga college kai ṭan nawk chu harsa ka ti em em a. Ka kai naw hlak chun, degree nei lovin ka um sawng el ding an bawk. Ka class mate hai ka en leh, naupang te te, kei tar vang ta, ṭawng khawm ka ṭawng pei ngai naw. Ka college kaina hmun chu ka in hluona anthawk chun kilometres 15 lai a ni a; nitin hin ke in ka lawn a, a chang changing city bus-ah ka chuong bawk a, bus ah ka chuong ngun deu chun, ka fak man ding ka hmang zo el thei ding an hlak leiin, college ṭîn ah lem chu kein in ka’n lawi hlak. Bu ṭum khata hin ka suong thawra, chu ni iemanizat ka ring hlaka. Thlai suongna Gas burhni hi kum khat le thlathum ka hmang chang a um bawk.

Kan College a chun kumkhat ah attendant 75% chuong kai naw hai chun exam form an fill up thei ngai naw a. A kumkhatna a chun, sum-le-pai ka zie a um deu leiin ka kai ṭha thawkkhat de a chu, a kumhni na anthawk chu, ka kai mumal ta nawh, Ka Graduate-na thuomhnaw ka I ti hiel, zakuo, kekawr le pheikhawk pakhat chu ka rawt kumtluon a. Second year ka thaw kum chun, namenlovin ka harsa ta a, karhni lai chu college fethei ta lovin ina chun bufai tlawmte la um le lambak, ansate, thingkawlkaihna ka inhluona bula mi chu hme dinga la fawmin ka la fak ṭawk ṭawka, ka zal thlep zak el a. Zirtirtu dingin Keifang Presbyterian school a chun advertisement an insuo ka lo hmu chun, hieng ringawt chu ti in, inhlaw nawk el ta dingin thu ka sukthluk nawk ta a. Zirtawpni chun an principal le ka’n inbieka thawṭanni a insiem ding chun thu ka pawtchat ti ti ta a. Chu phing chun, ka lungril chu chemte a sun ang elin ana ngâwi ngâwi el ta. Hieng chen chen ka’n chûk ta a, ka hei tawp el nawk ding anga anlang chun, ka mithli a hung far tuk tuk a, mawsiet ding ka ngaituo a, ka seiliena nu le pa ka ngaituo hlak chun, an theitawp ansuo ve ni in ka hriet bawk si a, an ni thaw thei ding dang ka ngaituo khawma, ka hriet chuong nawh. Ka nu le pa’n theitawp suo a, a rinum le harsa khawm pawisa lova tlangtin le ruomtin an hruot vel dan khawm mita hmutu le tawng vetu ka ni leiin , ka’n sîngna ka chun-le-zuo chu kan thiem hlie hlie.

Tlangval feltak mihriemhai mihmu le pathien mithmu a khawm chun niin kan hrieta, hmuom le hawp, dawn ka thaw naw a, mi suk lungninaw kan lau a, pientharna ṭhatak nei khawm ka nih. Hieng anga ka um el hi ieng lei am a ni ding ti ka’n sût suok thei hlawl nawh. Hieng ang lungril sawlna le, chansie ta ni a inhriet lai le vangduoita bîk rieu ni a in ngailai hin lungrila ṭawngṭai thu hrim hrim hi anlang harsa chu ni ngei a tih. Mi ṭhangpui theitu Lalpa, bel ding tak chu ka lungrila hin anlang naw nih. Sienkhawm, iengtik lai khawma ṭhangpui vartu hnai zing, ama ei hriet naw lai khawma mi lo enthla zingtu chun, keia a thil mi thawpek tum suk puitling chu a tum ngar ngar a ni ka ti naw thei nawh. A tawpa ka lungrila Bible thu hung lût chuh, “hni ro pekin um in ti, nawk ro hawng pekin um in ti”, ti le “I umdân ding chu Lalpa chungah innghat la, ama chu ringla ama in thaw vawng a tih”, ti chu a hung inri nawn ut ut a, ka har suok phut a, e he..! kei khawm hin thaw ding ka nei annawm ie, ka lo ring ngainaw che a ni Lalpa, ti in, Keifang tieng chu ka hei phone nawk ta a, buoina dang ka nei leiin ka hung thei ta naw ding a nih ka ti ta a. Chuong chun, College fe ding chun ka’n siem nawk ta a, zing 6:30 am chun ka suok dawk a, chuonga lampuia ka umlai chun, ka sikul thawkna hluia warden-a um dingin an mi hung fiel a, ni raw se ka ti a, zantieng chun, thuomhnaw ka haklai hai bak ka nei chuong bek naw leiin ka sikul beg le chun ka sikul ṭin chu ka fethleng ta a. Chu hmuna chun, thlathum kan hlaw ta a. Chuonga College ka kai tâk naw vang vang lei chun kan Head of department (HOD) chun, “ieng lei am a na, sikul I hung kai ta naw ding chun I hming kan thaibo ding an ta”, ti in a mi hung indawna, ka hungkai nâwk ding anih, ti in ka dawn a, “ieng lei am an leh chuong chen chen kai lova I um a ti chun” kan la buoi deu a ni ti in ka dawna. Vangneithlak takin, ka ruolpa chun, ka chanchin kimchâng chu a lo hril ni ngei a tih. Thlathum hnunga chun college ka hei kai nawk chun, kan HOD chun a room-a a mi ko a, “ieng dinga I thil thaw I mi hril naw am, pawisa iengzat am I mamaw a”, ti in, a pawisa chu a beg anthawk a hung phawr a, ka hei en chun, Lalpa I mithuoina lampui chu a va dang de aw, inzak a va hei um lawm lawm de aw…. Ti in ka lungril chu an no a. Kan HOD chu Madam, ka nei ta an nawm, warden-ah ka’n hlaw a, ka ti chun, “ieng dinga I mi hril naw am a na? Thlatin iengzat am mamawng I ta hril rawh, ka pek ding che ni” a mi ti nawka, Madam ka nei ta an nawm, ka mamaw pha hril ka ti che ka ti a. Break kan nei lai chun a mi ko nâwka, “Sanglien, iengzat am I mamaw a”, a mi ti nawk a, kei chun a ngai bawkin kan Madam chu ka hril nawk ta a, chun hieng hin a mi ti a, “I kaisûng chu I attendant hin nang chu umzie umnaw ni, I kai mumal naw khawma exam form chu kei fethlengin iengti kawngzawng khawma I fill-up thei ngat ngat ding a nih, lungngai naw rawh” a mi ti a. Ka lawm ta em em a. Chuong chun, kei khawm hlim takin ka um ta a, ka nuom pha tuition lakin ka’n hlaw a, ka nuom hunah warden in ka um a. Kumtawp pha ka ruohai absent fine, attendant mumal naw leia an sunghai le Principal an biek ṭhat el lai khawm awlsam deu’in ka exam form chu ka fill-up thei zing bîk ta a, ka kai mumal naw an hriet si lei khan “MAK” hi an ti bek bek a, “ieng tin am I thaw hlak le? an mi ti hlal”.

Third year ka thaw kum chun Ka rang Ropui Ruolngul, Vaivakawna sikul puitling tak “New Age Academy”neitu naupang khawm 500 chuong chuong nei hlak hin a mi ngaituo thei em em leiin, zingkar naupang lekha a min hril tira ka khawrsaw ding a mi pek hlaka, ka lawm thei ngawt el. Lalpa mi ṭhuoina lampui hai ka ngaituo châng hin mak le hrietthiem hi intak ka ti thei hle a. Nisienlakhawm chuong lai khawm chun harsatna in a min kiengsan tak tak chuong nawh. Ṭumkhat lem chu ka college ṭin hin ṭhuompui, Aizawl-ah 407 hi Parbung, kan khuo tieng fe ding hi a lo um a, khawlai fe ding am inna ka hei ti chun, “hmarbiel tieng” an ti a, ka college beg paipum chun motor-a chun ka chuong ve tawp a, vengtieng ka fethleng ta pei a. Karhnilai ka va thanghmang hnung chun, Taithu ah ka sang zirtirtu a inhlaw chun sanghni a mi pêka, chu hnunga chun ka hung kir nawk a, college chu ka kai ṭan nawk a. Chuonga lampui harsatak hraw a, a suk atung a phei hai ka hraw suok hnung chun, kum 2009 kum in degree final ka exam ta a, Lalpa malsawmna tamtak dawng pumin B.Sc tak tak chu ka zo ta hram a. Chu kum vek chun Sikul ṭhatak a inhlaw na ding hmu in ka damsunga ka thil châk le ka tum “Zirtirtu” sin chu ṭan nawk dingin “Angels of God School”, Zotlang ah Pu K.Jackson a sikul-a chun ka nunbul ka ṭan nawk ta a. Chuonga B.Sc (Chemistry Hons.) ngat kei ngeia ka sûlsuok lieu lieu nawk nghal, zo ta a, sikula ka thawknawk chun ka hlim ta bek bek el a nih.

Nisienlakhawm, mihriem I tum hi Lapa hin alo tum awzâwng naw ni ngei a tih. Thangsuo pa ni ta a kan ngailai chun, ka lungrila hin Competitive exam hi a hung inlang nawk ṭan el ta a, mak ti in ka buoi zak el. Ka hril ta angin a degree chu zo de inla khawm background ṭhatak nei ka ni naw leiin, ka huphur lungril deu a. Amiruokchuh, mihai in sawrkar sin thaw a, an lengvelhai hmu châng hin chuh inhnar an um ti chu hmuhmai ruol an nawh. Sawrkara zirtirtu nghet chu vana ra ang el a na, RMSA, SSA ah velhai chu hmu pal thei a nih. Sienkhawm nuom hun huna ban thei an nih. Chu nek chun Private a inhlaw bawk kha ka thlang lem a. Ruol-le-pai hai in central –ah sin an hmu a, an chanchin hriet changin inhnar an um thei hle ( Thik thu nilovin) chutaka inthawk chun, chuong tieng pang chu lungrila in buotsei dan ding lampui ka dap ṭan nawk ta a. Ka thei ang angin a lo hlawtling tahai ka’n dawn kuol a. Ka Unaupa Lalringsan Hrangchal le Ka Upa Sumlamrawn Khawbung of Parbung-hai chu ka thu laknatak an ni hlaka, an ni anthawk thil tamtak kan chuk suoka ( Anni nek chun ka sin zawngna ah, kum chu ka lose tlawm lem…ha2) ka hrietnaw le alampuia thil pawimaw le ṭulhai chu ka’n dawn hlak. Chuonga ka hei in buotsei chun, hostel-a ka naupang enkawlhai in lekha antiem sûng po chun ka lekha ka lo tiem ve hlaka, an zalhnung zan dar 1:30 am chen hai kala tiem hlak, thiem khur ka nei naw leiin harsa chu ka ti hle. Amiruokchu, ka tum lui ta thlat leiin, ka bei fan fan a, Thlado 25, 2009 ka graduate hnung kum 2010, anthawk chun exam ka pek ṭan ve ta a. Vawikhat ka exam-na a lem chu answer sheet khawm ka fill-up thei mumal nawh, Graduate vâlin. Vawithum exam ka pek na a chun SI CPO chu written ah ka hung tling ve nawl el ta a, ka lawm em em, anachuh, sipai mi kan naw leiin PET a chu ka fe nawh, ka tling naw ding ka hrietchieng sa a ni a. Chutaka inthawk chun phurna nasatak ka hung nei a, a hmaneka nasalemin ka hung bei nawk ta a, lekhabu Rs.1050 man le magazine hai chu ka lak khawm nawk zuol sau a, kum 2011 a hung in hersuok chun pakhat taka tling ngei tumin ka hei bei ta a, sienkhawm vawikhat khawm written takngiel a khawm a chu kum chun ka tling ta nawh. Ka lung a hnuol nawk ta a. Kum 2012 a hung inhersuok chun, phur naw zet pumin ka exam ve zing a, chu kum chu Lalpa I ruot alo ni hmel ie…… ka exam-na hai chun written hi paruk (6) lai ah ka hung tling ta zut zut el. Chu kum vek chun tuta ka sin thawlaimek hi ka lampui dinga Lalpa mi lo ruot pek chu ni ngei a ti, Mimtukthla 12, 2012 chun Central sin ngat ka zawm ta a, chu lei chu ani ka Thlangnaw lampui hraw a ngai ta si, ka ti nasan chuh.

Hieng po po lampui khirkhan ka hraw laia, a lampui hrawsuok thei dinga malsawmna mi pe a, malova mi tawngtai pektu, ka lu chunga kut innghata, a ai-aw ding hiela mi ringzo tu ka thei nghil ngai ṭhak lo, Ka Pu Upa G.Manlien (L) hi a nih. Phurna le tumruna ka lungrila a mi tû pek le iengkhawm a nei naw lai khawma, ka tupa sikul kai theina ding a ni phawt chun ka nei po po khawm zawr vawng de ni’ng, nangni a pa hai rawiin inthaw thei naw leh kei a pu ka um a ti hai ka ngaituo chang hin ka pu chu pâ ka ti in, ka ngaisang thar tawl tawl hlak. “Tumna a um chun lampui a um” an ti angin, sum-le-pai chu ei mamaw nisien khawm pensuok phawt naw chun hlawtlingna a um naw a, chuong ang ngirhmun min tlungtirtu ka pu chu, mihai po po pu ni ve sien chu, hringnun lamtluonga beidawnga chawlla kur-in-kuk tamtak hai hin lampui chu hrawsuok ve ngei an tih ti ka ringhlel nawh.

Mihriem hin tum neiin, ei nun hi ṭhuoitum hlak inlakhawm, Remruottu remruot chu dangruol an nawh. A mi nawt leng dan dan a, aharsa deu khawma ei lo tuor pei hi, ama ropuina suklangtu alo ni lem. Kei khawm Zirtirtu nitum kha tuta ka lampuia ding hin a mi lo ṭhuoi kat nawk nawk a lo ni a. Ka lampui hrawsung chu sawt deu siekhawm, ara ka fakna ding chun hun sawt a ngai nawh nih ti ka’n chuk suok a, ei hla siemtu khawma, “A lampuihai chu rinum siekhawm a thlawnin tlan naw ni’ng ti ka hriet” a lo ti nasan”, Ieng khawm nilo dinga ingai, sweeper, cook chawkider chu hrillo, hmuphak le banphak khawm eilo inring lo na ngirhmuna a min ngirtir el thei a. Chuleiin, mihriem nun a hin Lungawina famkim le chintawk um naw sienkhawm, kei chu ka chantawka te hin mi angin insangnaw langkhawm ka lung a awi hlie hlie chu tie. Chu angin a chungtieng peikhawm tumna chu nei in la khawm hlawtlingna chu Lalpa kuta a um angin, insawnkai det det chu tum pei tho a tha. Lal remruot dan ei hriet naw leiin. Anachuh, mani umhmun peia lungawi hi tum ding a nih. Chu angin Joseph (ama angin thlarau a hratnaw inla khawm) khawm Aigupta Lal ropui niding chun, khur kawruoma thlâk, a unauhai zawr, thlemna le suknawmnatna hai chen a tuor a ngai nasan.

Tuhin chu ka hringnun kalchawina dinga Lalpa’n ka kawppui dinga a mi pêk Ka’n nu mi duot em em tu le mi hmangaitu, Linda Thiemtinkim Khawbung, Lalpa laka kan rochan fanau pahni mi ngai em em tuhai, Kan naupa Mathew Mansangvung le Kan Naunu Salyna Zaithangmawi hai leh an nuom ang le dit ang, ka tlintawk hai ka lo thawpek theina dinga Lalpa’n a milo ruot pek a lampui chu hraw tlângin, sungkuoin kan in nui sieu sieu thei ta kan run insûng tlawmte a.

“Facebook” Star Am Hero!

~ Darsanglien Khawbung

Tulai a “Social Networking Site” inlârtak le ṭhangthar haiin ei hmang nasat em em le hriet hlaw tak, a ṭhang lova khawvel khawm bulhmuk anga ei hriet, hmangaitu in a hmangai kuoma, “ I ṭhangnaw chun sêr a muol ka thur zo naw ie” a ti ang hlawl a ei ngainat tah, “Facebook”, mi ṭhenkhat lem chun a sakhming hril nikhuoa khawm an ko-duot na’nna “FB” an I ti hiel hi ṭangkai taka hmanghai ta ding chun, chanchin hriet awlsamna le hmun dang danga, ruol le pai umhai inpawl tlangna le in biekpaw na’n ei hmanga. Ruolthar siemna a ding khawma ṭangkaitak a nih, khawlai ram a khawm um in la, Internet thlungzawm a ni phawt chun, ruolthar siem thei a nih. Ieng hnam po khawm ni inla; rambung dang danga umhai le khawm ruolṭha ni le inpawl (chatting) hai chu daidan tu a um ta nawh, ṭawng ei in hrietpaw phawt chun a hun tawk. Chuleiin, ei ni anthawka thil ei post hai reng reng chuh, mani chau a ding ( Secret) a ni naw phawt chun, ei lo in hmupek thei a. Chu taka inthawk ruoltharhai siemin, khuolzin nikhuo a hai khawm mikhuol dûkna a um ta nawh. “Facebook” anthawka hmel lo inhmu ta le in bie zing zing ei ni lem chun, a awlsam nâwk zuol hlak. Hrietchieng nawna hmun le hmelhriet neinaw rama inzin ngai naw na ram a ding lem chun, aṭha nawk zuol a. Ruolṭha ei I nei hai chuh, milo ṭhangpuitu le mi sâwk zangkhai theitu tak an lo ni hlak.

Ei hmel ṭhat le ṭhat naw, piengnal le nalnaw, a thau le kawr, mi hlawtling le hlawsamhai, hmabak êng deu le êng nawhai chen khawm hriet thei hiel na khawp, nuhmei pasal, ngaizawnghai chen inzâwngna kawnga ding khawma, insit um naw tak el a nih. Tulai khawvel changkângna a ding chun, hmang thlaktak el, abiktakin ṭhalai nitin nunna buoi em em, mani sin zing nisuok ruol deuthaw a ṭan a, zan zaltawma inlawi thei chau hai ta ding lem chun, a ṭha nawk zuol hlie hlie a ni deu tak. Aruk te a sailai “D” annaw leh mani ti zâwng deuhai le khawm mi dang hriet loa lo inbox keu keu a, bithu “D” lo tiemna a ding khawma insit um naw tak a nih.

Chuonglaizing chun, ei mizie tak tak le mani nina vawnghim na kawng tieng pang a hin, mani chit fimkhur hi a lo ngai awm de aw ti dingin a um an tah. “Facebook Groups” dang dang; tam tak el a um a, ṭhenkhat lem chu, saruok, nuhmei sexy deu thlalak hai chen pose-na “Groups” le zawlro tieng pang kawk le kawk naw deu Groups hai chen a um hiel a. Mi ṭhenkhat kawmen-hai lem chu mani suong-le-kuo ni rawi an tih; ti inzak um rak khawp in, a tiemtu ni le ahmutu ni inthlahrung a um chang a tam vieu.

Facebook-a I zaumna sukbawrbang naw!
Leh! Nunghak tamtak chu, nitin deuthaw a, mani Pro-Pic thlak ngat ngat nuom, a chângin ne ne inlang vang, a chângin mal inlang sâng ta deu. Phing le lâihai chen suklang ta dam. Model ni awm taka in her ngâwia thla la a mani wall a in pose kuol vel hai hmu ding a um hlak a. Mi dang zalênna chu tu kuta in nghat an naw lai zingin, mani zaumna chu mani bawkin ei veng him a ngai tho tho sie. An hminga nunghak/nuhmei hming ni si, inbox ni mang silova … “Fb” ṭawng takin “Muuaaah” ti a, a nuhmei lem in hang kawmen el hai lem hi chu a! Ei farhai/nauhai dam ni pal an tih ti inlau a um ie. A kawmen na pa chun a hrietthiem khawm chu alo ni thei, midang ngaidan a chu nuhmeia nei thlak a ni naw phawt ti thei a nih. Pasal ṭhenkhatin aw… “I nal a; khaw he! I thla hei lâng ei tih”, ti in an thlalak mani zaumna chu an hei zawr a, “Fb” a chun an lo hei pose pek châng hlak bo lo. Mani thu naw chun ei thlalakhai khawm hi mi’in an nuom maninga an chinglet hi phal naw hram inla nuom a um. Thlalak pangai deu le ruolcham hai chu a zie zie a um a. Hi lei hin, vaihai lem chun hmunuom le ennuom an ti vieu naw na ding san hi a vang ṭei el. Hienglei khawm hi a ni ei tulai khawvela nuhmeihaiin suknawmnatna an tuok nasan tamtak khawm. In thlalakhai le in umdan hai anthawk mi’in zuom en in an en lei cheu a nih, ti hi nuhmei/nunghak hai hin hrie inla nuom a um takzet. Hmingsiet nawna dinga hmingsie thei ngirhmuna ei ngir thei leiin, nu le pahai khawma mani nauhai in ieng chie in am an hmang a na tulai “Fb” an ti hi, ti khawm sui hi a ṭha, ei naunuhmeihai chu mi in-ah inlawi ding le mi mo ding an ni a, chuleiin mi hin mo dingin lo iei pal an tih; ti inlau a um hle bawk. Mani in thaw thei naw inla khawm midang an thawk beka mani nauhai mizie/ngirhmun hi hriet tum dan ding lampui khawm dap el ding a nih. Chu an naw chun, ngai ṭha taka ei umlaiin ei nauhaiin lampui ṭha naw tieng a nun an lo khal zing ani chun, atawpa a tuortu ding chu nu le pa tho ei ni awm si a. Fimkhur thei pa ang tawpa ei tulai khawvel hmangdan khawm, abiktakin hieng ang “Social Network sites”, “Facebook” chau nilo, “WhatsApp” an tihai chen hi an hmangdan hai khawm nu le pahai hin ei nauhai hril ngun inla nuom a um. An hnu hnunga hril in umzie a nei tlawm em el. Chu chau chu ni lovin, pasal hin “internet” khawvel a hin an nina tak tak le mizie, sinthawna le pienghmang hai hi nuhmei kuomah chuh an hril dik ṭha nuom naw ti chu mithiemhai hril dan a nih. Chuleiin, pasal pakhat kuoma mawnghlim chu, pasal po po kuoma mawnghlim ang a ni! Ti hih in hriet tasa khawm nisien nuhmeihai hin hriethar nawk inla ṭha ngawt a tih.

Nang Facebook Hero!
Leh! Pasalhai tieng hei hril inla, mani hming tak tak hmang ngam si lovin, hming pangaitak anga inlang tho sie ( a ṭhen) hmang in, a ṭhen lem chun mani hming an naw leh ei hnam (Hmar) hming ni thei naw ni ie; ti chieng ngawi ngawi a hming nei tam tak hmu ding a um. Hienghai hi ṭawng hmang chung chang le kawmen pêkna kawnga hin an dit uluk naw em em a. Mani na thei ei ni ti ei inhriet angin mi dang khawm suknat thei an ni ve ni ti veng lek lova thil pose hi ei uor em em a. Ei BIBLE-in “ Mi’in I chunga an thaw dinga I nuom ang tak chuh midang chungah khawm thaw rawh”, ti changchawina um ta reng reng lova ei lo in hram vel el hai hi, ei ni an mi tina ni ve sien; ieng ang chie in am ei um ding ti insût hlak in la ṭha ngawt a tih. Pose-a um hrim hrima inselna ding anga ei ngai pei le, ṭha taka kawmen ei pek nuom dal hai dam hi iem a san a ni ding? Huoi tak taka ṭawnga, mak tak taka lo in hram hai hih, atak tak chun an ngam chie di’m aw….. ti chu mi tam lem ngaidan anih. “Facebook site” a ei hril fel theinaw ding chieng em em hre zing si a, ngaidan le mi thil ziek a ni naw zawng ngawta lakkawi hai khawm mi pangai chun an ching kher dim dam ti mi talem ngaituona ah a lut chang atam hlak. Chuleiin mani indawn hi a pangai thlak lem el di’m maw? “Facebook”-a hming pangaitak le mani nina, address chieng taka hriet thei le zieklang hai chun, thil hi “LIKE” mei mei le kawmen, an naw leh thu mumal rak lo an hril naw tlângpui in an lang bawk. “Facebook-a” a huoi huoi le a changtu (Hero) hai hi mani hming tak tak naw an tam lem an ti a!! Tak tak ni mawh! chuonghai ngaidan le hrilhai hrim hrim khawm chu mi’in men-ah an thlak ngai nawh, ti hi andikna chen a um awm ie. Thil pose hai reng reng khawm hi a chunga thupui tiem mang lova nuom dan dan a kawmen hei pek elhai dam hi bân thei inla; chu chun a changtupa tak chu ei ni el ding a na. A changtupa ei nuom lei luot luot a ei rawi hai an naw leh ei tienga ṭhanghai leh ṭhang naw khawm hriehrang lova ei vei hmat vawng chun, invet ei hlaw el ding a nih. Min Bawng chanchin an hril laia, Vawk chanchin lo hril ve sen chu mi pangai chun thaw chie an naw a. Chuleiin, a hmangdan ding tak le a nina ding ang taka ei hmanga ei thaw chun a changtupa indik tak ni el ei tih.

Chuleiin, ei rêng el hin ei khawvel chang kângna in a mi fe pel ve thei si naw leiin, hieng changkângna hai hi hmangdan chintawk hriet tieng pang ah khawm hin mani hi ieng ang ngirhum chie am ei um a, tihai in ngaituo seng inla. Zan khuovar zaka “Facebook” inhnel hi an hawiin zawngsak awl tak khawm chu a nih. Ei ni ṭhangtharhai khawmma mani suksie theitu le sin mi suk bahla theitu thilhai hi a hun tawk a hmang tumin ṭhang heila thar inla ṭha hle’ng a tih. Ka nu ka pa ka hlem e, ei ti sung inthimah ei in vawrlut a lo ni zing el thei a, nu le pa haiin hieng ang tieng pang hi hrie naw haisien khawm, chunga pathien in a mi hmufie em a, ei hnuoi Pathien Nu le Pa ei lo hlem ani khawma a pap chu ei ni tho in hmung ei tih.

Nu le pa hai khawm a zân sawt tak tak khumlaizawl, rizai hnuoi a mani lekha/sin thaw ni awm taka innauhai an meng chun ieng lei am. Ieng am a thaw ti hi hriet tum in ṭhang la in la nuom a um bawk. Chuong ang ei lo ngaituo phaknaw a ni chun tuhi a ṭanna hun le inhriettirna ni nghal sien, varsuok tum hram ding a nih. Nauhaiin khawvela kan hung piengsuoka kan I hlêm hmasatak hai chu nu le pa hai hi in ni hiel naw am a nih!

In ngaituo vâng vâng ei tieu ṭhangtharhai hi Article Section 66(A), “Information Technology Act” a um ta naw ti lei elin ṭawngkam thlada naw hram inla nuom a um. Dân chu dân vêkin a ṭhiekin a siemdanglam thei tho a nih. Chuleiin, nang/kei hi “Facebook Star Am Hero”, ei lo ni. 

INMIL PUI AM/ DING AM?

~ Darsanglien Khawbung

Mihriem hi in lang mawi le nal nuom, hmel- tha naw ni le felnaw ni lem chu nuom lo hrim hrim. Invet ni lem chu thi rina ei rin, a thlo ding le ding naw, sawttak hmangthlak ani le ni naw ding ngaituo hranpa ngai lo khawpa thuomhnaw/thil khawm thlang tawp hlak el ei ni lei hin, a hnunga ei ni tho ei insir nawktawk hlak tho chu tie!

Tuta tum chu nuhmeihai tieng pang hei bir ngut ngut phawt ei ta, thil dang tamtak um de sienkhawm. Asanchuh, ei kawppui/ ngaizawng hai hi pasal in thil ei I nei lai a hlutak le ei ro (most precious & treasure), insawnthei (movable), thu ieng ieng amani khawm hril thei, khawlai khawm leng thei ei nei sun tak meu an ni leiin.

Hei tan tawp ei tih, pasalhai hin ei nuhmeihai hi ei mawina le ei ropuina, hmingthatna le muolphona chen ei inkawltir a ni ti hi ei ngaituo ve hlak di’m , ei lo ngaituonaw a ni chun, ngaituona siemthar inla. Asanchuh, I kawppui I thlang ngei kha ieng ang mizie am ana ti chu, a hmasataka pasalhai hin ei hriet tum hmasat hi atha hle. A hmelthat lei ringawt a ei nei am? Fel ei ti le le hmangaina a hau lei (ei sunghaithangsa in). Am? I sum-lepai le I nei rothil lei mei mei. Tulaia fimkhur a ngai nawk zuolna ni a inlang chuh, hmelthat ni kher hi pasal ta ding hin a lo ngai lem ta nawh. Hausakna le hlaw, nuhmei le nau-le-te chawmna ding awmtawk ei nei a, piengphung in ruol ei phak phawt chun. Chulei khawm chu ni pakhat ta veng a tih, “sum hau hau hmeltha” an ti, chu khawvel a ngei chun, ei leng thlang diel diel ta si a. Anleh, chuong lei chau a mi thlang hai dam ei lo nei fuk pal el di’m. Inve’ng fe chu atul. Chu khela i kawppui chu, insukchangkang/milien nuom chi am? Insuk changkang nuom chi lo ni ta sien, chu nang a mizie le inmil thei awm in I hriet am, I nina le I insung khawsak le an hme am. Chu an si naw chun i kawppui miziein mil chun insiemrem thei ding am?

Iengang insunga inthawka seilien am eina ti khawm hi inngaituo fe’t chu atul, ngirhmun in ang naw ta luo innei hai reng reng chu a tam lem hi inhmusit an ching deu rieu/hieu an ti hlak a! Chuleiin, ei hung seilienna imilpui le khawsak inmiltawk hai khawm ngaituo sa ngei ngei ding a nih. Chu naw chun, ei rohlu, ei I hmangaihai ngei chu a mi vawtu hembawk riktak ni rawi hlau an tih. Sum-le-pai hmang bawr bawr chi i ni ruok chun, a hmang ve bawr bawr chi chu thlang ngai kher nawng a tih, chu nek chun, nang a khap (control) thei tu ding che; kha kawngah kher khan chutul a tih, chu, inmilpui kawppui chu I ta dingin a ni el, inkawkal ang in inlang sienkhawm, sum hmangna kawng khera ding chun ei inmilpui a ni mieu si, amak ngawt el.

I kawppui chu inchei uor mi a ni am, chu lo ni ta sien insiemrem (adjust) thei di’m, insung/ram sin a fel am, tukhawm famkim ei umnaw laizingin a awmtawk a ni am, ti hai hi ngaituo sa ngei ngei bawk ding a nih. Hmel-tha el, fel silo thlang pal hlau chun, “insirin ban a chen ngei ie” ti hla ngawt ei lungrila a thunawn angin an ri nawn ut ut el ding a nih. Mo chu, ei innei tuk a chun a hmel atha am ti a hlawbak chu, a fel le fel naw ah a thi hmakhat chu min/ei sunghai in an in khi ta lem hlak si a.

In ngaizawnglai khawm, ei in kawppuihai chu hrietchieng tum nghal ding a nih. Milai a min zapui hlak am, a sungha’n ei chungah ieng ang am beiseina an nei tihai chen. An beisei le ti ang lo ni naw pal inla, ei ni tho a tuor tu ding ei ni si a. Chuleiin, nu-le-pa hai ditpui ngei chu kawppui dingin, a bultan hma anthawk mi pangngai eini chun lungrila vawngthat atha. Amiruokchuh, hei ti letlingtal inla, hmangaina chu hmangaina a lo ni nge nge an ti angin, nu-le-pa dit le dit naw thu a buoilo khawm a tul chun, thaw el ding, pasal takin, ana chuh, chutaka chun, atha tieng panga inlaichinna suong-le-kuo hai le siem nawk chu ei maw phurna ani ti in hriet zing atul thung. Suong-le-kuo ditnaw em em a hnunga a hmangaitu tak le an insawrtak an tam ti khawm hriet ding. Ei ni le inmila ei hriet phawt chun, pasal takin baw thlang pawp el ding.

Nuhmei thenkhat hi chu, ei insung khawsak inmil naw rak khawpa inchei uor, mani nina bak bak khawm hril nuom, an lo um hlak leiin letawngkam a khawm mi nei deu le nei naw deu tlir hrang el hi an thaw nuom vieu hlak a, Pathienin in ang rawnga, a hmangaina angkhat hnuoia a mi sie, DAN hnuoia khawm angkhat rawng; a lien a chin, ahausa le rethei ei um ti bung-le-chang khawm theinghil chang an nei rawp hlaka, mi hlak chun, ei nina hi anlo hrietchieng thei nasa nghal el si a, ei ni na bak bakthangsa in. Chuleiin, kawppui zilhau thei chie le thil hril thei chie hai khawm ngaituo sa hlak atha. Chu an naw vei chun, ei inmil pui naw ei nei fuk/thlang fuk pal hlau chun, ei ri mi ri ei sawn zak el ding a nih. Hei peng kawi zawk inla, Pasalhai hin ei nunghak hai hi hnamdang annei hin ei lungril a na rak rak hlak a, hmar pasal khawm nei nuom lo tiin ei sawisel hlak an naw mani kha? An leh ieng lei am ni tang a ta? Pasalhai ei in enlet ve chu atul a nih. Ei nuhmeihaiin nei thlak lo le inmilpui lo ah an mi ngai lei an naw ding maw? Anleh, ei ni hin cho lo Lanu ah ei ruot leia ei thlem ngam naw lei a a thlem ngamtu an lo nei el. Khawsak relpui thei ding an tumtawk hmar pasal an hmu naw lei am. An dizawng deuhaiin an thlem naw lei a, nuhmei lem I thlem a mawinaw a an ngai leiin hnamdang a thlemtu le an lungkui zawng an lo nei el. Chuleiin, pasal hai hin ei i tumtawkpui a ei hriet le inmilpui dinga ei ngai chu thlemthuoithuoi el hi athalem naw ding am a ni le mawh! Chun, an luril awmtawk khawm hrethei lem naw ma ni, sawlselatan el lovin. Chuleiin, mani inmilpui, khawsak relpui thei ding, fak le dawn harsat chang khawma mi hriethiem thei, harsatlai tak khawm innui hieua mi dawn/ mi bie tu ding le huoisenna mi pe theitu, ei inmilpui ngei chu; chu ngei chu hausakna nasatak le hmel neka thlang lem chu a hadam thlak naw ding am a nih. Leh! I kawppui/ngaizawng

Hlamzui bawkin Vuiliem a nih!

~ Darsanglien Khawbung

Ahmasan, ziekmi ka ni naw a, mi hai pawi hril le mi nuzat phak chau ni nawng ka ti ti khawm kan hai bîk nawh. Nisienlakhawm, ka lungril le ngaituona a hin a sipliem ta bek leiin ka hung in lang ve hlawl a nih. Sî-mei-khu khawm ka ang rum rum hmel ie.

A thu hrimin, chanchinbu/Magazine bul ei hang ṭantir hin chuh, in hlamzui tir ta naw ei tum thu hahîp in ei hril annawleh ei tum hlak ie ti ro maw? Bâwng êk in hnam tira hring nawk thei nihai sien ka nuom de. Anachu.......

Leh, a thupui ka ngaituo ringawt khawma ka hnuk in a mi ulh el a nih. Mizoram bîka dingin chanchinbu pahnih “ Sinlung Express” le “Sikpui” vuina ah ka ṭhang phâk ve a. Chu hma khawm chun, “Sinlung” an lo vuiliem ta bawk a. Tu hin vuiliem nawk ding am, “thi vâng vânga hring zing sie in”; ti hla ei nei angin, pakhat vêng chanchinbu “Daikhawpui Âw” (Sakawrdai) chuh buoipui zing a ni a. Manipur-a khawm, “Ruonglevaisuo”, “Sikhawvar” le “Sâwrtui” (ST hi tuhin a la um am ka hriet chieng chie ta naw a) ei vuiliem ta a, hrietnaw dang khawm umpal thei a nih. “Assam-ah “Zâwllung” le Manipur-ah “Manmasi Digest” ei la nei hram hram ti naw chuh. Kawngkhat tak ngaituo chun lungril a nâ ie. Hieng anga Hlamzuia vuiliem ta tamtak ei nei hi asan lientak el um ni a ka hriet hei thailang vê ka nuomna leiin ka hungin chawmsuok pui ve ni ie. Ei ngaidân naw tieng a lo ni khawma, a ṭha lem Media (Print/Electronic) tieng pânga ei hmasawn theina ding mithiem ruol ei cho suok pal hlau chun, hnung tienga sa bar ei ni thut! el ding an nawm.

Ieng chanchinbu khawm nisien; Hmar lai a chanchinbu/Magazine zawr chu mani le mani insuk dere na mei mei a nih(Hei ti phawt ka tih). Mi ṭhenkhatin tiem thlak bêk bêk um ngailo an lo ti thûl. Mani Hnam ṭawng ngei a ni chun hi he lovin khawhe hei la nawm ma ni’m ti a; ṭhahnemngaitu ding fe fe a ei ring hai khawm kuhi mi discourage-tu ah an lo inchang ve hlak chu tie! Chu thu khat nisien, a man pek a hin a nih ei buoi nawk hlak chuh. Mani pawisa mi’n an bat hre êm êm si in. Mani bat hre nuom reng reng lo hi ei ni chuh! Mak ve tak chu a nih, thilmak pakhat nah. Hnam anga mi mihriet ei nina ding le khawvel hrieta ei in pholang theina dinga pawimaw em em chu, Media (Print/Electronic) tieng hih a ni bawk si. Amiruokchuh, mani hnam ṭawng ngeia ziek le siem chanchinbu le Magazinehai ngainatna nei lo. Inti var êm êm ni si. Mi dang in ei hnam chanchin, News-a hai a ṭha naw tieng an hung ziek lang chang lungril na em em le a lung sen hrat hrat le a huoi huoi ei ni ang lawi bawk si, chulei tak khawm chun ani chanchinbu ei mamawna an sang nasan chuh. Ei hnam hmasawnna dinga pawimaw; News/chanchinbu tieng suk hmasawnna dingin mipui hin ei mawphurna hi ei thlak zo naw mani ti dingin ei um tlat hi a mak chau ni lovin a nat hin a nâ ngâwi ngâwi a nih. Mi dang chun, khawl lien tak tak le changkâng tak tak nei thar in, colour hai chen print theina le phêk duthusam, lien tak tak an print-suok zut zut laiin, ei ni chu hieng hi ei ngirhmun a la ni na. Hieng ang chau ngirhmun ei phak nasan hi ip set set lo chun hril nawn nâwk ngat inla “MIPUI” kui hi ei ni a thawsuol tu chu, mani hnam thil ngainat na chang hrielo, mi dang thil ngaisâng êm êm. Thisen le ṭawnga ei nina “HNAM” hi peibo thei an naw ti hrezing si in, ieng am ei lungril sungrila hin a um bîk a nih. Chanchinbu le Magazine ei hei zawr reng reng khawm hin, bat an naw leh mi inchawksa hâw el hi ei chîng chu tie. Mani’n tiem nuom bawk, inchaw nuom si lo. Ei rengin inchaw in tiem tum seng inla hieng chau hi ni naw tawp ei ti ti mi hniel ngam tum um an ti le. Ei hril ta ang bawkin ei hei lak ve dek dek khawma aman pek ei harsat nawk hi chu, hril danding khawm a um nawh a mak ti bak chuh, thilmak pahni nah. Chuleiin, mani bat ngei ani, a thlawnna sem le siem an nawh ti in aman hi pê hmak hmak ngam’in, chanchinbu hai hi lâk tum seng ei tiu. Lekhapuon-man, khâwltui-man, thawktuhai chen neia, thawktu hlaw khawm petu chu Chanchinbu siemtu Editor-hai an ni a, chu kawnga lo ṭhangpuitu ding chu mipui hai hi ei ni ti khawm in hriet a ṭha.

Hienghai lei pei khawm kuhi a nih, ei mithiem le ziekmihai in ei ṭawnga lekhabu ziek le insuo an nuom naw na khawm. Chuleiin, an ni hai khawma tha le zung sênga, sum le pai tamtak an sêngna ve a ni ti hrie in; mani hnam thil, ṭawng, thuomhnaw le a dang dang ngaisang nachâng hriet hi a tak tak in nunpui inla nuom a um an tah. Chu hunah chau chun a ni ei hung ngirsuok a, hma eisawnna hun hung inhersuok ding chuh. Baka ei mithiem hai khawm, a lo thlawnna sum insêngral tir mei mei lo a, ei ṭawng ngei a lekha ziek châkna lungril an nei theina dingin an ni ah châkna tu tum a ṭha ie.

Hei peng kawi zawk inla, ei hlasakthiemhai khawm kui hi hei ngaituo chîng chet chet chun, an hlasak ei ngainuom a, inkhawmpui ilo hun le in hmukhawmna huna hai fielin, an bahara sêngzât le an inzin
kuol vêlna sêngso takngiel khawm ei phuhruk pêk zo ngai naw a. Mani hnam hlasakthiem neka hnamdang hlasakthiem ngaisang thlat ei hei ni ni chu, mi dang ei siemlien a, ienga mi ngai mang lo haiin, tam tak tak sengin ei fiel a, ei changkangta ie, ei lungrilin ei ti a lo ni thei, anleh, kil khata ei ni hlasakthiemhai in kiltawi takin an ṭhung chu hmu nuom ei ti ma nih. Chuong an le Western hlasakthiemhai law law hi fiel hlak in la! Ei artist-hai an mizie le nundan ah ei buoi a, midang ei fiel hai khawm aw...ei bulhnai ah um ve ngat haisien bêlchieng dâwl ve naw tawp an ti ti ei hriet naw ni chuh. Mani insûng hi insiem ṭha phawt ei ta, chun, midang in an mi ngaisâng ve huna chu, hmun danga fiel thlak le pholang thlak ei ni el ding bah. Mani hnam ngei a mi ngaisang lo a, ngaihlut nachang ei hriet naw chun, tu khawma mi ngaihlu pekin mi ngaisâng pêk naw tawp an ta, mi hnuoisie lem an tih. Ei hlasakthiemhai in lo sin an mi thaw san a, a ṭhen sumdawngin, balbil siem chen ei um an ti ma ni! Fâk zawngna thlâkin siem pêk ei tum tawl di mani? Hnam dang chun fâk zawngna le rawngbâwlna dam, suong-le-kuo châwmna dam in an hmang thei laiin, ei ni chu aw...... Hnam tlâwm ei ni a, a market ah ei buoi ei ti nisienkhawm; sangnga to singkhat bek zawr thei ngei ngei an ti a mipui hin zir inla chuh. Ei hnam hi singkhat hni chau population chu ei ni nâw a chieng êm. Hieng lei hi a nih, ei hlasakthiemhai le mithiem ei hnam sûng ngeia mi ṭangkai dinghai, “Ei vuiliema ei inhlamzui tir nawk nasan hai khawm, thilmak nawk pathum nah.

E! Hi hi a nih, ka hril nuomna pakhat chuh “SIKPUI” (Sinlung Express hnunga mi) newspaper ngei khawm 2014 December thla khan kan vuiliem-in hlamzui bawkin kan in thla liem nawk ta ie. Mizoram-a chanchinbu ei fepui laia pathumna ei hlamzui nawkna, a pathuma ngei chu a nih. Chuleiin, hmun dang danga tu ta Magazine la dam ṭawk ṭawk le newspaper pakhat (Hmasawnna Thar) ei neisun hi iengtin am hi nêk hin hmasawn in hmatieng peia hung um a ta ti chu nang le kei, ei ni mipui hai ngei hi mawphurtu ei ni ti in hrein, ngainatna a hma neka nasa lem nei in mi dang el phak in siem tum ei tiu aw.

Lekha inchuk hi varna a ni kher nawh

-Darsanglien Khawbung

Mi tam takin lekha inchûka, Bachelor Degree le Master Degree nei hai hi mivar ni dingin an ring vawng tlângpui a. Amiruokchuh, chu chu thudik a pawm chu mi ṭhenkhat ta ding chun in tak nâwk hleng a ti ti ring a um. Lekha inchûk hai reng reng hin peng dang dang an inchûk ang bawkin, nitin nunna hmang ding le uongpui ding chun hmang thlak naw tamtak a um. Tuta hma chun, mi’n lekha inchûkin Degree le a dang an nei chun; thil iengkim hre dinga ngaina lien tak a um a. Tulai ruok hin chuh mi dang tamtak Degree, an naw le a chungtieng, Technical le professional tieng hai chen nei an hung pung pei ta leiin iengkim an lo hriet bik naw zie chu mi tamlem hriet an tah. Lekha inchûk ringawt hin mihriema hin varna a pek naw a. Piengpui varna nei naw hai ta ding lem chun, lekha inchûk hi chapona lampui pakhat a ni lem chau a nih. Chu a sukchiengna em em ni dinga inlang chuh, Pi le pu ha’n “ Piengpui B.A” an lo ti hi pakhat chu a ni ve ngei ni’n an lang.

Mivar chu tuhai am ni tang an ta. Mani sie le ṭha hrietna le an lekha inchûk suok hmang kawp thiem hai hi an ni deu tak. Mi’n piengpui varna nei si lo va; a Degree chau suonga, mi hnuoisie tak le mawl ni a a hrietna chun, ama chu a var tawknaw ti a suk chieng awm. Mi’in an chûkna le inzawma mi a i hriet hai le a ti ti pui hai kuomah, an chûknaa thu um hril zut zut in, History-a, Political Science-a, Science-a, Computer-a e.t.c le Chu Professional tieng a chun chuong ang khang ang chun ti hril khu ngat ngatin. Mani hohlim puihai ngaidan le ṭawng ding veng lek naw sien. Mi dangin, chuong mi chuh mivar a an ngai bek ngai nawh. Chu nêk hmanin invet a hlaw lem hman hman awm ie. Lekha inchûk seng seng lai khawm ruol in an sawisak bik deu le fiemthu thawna a an hmang bîk hi; khâwlai hmun le inchûkna ah hai hin hmu ding an um chawk a. Fiemthu du hrim hrim; ruol suk hlim thei deu hai khawm chu an um ve zing tho laiin, chuong hai an fiemdan chu a dang zat ti hriet thei in a um. Mani ngaidan chau ṭha a ruot le midang ngaidan ieng malova ngai hai hrim hrim chu inchûkna insangtak nei nihai sienkhawm mi’n mivara ruol naw tawp an tih. Mihriem a chin taka inthawka a lien tak le mimawl tak nia ei ngai an thawka a var tak ni a ei I ngai hai chen, an mizie ang peia in pawlpui thei le hohlim pui thei hai chu mi’n mivar an ti hai lai chun inzel an tih.

Mani ngaidan chau ngaidan indika ngaia, mi dang ngaidan le thurawn ngaichang nachang hre naw hai chu mivar an um ngai naw an ti tak hi maw. Mani ei in ngaidan am ei nina. Mi dang in an mi’n khina le hmudan hi ei nina ti khawm hi hrietthiem intak tak chu a nih. Mi dang mi ngaidan le hmudan hi ei nina a lo ni lem el naw maw?. Ka ngaidan a chun var kan ti hle khawm a lo ni thei. Mi milo ngaidan nawk a chun, mi’n vet letder am, mi huiphai ka lo ni lem. Chu chu a ieng tak am ei nina, hriet thiem intak tak chu a ni nawk rawp tho tho. Inchûk sang vieu in, thil khawm hre em em inla, ai a upa inza na le bengvarna nei lovin, tlawmngaina chen bahla rak khawm in khawsa ta el inla, min inchûkvar mi ti lem lovin inchûk mawl mi ti hrim hrim an tih. Kha hma khan chuh hei ti el inla, keikhawma ka lan chûk phak ve a, “HMAR” sikula kaiin zirtirbu, A, AW, B inchûkin, nundan mawi tamtak kan inchûkin lungrila kan vawng tlat a um a, ho mei mei anga inlang siin, nun keihruoina kawnga dinga thil pawi maw le ṭul tamtak kan inchûk suok a um a, tulai ruok chu, A, B, C anthawka inchûk in nun keihruoina dinga ṭul le pawimaw, eini society le inmil hi a um ta naw hle a. Hieng lei khawm hi ni pakhat ve’ng a tih, tulai ṭhangthar hai hin khawvel nunmawina an hriet tlawm em em nasan kui hih. Nunsery anthawk zirtirbu hi inchûk nawk inla ṭha ding a na. Ṭawngdang hla tamtak ei in let hai a ṭha naw ni lovin, eini nun le society ta dinga in hme taka ei I phuok hla hai an thawk bawk hin a ni “REVIVAL” ni a chun a mi chawm lem hlak tho tho chuh. Chuleiin, mani society le inmil a, nun hmanga hnamdang nun ngainep si lova kei kawp thiem hin varna lampui chu pâw a awl tak naw ding a mani ka ti nih. Mani piengpuivarna le inchûksuok, inkawp rem taka hmangthiem le thil hrim hrim a hun le hmun izir pei a in her rem thiem hai hi mi’n vara ngai ngei an tih. Chu ding chun, mi ngaidan ti dan anga thle duol duol lovin mani hin “Principle” nei a, mi hlem thluk theia um naw na hai khawm a huom vawng a nih.

Lekha inchûkin, degree tamtak nei in, piengpui varna ei nei si naw chun, vara in ngai ding an nawh. Ka var em a ti in ei inchûkna a ei thil hriet mi bula en lovin hril hril in la. Mawl cho ni lovin mawl biling der ni lem ei ti. Inchûkna le ei Kristien-na hin mi a suk changkang ang bawkin, piengpuivarna le ei inchûksuok belkhawm chun mi pangai ah a mi hlangkai a nih lem.

A tawp taka dingin, lekha inchûk sang kher lo le inchûkna taluo nei lo, mi bengvar le hawihawm, ama hi chu a var ie, ei ti hai hi Pathienin varna (Piengpui) a pek an hmang thiem lei a ni a. Chuong ang bawka mihriemin an chûksuok le a piengpui varna a hmang kawp thiem chun, ama ngei chu mi’n mi vara tiem ngei an tih. Chuleiin, mani in en let a, sawrkara mani khawlai hmuna mani a sin nei lei el le, sum le pai tam tak hlawsuok ei ni lei ringawt hin thil iengkim ei hriet vawng bik naw zie le avartak le hrietak ei ni bik naw zie hi in hriet a ṭha hle’n an langa. Chu khela mani nina hrie chienga, mi dang ngaidan le ei hawiher, nundan mi hmu le hriet theia um hi mi var nina awlsam tak chu a ni lem el naw ding maw?

Ei lan ṭhe nawk awm a!

Ei hnam hi ei ngaituo/ên vang vang chun, hnam naupang tak, ṭhuoi harsatak ei ni chun ring a um nawh. Nisienlakawm, tiem khawp chau e ti lovin, ngâidan le ditdân in ang naw tak tak, inkal rem rum, hrui inchin taka inchin, suot ngaina um naw rak khawpa inchin ta ang el ei ni.
Ṭawng thu a khawm hin ei ni ṭhangtharhai ta ding chun, buoi namen lova buoita tamtak ei um in an lang ta a. Hieng hai hi asan chuh, ṭawng ziek dan in ang ta naw nuoi a kum hni thum liem ta a, mi ṭhenkhat in an hung chîng suok lei ni’n an lang. A, AW, B inchuk phak lo n̂a nâ nâ chu ṭhuoikawi ei lo awlsam deu ning a tih. Hieng anga ṭawng ziek hi a ṭha nawh ti pawl an umlai in; aṭha ti pawl khawm ei um a. Chuleiin, ei ni hnam a ngei thlûrhni in ei fe ṭan mek ani ti chu hmu hmai ruol lo a in lang an tah. Hieng a ni si chun, ei hnam hi hun hung fepei ding a hin pahni in ei lan ṭhe ngei ding ni’n an lang. Hienga ei tawng ei humhal naw a ei ching let chun, ahman hman in an hung phuok pal chun, a lung sen ding ding chu ei nit ho ni nawk ei ta. A tawp ah “NG’ ṭhehrang tum nawk ei ta aw……. Ei ṭawng kuichu tiem mumal thei lovin insuo nawk ei ta, dit fir e tit a lovin, ṭawngthei lovin ani ei suok pha ding , a tawp a mi hnam ah hai ei ralzam el ding a nih. Chu hunah zet chu ‘HMAR’ ti chu a run reng reng a ti ta ti chau a ni hmabak.

Hnam hming ziekdan a hai khawm ei fimkhur naw lei am, insukmak ei nuom lei hrim hrim lem chu hriet thiem intak tak el in, hnam (pa hnam) hmukhat ni zingin, ziekdan in ang naw nengnung el in ei ziek a, ṭhang la hung thar peihai ta ding lem chun, hrietthiem intak hleng a tih ti chu inphat ruol an nawh (Entirna’n: Joute le Zote, Songate le Sawngate, Neingaite le Ngaite, Infimate le Fimate, Khobung le Khawbung, e.t.c) Hienghai hi hun hung fe pei a chu, hnam hming (pa hnam) hmunkhat ni ta lem lovin laibung; a peng pakhat ah tiemsa ni ta chau an ti ring a um. Hnamdang khawma hieng anga mani hnam (pa hnam) ziekdan style deu hlek an lo hmang a ni khawm a, ei ni ang em em hin chu an buoipui naw ning a tih, an hril ri ei hriet naw em. Anleh, pakhat chau, Khuolhring le Khawlhring hi hnam hmunkhat an ni ding am aw (?). Pa pakhat thil mihril kala hriet zing chu, “hmun pakhat a hin ‘JOUTE’ ti intar nameplate ka hmu a, e nangni chu ‘HMAR’ in ni ve ni maw” ti a kan dawn chun, ni love ‘HMAR’ chun, ‘ZOTE’ an ti a, Kei ni hnam chun ‘JOUTE’ kan ti, a ti a ti chuh, amak ngei! Anleh, ieng lei a Mizo ti hi ei nuom naw am (mi ṭhenkhat chu an nuom tho ring a um) thil tamtak a um lai zingin, ei ṭawng tlâwmte in ang naw lei hi asan pakhat chu a ni’n an lang. Chu chu ei ziek dan le a lam dan in ang naw lei chau a ni, sienkhawm, pienghmang, hmel, du-zawng, ditzawng le hnam nunphung in ang naw em hril ding a um in an lang bawk si naw a.

Chuleiin, AW le O, TR le Ṭ (A dang khawm la hung suok pei mei a ti) a hin ei hnam ngei khawm hih hung in tlir -hrang el thei ding ngirhmuna ei um mek a. Ei unau ‘O’ group hai lai hin “O’ ei lo hmang nisien ei um ve ding an ta ti inla ei nuom ding am aw….Anleh, anni khawm a, a rî an dik chie nawh ei hmangna ṭhenkhat a hin ti in an lo tleng nuom ve el ding am aw, an “O’ ve hi. Kei chu rî le Thlûk hi ka thiem naw leiin a hmang ṭhe na ding khawm ka buoi thei khawp el, ka thaw ngiel khawm a. Amiruok chu ei hmang tak tak ding an chun, inchûk nawk khawm ka hniel chuong kher nawh. Hieng a ni si chun. MIZO hai le ei ṭawng in ang naw tlâwmte; inhlawm harsa ei ti em em ang hin, ei la hung um el naw ding maw, chu chu ei hmabak an nawh ti ngam tu’m ei um a?

Kohran ( Lalpa I kohran hrilsietna nilovin) hlak chu ei kawl le vela hnam dang hai le khaikhin khawm a, a tamtak, pawl hrang hrang, an ti hi a kim vawng ti inla inkhel bek ring a um nawh. Hieng ang a ṭhuoi le thlemtluk awlsam em em, a ṭha le mawinaw khawm dawn lova mani ngaisang zawnghai thil thaw le hril ani phawt chun, zui duol duol thei si, a hnam ang zawnga ṭhuoi ei intak em em el hi ieng am a san a ni ding chuh. Mani pawl le kohran ei ṭan ang tluk hin ei hnam hi ṭan in hei ngaituo inla chu, ei hmasawn dan ding chu hril’in aphak naw hiel ring a um.

Organisation-a ṭhuoituhai in chuong ang chu nisien, ti a thilṭha lampui ding awma an hriet hung hril in thaw hai sien, a mipui hi a sawisel hrat hrat le a chier pei pei ei ni nawk ang lawi si. Ṭhuoituhaiin thil chite suksuol hai sien, nasataka sawlsel nawk ang reng bawk si, ei ṭhuoitu le hotuhai thil thawsuol inchân rân hi mani ding ei sin ropui tak chu ti dingin ei um nawk ang lawi a. Ṭhuoitu khawm a ṭha naw le indik naw chu tlanghriet chin a um a, chuonghai ruok chu sawisel le hril khawm a pawinaw nachin a um. Anazawnga iengkima sawisel ruok chu thaw chi a ni nawh. Ṭhuoitu chu mipui leia um an ni ang bawkin a thlak khawm mipui ah an nghat sei hle bawk, chu chu mipuihai thaw ding a ni hrim a.Chuong a ni lei chun, amipuihai hi’m an ta andik naw lem ti hih ngaituo tham a tling.

NGO hrang hranga hai ṭhuoitu ei nei seng a, chuonghai chu mipui ngei in ei aiaw dinga ei thlangtling an ni leiin, anthu chu ei zawm ding le, an ti chu ei zui ding ani naw am a nih. An hun sunga ei ditdan ang naw a an mi lo ṭhuoi pal an leh a nawk ah thlang nawn talo el ding an na. Chuleiin, mipui khawm a, ei I thlang ṭhuoituhai thu chu inza ding a nih.

Amiruokchuh, ṭhuoitu ei i thlanghai khawma mipui leia ṭhuoitu ngirhmun hi chang thei chau ka ni ti hi hre in, mani nuom dan le ditdan chau a mipui ṭhuoi tum el khawm hi awl tak a nih. Chu neka mipui ngaidan le ditdan ngaituo pum zinga hma la a, an mi ṭhuoi chun, ṭhuoitu ṭha le ruot nawk manhla hlie hlie ning an tih. Chu nisi lova mani nuom dan le ṭha ti dan a hnam ei lo ṭhuoi hlak ani ruok chun, mipui maw ni lovin mani maw ni lem a tih. Chuong ang mi chun in enlet nachang a hriet naw a ni chun, inti varsi varsilo chu a hlaw phak chau ding a ni baka ram ropui min tlun naw hleng a ti, ti a chieng bawk.

Chuleiin, ei chunga roreltu dinga ei I thlang hai ieng organisation a mi khawm nisien; an sin chelna tlur senga an ti chu inza a, an thu awi a, zui el hi a ṭha ti mipuihai in hrethar inla nuom a um a. Asanchu, hnam anga ei aiaw dinga ngir an ni lei le, an ni in an ti chu mipui ti a nih ti khawm ei chieng hle nuom a um. Chu nilova khawlai taptebul ti ti na thu mani; an naw le, thil in ti hriedeu pahni khat ti lei a, ei zui dul dul chun maw…….Pawlsuok indin pui chen chen am an rawt hriet an le….Chuchapa, pathien bieka bi el nuom tawk khawm ei lo um pal nawk lem chun!! hnam ropui a mi siem naw bawk ata. Siemtu ei suk lung ni naw mei mei lem ring a um.

Chuong a ni naw chun, hun hung fe pei dinga hin hnam anga ei ngirsuok nekin, in ṭhedarna in mi hung zui pal sien; abula ṭan nawk chu thil harsatak ni lem a ta, ei in sir na hmakhuo a sei mei mei ding a nih.

Lalpa ,pasie a i mi siem leiin ka lawm e…

~Darsanglien Khawbung

“ I thil tawnghai khan I nun an siem naw a, I nina an sukchieng lem a nih”

Thil iengkim ei chunga tlung lawm thiemtak ni hi chu thil harsa tak ani ti ei hriet seng. Harsatna ngat lem hi chu a tuor antak nawk zuol. Retheina ngirhmun inhawizie le malsawmna anizie ruok hi chu ei ngaituona ah chun tawngsephur nina ang hielin ei ngai lem hlau nawk chu tie. Sienkhawm, malsawmna ani lem ti ruok hi chu pawm harsa ei ti chau nilovin, vangduoina tawpkhawk ah ei ngai lem hman hman an naw?

Leh! Tuta i ngirhmun kha ieng ang chie am ana, hei ngaituo ta. Isu le tlangval hausaspa inbiekna

anthawka ei hriet thei chuh, “mi hausa vanrama lut nek chun, sa nghawngsei ṭhim nakuo a lut a awlsam lem” ti a nih. Meithainu chun, anei po po khawng da rawtin thawlawm apeka, farisaihai ruok chun, an nei chuong liem a mi, tam tak tak inri rui ruin an thlak kha, ei Lalpa chun, lawm anekin, meithainu’n thawlawm apek rawntak a ti nawk el kha. Iem asan ni tang ata? Hausa ei hrilsietna hrim hrimna nilovin le hausakna hih a ṭha naw hrim hrim nilovin, hausakna le inhawi tina, mihriemah ahung tam taluo phat; Lalpa ei inhlat hlak lei alo nih. Hnuoiah iengkim neia, nuom nuom inchaw a fa thei ngirhmuna ei um hin a nih, mihriet mizie indiktak hung suok hlak chu ni. Ei Pathien biekna kawnga khawm hin, mihausa pathien biek le retheihai pathien biek hi an ang ka ring naw chu tie ( an reng chun ka ti nawh, atam lem hi chuh an ni ka ring).

Chuleiin,  kei ngeikhawm hih kan ngaituo châng chun, rinum ti hlak lang khawm, “pasie ah kalo um hi kata ding chun malsawmna alo ni lem” ti ka hei hrietsuok chang hin chuh, lawmna le hlimna in ami hung sukkhat hlak. Asanchu, thleirawl hunna thil iengkim iengma lova ngaia, thilsuol tamtak ka thaw hai ka ngaituo let châng tak tak hin a nih. Lalpa kuoma lawmthu ka hril rawn na tak hlak chu. Hausa tak le nuom ang anga umtheiin milo siem sien la chuh, tu chen chen hi ka dam ka ring tanaw el khela, ka hrietsuok huna meu chun alovin hnu ta ding ana. Hieng anga harsatna le retheina ngirhmuna ka um hi malsawmna alo ni ti ,tu hnunga ka hrietsuok châng hin, hlimna in ami’n huolvela, Pathien hnainaah ka hmang ta lem a.

Hieng laizinga, ka hril nuom nawk chuh; retheina le harsatna hi ka hril mawi nilovin, mihriem hin, Lalpa malsawmna mi pêk hih ei hmang thiem ngai naw leiin, suol rawngbawlna’n ei hmang hlak lei hi a nih. Mihausa tak takhai in Pathien rama, an thil pek le, an in hlanhai hih, ka hrilsiel le ṭhanaw ka ti hrim hrim lei ni lem lovin, harsatna ngihmunna inthawk, siemtu ei hnai nuom lem lei a nih. Asanchuh, ei tulai khawvel ei hei tlir chun, hieng anga thil in tlakthleng le um hih ei mit le nâ in ei hmuin ei hriet si a.

Amiruok chu, mihriet hi harsa taluo a ei um chun, Pathien ei theinghil pha thei baka, aneka, thiltha naw ei ngaituo nuoma, hausa taluoa um hlak chun, Pathien neka ropui lem le thil thaw thei lemah ei inngai nawh hiel hlak si. Lal Solomon, chu hausakna le varna namenlova inthuom in a uma, nuhmei le thaikem  ringawt khawm sangkhat lai anei el chau nilovin, ârawn tluok ringawt khawma ruoiṭhe thei ngat khawppa hausa ani. Anachu, iem atawpa ahmu le hril ei ti chun, “thil po po hi teplohai teplo a ni” a ti tawp el anih’

Chuleiin, Lalpa hi ringa, ama kuoma iengkim intlun le ama hnung zui pum zinga ei hringnun hi ei khal dem dem ani chun, harsa tak le rethei tak hin amin um tir bîk naw a, mi inhnar le suola ei tlu ngai nawh. Chu taka inthawk chun, harsa a um dan le hausa aumdan ei hung thiem ta lemin iengkim el chu eita ahung ni ve ding an nawm. Pasie taka ka um anthawk hin iengkim hi ka hung hrietthiem ta leiin, Lalpa kuomah lawmthu ka hril rawp nasan. Chu leiin, Pasie a umdan ka thiema, hausa lang khawm umdan chuh thiem nawk pei ka tih. Abula inthawka thingkung kai naw chun, alêr thlung antak ang bawkin, pasietna anthawkin hausakna ngirhmun hi hrie in umdan eilo inchuk zing ani lem. Lalpaah innghathai ta ding chun, thil iengkim hih eita alo ni lem. LALPA KA LAWM E… AMEN!

Palâi bâwngte a fam ta!(?)

~Darsanglien Khawbung

“KHAWVEL THIL RIMAWI TIN NEKA KALO NGAIHLU, PÂR MAWI TIN THANG NEKA KA THLANG NUOM  LEM”

Hunhai anliem peia ei hlimlainihai khawma muol anliem tah. Changkangna rama ei lenga, hlimna tak tak ruok chu ei hmu ta si nawh. Takrama inthawkin, lemchangna rama ei in pema, lawmna le ropuina ding rawm sawnin, ropuina tehlem chu hnawtin nitinin ei hun ei hmanga. Beiseina tak rawm sawnin, damsung ropuina tehlem chun mi hîpin, hringna tui rawm sawnna ei dawnhai chu tûrin a khat zo ta a. Chu changkangna ram chu hnusawn thei a nita chuong naw leiin nuom le nuom naw hril lovin a zûnna chun intangin, tak chang silo hlimna tehlem chu ei nitin ruolṭha ang hrima ngaiin eiin thlawnpui sunnithlak  ta chu ani si a le!

Leh! Ei thupui eilo fe pel ta deu a ni ie; hi leilung mawina le sukfakimtu, damlai tuipui infawn vel kara a rinuma le anhawi a khawm ti chen chenhai thlung rak thei ding khawpa, invakvaipui ei lo huom hlak, abik takin, nunghak le thlangval in hmangaina thu thlum em em le thaikawi mawitak inzawtna a, ei lo hmang hlak, a phek ei ênna adang iengkhawm a phek ropuia a chuong bâk hmu ding le hrilsap ding um chuongloa ngainat um le ei vawtkhat en ringawt khawma, a bula inthawka a tawp chen enlova ei i hril suok par par thei le artui dawm taka ei i dawm  inthluntu “Palâi bawngte” chu famdairiel a chang ta ti inla inkhel ring a um ta nawh.

Tulai hnai ela khawvel changkangnain a i hringsuok, Mobile phone, Face-book le E-mail-hai hin an hluolân hne ta em leia, a sakhming chul elta, lekhathawn inthluntu  hi a hrie phakhai le a hmu phak, abiktakin hmangaitakhai anthawka dawngta ngathai ta ding chun, hrietzingna lung phun tak hi nuom a um rum rum el chu tie.

Dâkpu hai ta ding khawma, khawsawt aum ka ring ngawt el, nunghak le thlangvalin an in hmangaina thurûk thlumtak, karhla tak taka an um leia an sungrila inthawka hungin irsuok ngei an hei thailangna ngei kha a ni,  hlû chu ni.  A kawm en ringawt khawma, a sûng thu ding awm hei ngairuot khawm kha thu ngainuom a tling ta hrim hrim a. A rî mawitak sungrila hei hriet nawk lem kha chu “ khawvel thil rimawi tin neka ngainuom um lem, parmawi tin thang neka thlang nuom um lem.”Nisienlakhawm, tu hin chu muola  liemin, ei damsung ni hin tawng nawk ding le  kawla ni suok ang hin in hersuok ni hi a um nawk chu ring a um ta naw… Tulaia hmangaina bithu ei in hlanna, thaikawi bawngte ( E-media) hlak hin hmangaina tak tak hi a cho suok zo ta naw ani tak ta si. A ṭawng le thumal ei i hmanghai reng reng hei en ringawt khawma hawrawp ziekdan mumal a um ta naw leiin, Lanu/Vala lunglairuok chu, a suk tuirak hne ta naw…!!

Changkangna chu ei ma maw tak zet ti chu hai-der ruol an nawh, amiruokchu, hi changkangna hin, taklo nunnah, tamtakin a mi ṭhuoilut ta ni’n an lang lem ta tlat si. Chuleiin, tulaia, lekhathawn thak lawn veltuhai hin, hieng ang lekhathawn hi hmu inkhat ta ngawt an tih ti ring a um.

Chuleiin a hrietzingna le inthlana nipafawmin hi thu hi a lung ka dawna le kha hun hlimum kha ka ngaizie in entirna leiin ka hei thai ve a nih.

“Nunhlui kîrzai rêl di’n I mawi si nawh, ngai bâng silo; aw…. nunhlui liem hnunghai……..”

Ka khuo a sawt ngawt el, Hei pet kawthlawk met ka tih!

~Darsanglien Khawbung

Christmas chu tuta hei ngaituo ding chun, thla li lain ami la dan a, sienkhawm, Christmas hla thiemtaka, Lalruotmawi in a sak ka hei ngaithlak zet chu, ngaituona mumal neithei lo lekin, ka thisen zungzam ami hung fangsuoka, ami run takzet zet hin ka  hriet, zeldingin ka um ni hiel in kan hriet. Anih, hi ni ropui le nghawk umlo  hi chu, khawlai hmuna khawm um inla, veng ngai vawng vawng khawpa mi siem tu, hmun danga inhniktak le ngaimuonga min um tir thei nawtu, a ni si ni.  Chuonglai a, lungrila, nunhlui panglai hun a mi hung in hriet suok tirin, naupang  lungmawi ngaituona khurpuia mi hnuklutin, mitthli ahung hnai naw thei nawh. Hieng anga hun hlimum le ngaium, panglai hun ami hung in hrietir chang hin chu, um ngaina tak khawm ka hriet ngai naw hiel hlak a nih.  Hlobuk baw enga, siel siela, silai lem a ruolhai le indo le adang dang hai hrietsuok chang lem hin chu lungriem in a mi thlak nawk hlak…. Mit insim ngeia Mas hla hei ngaithlak lem hin chu…, hun liem ta ah ami kei luta, upat naupang thu khawm nilovin, kan nem ruoi el hlak.

Kei Lai Hnam
Tarik 15/AugustIndependence Day ni khan kan nu leh Ka sanghai naute dam naw leiin, an mi hung phone a, chu taka kan hang fena ding lampui a chun Taxi ah hin kan hei chuonga, chu kan Taxi chuongna a chun, Papui pakhat zui inrui taluo ringawt hi a hung chuong ve a, kan nupa chun mi dang pakhat leh chun kan chuong ve a, chutaka chun kan nu le chun Hmar Ṭawngin kan inbieka, chulai chun, zurui kan chuongpui pa chun, chuong ang ṭawng chu, ka ngaisang le, kei Police officer hieng ang chen hi ka ni ta a chu, hieng ang hi ka hriet ngai nawh ata. Kei ni hlak chun kan runlui ve leiin a neka nasa in kan inbiek nawk sau sau a, chulaitak chun thil dang a hung hril kai nawk a, nang ni chu lo ngaithla naw ro ieng khawm in hriet nawh, Lai mei mei a mi hei ti vel, Ka lungril tak a kalo hriet le ka thei nghil bik lo, Aizawla um Lusei hai hin ṭawng hi an hriet naw zie hi a hung thar nawk zuola, an ni ang em chun hnam dang ṭawng hi a umzie hrie vawng naw inla khawm, chu ṭawng kha ṭawng chu anih ti hi ei hriet hrang thei a na, Lusei atam lem hin chu chuong ang a thlir hrang theina hi an nei thlawm zie a hung nam nghet nawk zuol in ka hriet thar nawk a. Baka, Officer ngat khang ang mei mei a, ahei um khan mi dang ka ngaidan chen a dang vawnga. Kan chuongpui hai inphalam luotin an mi hung ena, a ṭum hnungin khang ang phur kha chu rin a um thu an hei hril khum ana, ahmabak chu iem a ni ding!! Hrie naw tak a nih.

Pathien hla chau sak ding
Ka hril sietna le aṭha ka ti lei hrim hrim ni chuong lovin, mi tamtak an hei piengthar hin, Love song sak hi an hei bansan ela, sak thieng naw le hriet thieng naw ang hrima an ahnunga an hei insuo nawk el hai dam hi ka ngaituo chang hin ieng lei am ning a ti aw…. Tiin ka ngaituo hlaka tamtak chu an nunah hmu ding um chuong silo hin an in lak thutak bur ringawt a, an hnung tienga min an relzui an tam hle, kei ngei khawm hi ka bang bik nawh. Hmangaina leia insieng einihai te hin, nunghak le thlangval in hmangaina thu khek suok pui hi iem a pawina, ti hi iem ei ngai ve dan thlangpui hi ani ve ding…kei chun, thu mumal ka nei nawh. A ṭha nawh tit u bula ka um chun, aṭha nawh ka ti ve a, a pawi lem chuong am ani tit u bula ka um chun, an ni ka zui nawk tho!!

Thu mumal nei ei um nawh
A mak ngawt el, mi dang chunga ṭhat ei nuom luot luotin mani ngaidan ṭha le bengvar tak tak khawm hi hril suok ngam naw chang hi atam khawp el, ei ti ti pui hai suk lung ni naw neka, a ṭha le ṭha naw khawm hrilfie ngam loa ei hei um el hlak hai dam te hi, mi dang in ṭha mi ti haisien ti ei nuom lei vawng hi a lo ni nawk si, satene beram vunsil ti kha ei ang tak baka, film star ei lo ni zing. Abikin kei tak tak hin chuong chu ka chieng!!!

Hringnun a ni thlat
Ni e, hi hringnun hi chu buoi ding le thil ani angtaka ni thei lo ding renga duong a ni ang hrimin, ei pi le pu hai khawm a, KHAWVEL anlo ti ani hrima, ei ti ang le ei nuom ang diek diek a ei herrem le hmang thei nisien la chu Khawvel ni lovin hawivel ei ti el ding bah.  Hi lei hi nit a veng a tih, hlimna le lawman, hnawtna ei tuong zinglaia, beidawngna le lungril natnahai chen a la hung um nawk pei nasan chu. Hmangaina lei a iṭap chun, lungngaina lei khawma ṭap ni la nei eita, lung ngaia ṭap ni ei nei ang bawkin lawm leiin mitthli thlak hun khawm chu la hung um nawk bawk naw nim maw?? A famkima ei chnag thei naw hi hi hringnun mawina le inhawina tak a ni nawk ang reng bawk si. A mak ngawt el.

Lalpa a chau I lungzing ni chun Lalpa chu panla, Hmangaina hmu naw a in hriet chun, Lalpa a zawng bawk rawh. I dit le i mamaw iengkim chu Lalpa ah aum naw ieng khawm a um nawh. Chu leiin ieng po khawm thawla, ieng pokhawm neila, ieng po khawm hung thlung raw seh, atawpna chu Lalpa ah chau naw chun in nghatna hmu chuong ngai nawng i tih. Chuleiin, iengkim i mamaw umna hmun chau chu thlirin i hringnun hi i khal a ni chun, iengkimah lung awi pei lem i tih.

Hnam ngirsuokna din, Kawngkhat chau ei bâk!

~Darsanglien Khawbung

“There is nothing wrong in Hmar that can't be fixed with what is right in Hmar, except oneness. If you live long enough, you'll make mistakes. But if you learn from them, you'll be a better person. It's how you handle adversity, not how it affects you. We need a spirit of community, a sense that we are all in this together. If we have no sense of community, the Hmar dream will wither.”

Ei history ei thlir chun, Hmarhai hi thiempu hnam eini ti ei hmu a, a ningei, ei hnam naupang ngaituo chun, ei tulai hlahai hi ei hang ngaituo chun; hnam dang ṭawnga  inletlingin, hnamtinin ansakin an hlimpui em em. Hnam dang mihmu dan le ngaidan khawm hi an dik zie chu hi hi a nih. Ei ṭhuoitu mithiem le var deuhai hi chu kohran-ah an intatlutin rawngbawltu ropui; khawvel huop khawma inzapui umlo khawm an um nawk, an hming chu hril kher a ngai nawh. Kohran ṭhuoitu hi a ṭha nawh tina nilovin, khawvel tienga ṭhuoitu le milien hi ei ngaituo chang hin ei tam naw em em a, arama rawngbawl hih ei thlatlam naw leiin Lalpan’n mal amisawm ni khawma ei hnam hi hriet thei in a um a nih. Tu tieng tieng hin sawrkar ah sin zawng a, sin insangtakhai thaw thei ei hung pung ta peia, kohran ṭhuoituhai thaw dinga inhme lohai thaw tu ding, ram le hnam ṭhuoitu ding chu khawvel thiemna anthawka thaw a ngai ti hrietharin ṭhang eilak thar ta leiin ei kawl le vela hnamhaiin huphur lungril putin ei lungril lakpeng tumin ṭhang anlak mek bawka; ienglei am ana asan, ei ti chun, ei hnam hi thaw na tieng tienga malsawmna dawnga, mi hnam iphâk ruollo eini hi hnam dangin an hriet lei a ni a, chu thuruk chu ei ni khawma ei hriet suok hi a hun ta tak zet a ni, chu a ni naw chun, “Hmar var an hnu” ti ṭawngkam mi’n an mi tina hi ei ni bawk hin hmang nawk hlau rawi ei tih, ti hi inzak aum tak zet ding  anih. Chuleiin, ei nina diktak mi dang nei velo hi hriethiemin ṭhang eilak sau sau hi atharin hrie inla nuom a um tak zet an naw maw unau, hang ngaituo ta….. ei ngainep le ei hnuoia mi a nih ti hriet ngawi ngawi mihriem hi ei khing ngai nawh a, eiin elpui thei le tumtawkhai hi an ni; eiin elpui tlangpui hai chu. American President, Ronald Wilson Reagan’in “America is too great for small dream.” a ti angin, ei hnam khawm hi thil chintham ngaituo ding chun a ropui ka ti ta luo tah!

Pathien rama ei inhmang nasa leiin malsawmna tamtak ei dawnga, mi hnam ngai khawma hnam tlawmtak ni inla khawm;  Israel-hai angin ngaisak le Lalpa hriet ei ni a, hnam dang le khaikhin khawma misuol chu ei tam nawh, kutdaw le mawinaw taka khawsa khawm kutpâr thliek tham chau ei ni naw maw……… Chuleiin, inngaisie ding le beidawng ding chu ei ni naw ti chu hrietu le mita hmutu chu ei ni rawi ngei hi ei ni’n nawm. Hnam a zawnga hnam ropui le Lalpa ngaisak hnam ei ni na chu hnam hming chawia thil hming tam tak nei, hnam dang lai hin an um ei hriet chuong nawh. Entirna’n :- Hmar Arasi,  Hmarhleng , Hmarcha, le khaw hming tamtak khawm ei hnam (Pahnam) hming chawia phuokhai zozai ngaituo hin, hnam mumallo ei ni naw zie chu a chieng an nawm.

Nisienlakhawm, hieng po po ngaituo lo le hrienuom lovin, ei hai-der lui tlat ding am a nih. Nina hrie lo le mani inhrie lo mihriem chu mi invet ah ei ngai hlak  angin, ei invet sawng el ding am an ta(?) Hnam ropui le chungchuong ei ni hi phatsanin, muola ei inliem tir el ding mawh. Chu ding chun tukhawm a, ei phal ring aum naw a. Ei hnam ropui le hlu hin hieng ang hin malsawmna le hriet a hlaw ei ti laizing hin, eini a hnam nei tuhai hin hriet nuomlo ei nei tlata, chu chu hnam anga ei ngirsuok theina ding lampui pawimaw tak chu a ni si, thlangval hausapa Isu’n, ‘kawngkhat ila bak’ a ti ang el khan, ei ni khawm kawngkhat chau ei bak a, chu chu, ‘INPUMKHATNA’  hi a nih.  Hi naw hi ei hnam hin mamaw dang anei hriet ding a um naw a. Hi ei nei chun, inthuruolna le hmangaina chun hung zui ata, Hnam mi hriet eini lai zingin ram khawm ei hung nei ding an nawm, hi thuruk hi hnam dang hai in ei hriet an inlau em em chu a nih.