HMARRAM THLIRNA

 Hmarram mipuiin a dum chu a dum, a vâr chu a vâr, 

an ti ngam huna Hmarrama hmasawnna changtlung chau a tih.

~ Daniel Lalsanhim

Hmarrama chun a hre naw hai hriet nawna chu remchanga lain zaihlem le sir de an hlaw a. Indik naw taka tangka sum lamna chu CANCER hrileng angin Hmarram a tuom a. Mi tamtak a kai zap zo tah. Sawrkar ṭhangpuina takngiel khawm a dawngtu ding mipui kuom a tlung kim thei bawk nawh. Chu ram chu Chanchintha mansapui inbangna tiin kan la’n sal.

Fâk le dâwn bufai thila sawrkarkhawlpui hmalakna zarin kum dang nêk takin kum 2020 chu bufai a tlung  inzing zut a. Fâk fawm zawng nu le pa phur a sawk zangkhai pha bawk. Hun danga bufai phurtu truck Tuiṭhaphai tlân liem el hlak kha bieltu MLA ngeiin an hang vai liem a. Lampui suktluongin bufai sukpung pha de naw sienkhawm vel tin an vai liem thei chun a sukphuisui deu nghe nghe. Hmarram khawtina bufai kim ngai lo hi sukkim dan zawng lem ni hai sien mipui chun sawrṭangkai zuol lem ngei ei tih.

PMAY-G le Hmarram

Pradhan Mantri Awas Yojana- Gramin (PMAY-G) chu inhmaa Indra Awas Yojana (IAY) tia ei hriet lar hlak thlaktu a nih. A scheme hi Ministry of Housing And Urban Affairs hnuoia Affordable Rental Housing Complexes kaupeng pakhat a nia. Housing Scheme in bawl ṭhangpuina ti hi mipuiin ei hriet vantlang dan a ni tak el awm. India khuo le tui tlangram le phairama chêngna in nei mumal naw hai kum 2022 chena chengna in ṭha indin pek chu PMAY-G scheme thiltum a nih. Hmaram mipui harsatna sukkieng dinga sawrkar hmalakna sukriral nekin a ṭhangpuitu, a thlawptu ni lem seng ei tiu.

 

Iengtin am hi ṭhangpuina hi sawrkarin a dawngtu hai a pêk hlak? PMAY-G ṭhangpuina sum hi sawrkarin Direct Benefit Transfer (DBT) hmangin a dawngtu hai (beneficiaries) bank account ah a pek hlak. Ṭhangpuina sum cheng nuoi khat le singthum hi ṭum thuma ṭhe niin a bat a batin a pêk hlak. Tu kum 2020 thlazing khan mi tamtak a dawngtu an um ve a. Sawrkar dit dan angtaka chengna in an bawl seng chun Hmarram sukmawi pha ngei a tih.

Hmarrama bank um naw leiin PMAY-G sawrkar ṭhangpuina sum lak ding ringawtin cheng 2000 bawr vel fe man sengin Tuiṭhaphai ei pan a. Bank ah mani pawisa lak suok dan hriet naw leiin mi ei ruoi dan izirin pawisa ei seng belsa nawk a. In bawlna dinga sawrkarpa mi ṭhangpuina cheng 48000/-(1st installment) mani bank account ngeia lak suok ding ringawta khaw ṭhenkhatin cheng 5000/8000 dam ei seng el hi ngaituo tham a tling. Mi bengvar le ngaituona sei deu chun seki khawm seng loin an bank account a mi an lak suok ve thung.

Khawvel technology tui lien anga inṭhang liem vut vut a chuong mek ei ni ta a. Inhmaa a rûk a rala mipui chanvo inchek pawl hai khawm nitinin an sum hnar a chin tiel tiel tah. Suonlam thubelchieng dawl lo hmanga mipui hlemna chu a nep pei ta bawk. Sienkhawm thutlukna inhmaw siemtu mipui ei la tam leiin inhlemna leia buoina tuok a la bo hri naw a. Digital khawvel ei inchelrempui thiem huna hlemtuhaiin hmun chân pei bawk a tih.

 

PMAY-G le inzawma khawtin deu thaw chanchin Whatsapp haia hriet thei le hmu thei a nia. Khaw ṭhenkhata  mipui chanvo thua ei la fihlim zo naw zie a suklang a. Ei ram a sietna lai siemṭhatna kawnga mipui mawphurna cheltu ei ni leiin var a hun tah. Ei rama sawrkar thil mumal naw leiin mipuiin harsatna namen lo ei tuok mek a. Chanchinṭha mansapui bangna Hmarram mipui a nawlpuiin indikna kengkaw a, a dum chu a dum, a vâr chu a vâr ei ti ngam huna ei rama hmasawnna intlunin danglam chau a tih.

TAR PENSION (MOAPS/IGNOAPS le Hmarram

Sawrkarin kum upa hai a ngaituona leiin ṭhangpuina National Social Assistance Program (NSAP) hnuoia Manipur Old Age Pension Scheme (MOAPS) le Indira Gandhi National Old Age Pension Scheme (IGNOAPS) kum 60 chungtieng hai ta dingin a buotsai a. Kum upa taksa chau tah hai ṭhangpuina sum indiktaka hmu ngai lo an um nuol a. An kuta Pension book kawl bawk lo harsatna tuok hriet ding an um nawk bawk.

Taksa kuma khawm duot le hmangaitaka enkawl phu hlie hlie an chanvo indik naw taka la suok hlak tu hai leiin Pipi le Pupu haiin harsatna an tuok mêk a. Ṭhangthar mithiem indikna lampuia ṭhuoi suoka an chanvo intlun dingin an mamaw cheu. Tuor tlaka suksuoltu chu dan anga hrem nisienla, tuta ei ngirhmun nêk hin kal khat bekin hma ei sawn el rawi mawh? Eini mi tho a nia tia zai ei dawna hin ei indaw dawngda zo tah.

Pipi le Pupu hai hin sawrkara inthawk ṭhangpuina hi indiktaka an dawng thei chun vitamin intem phâk ta'ng an ta. An kuta lam suok an nei naw leia an inthlahrungna khawm nep pha bawk a ta. Thlatin vitamin inchawknaa an lo hmang ve thei chun an lawmna khawp tling bawk a tih. Chithluma lungawi thei chu an nuorna khawm a chin hlak. Duot le hmangaitaka enkawl dingin I theina hmang tangkai rawh. Taksa chau le hrat naw thangpuitu mamaw an nia. Chuongsa khawma sawrkara an chanvo thlatina sum tlawmte an hmu kim thei nawna Hmarrama hin an ta dingin dam man a va um pêk naw ngei awm de.

PM-KISAN le Hmarram

Lo sinthawtuhai sum faia ṭhangpuina PM-Kisan sawrkarin a hung buotsai a. Direct Benefit Transfer hmangin lo sinthaw hai an bank account fe thlengin thla hni dana cheng 2000/- pei a lut hlak. Hi ṭhangpuina dawng ding hin pawisa seng a ṭul naw a. Sienkhawm mi ṭhenkhat ngaituo tawi leiin pawisa sum senga buoipui an um bawk. Sawrkar thawktu a sin thawnaa sawrkarin hlaw a pek a. Mipuiin pek belsa kher a ṭulna um nawh. PM Kisan buoipui man cheng 100/- pei VA ṭhenkhatin an sung a. Thil indik naw do nekin ei thlawp lem bawk. 

 

Mipui kuoma cheng 150/- hni pawl an um a. Indik lo taka sum latu chu sêl ruola an ngai naw a ni awm. Khaw khat ṭhuoitu ni ding chun dan le dun an hriet naw khawma mi dang rawn nachang bek hriet ni thei hai sienla, ei Hmarram hin tuta nêk hin hma a sawn ngei ka ring tlat.

PM Kisan hi thla hni dan peia cheng 2000/- peia ṭum ruk(6 installment) lut ding a nia. Cheng 12000/- dinga cheng 500/- seng khawm na loa ei ti hin fâkrûkna ei pawi sak naw zie a tarlang chieng hle. Indik naw taka awlsawm deua sum lam ei pawisa naw a. Indikna chu kawt thlera a tlu zap mêk a ni ta naw am a ni? Indik naw taka sum lam nêka chân ngamtu chu tlawmte chau ei ni tah. A vâr hmu zinga a vâr ti ngam nawna duamna suol hin Hmarram a kai zap mêk ta a nih.

Mi ṭhenkhat an hriet loin bank account an hawng pêk a. An hriet lo bawkin PM Kisan an hni pêk bawk a. An pansak panthlang haiin pawisa sum an hmu huna inhnar vein an har suok thut a. An bank passbook takngiel khawm kawl chuong bawk lo. Hrietna tlawm ṭi umzie an hriet naw a.  PM Kisan pawisa chen khawm an chân pha ta hlak. Chuleiin, thutlukna siem dingin inhmaw rawk rawk ngai naw la. Hlemtu chu hnam dang ṭawng dang hmang kher ni dngin ring ngai bawk naw rawh.

 

MGNREGS le Hmarram

Job card tia ei hriet lar, hla chena mipui inawinaa ei hmang ta. Khawtin VA ni inhawk tirtu a ni el ta awm. Kum 10 chuong rau ei rama hmun a khuor ve ta a. Sum ei hmang ralna le ei sinthaw en chun hming ṭhatna hlawpui khawp ei um ring a um nawh. Khaw tam lem sinthawna chu job card bo ruola bo el ding a ni tawl. Tangka sum tamtak senga sawrkar hmalakna chu ei lo inhlamzui tir zo a ni el naw maw?

Khawtin deu thaw VA buoina tuok lo chu hmeithai khuoa iema ni zawng ang chau ning a tih.VA ei inkhinga pakhat suksuol ei sopui rak a. A sawisel tu chu a chunga mawphurna a hung innghat ve meu chun an suksuolna thuhmun tho a nih. Indikna hin hmun a chang zo ta naw a. Job card share neitu an tam a. Inpawngnêkna a zuola hmangaina a dei zo mêk tah.

Hmarram Hmasawnna Lampui

Tuta a chunga ei tarlang buoina tam lem hi Hmarrama Bank um naw leia tlung a nia. Bank hi lo um ni ta ang sienla Hmarram-Tuiṭhaphai fe man seng so hi nitin mamaw a hmang lem ta'ng ei ta. Mipuiin Bank chungchang ei ui ram mawl suk hi ei rama ngei tawnhriet ta bawk ei tih. Hmarrama fâkrûkna a tam lem hi sukbo nghal ning a tih. 

Pipi le Pupu hai ṭhangpuina sum khawm an ni ngeiin la suok ta'ng an ta. Ṭhenkhat bupang kawi dar nghal bawk a tih. Tuta pawisa sum hieng zozai Hmarram lut ding chavai mêk hi Hmarram luong lut a ta. Lothei loin Hmarram chun hmasawn zai rel ngei a tih.

Thanlon-a SBI bank branch um thei sia Tipaimukh biela bank pakhatte khawm um lo hi ngaituo tham a ni bawk.

Hmarram hmasawnna dingin indikna a pawimaw a. Vawisuna i thutlukna hin hnam hmakhuo nghawng a nei ti theinghil naw la. Indiknain thlemna pawrche hnawl ngam ei tiu a. Inthlang hun a chau baua mipui hmangai hlak ṭamkawr ṭhat ang lek hin ram le hnam siem ngai naw nih. Hmarram siemna dingin hlêmtu le mipui chan inchektuhai ṭangkaina an nei ve nawh.

20 Changer 2020

Lientlangpui

Pherzawl District

SOCIAL MEDIA LE HMARRAM

Thudik hril le sa zâng kâp a na.

~ Daniel Lalsanhim

Tuta ei delchil mêkna hmun le ram Hmar bubitna hmun Tipaimukh le Thanlon biela Hmar chêngna khuo hai chu Hmarram lam rîk a ni chara mithlaa hung inlang chu a nih. Khawvel inthang lienin hmasawnna tui lien angin a liem vut vut a. Digital/Information Age chuong kaiin a sawr phâk chin hai chu mani in luma inthawk khawvel kiltin kilting ei fang kuol a. Sumdawngtu ṭhenkhatin an sawr ṭangkai zuol a. Nunghak tlangval biethu inhlanna tapte bul khawm a re bawr bawr a. Social Media hmangin biethu an inhlan lem tah. Chu changkângna chun Hmarram a nghawr phâk ve a. Sawrkar hmalâkna nêkin Pu Ambani le Pu Gopal (Reliance Jio vs Airtel) sumdawng innêkna kara Hmaram khawmin vangneina changin inbiekpawna lampuia hma a lo sâwn puipha mêk bawk.

Pu Ambani le Pu Gopal zarin Hmarrama nitina thil tlung awlsamtakin hmu le hriet thei a ni ve ta a. Hmarrama sawrkar thil fe dân table ah um sia a taka hmu ding um lo hai chu hailang thei a ni tah. Sawrkar thuneitu kuoma ziek ngeia intluna pholang pei thei a ni ta bawk. Chuleiin, Hmarram mipui ta dingin Social Media hi thudik puong suokna dawkan pawimaw changtu a ni ṭan mêk ta a. Thudik chu thup bo sawng thei a ni naw zie ei thuring Bible-in chiengtakin a tarlang a. Hmarram ngirhmun chu ṭhangtharhaiin a ni têlin la suklang pei an tih.

Tu hri hin chu Hmar rama suolna tirdakum mipui hriet loa an chanvo pumbila fakzawngnaa hmang hi tawpsan la ni naw de sienkhawm Social Media hmasawnna hmang ṭangkaiin Hmarram hi la el var ngei a t'a. Sawrkara mawphurtu zir naw lei am a ni ding hmasawnna kutpar thlieka tiem khawp a um meu nawh. Chu rama cheng mipuihai chu nitin kâwla ni suok zuiin a sur a sa hnuoia hlo hram an inbuonpui a. Hrietna an nei tlawmin an thûk naw a. Mipui lungmawlna chu mi ṭhenkhatin remchanga lain zaihlêm an ni mêk. Sawrkara an chanvo takngiel khawm an hriet kim bawk naw angin an hmu kim ngai bawk nawh. An hmu po bâk law ngaina an hriet naw a. Tu ruok hin chu Social Media hmangin sawrkar kuoma inzâwt suok theina dawkân a hung inhawng ve tah.

Hmarram chun fâk le dâwn, taksa khawsakna kawnga mi hnung a hnawt a. A nei le khawsa theihai an inpêm suok a. Khawsakna inhawi lem beiseia tui râl Mizoram lut kum tin deuthaw an um bawk. Retheina le harsatna chu an nuom thu ni loa an ruolṭha kum hlun a la nih. Sawrkara inthawk iengtik am hmasawnna luong lût a ta tiin tlumte thlîra thlîrin kum nga dana sawrkara an âi aw ding an thlang lal a. Danglamna a um naw an chanvo kim loa an hriet chu kim lo bawkin an dawng hlak. An beisei an hnuoi ang bawkin an lawmna a chîn a. An chanvo chu a kim loa an hmu khawma intlunna ding hmangaitaka thangpuitu an um si nawh. Thil indik lo suolna chu an buon hne naw leiin an râl thlîr el hlak.

Tuhin chu Social Media hmangin hmangaitu rawl a tawng ve ta a. Inthlâk danglam tumin hmasawnna lampui chu naute lâwn inchûk angin petek nuk nukin kalchawi dân an chûk ṭan mêk a. Sienkhawm indik nawna fâkrûkna suol tirdakum chun kum tamtak a lo buk khuma, zung thlâr inthûk tak a lo phan khum ta leiin tho dawk harsa a tia. Ṭhangpuitu boin kal a pên thei ta nawh. Taksa chau pieng suol loin lungril chen a piengken pha ta a. Thina chun a man el naw chaua hrat naw le châu a ni tah.

Chu rama cheng mipuihai chun nat le sak an tuok châng bei a dawngin lung an hang zuol a. Zing inzân suong fawm ding zawng le chu inmil lo tak a nih. Hmarram khaw infe pawna National Highway ti lo chu lampui mumal lo tak tak a nia. Khawpui angin Auto/Taxi service a um ve nawh. Pu Lalditsang, (a thlarau hadamtakin chawl sien) MDC, Ambulance inchâwk naw chu awlsamtaka mipui hmang thei Ambulance a um ve naw a. Chu khawm chu a vel fûk a ṭul. Pansak panthlang motor hmang vat ding a um ve naw a. Doctor thiem lem rawn dinga Tuiṭhaphai, Imphal tlung ding chun taikuong inkhup ṭhaka motor hmang (hire) a ṭul.

Doctor kuom tlung hma'n cheng tamtak hmang liem hlak a nia. Damna ding a ni phawt chun a zeke ti thei lo phawt sukriral le sukthlawng a ngai hiel hlak a. Chu khawm chu damna a ni chuong kher nawh. Mani ram ngeia doctor inen theina sawrkarpa riruong anga sukpuitling a ni huna chu mipui beidawng lungphangna khawm la nep deu rawi naw ni’m.

Natna tuor beidawng lungzing pum chun ngaituona hi a mâwk bâka lampui a sei nuom a. Hringna chu Pathien kuta innghat a ni laizingin damnaw a huntaka enkawl ni hlak sien thina êm tuok lo ding hringna tamtak ei chân hlak hai hi chân kher naw mei nih. Hmarrama sawrkar thil indiktaka um mumal naw leia fahra lo ding fahra, hmeithei lo ding hmeithai ni thei ei ti'm..? Mani ṭawng, nu ṭawng hmang ngei beidawngtaka an nat tuor lai hmel hmu chu lung hi a na vawng vawng a. Enkawl inhnu hnunga Imphal doctor thiem tamna hmun pan khawm umzie a nei ta ngai nawh. Hieng ang ngirhmun hi tui dung vai ruol chunga tlung ding khawma dit a um naw angin mawphurtuhaiin indikna leh Hmarrama sinthaw hlak hai sienla nuom a um. Biek-in sung chaua a thu zâwm dinga sandam ei ni si nawh.

Sawrkarin mipui chanvo a riruong ang char Hmarram mipui hin dawng ni inlang vawisuna Hmarram hmelhmang hieng chau hi ni bîk naw nih. Chuleiin, Social Media hmanga Hmarrama thiltlung thudik tarlanga um hai hi thubelchieng dâwl, a hmuna um hai chunga thiltlung a tuortu ngeihai ṭawngbau a nih. Mi ṭhenkhatin Social Media hmanga Hmarram ngirhmun indiktak tarlanga um hai hril hnuol hlak hai sienkhawm a fûr a ṭhâla mipui a ram delchiltu a tuor mêktu hai tluka a hrechiengtu indiktak an um nawh. Sawkara mipuiin kan chanvo kan dawng kim hlak am ti ṭawngbau le ziek neka fie lema hriltu thup ruol lo chu mipui khawsakna ngirhmun hi Hmarram thlalak indiktak tarlangtu a nih.

Ṭhanghlui Pu Sura le Pu Nahei hun a liem a, sawrkara mipui palai hlêm bawl hlak nu le pa hun khawm a liem mêk tah. Digital Age chuongkaiin ṭhangthar khawvel Social Media chu hmangruo pakhata hmang ṭangkai mêk a ni ta a. Hmarram mipui hmu le hriet phâk lo dinga a rûka mipui chanvo hupboa um hai chu Digital khawvelin a hung suklang pei ta bawk. Fâkzawngna le sinthawna leia khawsa India hmun hran hran le khawvel rambung danga danga um Hmar nauhaiin Social Media hmang ṭangkaiin Hmarram mipui chanvo hrilhrietna an hung nei thei hi Hmarram ta dinga hmaswnna kalbi hmangruo ropuitak la hung ni ngei a t'a. Hmarram mipuiin an chanvo hriein thudik an ngirpui ngam hun la um ve ngei a tih.

Ram ropuia hril America President Donald Trumph chun Social Media hmangin mipui hriet ding thu a suklang hlak. Manipur rorêlna khawl cheltu CM Pu Biren Singh khawmin Facebook chu vântlang thil a thaw hai pholangnain a hmang hlak. Chuong ang chu khawvel inher dan a ni tah. Hmarram mipuiin a ram ngirhmun Twitter, Whatsapp le Facebook hmanga ziek langa um phât lo natpui hlak, hril hnawm hlak tu chu Hmarrama mawphurna cheltu mani thawkna hmuna um lo, suksuoltu mawphurna hlen lo ni ngei a tih.

Hmarram ta dinga Social Media ṭangkaina hril hnawm hlaktu chun a suksuolna tlip mawi tum loin mipui harsatna hin indikna inkengkawtirin thilṭha inthawtir lem sienla. Mipui chanvo hmu kim ngai loa siemtu chun nisa var inza nachang a hriet naw khawma a siemtu Pathien bêk inza nachang hre mawl rawse. Indikna hin sung le kuo, u le nau, laibung, pahnam a hriet ve si nawh. Suksuoltu hrezinga uotu le thlawptu chun an suksuol ve a ni naw am a ni?

Social Media leiin nitina Hmarrama thil tlung inrangtakin hriet zung zung thei a ni ta a. Sawrkar thawktu an um le um naw khawm minute 5 sung chaua hriet zung zung thei a ni tah. Chuleiin, hi hmasawnna hin Hmarram ta dinga hmasawnna ra ṭha, ra ditum an suo theina dingin mitin mani khawsunga sawrkar thil fe dân indik naw hai hung tarlang sunzawm pei ro. “Mi hnam dân ṭha hai la ve’ng ei ta, an dân suol hai thiet loin” ti a ni kha. Fâkrûkna le Christian-na an kawp sung chu Hmarrama hmasawnna tluontling intlun ngai naw nih.

Hmarrama mani kut sin inrim ra tlântu zu zawrtu chu khawtlanga hmusit le endawngna khêla en san chen a tuok hlak. Mipui chanvo sukchingpentu ruokchu khawtlanga chawimawi le ditsakna thlai thleng tuihnaitak a hlaw ve thung. Pathien thu hi biek-In sung chaua zawm dinga inchûktir ei ni si nawh. Biek-in sung le khawtlanga ei nunchang hin danglamna a va nei nasa hlak de. Kum za Christian-na mi chenchil ei ni ta a. Hmarrama sawrkara thawktu mani thawkna ding hmuna um pei lo thaw lo hlaw la hlak hai le zu zawrtu hin danglamna an nei am? 

Pherzawl District hi naupang nene ne lai ang lek chau a nih ti hi Politics ah thunei naw hai suonlam a nih. A ni takluo ngei, amiruokchu Tipaimukh biel hi kum 48 liemtah kum 1972 Tuolbuol ni 21 laia Manipur state puitlinga hlangkai a ni khan MLA nei ei ni tah. A biel û pa leia Hmarram hi changkânga hmasawn ding nisien hieng chau hi ni ta naw nih. Manipur MLA seat 60 laia Tipaimukh biel hi Christian MLA tlingna hlak biel a nia. Indikna kawnga hin Christian le milim biek hai hin danglamna nei inla nuom a um.

Social Media hmanga Hmarrama sawrkar thil fe dân indik naw suklang a ni huna ṭhang lo khawtuhaiin indikna en loin an sum hmuna an en lem a. Mipui en loin mani hmakhuo an siel lem hlak. Hmarrama thudik hril suok hi mimal sukhmingsietnaa ngai pawl le Liendo anga ngai pawl an bo bawk nawh. Chuong ang mihai chun mani hma siel loa indikna leh mipui hmakhuo ngaia Hmarram an dâk suok phât thil indik naw an kuta kawp chu hmu thei chau an tih. 

Tuhri hin Hmarrama sawrkar thil mumal lo thudik hril lang leia mi ṭhenkhat suosalna phone call le whatsapp chena  tuok hlak inla khawm ei biek Pathien le Baal hmaa bawkkhup ngai lo Hmarram mipui sangtamtak hai leiin thudik suklang hi Hmarram mipui hmakhuo ngaina leiin hril pei ei tih.

Hmarram khawtina indikna lampuia mit varna neia, a dum chu a dum, a var chu a var ti ngam mipui ei khêk suok huna Hmarrama mipui chanvo fâkrukna le hupbitna hi a zung puma kar do la ni’ng a t’a. Mipuiin an thuneina insangzie hriea suolna pawrche sum le puon an hnawl ngam huna Hmarram indik tak la pieng suok a tih. Chu Hmarram thar inngirna ding chun indikna le thienghlimna a ṭûl a. Chuleiin, ṭhangthar khawvela dawkân pawimaw Social Media hi Hmarram le Hmar nauhai khawvel hmuntin ramtina um hai thlung zawmtu ngaidân luong khâwmna hmun pawimaw tak a nih.

Tarik: Ni 9, Thlazing 2020

Lientlangpui

SINLUNG KHAWPUI CHUL HNUNG VS HMARRAM CHUL MÊK

~Daniel Lalsanhim

Tiena tlanga inthawk Hmar hai chu ṭawngbaua thu inpe/inhril sawng hlak ei nia. Zieka thu ei inpek sawngna chu Chanchinṭha ei inchelrempui hnung dei chau a nih. Hieng ang ṭawngbau hmanga thu inhril sawng hlak hnam eini leiin ei tienthu hriet dân khawm archal mei ang lek a nia.  Unau puonri inzawn tienami hriet khawm inchen lo ta châwk chu a awm naw sie chuong nawh.

Sinlung chu hmakhawsanga pi le pu hai lo khawsakna vawisun chena ṭhangtharhai lungrila bu la khuor zing, thu le hla tam tak mi’n zâwt suoktir tu chu a nih. Sinlung khawpuia pi le puhai sulhnung zeldinin ei ngaina thu le hla tam tak ṭhangtharhaiin ei inzâwtna hin pi le puhai sulhnung ei ngaihlut zie a tarlang chieng hle. Hnam ta dinga thu le hla sukburiptu ni de sienkhawm tuta ei hnam ngirhmun enin Sinlung khawpui thar indin chu suongtuonaa boruoka in bawl tum ang lek ni mei a tih.

Sinlung khawpui hi khawlaia um am a nia ti hi ei hril tum a ni naw a. Sinlung chanchin Pu Laldena a ziek Manipur Hmar (MIL)  NUNROBU-a pawl 11&12 hai inchûk mêk hi tarlang ei ta. Iengleia pi le puhai khan Sinlung ngai zing sia an lo suoksan am ei suidawn zinglai Hmarram rausana um mêk hi lungrilin khaikhin zing ei tih. Pi le puhai chun Sinlung an lo suoksan nasan ding awma ngai hai chu hi a hnuoia hai hi an nih.
a)”Hieng hun laia Hmar le hnam danghai chu lo neia fâk zawng hlak an ni leiin ram ṭha lem zawnga inpem suok an ni thei bawk.”
aw)”Pi le puha’n Sinlung an suoksan nasan chu ṭam tlak lei annawleh China ram roreltuhai nunrawng lei khawm a ni thei.”
b)”An sir le vela an hmelmahai an ngam naw leia siel anga tlansie khawm an ni thei bawk”
ch)”China reng Shih Huangti chu mi nunrawng tak el a nih a. Kul siemin mi tam tak a sawr a. Nuhmei le naupang a tumin a sie a. Pasal a sawrhai chu lungkul sungah a khum a. A sukrimsik em leiin mi tam takin an thi pha a. Kul a bawl zo hma BC 201 chun Shih Huangti a thi  tah a. Chuonga sawrkar chatlak kar chun mi tam takin an inrel suok a. Hmar le hnam danghai khawm chu huna Sinlung suoksan ve chu ni thei an tih.”

A chunga hai hi pi le pu haiin Sinlung an suoksan nasan ngaidan hai chu a nia. Lubur a tam chun ngaidan khawm a tam hlak. Tiem tu chun ngaidan chi dang ṭhet khawm a nei ve thei bawk. An’ nawleh, tuta ei delchil mêk Hmarram khawtin hi ei en chun sungkuo tam takin Hmarram ei inpêm san mêk a. Hnam hmangaitu ta ding chun kangmei thlira thlir liem a harsa tak zet.

Hmar hai chu India hmarsak ram haia ramtina ei cheng a. Hmarram tia ei ko tak hi tuta Tipaimukh biel sunga Hmar hai delchilna Hmar biel le Vangaitlâng  hi a kâwk bîk. Hmarram hi iengleia kumtina mipui tam tieng nekin tlawm tieng pan tiel tiel am ei nia? Iengleia sungkuo tam takin an inpêmsan am? Kum tina tuta anga tam tieng neka tlawm tieng ei pan pei chun hun la hung fe pei dinga hnam hmakhuo thlirin hnam ta dinga harsatna intlun theitu la ni ngei a tih.

Hmarramin rausan le inpêmsan a hlaw nasan ding awma ngai san tam tak um ngei a ta. Tuta Hmarram ngirhmun ei bi ve ruok chun Sinlung khawpui chul hnung anga inrau san khawp hmelma, râl le roreltu an um nawh. Sinlunga inthawk thlang ei hung thlâk hnung tuta Hmarram ei hung hluo ṭana inthawk ei sietpui tak pahnam indo chu ei thawk khat bansan a nia. Chanchinṭha’n Hmar thimpui a hung el var tah hnung lem chun ei ramin hma nasa takin sâwn a. Ei hnam sunga buoina umin an lang nawh.  Sienkhawm hun sâwt naw te hnunga  Kohran pawl kara buoina a hung suok a. Chu buoina chun ei hnama ra ṭha nekin sietna an tlun lem hlau a. Hnam tlawmte inthuruol chun hrat taka fe hlak kha ei inthuruol nawna chun ei hratna a sukhnuoi pha niin a’n lang.

Ei hnam chu pawl buoiin a mi chîmbuoi mêklai kum 1980s bawr vel chun “Gun culture” ei hung pakai nâwk ta pei a. Silai chu sawrkarin ram venghimnaa ṭangkai taka a hmang lai Hmar hnam ta ding ruokchun thina intluntu, fahra, hmeithaia mi siemtu a ni lem hlau el. Chu panser bo thei lo chu vawisun chena hnam ṭhangmawbâwk a ni ta pei bawk. Ei hnamin “Gun Culture” hnusawna ei bânsan hma chu hnamin tuorhla zing bawk a tih.

Kum 1995 bawr  vel laia Hmar biela in 500 khuoa insal ngam Kawnzar Khawpui(Senvon) chu HRF silai piellung khan mipui tieng a zawn vet hlak lei le, Senvon nunghak hmelṭha tam takin an tuorhla zuol bîk hlak leiin tawktawngang mei sik bul ang el a lo ni tah. Ram le hnam hmangaina leia uon rel ni sia iengleia Hmar mipui tieng zawna silai piellung hi innghat a ni hlak am a nia? Hi leia Hmarram hi mi tam takin an inpêm suoksan ni thei a tih.

Hmarram khuo tin el chun unau Senvon hai tuor ang chu kan tuor tlâng a. Hmarram mipui ta ding chun Mizoram chu sanhimna Zoar khawpui ang a lo ni tah. Inrim taka tlangram lo sinthawtu  nu le pa ṭhenkhat chu an ram ngeia an chipui lai an thla a ngam zo ta naw a. Muongna nisa chu beidawng lungizing thimpuiin a hlie zo tah. Fâk le dâwn thila zing suong ding nei lo ṭulna leia zân suok pawimaw thimbut curfew zam an tuok chang lem chu nu le pa lu an hai zuol hle hlak. Hi leia mipuiin Hmarram an suoksan ni thei a tih.

Hnam ta dinga an ṭangkaina le  an thilthaw ṭhat hriet khawp um mang bar loin mipui an suklungzingin an sukthlabar zing zing a. Tipaimukh- Ccpur motor infûk fêt châng kar khat lampui a ni lai fur khawmuol siet hnuoia silai chawi pawl chun an hnuk an sukrawl a. Mipuiin thlaihna thar um dân I zira du naw bîk lei ni loa zing inzana behna sithu, sithu behna an hme lai kelsa, uisa, arsa an order a. An order anga suong pêk an ni naw leh hme bêl an pêt buok chang a tam. Hlaw bo khawtlang ṭhuoitu hai chun vuok le vau tawm an hlaw zing hlak.

Hmarrama chun mihriem nitin khawsaknaa  pawimaw hmasa sawrkara hmasawnna thil hieng  inchûkna, hrisêlna, fâk le dâwn thil hai bieltu MLA/MDC haiin a ni dân anga an intlun zo naw leia mipuiin inchûkna, hriselna, fâk le dâwn khawsak inhawina an ngaipawimaw lem leia Hmarram hi rausan a ni thei bawk. Pi le puhaiin Sinlung an suoksan nasan ei thlîr lêt chun MLA/MDC hi China reng Shih Huangti anga nunrawng an ni naw am a nih? 14th Finance Commission hnuoia Hill Areas chanvo anghu MDC Senvon biel le Hmarram MDC biel danga hmasawnna thil hmu ding a um naw a. 55-Tipaimukh MLA biela hin Hmarram mipui cheltang thei khawpa mipui hîptu hmasawnna thil hmu ding a um bawk nawh. Hi leia Hmarram hi mipuiin an rausan a ni thei bawk.

Tiena pi le puhaiin Sinlung an lo suoksan nasan le  vawisuna Hmarram mipuiin Hmarram an suoksan nasan chu a hun le ni indang sienkhawm sizo le bâl le bâl sizo ang a ni thei. China reng  nunrawng Shih Huangti kha sawrkara mipui chonvo indik tak pesuok ngai lo MLA/MDC lo ni ta sien. Pi le pu pahnam indo hlak suksuoktu hai kha mani chipui zawn zawnga silai piellung innghat hlak ni thei a ti’m? Hmarram rausan le inpêmsan ngai khawp hiela suksietu chu ṭawng dang hmang a ni thei ding am?

Sinlung khawpuia pi le puhai inthuruolna le phûtlêt lo an tlawmngaina thlarau chun Sinlung suok Hmar nauhai hi mi chenchil sienla. Kohran pawl indaidanna um ve lo Sinlung khawpui chu Hmarram chul mêka hin hung ṭo suok sienla. Lemder politics-in mipui kilkhawm loin Biekin nungchang chun ra insuo lem rawseh. Hnam hmakhuo neka mimal hmakhuo ngaia inerna Hmar khawvel hi a zung râwt boin um sien. Hmarram chul mêk hi Sinlung khawpui rausan chulhnung ienga ngaia ei inzâwt hma hin ei inlusu naa inthawk ṭhang har a hun ta tak zet el.

Hmar hnam sunga pawl hran hran Pathiena inthawk hnam hmangaina indik tak puta hnam ringkawl bât mêk tu hai Hmarram chul mêk indinthartu dingin hung zuongtho ro. Tuta inhmalâkna hi inthaw tâwk naw ka ti naw a. Vawi hmera det thei lo khawm chang hmera det lem chang a um hlak.

21 Thaldo 2019
Lientlângpui

ZÂN THLABÂRUM-16th TUOLBUOL 2006

~ Daniel Lalsanhim

Hrietna bâwmin a khâwlkhâwm tah chu kum tam liem sienkhawm lungrila inlâr hun a nei tei hlak. Taksa hliemna le lungril thlabâr puma hun hmang liem ngat lem chu lungrila a det zuola damsung hun a dei. Hun tawng boruok le inzul peiin lungrila a thar a. Pieng nî le ni ser hai ang bawkin a hun taka lungrila hril nawn rawp hlaktu sungrila ringumtaka vawng zingtu a um a. India ramin thina râpthlâk Jallianwala Bagh Massacre 13th Thlatun 1857 a’n nghil ngai naw ang bawkin Lungthulien mipui chun 16th Tuolbuol 2006 hi kan innghil ngai awm si nawh.

Vawisun ang kum 13 liemtah ni 16th Tuolbuol 2006 khan Lungthulien chu a khawphêkin beidawng thlabâr lungzing khêk rawlin a tuom vel a. Kha tuorna a inthawk khan a sanhimtu le venghimtu ding Manipur sawrkar le India sawrkar chu hril lo, Hmar hnam sunga inthawk pakhattê khawm an um dêr nawh. Lungthulien mipui chun Zawng tuor aiin Ngauin a tuor ti po an thaw a. Mipui taksa le lungril hliemna be thawi dam le thlavang hauna dingin khânglai huna tlangval tuta pu ni tah Pu David Buhril le Tv LRS Puruolte an thaw hlâwk hle.

Kum 2005 Christmas le kum thar 2006 chu hlim le lawmtakin kan khaw sevêl hai bawkin kan inhthla liem ve a. In khat nu le pa ta ding chun kum thar 2006 hmang dân ding inrêlbawl hun lai tak a nih. Ngaita, Chalrang helpawl râl lien chun suongtuona khêla thlabâr takin a mi siem a. Kum 2006 hmang dân dinga in khat nu le pa inbuoitsaina khêla Lo vât huna Lo vât  ta nêkin damna dinga mipui insaseng a ṭul ta lem a. I damna dingin tlân suok rawh ti ang elin kan pang damna ding le kan hringna ta dingin Hmar biel tlân suoksanin Mizoram kan pan ta mur mur el a ni kha. Zani laia thil tlung ang chauin a tuortu hai chun fie takin kan mitthlaa a la châm.

Zân chun iengthill am a hung inher suokpui ding ti hrim dawnsak lo chun ni 16th Tuolbuol 2006 nisa chu ni dang nisa ang bawk chun ka thlîr liem a. School kai huna suok thawvengna hun remchang a um ngai naw leiin thimbut a hung ni chun ruolcham infiel khâwmin khawlai kan lêng thawvenga. Zân dang ang bawkin kan hlim tlâng hle. Sienkhawm ârte hruoi hlim taka fâk zawng tuol zawl inhnel mu âr la’n chung tienga in thawka phâwklêk taka lainatna ṭhang loa a bei thut angin Lungthulien mipui chun beina a tuok a. HPC-D tu ra ṭo suok UNLF-KCP kut lum tuortu Lungthulien mipui chun vuok thiduk le lungril hliemna khawvel um sunga bo nâwk ta ngai lo ding kan sîk.

Tlâng sin le ṭul huna khawtlâng mipui ko khâwmna chu tlângsam a ni hlak a. Kha zân zet khan chu AK-47 le bomb puokri chu mipui ko khâwmtu a nih. Ṭî le inthin pumin thi inlau siin silai hmet puoktu hai kuom tieng chu hmasawn a ṭul a. Thuawi leiin tuorna ruokchu a dâl chuong nawh. Tuol zawla mitling pasal ruol chu thusuok angin lungril himaw tak pumin hnuoia kan bawk khup tlânga. Road sira nupui thingâi sep sêkkhawl chu an pasal hai ruongzâng inkhina dinga sêkkhawlin a’n chang zo tah.

Vêngbuk dang danga mipuihai chu silai le hmawl tum hmangin hmun khata ran khal takin an mi khal bûm a. Zân thlasik dei hnuoia nu le nau chun ṭî le inthin pumin an pasalhai hnam dang kut lum tuor chu sansuok thei si loin thlabâr takin an tungngha a. Chalrang helpawl hai chun mipui kuoma chun HPC-D hai pe suok dingin an vau khâwnga. Mipui HPC-D le inhnamhnawia an ringhla hai chu lainatna le indawina ṭhang lêk loin HPC-D chunga an lungsen hazat kutthak nulna’n an hmang a. Kut khing khat chaua vuok chu dit khawp loin kut khing hni’n an vuok bâka hnuoia inbawkkhuptirin football pêt takin an pêt bawk.

Thlasik dei hnuoia santu ding ngaiin Lungthulien mipui chu thlabâr tak pumin khawvar kar nghâkhla’n dei an tuor a. A piellung chanchang mipui ta ding chun um dân chintâwk thiem a’n tak hle. Thusuok ang angin bawkkhup ding an ti leh an bawkkhup a. Meiai an pêt dar khum a, meiai le lungte ṭieu lai chun pasal vuoka um hai chu an inpuothuotir a. Tlangval chu hril lo, kum upa inzaderna ṭhang dêr loin hmawl tumin an vuok thum awk awk zing bawk. HPC-D ni dinga an ringhla hai chu hmawl tum lé pêt an hlaw rawn bîk a. Khâng ti thlasik dei hnuoia khan sâiip inkhumin tui an buok khum sa bawk. A ṭhen lem chu dam zo ding khawma kan ringzo ta lo hai Pathien venghimna zarin Lungthulien mi chu lu vawm chân em chu kan um nawh.

A rûka ramhnuoia inrel suok thei hai chu an ruongzâng a him a. Thlasik dei boruok hnuoia ruokchu a him kan um chuong nawh. Thlasik dei leiin ṭitna a bo naw a, ṭi taluo leiin thlasik a bo chuong bawk nawh. Tuorna le thina laka him dingin ram hnuoi thing hnuoi kan bêl a. Zân inthim chu lungril a mâwk lei am a ni ding a mâwk zuol a. Suongtuona chun sakhi thing chung lawn thawin hmun himna kan hnawt a. Bêl ding le phên ding kan zawnga an um thlâwt naw Hmar khawvel a.

Kha zâna thil tlunga Lungthulien mipui vuok thiduk in tuortirtu chu Chemtâtpu chanchin anga dîlsût taka sui chun a kaikuongpa chu HPC-D a nih. Kei khawm chalrang hai kut lum tuor ve ruol tâwk chaua tleirawlte ka nia. Chalranghai silai thâwm ri khawma a ṭhawng tho zo lo khawpa imu indên taka tawnmang ram re lutchil ka ni tah.

Rinumna le harsatna ka tuor phal nawtu ka nu chun Chalranghai kut lum ka tuor ding chu a phal teu nawh. Imu ka hmu naw ding inlaua mi enkawltu ka nu chun Chalranghai kut lum ka tuor ding neka ka imu inhniklai mi kei thoin ka himna dingin ram hnuoia a mi’n sasengtir lem a. Thlasik dei ka tuor ding a phal naw leiin thuomhnaw lum a mi’n beltir a. Kha zan kha puonthuo boa ka ram riek phutna a ni ve. Thlasik dei laia puonthuo boa ram riek dei zie chu lo suongtuo ve sin hrim ta.

Hmar ṭawng hmang chêngna khuo hai lai, a khawphêka HPC-D leia mipuiin suollui le vuokna invuol tuok ei um ka la ring nawh. Lungthulien mipui ruokchu HPC-D leia mi laia tuitla lo le natna kumhlun nei pha khawm kan um bawk. Ram le hnam invawitu chun mipui intuortir loin a venghim ding a ni naw am a ni? Mipui limsak lo ṭhuoitu chun ram le hnam hmangai thei a ti’m? Hmangaina ra suok chun natna a’n tlun ngai si nawh.

Ka ngaituo a, Missionary le Mission field lutchil nazawng hi Pathien ram hmangaitu an ni naw a. MDC, MLA le hnam ṭhuoitu nazawng hi ram le hnam hmangaitu an ni bîk bawk nawh. Bu bila bu tehlem a um ang bawkin hmangaitu der an um ve ti Hmar mipuiin inhmai naw mei nih. Bu tak le bu tehlem chu a ra suoka inthawk ei thlier kar thlâk thei angin hnam hmangaitu le hmangaitu der chu an thilthaw a thlier kar thlâk thei ei tiu khai!

Vawisun hi Lungthulien mipui ta ding chun tuorna hrilkhipui ding um lo khawpa natna kan tuorna ni champha a nia. Kan taksaa vuokna invuol hai hi dam sienkhawm kan lungrila ruok chu a dam naw tawp el. Sungrila panser dam ta ngai lo ding hrietna bâwmin a khâwlkhâwm a. Ruotui le nisa lumin a sukbo thei naw a. Thlipui khawmin a lên hmang thei bawk nawh. Hmar hnam politics inlumlet velin a ṭhawng thoin a sukdei lem hlak.

Chalrang ram hnuoi mî kut tuor leia taksa piengkenpui pha hiel an um a. Kut sinthaw a fâkzawng mi ta ding chun dam sunga phurrik siem pêktu a nih. Kut sinthaw a nu le nau enkawl a sukhauintak zuol pha pêk a. Damlai nia phurrik belsa pêktu a nih. Hieng ang mi hai hi hnam chatvei puitu an nih ka ti naw thei nawh.

Lungthulien mipui chun hmelma le do le râl kan nei naw a. Vuok thiduk le kut tuorna khawp suksuol kuttin hnar ruol khawm kan nei bawk nawh. Ni 16th Tuolbuol 2006 zân kha Lungthulien mipui ta ding chun zân thlavaium, zân thlabarum tâwpkhâwk damlai nia theinghil ni hrim um ta ngai lo ding a nih. Kha zân zet khan chu Hmar hnam sunga Lungthulien mipui venghimtu ding pakhattê khawm an um dêr nawh. Mipui intuortirtu ni lo hnam venghim theitu ding hnamin a mamaw takzet.

Hmarkhangzêp le ram suok chu a sur a sa hnuoia khawm kan buoi naw a. Silai puta ram suok chu ka balam nazawng tak a nih.Chalrang helpawl sawm khat chau dolêt ding chun kan buoi naw kan zâm nawh. Mipui tuor nâwk ding nêk chun Lientlângval hai kan inpei zing.

Kha hun laia Hmar biela khaw dang dang thil tuok ei en a. Pu Suokham (kha huna VA Chairman,Parbung) inremna sa fâk khawmin umzie a nei bîk nawh. Khawtlâng mipui hmaa intuoi seng loin a aihnaphaipui hai leh an puok ve awk awk el a ni kha. Mipui tamtak lem chun an ṭawngbau ei naa hai a la châm zing a. Tuolbung le H Maulien (Hmar Maulien) lem chu bomb chang an kam huol khum vawng a. Fâk le dâwn zawngna leia ram suok ṭûl hai khawm ram suok thei loin inhâwmthaw siin an êk che ṭhung el a ni kha.

Ka hriet suol naw chu unau ditum tak tak suksuol nei lo Tv Remruotsang Parate, Vangneithang Khawbung, Pu Lienkung Parate, Bungtlâng (Tuolbung), Pu Sakhawlien Buongpui Hmar Maulien hai bâka Upa Lalrosang @ Roa Parbung haiin an hringna hlu tak an chânpha hiel a. Fahra lo ding ei fahra phaa, nau lusûn lo ding lusûn ei um tâwl fur bawk. Lusûn sung le kuo ta ding bîk lem chun hril a hei zuol ding zie chu hril loa hmang a nih.

Thina le suolluina lungril thlabârin a ra suok chu Hmar biel khaw tin el chu a râl muong tâwk naw leiin mani sa himna ding zawngin Mizoram an inpêm lût sup sup a. Kum khat sung Lo hma nei thei loin mi khuo le tuia râl tlân ti hming putin an inbêngbela. A châmbâng sawng khawm tam tak an um bawk. Râl tlân leia kum khat sunga ei chân kha tangka suma sût chun chânna le inhmangna râpthlâk a tlinga, vawisun chena mi hnung hnawtna pakhat a nih. Hnam Politics tukvera inthawk thlîr chun Hmar biela mihriem tlawm hin hun la hung fe pei dinga ram le hnam ta dingin nghawng ṭha lo la nei ngei a t’a. Hun liem taa ṭhuoitu hai thilthaw leia vawisuna ei hnam ngirhmuna nghawng a nei angin ZÂN THLABÂRUM-16th TUOLBUOL 2006 khan nghawng a nei awm sia.

16th Tuolbuol 2019
Lientlângpui

LIENTLÂNGDONA EI NIH

~ Daniel Lalsanhim

Maradona ei thîk naw LSA player-haiin 
Lientlângdona ei ni theitâwpsuo raw Vâl buong
Hnena khela lawmna I ta ding a nih.
~ Pu James Joel Joute

A thupui I tiem charin “Lientlângdona” umzie nang le nang indawnin i lungril ngaituona invâk vêl ruoi mei a t’a. A thupui hnuoia thuziek le Pu James Joel Joute hming i tiem zo ruok chun hla thu a ni awm tiin ngairuotna nei mei i tih. “Lientlângdona” hi Lungthulien sakhming ko duotna “Lientlângpui” thumala “Lientlâng” ti le khawvel footballer hmingthang a thiemziein hnuoi țum hman lêk loa inlar. A sakhmingin khawvêl hmun kilkhawr tak chen khawm fang suok hiel. Kum 1986 kuma a chengna rambung Argentina World Cup Nopui dawmpui thei ngat, a hming hril huoi huoi Maradona (1960-) hminga “Dona” ti le hmer kawpa “Lientlâng-dona” tia Pu James Joel Joute sersuok a nih.

Hmar hnamin hla sang tam ei nei taa. Pathien inpâkna hla, sai hla, lam lâm hla, bu tu khuong lawm hla, khawsâwt hla le hla dang dang ei nei nuol bawk a. Ka hriet suol naw chun tuta “Lientlângdona ei nih” ti naw hi chu inkhêlna tieng hla ei nei awm ka hriet nawh. A hla phuoktu ama Pu James Joel Joute ngeiin August 2016 khan audio recording thawin mipui ngaithlâk thei dinga tlângzar a lo ni tah. A hla thu a tluong tlama, Lungâr-khuong vadung tui luong ang elin a luong țha a. Ngaithlâktu ta dingin ngaithlâk a sukhadam hle.

Chung Pathien malsawmin
Ei tlung nawk ta Tournament
Hlim zai kan vawr sieu sieu Lientlâng khawpuia
Association dang le tu dang kan ngai bîk nawh
A mawi ngei kan lengna LSA parmawi.

Maradona ei thîk naw LSA player-haiin
Lientlângdona ei ni theitâwpsuo raw Vâl-buong
Hnena khêla lawmna i ta ding a nih.

Ngai raw thlîrtu mipui tamtak hai khêk ri chun
I ke a mawi an ti châwnbân vâwr sieuin
I khingpui i hne a hratna i chang vei chun
Hnena khêla lawmna i ta ding a nih.

Bang lovin kan thlîr cheu a chin a lien tarzûr
Sawlin i thlan dârtui angin luong sienkhawm
Dawi ang thawi dam dingin i di sakhmelțha khan
A lo thlîr zing che a nih leng danghai kara

A chunga hla thu ei ena. A phuoktu Pu James Joel Joute ngei khawm Lungthulien Tournament zûna lo intâl buoi ve ngei a nizie a suklang. Kum 1988 thlaram thla, Kâwnpui tieng nei kum pawtsiet hlo thlo puma Pu Joel-in Lungthulien Tournament hla dinga a lo siem ngat a nia. Hlo thlo pum chun lekha phêkte le pen chawiin a lungrila a'n lang ang ang chu ziek suok peiin, a lekhate chun a ziekfung chu zêl khumin bu hnaa khitin, a hmabâk tieng chun a sawm peia. A lekhate chu a thlo phâk phât leh a lungrila inlang ang chun ziek zawm nâwk peiin, hla ropui le mawi em em el “Lientlângdona ei nih” ti chu a hung phuok ta a nih.

Lungthulien Tournament hi kum 65 liemta 1953 khan football insukhlimnaa hmang ṭan a lo ni tah. Tu lem hin chu football chaua insukhlim loin hnam lâm dâm inṭhangsa tir a ni hlak a. Sports Item chi hran hran belsa a ni bawk. Lientlângpui Tournament hi khawtlâng umnikhâmin châwl kar khat sung hmang a ni tlângpui a. Mipuiin an hlutsak leiin thlîrtu mipui 800-1000 bawr vel an fuon khâwm hlak. A chin a lien, a tar a zûrin an fuon khâwma nitin insukhlimna hunin hmang a ni hlak.

Tournament huna hin nunghâk team leader-a ruotin, LYC chun Lientlângval hai chu an hming lekhate a ziek suokin hmun khata an sie bûm a. Nunghâk hai chun an team ding chit an pawt el hlak. Team ṭha neia Tournament Nopui dawm chu a awlâi naw a. Tournament Nopui dawm thei ding chun vâng ṭhat a ṭûl a. Vâng ṭhat naw chun nuom el a tournament Nopui dawm el thei a ni nawh. Team siem rel zo chun nunghâk haiin Lientlângval hai ina kanin an team hai inhmu khâwmna hun an siem hlak a. Team inkhâwm huna hin hratna changa, an team leader hai tournament Nopui dawmpui ngei tumin football team dang hai nêka an khêl ṭhat thei dân ding an hril tlâng hlak.

Lungthulien tournament huna hin Lungthulien PMS H/S-ah khaw unau Parvachawm, Senvawn, Rawvakawt, Leisen, Parbung, Taithu, HS Damdiei, H. Maulien, Pherzawl le Mizoram tlâng dung chena inthawka thiem inchûka hung infuon khâwm naupang hai khawm an ṭhang ve hlak a. An pieng a pata hieng ang hun la hmang ngai lo an ni lei am a ni ding Lungthulien-a châm sawng an nuom hiel hlak. Chawngpu chan changin mani khawzawl angin hun an hmang ve hlak a. Hi hun hi khuolram mi inchûkna leia hung hai ta ding chun khawsung mi le inpawna, inhriettuona hun remchang ṭha tak a ni bawk.

Kâr khat sung nitin zing bu fâk khawp a’nthawk zantieng nisa tlâk chen football pêtin mipui an fuon khawm duol duol a. Field kama chun kar khat dâwr te/hotel burip takin fâk thei chi hran hran siemin an zawr bawk a. Kei hi thu ziektu ngei khawm tournament boruok I chîm phâk ve ka ni leiin ber(bâr tia tiem ding) thla a hung inher suok meu hin chu Lientlângpui tournament zûnzâm ngaina lung hlui a kei tho nâwk hlak. Nunghâk team 12-18 vel an ni hlak a. Kâr tâwp a hnai chun team tamtak final tlung zo ta lo, ruol hai ball pêt en malama field kama nunghâk le thlîrtu an lo ni lem ta hlak.
Team semsawm a’n ruol hlak leiin tournament Nopui dawm thei tu ding chu tu team am a n’a ti hrillâwk a harsa a. Final day a vâwrtâwp a tlung meu chun lothei loa a hrat tak um lo chun tournament a ṭumṭiek thei naw ding a ni si nghal a. Lientlângval hai chun an team leader hai Lientlângpui Tournament Nopui indawmtir ngei tuma an ṭhanglâk chu thlîrtu ta dinga hmu nuom um a tling. Hieng ang lawm hin World Cup le Priemer League haia khawm Nopui an inchu awm ka hmu fûk ngai nawh.

Tournament hmang zo zân hun remchang, hun thawveng hmasa taka lawmman lawmna Cup lawm zân siem a ni hlak. Hi huna hin Grand sale huoihawt sa hlak a nia. Lientlângval haiin an Di hai kut suok chang ngei tumin inpeisa zingin an um hlak. Hieng ang huna nun lo phâm ve hlak ta ding chun hun thaw veng, zân hlimum a tling zo tak zet a. Khawvel danga cheng ang hiela inngaina um hlak. Mihriem khawsak dân inthlâkdanglam leiin khawvel a her danglam pei bawk a. Khawvela cheng eini leiin a ṭul ang peia khawvel changkangna inchelrempui a ṭûl chang a tam. Tournament hunbi hmangna tlângpui October thla chu nguntaka hmathlîr nei puma ngaituo a ni hnungin inchûkna le busîk sukbuoi inlauna leiin The 65th Lientlângpui Tournament 2018 chu December thlaa hmang lem dingin Lungthulien Youth Club chun Lungthulien VA, Vâl- Upa le HYA hai inrawnpuiin a hun sawn a nih.

Vawmpa Lung tlânga inthawkin ka thlîr a, favâng huna insukhlimna kum tina nei hlak Lientlângpui Tournament chu khawlai dung le thingpui hotel hohlimna tak a hung ni ṭan nâwk ta a. Tinhmun le lo lampuia ṭhalai hohlimna tam lem khawm Tournament huna an khawsak dân ding a ni tawl deu fur a. Tournament borouk sukphur ṭhalai thafân tuor zo naw leiin lo lampui sira hlo hna zîk chu a bul deu fur bawk.Ṭhailai pahni pathum ṭhungbûm hohlimna chu thu dang hla dangin a lân thei nawh. Tlângval a rûktea star deu lo nei hai ta ding lem chun Premier League, ISL le I-League ti hai nêkin Lientlângpui Tournament hi a puithu lem dai âwm hrim a nih.

Ka hringnun hun tam lem ka hmangna, ka pieng le murna Lungthulien a nia. Fûrpui a liema, favâng a hung inher suok meu hin chu Rengchal le Uleu haiin tu hril hran ṭul lova an hunbi peia an inlar angin bâr nisa êng phuot chu Lientlângpui Tournament mi hril tu a nih. “Lientlângpui Tournament Zûnzâma” ka hun tam lem lo intâl ve ka nia. Ka’n thuok det det sung le ka damlai khuolzin tluonglam a tâwp hma chu nghil ni um ngai awm si nawh.

Changer 1, 2018
Lientlângpui

HSA ṬHANG FAN FAN RAWH

~Daniel Lalsanhim

Thlahmur ni 17, 2018 zing ni suok êng phuot chun sûn chang zawla nisa lum ding zie a suklanga. Chu ang bawk chun HSA Gen. HQ hmalâkna leia Tipaimukh SDO le Vangai SDO Camp Office, Apollo Veng, Churachandpur-a mi în a man uma hluo, Hmarram ngeia Office kai dinga an ngênna leia Office an khar pêk thu chu Hmasawnna Thar le hmaibu (Facebook) haia ka lo tiem ve a. HSA hmalâkna chun Hmarram hmasawnna a la ni ding zie a suklang ve thung. Hmar hnam sunga ding khawma insit um lo pawl tak HSA hmalâkna hi Hmarram mipui ta ding khawma malsawmna hlu a nih. A hnam pum huop ta ding khawma chanchin lawmum a nih ka ti naw thei nawh. HSA Motto: “Sinin, Sanin, Hrilin, |huoiin Serve the Nation” ti hin umzie a nei zuol niin ka hriet. HSA ṭhuoitu hai mipui ta dinga innghatna tlâk ni zinga HSA motto sukdik pei dingin ka ditsak tak zet cheu. Hnam ta dinga inhmalâkna hi a tâwpna ni lovin a bul ṭanna chau ni lem rawseh.

Party politics le pahnam, laibung inrawl dêr lova Hmarram mipui hmakhuo ngaina lei lieu lieua HSA Gen.HQ âwmthusuoka hmalâkna hin Hmar hnam ta dinga ra ṭha a la’n suo ngei ka beisei. Thiemnaa mit keu, mitvarna nei HSA ṭhuoi tu chun sawrkar Office pawimaw a’n ṭhutna ding hmuna um naw leia inthim sâ mup el, Ram lungsietum ram: Tipaimukh biela chun var hmel intlun hun la um ngei a t’a. Tu hria ding chun fahrel anga hnâwl thei lo, hming muolpho um thlâk tak el “Sathu ûmbûr ruok: Tipaimukh biel sawkar Office” hi HSA hmalâkna zarin puon ang ei hnawl hun la um ngei a tih.

Tipaimukh biel sawrkar Office a hmun ngeia thawktu an kai ngai naw hi ṭhang tam liemtah ni’n an lang. Sienkhawm HSA ṭhuoitu thiemnaa mit varna nei hai hmalâkna zarin Christian takin Office a hmun ngeia an mi kai pêk hun um a t’a. SDO Office chau naw khawm Tipaimukh biela sawrkar thawktu kai mumal lo po po hi a bat a batin HSA hin hung hmatiem pei sienla nuom a um. Hmarram sunga hin bâkkhai tam tak a la’n tieng thûr a. Hnam hmakhuo ngaia, hnam hmangaina tukvera dâk naw chun hmu hmai le pawmzam a awlsam. Sienkhawm Hnam hmangaina tukvera dâk ruokchun Imphal kawtthlêr lampui inkhur chu pawi ka ti laizingin chu nêk hman chun Hmarram panna lampui khobak mimkei khawm chu ka tuorna lem daia. BT Flyover chim nêk khawm chun Hmarram lampui mimkei khawm chu ka lungkham lem bawk. MU buoina leia Imphal khawpui nundân pangngai a sukbuoi nekin June ni 28, 2018 zana JT Road le Tairimtui inkar lam khobak chim khawm pawi ka tiin ka tuorna lem.

Hmarrama cheng ve ka ni leiin Hmarram mipui harsatna hmu tu le hrechieng vea ka’n ngaia. Thlado ni 28, 2018 zana JT Road bul lai lampui siet dâm kha Tiapimukh Service driver le mi tlawmngai fâl bîk hai zar lieu lieua motor hai kha tlân suok thei a nih. Motor tlân theina khawpa huot fai le inthiel zo ring naw leia driver ṭhenkhat lem chun an motor khal maksan hiel an ni kha. Ka ngaituoa, Hmarram panna lampuia mimkei um hlak hi a ni le dârkâr chu hrillâwk thei ni naw de sienkhawm ruotui tam dân izirin June, July, August thla hi a tlângpuia hriet phuor sa a nih. Thanlon biel angin a ni la laa lampui inthiel faina hmalâkna mumal hmu ding a um ngai si naw leiin HSA am a ni, pawl ieng am a ni tak lampui siet huna hmala tu ding indin a ṭul naw maw?
Hmarram a’nthawk CCpur panin ei tlâna, motor chuongna a’n fûk naw châng lem chu HYA deuva sam tawi po ṭuma one…two…three… insam tlâng a ṭûl châng a um. An hrila tlanglakte pakhat lem kha chu lampui ṭha bawk lo. Khobak chimin an motor chuongna a lo dang nghal sia. In tlung kar a nghakhla ta si. A motor nam hawphur taluo khan MLA zawlrovin a biek ṭhuoi an ti chuh. Motor service hai hlak kalman(fare) hnawta sumdâwng an nisi nghal. Motor namna ei sâwl zêk hnung khawmin kalman chu a danglam chuong nawh.HS Damdiei ei tlân khêl chun mimkei vawikhat pumpela inngaina ka nei hlak. Zawlkhawpui chuongkaia Hmarram ei tlân khêl ta lem chun Thanlon biela JCB/Hitachi pahni pathum vel khaw kârlaka khobak chim hai a vil zing ei zuk hmua thla a sukmuong hrim hrim. Fâk fawm zawng seng seng lampui mimkei leia bu nghei chu an inlau naw hmel bîk ngawt el. A sehriet bak ta laklaw, HSA ṭhang fan fan raw aw. Hmarram mipui chun I hmalâkna hlawtling ding hun tlumte thlîrin kan lo thlîr ṭhup che a nih.

HSA Gen.HQ hmalâkna leia Hmarram a ngei SDO le a staff-hai Office an hung kai thei chun Hmarram chun a ni têlin hmasawnna lawmpui hraw-in kal pên ta’ng a t’a. MGNREGS job card sem khawm VA hai sawl sak sakin TA chêng tam sengin CCpur pan ngai ta naw nia. Tu ngirhmun anga SDO Office building ringawt um ṭâwp el nêk chun  HSA hmalâkna a hlawtling huna chu Hmarram mipuiin sawr ṭangkai lem ngei ei tih. HSA Hmarram mipuiin I hmalâkna kan thlîr. Chung Pathienin varna le remhrietna’n inthuom sienla che. Hmarram mipui ta dingin I theitâwp insuo la, I hmalâkna’n ra ditum tak insuo mawl rawseh.

Thlahmur 25, 2018
Lientlângpui, Lungthulien

SATHU ­ÛMBÛR RUOK LE TIPAIMUKH BIEL SAWRKAR OFFICE-2

~ Daniel Lalsanhim

“Thudik hril le sa zang kâp a na”

Thutiem haidera phatsanna Tipaimukh biela chun hmangai mipui hai kum pui lingletin ṭuon sin an rêl a. Nuom thu hrim dâwn lovin an chunga thil tlung chu an tuor muol suo hlak. Hrisel naw le Lo hma infuk naw a’n tuok chang lem chu, furpui khawmuol siet hnuoia hram pui le ngaingam lo zetin an inbuon hlak. Chuonga hmangai mipui haiin inrim tak puma hringnun an hmang mêk laiin mihriem duamna hin chin lem a nei chuong nawh. Sawrkara mipui chanvo hieng Tar pension, Job card, NFS hnuoia bufai chen khawm a him chuong bîk hliek nawh.

Mipuiin sawrkara an chanvo indik tak an dawng ngai naw a. Mipui chanvo hlêpru tu le kei pêng thei hai chu a che thei pa angin an insâl lem hlau. Bible thuthlung zawm lovin na’n an hrieta. Sawrkar dân lem chu an zawm hnaisai nawh. India sawrkarin misuol hremna ding Penal Code Chapter 23, Section 511 zet a neia. Mipui chanvo hlêpru tu hai hi dân anga hremna pêk lo dinga humna dân a um chuong bawk nawh. Mipui hin ei khawi ngam sawt taluo deu ni’n an lang. Ei mipui haiin kum tam tak an tuorna le chânna hi hnam sunga pawl pakhat takin mipui hmakhuo ngaia a sukbona dinga kal pên a hun ta naw maw? Mipui hmangai naw tu chun ram le hnam hmangai thei a ti’m?

Khawvel a changkang peia. Thil thaw dan kalhmang hrilhrietna mipui lai nei a ni naw leiin mipui buoiin chiai zing zing ei tih. Kum pui lingleta Lo hma naw ngha hman lo, nitin kawla nisa suok zuia Lo sinthaw mipui ta ding chun Aadhaar Card, PAN card, Birth Certificate, Tribe Certificate, Domicile Certificate haiin an nia  hmun a chang ve nawh. Hieng hai nêk hin ṭu chawra tingkhi bil, ṭu thlanga tawnhnieng bil, ṭu tuikhur lam thlanga intlung bawk laia hlo arlei le chemkawlrawkieng hlo haiin an lungrila hmun a hluo lien lem dai a. Mani nau hai pieng ni le thla nekin Lo mawng tienga fanghma ra um zat an hrietchieng lem dai bawk.

Nei po poa vai bufai a bag-a  inchawk thei sun sun, fak zo hma ngeia hlo hrâm pui bêk thlo zo hman tuma ṭhangla hlak. Khuontevika Lo fe hlak hai chun ieng certificate chu’m ngaituo hman takluong an t’a? Sienkhawm sel nuom naw ro. Tipaimukh biel chau hi a ni I sawn naw Manipur MLA seat sawmruka(1/60) Hmar ṭawng hmang MLA pakhat ei nei ve ṭêtna chuh. Hieng mipui hai zar hi a ni an nawm changpar ata Hmar biel ei ti rawp hlak. Ram le hnam hmangai tu chun mipui hmakhuo ngaia, an harsatna le beidawngna hi ngaichâng pek hlak inla chu ei ram hi tuta nêk hin hma a sawn hrat lem ngei ka beisei.

India ram sawrkar laipui a’n thlakdanglam ang bawkin Scheme thar ei la hmelhriet ngai lo dân kalhmang thar a hung induong suok bawk a. Sakhuona le inkala ngaia Aadhaar card siem nuom lo khawm ei um ve nuol ni’n an lang. Thil hrietchieng lo hi dawizepa mi siem tu a n’a. Hrietchiengna hi huoisenna mi pe tu a nih. Tuta sawrkar laipuia rorelna khawl chalei mêk tu hin Aadhaar card a lak ursun leiin Aadhaar card nei naw chun thil buoipui a harsa zuol pha ta peia. Job card chena Aadhaar card a ṭul tk leiin Aadhaar Card chun hmun a hluo lien tah hle.

Aadhaar card siem ding hin lekha pawimaw chi hran hran SDO Office-ah lak a ṭul a. Parbung le Vangai SDO Office, Pherzawl District hlak Apolo Veng, Churachandpur District daia Office kai an ni si nghal. Hmar biel le Vangai mipui ta ding chun Tribe Certificate lak ding ringawt khawmin Churachandpur lothei loa fe a ngaia. Entirna’n, unau Senvon mi pakhatin Tribe certificate a lak ding chun kalman cheng 2000/- baka certificate man pakhata cheng 20/- a seng phak ding a nih. Nitin kawla ni suok zuia Lo sinthaw tu ta ding chun cheng 2000/- chu nuom el a lam suok el thei a ni nawh. Mamawna an sang si leiin nei um der bawk si lo, Certificate lakna ding chun kum thara aithing zawr phât an naw leh, hmunphi zawr huna ding ti’n pawisa pukna ding zawng naw chu lampui dang a um nawh. Nau hai Aadhaar card nei naw leiin in khatpa chun a lu huot zak el a nih. Chanin a zir si naw chun mani chunga thiltlung chu hlen tuma in khatpa chun ṭhanglâk a ngaia. SDO Office inṭhut nawna dinga inṭhuta um chu ṭangkaina um der lovin a’n khât tawkin ningtel luotin inkhata pa chun nu le nau chierin an hrâwt khum hlak.

Tipaimukh biel mipui harsatna hi Hmar mipui harsatna a nih. Mipui harsatna sawk zangkhai tu dingin tu am pen suok a t’a? Tipaimukh biel mipui changkanga hma a sawn naw chun Hmar hnam hi hnam changkang, hnam hmasawn ni ngai naw nia. Tipaimukh biel a changkang naw chun India rama hin hmasawnna famkim um ngai naw nih. Ram le hnam changkang le hmasawn ding chun Hmar rama cheng mimir changkangin hma ei sawn hmasa a ṭul.

Mani chipui hai harsatna hrezing sia, kangmei thlira ral thlir el hin ram le hanm ṭhuoitu indik ni thei ei ti’m? Hnam hotu ni lovin hnam ṭhuoitu ni hi mipui duthusam le thlakhla a nih. I dit dan kalhmang khera mipuiin an harsatna i kuoma an hung intlun i lo ngiet pal a ni chun, vawisun a’n thawk hin ram le hnam hmangaina leiin mipui harsatna hrie thei dingin inpha hnuoi a hun tah. Mipui hmangaina lei chauin sum rawngbawl lovin ram le hnam rawngbawl zai rel ei tiu khai.

Ka thei ang tawka a thua inzawt suok hi biel mipui hmangaina leia ka thei ve tawk a nia. Mita ka hmu le naa ka i hriet Tipaimukh biel mipui harsatna hi ṭangkaina a nei tak hlauin ziek suok pei ka tum lui tlat a nih.

SATHU UMBÛR RUOK LE TIPAIMUKH BIEL SAWRKAR OFFICE

~ Daniel Lalsanhim

Sathu umbûr a ruok phât chu a neitu ta ding khawmin ṭangkaina a nei naw a. Vawm rátin tapsaingo a hluo thei ṭawk chau a. Pansak panthlang in kawl le kieng el chau ni lo, tu le te sathu lawr tum hmai mawk deuvin a’n kir hlawsam tir rawp hlak. Christmas le kum thar lawm laia vawk that naw hlak ran that a’n khât a, sathu umbûr khawm inpha mat hman lovin a ruok inhil bar a. Maikuong sathu changal hme inhuom bâwt inrawpna khawm chu râwp a sukna zuol saua. Sathu um nghal lo me chu, sathu changal hme inrâwp chu chil a thlawna mi’n lem liem tir tu chau a nih.

Sathu umbûr a ruok leiin maikuong sathu changal, a tui buong kawra ei suong tum khawm a thu um remchang tak sithu chun lung tlu lo deuva suong a ṭul lem tah. Sithua suong el naw chu thaw ding a um nawh. Republic day, Independence day le sawrkar nipui bîk am a ni chânga Tipaimukh biela sawrkar thawktu an hung viet anga sathu umbûra sathu thun chu Christmas, kum thar le vangduoi leia vawkvai that ngei ngei ṭul. Chu hma po chu sathu umbûr inhil bawr bawr a sie hri a nih.

Sâ a vang luot leia sathu umbûr a ruok inhil bawr bawr angin Tipaimukh biela sawrkar office hai chu thawktu hmel hmu ding a um ngai nawh. Sathu umbûr ruok ringawt hmanin in khat nu thlai suong a sukbuoi chun Tipaimukh biel sunga sawrkar office thawktu hai um naw leiin a biel mipui an sukbuoi nalawm. Sathu um naw changa sithu hme, chi-al hme mipui chana a tlung, lungawi deuva an suong el ang hin; birth certificate, tribe certificate le lekha pawimaw dang lâk ding ringawtin nei lei ni lovin mamawna an sang em leiin cheng tam tak sengin Churachandpur an hung rawp hlak a. Zing le zân suong insama an um lai Churachandpur fena’n bufai bag hni bag thum man ding an hmang ral phâk a. Hmar biel- Churachandpur lampui ṭhat naw leia kalman (fare) to em em hi mipui rêk tu pakhat a ni ve bawk. Hieng ang harsatna laka ṭhangpui tu ding chu dingdihlipa thlirin kum nga dan peia mipuiin sawrkara an palai ding an thlang hlak. Vawisun ni chen hin thutiem sukpuitling theitu ding le mipui mamaw phuhrûk thei tu ding an la um hri nawh.

Hmasawnna kawnga Tipaimukh biel mipui ta dingin kawla ni eng suok ve thei lovin thlapa âwk I lem ang elin fakrukna thimpui âwkin indikna kawla hung suok chu a lem zova. Sawrkar hmasawnna Scheme hran hran hieng Pradhan Mantri Gramodaya Yojana (PMGJY), MGNREGS, Rozgar Nirman Yojana (RNY), Swarnajayanti Shahri Rozgar Yojana (SJSRY), Antyodaya Anna Yojana (AAY), National Rural Health Mission (NRHM), Pradhan Mantri Employment Generation Programme (PMEGP) le a dang dang hai hin hmasawnna intlun ta nekin mihriem chu Pathien thuthlung bawsietu’n a siem lem hlau. Hieng hmasawnna Scheme Tipaimukh biela ei hmang dân hai hi sawrkar laipuiin hung hrie nisienla lem chu a fund lak kir tak a nuom hiel ka ring.

Tipaimukh biel chu sathu umbûr ruok ang lek sawrkar Office nei eini leiin Manipur biel dang en chun mihriem ei ang ve phâk tawk chau a hawi. Fâk le dawn châklâkna ding lampui ei National Highway hlak chu vangduoi thlak takin Tuiruong vadung ṭieu pho ang chau a n’a. Khawvel mihriemin Digital Age (Computer Age) an chuongkaia, khum kil a’nthawk khawvel sak le thlang, sim le hmâr, kil tin kil tang an fang kuol let el lai Tipaimukh biela chu sawrkar hmalâkna’n ieng Telecom Network Tower khawm a la ngir teu nawh. Fûrpui khaw siet laia ruopui vân âwn hnuoia lem chu Mobile Handset pai chu lungtum pai nekin a nêp lem met chau. A vangneia siemin Mizoram network tower inṭawmpui thei a la um hrâm a. Hi khawm hi nghei der chang a um bawk. Mipui aia ngir ta rau rau si chun hma lâk vat chi a nih.

Parbung Police Station khawm sathu umbûr ruok ang thoa ṭangkaina nei ve lo a ni leiin Tipaimukh biela dân le thupêk a kengkaw ding an um naw a. Parbung PS chu favang tlanga lo hnawma vate ṭi nekin a nêp lem a. Ṭangkaina a nei der naw ti inla a suol bêk ring a um nawh. Vate ṭi ang lek Police Station hang nei ve chu ram ropui ram ni tla seng lo ram chu ei hmaa kilometer sing tam tak a la um ei inphat ka ring nawh. Ei politician hai lai hin, chu ram ropui chu tu’n am mi’n tlun thei ta’ng a t’a? Sathu umbûr khawm a ruok phât chu ṭangkai tah nekin hmun a hluo lem a. Tapsaingo a’nthawk sawn suok hiel a ni hlak. Police bo building ringawt Police Station chu aithing bil intam vawng a bil ruok ang a n’a. Ṭangkaina le umzie a nei naw a. Vawk le bâwng ruol Assembly Hall chau naw chun hmangna ding dang a um nawh. Vangnei thlak takin Parbungin vawk le bâwng an lo râwt hlaua, building a ṭawp naw pha lem.

Police um lo Police Station na ná na chu dân le thupêk chu ringnawtu mihai hmaa Bible sie ang a n’a. Zu le sa a hluor zuol a. Damdawi chu ruidawiin (inruina) a’n chang zo tah. Ṭhalai tam tak chu Donte’n Spas modart) a dawn naw chun a tlei thei lo an um nuol a. Lalnunnem (Ganja) bova nun innêm thei lo hrangsie ṭhalai an kat nuk bawk. Dáwn set set lova an khawsak hang en vuot chun hahmai dawk ver verin innui khawm a lo ni el thei. Lungril taka an hmakhuo thlir puma ngaituo chun, ei chipui, ei unau laina ṭawng khat hmang an ni meu si leiin an hmabâk an khoa, innuina ding a um nawh. Ka hril hnuolna ni lovin ka ngaituoa ramthim Tripura, Bhutan invawi rak rak nekin hnam sunga pawl hran hran hai rawngbawlna chia ka ruot. Hnam a ngirsuok naw chun pawl hin umzie a nei awm si nawh.

Sawrkar laipuiin hun khawral le sengso a tlawm lem theina dinga MGNREGS le inzawm DBT (Direct Benefit Transfer) a hang hmang tum ngiela chu, Tipaimukh biel mipui chu Sathu umbûr ruok ang Bank Parbunga ei nei leiin biel dang ruolin kal ei pên thei ve naw phawt chu a nih. Hi lei hin kawitan deuvin mipui Bank account-a Job card sum ei la lâk thei hri naw a. Village Authority le sawrkar office-a sin a tlawm pha thei naw bawk. Job Card a hmang nawna dinga hmang le sawrkar office-a sawt tak tak a chambâng hlak inthielfai tumna khawm chu Tipaimukh biel Bank sathu umbûr ruok ang chau a ni leiin sawrkar hmangaina khawm chu tuhria ding chun ei la dawng ve phak naw a. Thanlon bielin SBI Branch thar kum 2017-a an hawng thar khi naupang fakthei inhnar takin a ruk takin kan hnar ngawi ngawi hlak. Thuneitu mipui aia ngir hai hin mipui harsatna hi an harsatnaa an mi ngai pêk hun ding nghakhla takin ka thlir.

Tipaimukh biel sawrkar office hi sathu umbûr bit anga mitin tlân theia a um theina ding chun tuta National Highway Tuiruong vadung ṭieu pho anga inhrawt hin mi ram haia National Highway ang a ni a ṭul makmaw a. Tuta electric hrui kei zama um mêk khawm hi ram hmangaina lungril puta sinthaw a ni naw chun mani mipui mankhawng kam khum ang tluk ni mei ei tih. Chu chu ni naw hram sien nuom a um. National Highway hin a hmel hmang dik tak a put zo huna chu, a sunga cheng Hmar mipui hai hin khawpuia chenghai neka nei naw sa saa bufai man tam lema ei fâk rawp hlak hi bân ta’ng ei t’a. Rethei le harsa’n khawsa zing bík ta nawng ei t’a. MLA le MDC ngaisak naw khawm tuta ang hin inlang ta naw nia. Ei lo thlai hmasuok ei sie ṭâwp hlak hai hi Silchar, Aizawl, Churachandpur zuk châwm ta’ng ei t’a. Chu huna chu Lova ei sie ṭâwp hlak thlai thar man chu nupui kawnga mansate nghâk ta’ng a t’a. Papui dum ziel man le naupang fâkthei man bêk lo kêp ta’ng a tih.

Ei tlangram hring dum duoi hi thlaler ram ṭawl, hnusawn ramin inchangtir phal lul naw’ng ei t’a. Nang le keia ṭhanglâkna zarin Tipaimukh biel sathu umbûr ruok ang lek te hi sathu ei la thun bit lal ding a nih. Chu chun pansak panthlang hung lût suok an t’a. Ei ram hausakna chu sumin inchangtir ei t’a. Ram lungsietum ram ni hlak kha, ram inhawi, bawng nene le khuoizu luongna ram Hmar hai Cannan ram la hung ni ngei a tih. Chuongang ngirhmun tlung ding hun chu ka thlir nitin hlak.

27 Tuolbuol 2018
Lientlangpui, Lungthulien