Hmar Thli

~ Ramditum Ralsun 

“The decisions you make today will not just affect your tomorrow but will determine your future.”  ~Keith Kraft

Tlangram loneitu-in ni tina nisa suok zuia losin a thaw zing zing laia a thlakhla ve hlak pakhat chu Tlaitlan a châwl hadam hi a nih. Sunnithlâkin inrim le sâwl takin sin a thaw a, zantieng phur rik tak leh In tieng a pan nawk a; Tlaitlan-ah phur innghatin a hang châwl hadam a, thlifîm in a mût hieu hieu pha hadam rawng rawngin a’n hriet hlak. Thlifîm inhawmthaw zuol deuhai lem chu a ko belsana in an la faifûk hlar hlar hlak a nih.

Thli hi chihran hran a um a. Thlifîm leia hadam rawng rawng hlak losinthawtu ta ding khan Thlivir le Thlipui hai chu sietna intluntu a ni nawk hlak. Favang inherliemin Thlipui hrâng hun a hung tlung zet chun, losinthawtu ta dingin harsat le rinumna hun a hung inṭan ve tah tina a nih. A chang leh thlipui-in Ṭu a mût siet vak, thli le ruopui leiin a hun takah sin fe le hung a remchang naw a, inhawmthaw hle sien khawm thli le ruopui leiin mumalin sin a thaw thei ngai nawh a, thlipui hrâng huna lo riekhai lem chu mi huoisen tak an ni hlak. Thli seng seng a dawngtu ta dinga a thuhril a danglam ngawt el. Ei khawvel hmang mek khawm Inthlangpui ding leiin thli chidang dangin a mi mût ve mek a, ei hadamna ding am a mi suksietu ding ti chu an tuokpuitua innghat ni ve tang a tih.

Hmar Thli (North Wind) hi thli chidang danghai laia ṭhang ve a ni a. Ei hrietfie zuolna dingin a chanchin hi la hang hril zau met ei tih. Mithiemhai hril dan chun Hmar Thli hi hmar tienga inṭan le sim tienga fe hlak, umzie le pawimawna nei, inchik tlâk tak niin an hril a. Hmar Thli a hung hrâng pha chun boruok a sukdanglam a, sik-le-sa inthlâkin boruok a danglam a, hmun tam takah danglamna intlunin ram ṭhenkhata ramkâng khawm an tlun rawp hlak nia hril a nih. Mithiem le ziekmi ṭhenkhat chun Thilthawthai 27:4-naa Rome tieng pana Tirko Paula le intâng danghai ngaimuong taka lawnga an chuong laia thli ‘a ni naw tienga namtâwl a’, Kupra thlierkâr ṭhuoiluttu ‘Euroclydon’ tia ei hrietlâr kha Hmar Thli hi niin an hril. Pathien thilsiem chu ni ve tho siin, ṭhang lâk fuknaw lei am a ni ding chu, an tuokpuitu izir khan an tum naw tieng dai a mût hlêng dawr el a nih!

Hmar hnam chanchin hi ei hang suikir met chun, hun tam takah thli chidang dang ei lo intuokpui ve ta hlak a. Thlifîm anga ṭha mi’n hadamtir thei dinga ngaiin ei bawh a, ring naw tieng daiin thlipui dam a lo nih a, mi mût letin a mi mutvir hrep a, beidawng le thlasie em emin hun tam takah ei ṭap inrûm nawk hlak. A chanchin ei hriet sa seng a ni leiin a kum le nihai hril ṭulin ka hriet nawh. Mizo Union thli-in a mi nuoi inrui a, thlifîm-in mi mûta a mi suk hadam dinga ei ngai laiin, hamṭhatna le chanvo sem hunah mûtṭil ei ni nawk a. Kan piengzie le kan nina chanvo ti’n theitawpa ṭhangkhaw in ei bei nawk a, hringna tam tak inhmang hnung khawmin duthusam a kim thei chuong nawh. Ei intuokpui thlihai hi ei ngam naw am, ei intûng angin a mi mût fûk naw lem chu ka hriet ta nawh.

 

Northeast India a state chite Manipur huopsungah kan del ram, kan thunei theina le mani indawmsanga kan hamṭhatpui thei ding tia ei changpar theina ding a hung pieng hlak chu, thlipui khâwl neitu, mani dikna chanvo hum ngam naw leia Supreme Power neitu a ei siem ha’n an mûtdar a; mûtdar el an nawh, a sâwiin a mi sâwidar lem hman a nih. Inpumkhatna hum theitu reng ei um nawh. Hrietnaw der thawin ‘Tritt’ ti thei hrim an um ta nawh. Thlipui nasatakin a mi mût chen a, Kupra thlierkâr-a mi mût lutin a tha hratna po po hmangin a mi mûtde zing a. Hieng huna khawm la harsuok lo rawp ei ni chun, vâna inthawk Vantirko hungin mi sansuok tum sien khawm, a mi mûtde-na a nasa taluo a, harsuok tum loa ei kawp det tlat leiin mi lel phir tho a tih.

Ei hmasuon mek MLA inthlang chau hi an nawh. Hmar hai hin inthlang hrim hrim ei lel el hlak hi a ngaina um lo a nih. Kohran inthlang chu thu khat, lâina inditsakna le mimal hamṭhatna ding ngaituoa invirbuoi hai vel hi chu dan naranin ei hmang ta nisien a hawi a; vengbuk ṭhuoitu inthlang chena a nuor inphen ei um el ta hlak hi ngaimaw um tak a nih. Ei mission-ah ei la chieng tâwk naw lei khawm ni mei a tih. Ei thaw dinga chieng in, chanvo ei neina zawn sengah sukdik inla chu, ei aia sinthaw dinga ei siempuitling khan a sin inthlada bîk naw tawp a tih. Ei chiengkuong ngai naw lei hi ni tak ding a n’a inthlang ding tûng, inbuotsaina boruok thlivir-in a mi nuoi pha ei sir a’n phet nawk hlak hi! Khingtieng pangah, mi tak-innîng, mawphurna hrechieng a, dikna chela hlawtling dinga sinthaw ni inla chu, inthlang a um ding zata vote zawng/campaign ti hai khawm hi thil ṭul ni der lo ding a nih.

Mi bengvâr le hmathlir ṭha neihai chu Politics hin a dawmsang hlak a. Eini rawi chu Hmar Thli a hrâng pha danglamna a siem angin, Politics hin ṭhang le ṭhang mi siemin a mi mût chen a, unau karah intheidana siemin thisen chen inluongtir a ni hlak a. Mani hamṭhatna ding ngaituo leia an thilnei le thiem thil hmanga zer kâi hluoma mihriema siem thei dinghai kuoma ‘boro gope’ thaw hlak hai khawmin lawmna kim an hmu chuong nawh. Mihriem famkim lo nana na chu, ieng thli thli-in am a ni a mût khîng kuol nawk a, inthuruolna lampui sâwidartu in an ṭhang nawk hlak. Mihriem a ringna innghat hi chu a ‘risky’ leiin ei thuring Bible khawmin Pathiena chaua ringna innghat dingin a mi’n chûktir hrim a ni kha.

Politics hi ram le hnam siemna hmangruo ṭha tak a nih ti hi ei hriet tawl naw am, a siemna hmangruoa ei hmang nuom naw lei chu ka hriet ta bîk nawh. Sakhuona le ei sukṭhe phêt phêt tum hlak khawm hi ngaimawum ve tak a nih. Ram le hnam a damnaw chun, ei sakhuo zui a hring zo nawh a, ei rawngbawlna a hlawsam tina a nih. Biekin ei fe pha Bible kepin a thlaraumi tak ni awm fahranin ei insuktitak vel a, social thila ei fe pha va lem zau dam, inthlang boruok huna chu Isau ang elin hun sawtnawte sunga ei insuk khawpna dinga mani dikna chanvo zawr khawm ei pawisa nawk lawi si nawh. India ram ro-inrêl danah, a rammi ei ni anga ei ai-awtu (representative) ding thlang theina rights ei humhal zo nawna hi mi depde ei nina suklangtu, ei hlutna mani le mani insukdere chau ei nih.

Ṭhuoitu ropui Mosie huna khan hieng hi a thlarau deu, hieng hi suol le inpawl thei thil tiin Pathienin dan a pek bîk nawh. Sakhuona tieng an inenkawlna ding le social thila dan le inkal loa an kalchawina ding dan le dûn a siem pek a, a rêngin Mosie hmangin a ṭhangpui dinga ruothai le sinthaw vawng a nih. Pathien ringtuhai ei ni leiin, Pathienthu mi’n chûktir anga umin mani dikna chanvo inza in hmang thiem inla, India ro-inrêl dan (democracy) ang takin mipui ai-awtu khawmin dikna chelin a mawphurna tlâk sien, ku chu Gospel Politics a ni el. Politics a va’n hmang lei ela va Setan bîk el a ni nawh. Pathienthu angin um seng inla, Politics indik tak le a thiltum ei phursuok lem chau ding a nih.

A thlivir um lai a ni bawka tulai boruok hang hril zau sa met ei tih. Inthlang boruok a hung lum ṭan mek a. Hun dang ang bawkin, zaihlêmthiem Delailah ang ela mani le thawpuihai hamṭhatna dinga mi zâwr mek an inkat nuk a; ram le hnam hmangaia inhrila pênsuok pawl leh, hlâwkna iengtin am ka hmu thei ding tia invir buoi pawl leh ei inzi nei nuoi zing a. A system fe suol ta am, thaw dan ding reng anga a um tâk leia ei thaw pei chu ka hriet ta bik nawh. Inthlang boruoka hin chu kiltin kiltanga ei inri chum chum a, a thlivir inzâm vel hi tak nei nisien chu, inlawn pâwna ding um lo khawp rauin boruoka inzâm sip a tih.

Hmun tam taka chun ṭhang le ṭhang insiemin, ei thei zawng le thiem thil hmangin ei iner tawn zing a. Ei fena tieng tieng ‘gope’ ngai seng lo a um zing. A thuhai hlak boruok a inzâm el, ‘ṭawngbaua Sai ngalru vuok tliek’ thei hlak ei phul inêk el! Inelna hai hlak thupui fûn khur um lo. Tu’m ei hlapui a nal lem? Tu’m a bei sawt pei pei? Tu’m refreshment nei ṭha le sem râwn/sâwt thei? Tu’m pocket money sem râwn le sem ṭha lem? Tu’m ruoiṭhe rawn rawn? Hieng thil mei mei hi ei thlier a n’a, inthlang thiltum tak khawm hi ei pâw tak tak naw nisien a hawi. Candidate chanchin ei hril leh, mi thar an ni lem chun a mizie le mawphurna a tlâk thei ding am ti ngaituo nêk hmanin, ‘ama hi pawisa a nei am?’ ti hi ei lungrila zawnna lientak a ni phawt hlak. Khuo pakhata lem chu party flag târ insâng lem an inel a, group pahni chu an hlapuihai play ve ve in, tu’m a pei sawt lem inel ni awm takin an lâm khawvar zak an ti chuh! An taima lawm lawm. Isu’n an tlan lâwm leia lâm ding ni hai sien chu, ‘kei chu lâm mi kan nawh’ ti pawla ṭhang ding chu ni tawl mei an tih.

Inthlang boruok lum ṭana inthawka ṭawngbau tlanglâwn deuhai chu: “kei chu a mi pe râwn râwn a ne’l”, “kei chu sin tienga mi ṭhangpui theitu ding a ne’l”, “kei chu iengkhawm ka ni ta chuong naw ding a n’a, ka nauhai ṭhangpui theitu ding a ne’l”, “tuta ṭum chu lungril ka thleng ta ding, hamṭhatna siem theitu ding ding bâw pawp el ta ding”, “sum an mi pêk sia hang thlatlam chu a remchang ngai nawh” ti hai mei mei an nih. Ei ngaituo phak tawk pei ei sâm suok chu ni ding a n’a. Ei thlîrna tukver suksâng met tum lo, a ram le hnam huop zawnga ei ngirsuokna ding le ei damkhawsuokna ding thlîr phâk ei um naw am a ni ti ding hlakin, hril nikhuoa chu ram le hnam hmangaitua insâl vawng ei nih. Hmathlir ṭha tak nei dingin ei mit an del ti ding hlakin, fâk ding umna lien hlurin ei hmufie thei zing bawk. Ei sum dû taluo khawm ku hin a mi dâwi vet zo ni tang a tih. “Sum ngainat hi suol tinreng bul chu a nih” ti Ui tawl inleta hril thei tawl vawng chu ei ni tho.

A nina taka chu, ei thil tawng mek hmelhmang hin a mi chiezawp hne tah a, eini-ah bû a khuor nghet tâk leiin, a ni dan ding renga ngaiin pangngaiin ei fepui pei an tah ti inla a’ndik tak awm ie! Pathien hring neitu, dikna vawngtu ding hai hin ei nina ang phursuok seng inla chu, ei ram del chite chaua hin changkangna le nundan pangngai um naw nih tu khawmin ti thei naw’ng an tih. Sawrkarpa-in ro-inrêlbâwl dan dinga a’n duong hi a fel a; a ni dan ding ang taka a la’n rem fuk naw lei chaua mi hnung hnawta um zing lem ei nih. Mipui ro-inrêlna (democracy) rambung lientak chu India hi a nih. Chanvo ṭha ei chang seng theina dingin mani sengah rorêlna mawphurna pêk ei ni a. Mi anga khawsa ve a, hadam taka ei um theina dinga thlifîm hung hrâng hieu hieu kha, lampui laklaw-ah danglamna siem theitu Hmar Thli in a lo hijack hlak leiin, mihriem-ah a mi’n suo ta ngai naw a nih. Dikna ngirsuok a, dikna in ro a rêl huna chun, a kalbi kimin, tu dang reng ngai loin mani del ram ngeiah ropui ei la rêl ve thei ding a nih.

Hmarram-in faifûk hlar hlar puma hadam taka thlifîm a dawng ve hun ding hi sungtuona mitthla in ka thlîr hlak a. Ram hla takah sum le pâi tam tak seng ṭul ta loin mani hmunah damna rûn bêl thei tang ei ta; hmun dang ngâi ta loin mani ram ngeiah inchûkna insâng College le University haiah inlâwi tlâng ei ta; sun le zân inang rawnga varin, Pucca Building, Maruti Car, Traffice Light le thil mâwi chitin chitang leh insu khep khupin um ei t’a; lohma suok zawr dawkna ding nei ngai lo hlak kha, ramdang le inpâwna a ṭha taluot leiin midang lohma suok lasawnga pesawngtu hung ni tang ei t’a; faifûk hlar hlarin Tlaitlan-ah thlifîm koin ei la chawl hadam ding a nih. Chu ku chu hnam anga ei la damkhawsuok theina chu a nih.

Hmarram ṭhanghar la, I puon bât ṭha rawh. A sûnga chêng a chîntka inthawk a lientak chenin, sai-ip puon sila ei biek Pathien hring kuoma thlûklût hun a nih. Dikna a ngirsuok huna chun thil iengkim, remote control ngai loin Automatic in a function el ding a nih. Ram le hnam siem puitlingtu dinga Pathien ruot, chel ngir ruol ni ta loa inchâwm suok chu um ngei an tih. Ei dikna le rights vawng hring zingin, hnengde ni ta loa changpar taka ei ngirsuokna ding, Pathien râwn zing puma mipui ai-awtu ding indik tak ei thlang suok hi a pawimaw hle a nih. Danglamna siem dinga Hmar Thli a hrâng mek lai hin, a ni lo na lampuia mi fen theitu ‘Euroclydon’ thli-in a mi hijack chun thil pawi tak ning a tih.

Rengkai;16th February, 2022

Mercy Lalumpui

~ Ramditum Ralsun

 

(Author’s Note: Hi thusep hi EAC Kohran kum 2020 thupui “Insûng Khawsak Rêlfêl” Isai 38:1 besana Drama Script ka ziek siemṭha meta thusep anga hung insuo a nih a. A tienami hi phuokfawm vawng a ni a, hi thusepa hming inangpui dam an lo um pal chun hi tienami leh inzawmna iengkhawm an nei nawh.)

 

Ka hming chu Mercy Lalumpui a nih. Kei hi kan urenga nuhmei umsun ka ni a, chuleiin, ka nu le pa bakah ka ṭahai khawmin an mi duot em em a, naute neia an mi nei ang el ka nih. Ka hming ṭha Mercy Lalumpui hi ka nu in ama insiengna nu, ka pi Mercy hming chawiin, ama ka pi anga nu hlawtling le entawn tlak tak hung ni thei dinga Lalpa in umpui pei sien ti beiseina leia LALUMPUI ti hi ka hminga a phuok sa a nih. Pi le puhai chun umzie nei tak takin hming an lo phuok hlak a. Chuong ang bawkin, ka nu khawmin beiseina insang tak neiin, ama insiengna nu ka pi Mercy, naute tuisik a ni laia inthawka hmangai taka enkawla kei tleitu, nu zaidam le thlarau mi tak, a nauhai Pathienthua keihruoia sukpuitlingtu anga mi puitling le hlawtling tak hung ni lang ti a nuom a, hi lei tak hi a nih a nu (ka pi Mercy), kum 18 lai liemtah a ropuina rama mi lo maksan tah hming chawia ka hming a phuok le, ama ngirhmun tlung dinga Lalumpui-na a mi ngên pêkna san tak chuh!

 

A ni takluo ngei, ka nu beiseina hi ka phursuok phak am chu ka hriet nawh a. Amiruokchu, insûng neinung le tlaksam nei loa pieng le seilien ka ni a, chubakah, gospel singer ka ni bawk leiin, mi ṭhenkhat chun mi hlawtling tak chun an mi ngai ka ring. Ka chîn laia ka nu le pahai mi’n chuktirna phu lo rakin, ka hung tleirawl suok chena khan chu duthusam ṭha tak tak neiin, ka nu beiseina sukpuitling thei ding khawp hiel thiltum khawm ka nei hlak. Amiruokchu, vawikhat tleirawl suok lai thil pakhat thawsuol ka lo nei leiin, vawisun ni chenin minaran ngaituona ang ngaituo thei ta lo, nun kawruok, hmabaka beisei nei anga inhre si, hma sawn tak tak thei si lo, midangin mi hlawtling le inhawi ti anga an mi ngai laiin, nun sungril tak dam lo, Pathien le ka mihriem chanpui hai lakah inthiem nawna lien tak nei zing, mi tukhawm mi hrietpui loa nun hadamna tak tak nei thei loa ka um zing el ta hih thil pawi tak chu a nih.

 

Kan unau hi mi pali kan ni a. Kan urenga upatak Lalbieksang in nuhmei neiin nau pakhat a nei tah a. Ka sanghai James le Jacob chu inphir niin pawl sawm pahni (Class – XII) inchuklai an nih. Kan urenga nuhmei umsun ka ni lei hin a tu tu khawmin an mi ngâina a, an mi duot bawk a, ka u Lalbieksang in a nuhmei Jennifer a nei hma chena khan chu vanram thlafuol chên ang zing ka ni hlak. Jennifer hi ka classmate a ni a, ruolcham anga khawsa hlak kan ni leiin, ka u leh an innei hin innêl le pangngai taka khawsa dingin kan ring hlak a. Amiruokchu, kan insûnga a hung lût hnung hin a mizie tak tak ka hriet ve chau a nih. In le lo le rothil tamtak ka puhaia inthawk kan nei a, hieng hai beisei leia ka u khawm hi a nei mei mei ni dingin ka ring. A nina taka chu ka u hi a hmangai tak tak chun ka hriet thei ngai nawh. Kan insûng inhawi le inrem taka um hlak kha, Jennifer a hung um hnung hin chu mu le mal nei ta lo ang deuin kan khawsa ta hlak. Thuomhnaw thar an mi’n chawk pek leh a mi thîk, fâk le dâwn ding ṭha an mi hâwn pek le hlak chu tho. Ka beidawngin, Jennifer an tia chu Lucifer ti lem ding a ni hi ka lungrilin ka ti hlawl hlak.

 

Ama’n a zir bawk leiin kan Lucifer chanchin hi la hang hril sei met ka tih. Ka u le hin kum 3 lai zet innei ta hai sien khawm nau a neipui nuom naw a, nau nei ding chu ka u karna in a hmang hlak. A thiltum tam tak hai laia pakhat chu, ka u hi a hrana khawsapuiin kan Showroom, district pakhat el ni lo, a state pum huopa dawr inlar le lûn hi changa inhawi taka nun hmang hi a nih. Showroom hi ka u enkawl a ni a, ama hi mi indik le nu le pa inza thiem mi a ni leiin sum a lam suokhai chu ka nuhai a pek vawng hlak a. Hi thil lei hin a nuhmei Jennifer chun sina khawm thlawp nuom loin thil dang ramtin a ngaituo san lem hlak. Ama hi acting khawm a thiem hle a. A hun tam tak chu damnaw tehlem insirirna in a hmang a, insunga hin thlaisuong, puonsawp le thil ṭul danghai thawtu ding umpui kan nei bawk leiin, a awlsam dan taka hril ding chun, kan Jennifer hi chu Lucifer ni dinga kan chawm thau a ni ringawt! High School kan kai laia ka ruolṭha ni hlak kha, mo nia kan insung a hung lutchil hnung hin chu a hmel ka hmu leh ka luok a suok, hmelma angin inen naw inlang khawm, a hmel tlâi rawng hi hmu ding a vâng bawk leiin kan inbiek inkhât hle. Insung boruok a sukrik hle a, pangngai taka khawsak inrêlna dinga hril var le inchûktir tum ruok chu an um nawh!

 

Ka pa hi a hming chu Vanlalthang a ni a, Secretariat Office-ah sin insâng tak chel phak ngat niin, a thei ang angin ama remhrietna anga kohran le khawtlanga inhmang ṭangkai tum hlak mi a nih. Ka nu Lalsiemkim ve thung chu Nurse sinthaw a ni a, a hun tam lem midang ta dinga sinthaw, a sina mi ringum le mawphurna hlên ngei tum hlak mi a ni leiin, insûng ta ding chun hun a nei tam naw hle. Nu le pa hlâw tamtak nei, puhaia inthawk ro tamtak dawngsawng kan ni bawk a, kan chîntêt a’nthawk tlaksam kan nei ngai nawh. Ka nu le pa hi nupa inhmangai thei ve tak chu an ni a, an remhriet le ngaituo phak ang angin nauhai chu duotin an enkawl ve hlak. Kan ureng hin kan chînlai a’nthawk kan thil mamaw le dithai nei lo kan nei ngai naw a, kan khawvel khawsak chu inhawi ve tak a ni leiin, a nina taka chu vanram ngaina khawm hi kan nei ngai naw ni takin ka hriet.

 

Ka pa hi pa tikthlai le inphal tak, Kohran le khawtlangah mi langsar ve tak khawm a ni a. Chu lai zingin, ama tâwkah harsatna pakhat a nei ve a, chu chu hotu ni a’n hâwk bek bek hlak hi a nih. A sinthawna le a ngirhmunin a lo zir bawka khawm ning a tih, khawlai hmuna khawm, ieng thawna taphawta hin hotu ngirhmun chel dingin a’n ngâi a, theitawp a suo hlak bawk. Mi inpâk derna hai chu thutak a ngaiin, sum le pai khawm tam tak tak a sêng pha a, mi hlembâwl le a thilnei an dit leia mi’n an inpâk dernahai ruok chu a hrietthiem ngai nawh. In-ah um a, nu le nauhai an khawsak dan ding ngaituo le insûng khawsak relbâwl chu pawimaw-ah a ruot nawh a, hotu ngirhmun a chel a, kohran le society-ah rorelna khâwl a chel chun iengkim hi fel el dinga ngai hlak mi a nih. Ka nu khawm chu pasalhai inza thiem mi tak a lo ni leiin, ka pa chu hotu ngirhmuna a um theina dingin theitawpin a thlawp hlak. Hi kawnga hin chu nupa lunginruol tak ni mai an tih. An sin ve ve-ah an buoi lei le, mani hma an siel leia insung ngirhmun siet tieng a pan pei ruok chu an hriet naw der am, an ngaituo phak naw lei ka hriet bîk nawh, siet tieng hlak chu a pan pei el bawk.

 

Ka sanghai James le Jacob hi inphir, classmate le kawng iengkima inthlawp hlak nihai sien khawm, mizie inang lo tak tak iemanizat an nei ve. Jacob hi a suok nuhnung, a naupang lem e ti lo chun a har lem a, a unaupa James hi mi ṭawng tlawm, ruol dang khawm pâwl zen zen lo, hun âwl a nei chang In-a inkhum el hlak a ni laiin, Jacob ve thung hi chu ruol chi tum tum pawl hlak, mi ṭawng nuom tak le midang lâwmna ding khawm awlsam taka siem el thei mi a nih. Ama hi hun âwl a nei chang ruol dang dang thlawpin, nunghak ṭhenkhat leh hmun hran hrana an lengkuol hlak a. Vawi tam tak chu zu rin innamin In a’nlawi hlak a, zu chau lo khawm inruithei dang a them sa ka ringhla nawh. Nunghak khawm tam tak a kawplâwr ti kei ngei khawmin ka hriet a, KṬP-a an hmang hlak khawm hi a hmel siemna ding le nunghak ṭha zawngna ding chau a ngaituo lei ni takin ka hriet hlak. A nungchang indik naw hai chu hriet chang lo um hlak sien khawm, mi ṭawng nuom le mi sukhlim thei tak a ni leiin, ka nu le pahai chu a biek tlâi zung zung hlak a; James nek hmanin ama hi ngaiven lem a la ni rawp hlak. A thil dit taphawt an inchawk pek hlak a, khawvel chu a phâk tawk ang peiin inhawi takin a chên ve zing a nih.

 

Kei gospel singer, ka chîntêt a’nthawk ka beisei le mamaw chu nei ngei ngei ding anga ngai hlak hin, ka hung nunghak hnung khawmin thuomhnaw chau ni lovin, pasal khawm ka dit taphawt nei thei dinga inngai hlak ka ni a. Ka beisei ang hrimin, pasal hmelṭha le ka dithai chu ka chang ngei ngei hlak. Ngaizawng khawm thuomhnaw angin ka thleng zung zunga, mi pakhat chau ditkhawp lo, mani hmasiel tak, pasal ṭha taphawt chu midang ta dinga inken phal lo ka ni a. Hi thil hi ka tleirawl laia ka thiltaw suolin a hung râsuok ni dingin ka ring. Ka hmel le piengin a zir bawk a, gospel singer ve ngat chu a mi beisei khawm an lo tam tho ning a tih, kawppui ding tlasamin ka um ngai meu nawh.

 

Ka vawikhat hung tleirawl suok, senior department ka thaw laiin FIRST LOVE an ti hi ka tawng veh a. Ka hmangai bawk leiin, a thutiem chu ringzoin ka THIENGHLIMNA ka lo inhlân a, ama hlakin mi ngaisak zawm ta lo, an tiemna anga kumtluonga cheng hmunkhat dinga innei ngei dinga kan beiseina chu duthusam chau an chang tah. Hi huna ka thil tuok le ka ngirhmun hin ka nun a suksiet dêr niin ka hriet. Nuhmei pasalna thila khawm kum tlinglo laia che suol ka ni leia fesuol met am ka ni ding, pasal chu ka kawp lawr nasa hle a, ka duthusam puitlingna ruok chu ka tawng ngai nawh. Ka hmel le ka khawsak dan leh inmil loin inruithei dam kan tem ve hlak a. Hmun dang dangah hlasak dinga ko ka ni hlak a, ka nu le pahai chun mi tukhawmin hlasak dingin an mi fiel chun remchang naw ti lo ding an ti hlak a, hieng hi inchuktirna ka dawng dan a ni a, chuleiin, hmun dang dangah, mi chi tum tum kan thlawppui a, ruol le pai tam tak ka nei a, thil chîng ṭhanaw tak tak neiin, pasal khawm ka kawplâwr nasa hle. Ka chet dan ṭhanaw leiin, natna ṭium, thipui ngei ngei chi khawm invawi ka nei pha hiel a. Mi’n mi hlawtling tak dinga an mi ngai laiin, ka sungril taka chu nun kawruok tak, hmabak le beiseina nei lo ang ela inngai, tû mi hrietpui lovin, nun beidawng taka umin, Pathien le ka mihriem chanpuihai lakah inthiemnawna lien tak ka nei zing hlak a, nun sawlum tak chu a ni ngawt el!!

 

Hieng hi kan sungkuo khawsak le ngirhmun chu a nih. Ka nu le pa hi sina an buoi a, mani hma an siel bawk leiin, insung ngirhmun a sie mek chu an hriet naw der am, an hriet naw hrim hrim chu ka hriet bik nawh, siemṭhat tumna ruok chu an nei der si nawh.

 

Hun le nihai inher liem peiin, kei khawm ka khawsak pangngaiin hun ka hmang zawm pei a. Hmun hran hrana inzin kuolin, mi tamtak inkawppui ka nei hlak a. Gospel singer chu ka ni ve a, amiruokchu, ka hringnun hmang dâna hin mi’n an mi ring ang chun ka khawsa naw chu a ni tak awm. Ka fena tieng tieng mi thar ka tawng a, an mamaw ang khawm ka sukpuitling pek pei hlak. Mi thawveng tak chu ka ni a, ka sungril taka chu inthiem nawna lientak nei hlak lang khawm, insiem ṭhat tumna lungril chu ka nei hranpa ngai nawh. Ka nun a na, ka nuom dâna ka hmang ve el chuh!

 

Hmun danga kan zin lai chau nilovin, kan in-a ngei khawm vawi tamtak pasal leh a rûkin kan khawsa hlak a nih. Ka room tukver hi iron bar um lo, a kawtkhar hawng chun lût el thei a ni a, zan tamtak chu ka room sung ngeiah pasal tamtak leh kan khawsa hlak a nih. Gospel singer lai chu a che hit pawl ka ni hmel, ka hlasak leia malsawm dawng ṭhenkhat an um hlak hi mak ka ti lem rak hlak. Nun hmangsuol ta laklaw ka ni leia hienga khawsa pei chu ni awm ka na, ka sungril taka inthiem nawna lientak neiin, nun hadam taka hmang nuom hlak lang khawm, insiem ṭhat tumna chu ka nei chuong nawh. A nina taka chu inchuktirna ka dawng naw lei khawm ning a tih. Ka nina tak hi ka sung le kuo ha’n an mi hriet naw a, kan kawppui hlak hai chau a mi hretu an nih. Nuhmei pasal thil chau an nawh, inruithei khawm chu a hma nekin ka hung zawngsak a, addict tak tak chu ka ni ve tah. Ka thaw naw chun bu mumalin ka fak naw a, imu khawm kan tuo ṭha thei ngai nawh. Nghei ka tum khawmin, ka taksa in nasa takin a tuor pei leiin ka thaw nawk el hlak a nih.

 

Ṭum khat chu sin ṭulna leiin ka nu le pa an riek hmang ve veh a. Chu hun lai vel chu ka damṭha naw leia tuol suok pei loa room-ah kan khum lai hun a nih. Chu zan khawm chun tuol ka suok pei naw leia inruithei mi supply hlaktu, khawvel inhawina chêna kawng iengkima kan thlawppui hlak u Mike leh hun dang ang bawkin kan riek nawk a. Damdawi inrui le nuhmei pasalna thila inhmang chun lawmna tak tak a mi pek nawh ti chu ka chieng hle. Amiruokchu, ka thaw zawngsak tâk leiin, thil umdan ding hrim angin a um tah a, a hunbi a tlung chun ka thaw nawk el hlak a lo nih. Ka thil chîng ṭhanaw po po khelah, thipui ngei ngei ding hrivawi invawi ka lo ni ta der el a. Ka ngaituona hi a buoi cham cham hlak a, ka nu le pa chau ni lo, ka unauhai le ruolṭha khawm ka ngirhmun hi ka hril ngam nawh, ka muolpho ding ka chieng tlat lei a nih. Tu mi hrietpui loin ka nun beidawngna chu ka khatin ka tuor tlawk tlawk el hlak a, dam zing khawm hi hmabak neiin kan hriet ta nawh.

 

U Mike le kan riek zan chun mang mak tak ka nei a. Rawl kho insang taka ka ngir a, a hnuoi chu tuipui anga intling kuou, meichawk nasa tak hi a lo um a. Meipui chun nasa takin a mi hîp a, tla lo dingin theitawp ka suoh a, amiruokchu, a mi hîptu chu a hrât em leiin insaseng harsa ka ti hle. Rawl khoa inthawk meiin a mi hîp tla mek lai tak chun, ka hnunga hin ka pa hung ngirin mi man a lo tum a. Amiruokchu, a mi man thei ta der nawh. Rawl khoa inthawk ka thlâk mek lai a tungin ka zuk thlîr a, a mi man thei naw leia rinum ti em ema ka pa a ṭap lai hmel chu ka zuk hmu a, tuipui anga infâwn zing meipui nasataka ka thlâk lût ding lai vel char chun ka ṭhanghar thut a, a lum ka ti taluo chu thlanin ka lo sip vawng a.

 

U Mike in a mi maksan hnung chun ngaituona mak tak ka nei a. Ka nun liemtah hai ka hang ngaituo kîr a, ka khawsak dan le thil tawng po pohai lei chun inthiemnawna nasatak ka nei a. Ka laina le a mi hmangaitu Pathien meu khawmin an mi ngaidam thei ka ring ta nawh. Kei ngei khawm chu hmabaka beiseina nei ta der loin kan hriet a. Dam zing khawm hlawkna umin ka hriet ta nawh. Chu tûk chun, Pathienin ka hring chen dinga a ruot khawm tlung phak dingin kan ring ta nawh. Chuleiin, iengkim theinghil a, hadam taka um rawng rawng dingin thutlukna ka siem ta a nih. Lekha phêk-ah ka sunghai lekha ding ziekin, thlungna hruol lain kan khâi tah a…

 

Mercy Suicide Note:

 

Ka Nu le Pa dittak hai,

 

Inṭhena lekha ka ziek el hi a mak ngawt el. Pathien zarin in hringnun tluong taka hmangin, in hung tluongtlung pei ka beisei. Ka hringnun suktawp dinga thutlukna siemtu chu kei ka ni a, tukhawm intum ding an um nawh. Hieng ang thutlukna ka siem el theina san ruok hi chu in mi hrietpui ka nuom. Mi hlawtling le nu le pahai sukmawitu ni ding kha, ka vawikhat tleirawl lai thil suksuol ka lo nei a, hi hi ka hringnun suksie ṭantu ni dingin ka ring. Ka hmagai tak, ka first love kha kum ka tling hmain ka thienghlimna ka lo inhlan a, ama hlakin mi uksak zawm nawk ta bawk si lo. Hi huna inthawk dai ta khan nuhmei pasalna thilah kan hmang suol zing zing hlak a. Hmun dang danga inzinin, ruol chi tum tum ka pawl a. Nuhmei pasalna thil chau ni lo, inruithei sala khawm inthûk takin ka’n tâng tah a, ka suok dawk thei ta naw a nih. Ka hringnun sawlum tak, beiseina bo, hring zing khawm harsa le rinum ti takin, tu mi hrietpui loin ka tuor tlawk tlawk hlak a nih.

 

Ie maw Pa, ka chîn laia ka bâna mi chela lâwn I mi’n chuktir lai kha I la hriet am? Ka thla a muong a, I mi chel tlat leiin ka tlu ngai nawh a, ka mi ringo tak, ka hnuoi Pathienin I ângsûnga I mi pawm kha chu thlamuong a um thei ngawt el. Ka hung inṭhang lien pei a, fena in nei taphawt leh fak ding inhnik, thuomhnaw ṭha tak tak in mi hawn pek a, ka thil dit taphawt in mi sukpuitling pek a, tlaksam nei lo le vanram khawm ngâi naw khawp rauin in mi enkai a, ka thla a muongin inhawi ka ti hle. Amiruokchu, ka sungril nun ruok ngâwi ngâwi suksipna ding ruok chu khawvel mihriem tu kuoma inthawk khawmin ka dawng ngai nawh. Ka nun buoi em em chu makhatin ka tuor hlak a. Ka remhrietna hmangin, ka nun ruokna hai suksip tumin thil ṭhanaw tak tak ka chîng pha a, nun hadamna ruok chu an mi pek chuong nawh. Inchuktir le enkawl ka ni dan a ni tlat leiin, pasal khawm ka dithai chu nei ngei dingin kan ngai hlak a, ka hlawtling pei hlak bawk. Amiruokchu, ka chetdan ṭhat naw leiin, tuhin chu thi ngei ngeina ding hrivawi khawm kan vawi pha tah a, Pathien remruot chen tlung pha ta loa ka hringna suktawp hi thutlukna ṭha tak a nih, tukhawm sawisel naw ro.

 

Ka thutlukna siem hi ei sungkuo ta dinga tirko nisien ti hi ka nuom tak a nih. Ka ruolnu le ka u Pasal Jennifer kha a beiseina sukpuitling pek ro. Ei beiseina sukpuitling hi nun hadamna tak a nih. Ka sanghai James le Jacob mawl kha ngai pawimaw ro. Ka lampui hi hung hraw ve lo dingin inchuktir ṭha ro. Mani hmasiel bansan inla, ei insung khawsak pangngai taka a fe pei theina dingin INSUNG KHAWSAK RELFEL ro.

 

A tawp taka chun, inrem tlang takin um inla, khawvela pawimaw tak chu Pathien hrietna le ama thu zawm hi a nih. Hotu ni inla khawm, mani insung khawsak dan ding fel taka in rel thei naw chun, in tawpna chu iengma lo ni tho a tih. Kei chun ka mawphurna ka tlak thei ta naw leiin ka lo liemsan el cheu an tah. Sungkuoin inrem tlang takin rawng hung bawl tlang inla, chu ding chun mawphurna insem tlangin, felfai takin sungkuo khawsak dan ding hung inrel fel ta ro. Chatuon hmunah sungkuoin ei la’n tuok khawm ding a na…

 

In naunu,

 

Mercy Lalumpui

 

Lût-Inle

“The mystery of human existence lies not in just staying alive, but in finding something to live for.”  – Fyodor Dostoyevsky

~ Ramditum Ralsun

Zingkâr khawvar ier ier chara In inlâwi a, khawvêl letling tienga chênghai zûlzui anga khawsak ni ang reng si, ei chêngna rama chun ‘Good Morning’ tina ding hun tah a, ruolhai leh inṭhe dinga ‘Good Night’ ei la hang ti ngat chuh, nun inhawi taluo chu a ni rak nawh. Mihai lai ei khawsa veh a, fâk le dâwn inhnik ei hmu phâk ve sun, a thlum a al hang intem veh a fâk inhnik ngâwi ngâwi ding chu ni si, nu le nau um loa inhnik taka hang fâk el ngam ni lo, nauhai hang hâwn pêk dinga umna hmun inang ni bawk si lo, inṭum lo ṭuta fâk le dâwn khawm mi laia fa thei lo hringnun chu, nun inhawi naw taluo zuol a ni awm. Ei phâk tâwk, kuo rêl anga ei pawm el ta a ni si leiin, ieng am zuk hril chuong ei ta!

Tehnology khawvêl-in hma a sâwn hrât taluo khawm hi, fâk le dâwn zawng le mihriem inpâwna a sukawlsam a ṭhat lai zingin, nitina fâk tâwk hmua sungkuo harsa tho si, inhawi taka in khawsa tlângtir theina lampui dangtu chi khat a ni ve a; changkângna intem phâk ta chin hai chun an harsapui met pei khawm a ang! Sûng le kuo enkawlna ding chun sinthaw a ngâi a, mi tluongtlung takhai anga innghatna det tak nei lo ta ding chun, a kâmding deuhai remruotna zuia, an sin thâwpui chu mi pangngai anga um theina a ni ve bawk si! Ieng am zuk hril chuong ei ta? an remruotna angin, mi ang lo anga khawsak bâk chu lampui dang um ta lo; mi a’n in kâr sin ei thaw a, mi an tho pha ei zâl nâwk a, mi’n ‘Good Morning’ an ti hunah ‘Good Night’ ei inti kuol vêl el an ta hih! Mi pangngâi anga khawsak chu beiseina a um nawh. Khawvêl letling tienga khawsahai ta dinga sinthaw ei ni tlat leiin, ei chêngpuihai leh khawsak an ruol thei ta nawh. Dam khawsuokna dinga sinthaw a ngai bawk si, taimâk insuo hi harsatna sûtkiengna a lo ni kher naw khawmin, ditthlang ding dang chu a um ta nawh!

Bible a mihriem dam hun ding kum bithliek, a chanve pêl deuthaw hmang hnunga lungrila ngaituona um hlak chu: mihriem hin inbûrna ṭha tak lo nei hi a ṭha awm de awh! ti hi a ni hlak. Mivar le hnam chunghnung lema ei ngâihai chun, “Jack of all trades; master of none” tiin an lo hril a. Thil thiem tamtak nei, anachu, fâkzawngna tlâka inbûrna nghet nei lo khawm hi thil um thei a lo ni awm. Thiemthil tamtak nei haiin, an thiemna hmang ṭangkâiin an damkhawsuokpui kher nawh. Khawvêl hi a lo mak ngei, inhawi ei ti zâwng thâw in hun ei khâwral a, chanvo ṭha changna hun ei lo khawral sa thei zing a lo nih.

Hmar ṭawnga thumal umzie nei le ngaituo tham tak ei nei chu ‘Lût-Inle’ ti hi a ni awm. A umzie tak ni dinga inlang chu, thilthâwna annawleh, hmalâkna haiah fe tluong mumal thei lo, lût fu thei lo ei ti ding am, inṭum phak thei lo hai hi an ni tak âwm ie. Mihriem ngâia chu mi tluong tak dinga inlang chu ni si, amiruokchu, a thilthâwna tluong taka fe zawm ngar ngar thei lo, a thilthâw bânsana thil dang thâw nâwk hlak, inbûrna nghet tak nei thei lohai khawm hi huom mai a tih. Hi thu chieng nawk zuola ka ngaituo châng chun, ka nauhai hi sin a’n sâng le a’n hnuoi thu hril lovin, sinthâw thei ngirhmuna an um china chu, inbûrna nghet iemani tak nei dinga hril le inchûktir rawp hi ka thutlûkna a ni hlak.

High School kan kâi lâi khan, hotuhaiin kan thiltum (aim in life) a’n mi’n dawn hlak a. Thiltum ṭha tak nei inruolsiek ni âwm fahranin, ruolhai nêka inhnuoi hril kha chu kan inkhât phar hlak. Kha’ng lâi huna a’n thiltum hril mi ṭhenkhat chu a taka sukpuitling a’n um laiin, mang ang ela inchangtirtu khawm tamtak an um ve tho. ‘Ek khawmin tum a nei chun, mihriem pakhat chun tum ṭha tak nei ding a nih’ tia fimthu anga kan hril hlak kha, a hun lai chun inchophâwkna fiemthu nasatak anga kan ngai hlak a ni a, a umzie tak pâw fu a, puitlingna rama keilûttu ni lo ta ding chun nuizatum khêl tieng a nih.

School kâi a, lekha inchûk ding chaua infuina dawngtu ta ding chun, thiltum insâng tak neia mi iemani tak suok chu a lo harsa tho ning a ta. Tu khawm dema ei sawisêlna a’n nawh, ‘thiltum insâng tak ei nei chun, a nêka inhnuoi metah ei tla khawmin, ngirhmun insang iemani tak chu ei la chang tho tho’ ti infûina thu ṭha dawnga khawsa ve tho chu ei nih. ‘Ei inhnik zâwng tak sin ei thâw chun, sinthâw khawmin ei inngâi naw a, za-ah sâwmnga (50%) vêl chu inhawi chênna lem ang a nih’ ti infûina thu lem hi chu, ropuina rama mi ṭhuoikâi thei khawp a tling a nih. Tûlai khawvêl changkâng tak tah, mani inhnik zâwng line tum tum thâw theina a chêng pha tah ṭhalâi ruol lem hi chu an hamṭha bîk de awh ka ti hlak. Inchûk insâng ringawt khawm hin mihriemhai hi ngirhmun det siem pêkin, a’n khawsak a siemṭha bîk naw a hawi a, ngaituo tham tak chu a nih!

Hieng ang thilhai hi ka ngaituo ka ngaituo châng, mani hmakhuo ding ngaituo dêr lova tlângram hmuna inhawi chêna naupang hun hmang lâi a mi’n ngaituotir hlak. Chîn lâi khan chu, khawsakna hmunin a zir bawk leiin ei lo inmâwl tho chu ni ding a na, ‘a hruol ma hrât hrât, a si tan ma hrât hrât’ ti’n saihlûm ei hruol a, school châwl kher lo khawmin, zantieng ei ṭin le inruolin, sâihli leh mansate paiin khawhnâwm tieng ei pan el hlak kha a na! Vate riek ngâi tak tak kha a’nhawi, Vahrik dam ei perthla lem chun a hlâwk bîk a, vate dang danghai le khan rap hi vate hro-in a sip deu zing hlak a, ni tinin, ei nuom hun huna khan a hmûihmer ei chên deu zing chu a ni tak hlak.

Zân thlavar hnuoiah ruolcham inhâwr khâwmin ei hang inhnêl nâwkin, a lo inhawiin khawsâwt chu a um vung vung thei ie! Naupang thawveng tak ni inla khawm, nêka upa inzâna ruok chu a lien hle a; dumziel bawng rût dinga an mi tir khawmin ei tlân kuol vang vang hlak. Kha’ng hun laia kan inhnelna hlak, tû chena ka la ngaituo zawm hlak chu ‘Pûm Pûma’ ti kha a nih. In khâr thim vawnga, puon bât pumin ‘Pûm uo hung hung’ tia a lâia zâl inhêl kuola tuolah kan tlansuok san khan, a puon inkhumna a hâwk charin, thlungpûma khan khawhri (Pûm) a kalak sen hura hung inkhâi thla dingin kan ring hlak a, a hmu anga inhril an uma chu kei chun ka hmu hril ding ka hriet nawh. Kha’ng hun lâi kha hang ngaituo kîr chun, hmabâk ding iengkhawm ngaituo lo, inbûrna nghet nei a ṭul le ṭul naw khawm dawnsak set set lova nun chên lai hun kha a lo ni a; Damsûnga cheltâng thei a ni naw lai zingin, kokîr thei nisien nuom a um châng chu tamtak a um hlak!

Kuong Lo Nawr

~ Ramditum Ralsun

Ruolṭha pakhatin “kuong lo ding nawr an ti vet hi iem a na a umzie?” ti’n a mi’n dawn a. Kei hlak chun, “Varak-in taikuonga mi vawkbu a lo fak a, kuchu a nel naw a?” ti’n fiemthu deuin awlsam takin zawna ka pek let lem a. A hnunga ka zuk ngaituo zawm khawmin a suolna rak ka hriet nawh, Varak-in a fak naw ding Vawk taikuonga mi bu a va fak a na, a ‘kuong lo ding nawr’ chu a ni ve el. Taikuonga a bu fak ding umpa Vawk khan Varak thil fak kha lo hmu sien chu a theida vieu el thei. Annawleh, fak ding a nei naw leia a bu a fak pek ti hrie sien chu a naw tieng daiin a lo lunginsiet letling lem thei tho.

Ropuina-a mi lo inlawisan tah Pu Rev. D Ruolngul khan suol thu hieng hin a hril a, “Suol ei ti hi Hebrai ṭawng ‘hamartio’ tia inthawka laksuok a na, a umzie tak chu ‘tum ṭhel’ (missing the mark) tina a nih. Suol hi chi thuma ṭhe thei a na, ei thaw ding ang thaw phak lo, ei thaw ding bak/khel va thaw le ei thaw ding thaw lo hai an nih” tiin a hril a. Kum 15 vel invawi vang tah in, suol thu hrilna tam tak ngaithla in lo tiem ta lang khawm, suol thu hrilna a chu ka hriet zing le inchik awlsam taka ka hriet a la nih.

Mihirem mizie tlangpui chu ṭhat nuomna hi a na. Mi ṭhenkhat chu miṭha ni nuomin theitawp an suo hrim hlak bawk. Amiruokchu, ṭhat nuomna luot leia suol lo thaw thei dan khawm a um ve tho a hawi. Mihriemin pawl pakhatah mawphurna ei nei a, ei pawl hmingsiet ei inlau lei am a nih, annawleh, mi hmai man tum luot leia ṭhahnemngai taluot leia ei mawphurna bak ei va thaw kha suol a ni thei a, ei mawphurna in sin a sawm sa hriet naw leia thaw lo le, mawphurna inthlada leia ei thaw naw hai khawm suol a ni thei ve tho a nih.

South India-ah kan inchuk laiin, kan college a Accountant pa hi a sunghai le um lo an ni leiin chawlkar khat sung hin college hostel-ah ni hni/thum vel chau dam a um hlak a. A mawphurna an thlada lei am a sunghai bula um a thlakhla lei chu ka hriet bik nawh. Andhra Pradesh mi Student leader kha a fel bakah an inthlawp thei bawk leiin kawng iengkimah a dande hlak a, college thuneitu hai khawmin an sawisel ngai nawh. Student leader pa hlak chun remchanga hmangin induna le inlak lienna in a lo hmang hlak. Accountant pa um naw huna chun fee pe nuom hai khawmin ama bula chun an pek vawng hlak. A sin khawm ni der lo, inlak lienna in a hmanga mi’n fee an pekna receipt dam kha chawlkar hni/thum vel dam a peksuok nuom ngai nawh. |um khat chu thlathar lai fena pawimaw ka nei leiin ka ruolpa pakhat ka fee ka lo inpektir a, midang ang bawkin receipt chu mi pesuok el lovin a um a. Vawi hni ka hni hnugin a mi pek naw leiin, inchukna le kum tieng khawm ka junior a ni leiin kan ṭhi a. Northeast hai chu Zawngsa chau ni lovin mihriem sa khawm kan fak hlak a nih ka ti pek a. Chu hnunga chun hni khawm a ngai ta nawh, a mi en dan khawm a danglam vawng tah in ka hriet. A sinthawna tak ni naw sien khawm, mi’n mawphura an pek leia a zuk inlak lien ve ni ding a na, dem le sawisel el chi chu a ni bik nawh.
Tienlaia Israel hai huna khan Pathienin an ṭhuoitu ding Mosie a ruot pek a, ‘|huoitu Ropui’ tia ko a ni nghe nghe. Mosie hmangin Israel han Pathien mit thlunga an kalchawi dan ding dan le dun a pek a, A hnamthlang an ni leiin an society in-relbawlna ding dan le dun khawm a pek bawk. Sakhuona tieng le hnam thila ṭhuoitu bik um lovin, Mosie hmanga dan a pek hai kha ama vekin Israel hai inchuktirin a keihruoi vawng a nih. Sakhuona le Social thil hi inkal a na, chu hai chu sakhuona tienga inhmang ding ti le, chu hai chu social thila inhmang ding ti ziek pek an ni nawh a, Israel mipui hai khawmin chuong ang lungril an put ti ziek ei hmu naw bawk. Hnam ṭhuoi har a, Hmar mipuihai Pathien Ram inhnaitir a, a dan lampui kawkhmu thei ding Mosie hi ei mamaw ngei! “Keini rawngbawltuhai chu sakhuona tienga ṭhuoitu dinga ser hran kan na, social thila kan inhmang hi a rem naw a nih” tia mi ṭhenkhatin an hril vet dam hi hnam invawitu hai lung kheitu a ni ka ring. Hmadawm nei seng na na na chun, ieng rak am zuk hril thei bik ei ta! Mani nina le mawphurna theinghil raka politics a tlan chu an um nawk nuol ang lawi si! Hnam changkang han politics hi ram le hnam siemna’n an hmang a, eini ruok chun a mik a mak ei pawi ṭhel met a ang, la ngaituo sunzawm chi ni tih...

Sakhuona thu zuk hril taka chun, Pu Lala Khobung in Rev. Lalngaisang in Pu Dinglien a In an hlanna thu a hril ka zuk hrietsuok a, mi indiktak a nih ti hriet thei a nih. Rawngbawltu pakhat chun, “social thil annawleh, politician han lawmpuina le thil dang danga ṭawngṭaina nei dinga an mi fielin ka fe ngai nawh” a tih a, a mak ka ti hran nawh. Mihriem pakhat chun ei ngirhmun le tu am ei nih ti ei inhriet seng tho ka ring. Israel Lal Saula in Amalek mihai that chimit vawng dinga thupek Patienin a pek laiin, an ran thau hai Pathien kuoma lawmthu hril inthawina inhlan dingin a lak bakah an lal Agag a hringin a man bawk a. Chu huna zawlnei Samuel chun an lal Agag chu thatin Pathien thupek anga a thaw naw leiin Saula a hal a, a lal nina chen hlip pekin a um pha a nih. Tulai chu khawvel thila khawm lawmthu hrilna nei ei uor tah a, Saula in ran thau thau a hung hawn hai kha “a ṭha lawm a um annawm, khawm lawmthu hrilna inthawina chu zuk nei ei tih” ti thei khawm ei um ta el thei. An um tina an nawh, ‘EL THEI’ ti a nih. Lo um khawm chu ni hai sien, a khawvelin a phursuok tah khawm ning a ta, tunam sawisel chuong an ta!

Chanchinṭha ei dawng tir laia ringtu hmasa han Pathien malsawmna tam tak an lo dawng a. Hlaw khawm nei lo le harsatna tam tak hnuoiah chanchinṭha phur hringin thu le hla ṭha tak tak an mi hnutsie pek a, anni hai zarin vawisun chenin khuongpui le khuongte hmangin lengkhawm hall-ah hlim takin hlamawi remin ei la lam dap dap thei a nih. Khawvel changkangna in ngaisamna le awlsam lem zawngna a hung phursuok sa hi thil pawi tak a na, hmar hai lem chun ei do zo naw ni takin an lang. Khawvel a changkang tah leiin mihriem khawsak khawm anhawi pei a, a harsa nghal chu ei la harsa  tiel tiel lem ti thei a nih. Lazar le mihausapa ngirhmuna anga leng khawm tam tak um mei ei tih. Chu lai zingin, Pathiena inthawka suok inpakna hla hai chu a sawt le tawi thu ni lovin, Pathien hringa inthawka suok an ni leiin iengtik huna khawm an hringin thu an hril zing a nih. Ngirhmun danglam lei le ngaisamna leiin, Pathien mi tak taka ngai hai lai khawm van le inzawmna mumal naw leiin ‘hla phuok hi ka talent an nawh’ titu pung pei thei ei nih. Khawvel hmasawnna le changkangna in a phursuok a na, ngai mak taluo ding an nawh!

Pathienin vana Arasi zata a thla hai sukpung dinga Abraham a tiem huna khan Abraham tading chun lungril po poa ringna innghat bur chu thil harsa tak ning a tih. Amiruokchu, a thutiema inkhel ngai lo Pathien chun a hun takah a thutiem a sukpuitling el a nih. Hnama min dintu Pathien hin Hmar tadingin thil ruot lawk chu a nei ding a nih. History phuok fawm, A AW B sukdanglam le pawl le pawl inkhingtuona el hi an nawh. Hlawtlingna chang ding chun Israel hai angin mipuihai enkawltu, ral reltu, thu petu, Pathien dawrtu le kawng tum tumah Pathienin theina a mi pek haiah ṭhangruol a ṭul a nih. Mani hmakhuo ngaia pawl pakhat hmang ṭangkai tumtu chun ei mithiem Pu Rev. D Ruolngul in suol a hrilfie na besanin misuol ei nih. Hmar Inpui, HCLF, HYA, HSA, HLS, HWA, HAA, HAC, a chawi pawl le a dang dang hmar hnamin pawl ei nei ṭeu a. Mani pawl chau invawi le ei mawphurna lak lien raka ei in-er a ni vai chun umzie bo, ek benchek an hril ang tho ning ei tih. Vawk-in a kuonga a bufak ding hrie sien, Varak khawmin thlenga bu an pek hlak hrie bawk sien, an thiltum tak chu an phing sukkhawp a na, innawr buoi lova an bu ve ve an fak pha an dusthusam tak khawpna an hmu ve ve ding a nih. Ei hmadawm hlawtlingna ding chun, mawphurna insem thiem a, a tu tu khawm innawr buoi lova mawphurna hlen dinga hmalak seng hi a pawimaw ding khawp el!

Rengkai: 15th January, 2018

A Ru No No Suoka

~ Ramditum Ralsun

Nikhat lai khan meeting pawimaw kan nei leiin, kan umna a’nthawka darkar nga lam ding vel chu Bike in kan feh a. A kâr hi a hla ve tho leiin Bike ringawta fena ding chun hawphur um tham a nih. Motor service hang chuongna ding remchang a um naw si leiin, dit thlang ding dang um chuong lo chuh! Lamsuk, lam that nawna lai taka Truck ka pêl tâwma râwra (chip) ka hrût tawl pal leia vawikhat Bike a’nlet pal ti naw kha chu buoina taluo em chu kan tuok hran chuong nawh.

A hmun hi kan la fe ngailo na ani leiin, kan tlung tâwm chun lampui kan inhmang mahri leh kan buoi kher el! A hmuna lo um hai leh phone a kan inbiek paw hnung chun, kan tum ram chu kan tlung thei ta hrâm a. Chuonga kan inbiek lai chun, a hmuna kan ruolpa chun “Iengkhat hai (pâwl hming hril naw el inla) biekin thlang char kha ani kha” a hung tih a. Chu pâwl hming a hril chu anni inlâwina ani naw phawt a. Chu thu ka hrieta inthawk chun ngaituona danglam a mi’n neitir ta rêk nghal a. A hmun kan tlung chun, a thlang kan ti dan kha anang naw am ani ding kan hmu thel nawk a. Iemani chen kan enkâi hnung chun, an office tieng kan fe lem tah a. An office a’nthawk chun kan fe dan ding kimchang an mi hril nâwk a. Chu hai Biekin thlang char a nih, hieng hin zuk fe pei inla tin an mi khîk kuol pek a. Chu biekin kan tlung chun, a sîr laia mi um hai dam chu kan indawn vel a. An In kan hang hmu le inruol chun, “hlak hi a thlang char an ta, a sak a lo ni zing hi tie” ka ti nghal a. An In umna chu tung ani a; chu biekin neka tlang sip tieng hnai lem ani leiin a sak a nih ka ti a nih a. Anni’n a thlang an ti kha a direction dungzuia an ti lem ni awm a nih. A’nsang lema um chu a sak ti ding ni awm tak a na, a mak thei ngei!

Chuonga kan thâwkkhat kim hnung chun, inthung khawmin kan thaw ding hai chu kan thaw mawl mawl a. Meeting kan nei lai khawm chun, thil dang hrim hrim hi ka lungril ah a um thei nawh. Kha khuo a pâwl pahni an um kher kher kha ieng lei am aw ani ding ti ngaituona ngawt chun ka lungril a suksip a. Kan meeting zo hnung chun, a khaw mihai chu ka hohlimpui tâwl a. Chu khuo a chun In zathum (300) nêka tam an um thu le, a khuo mi a tam lem chu ringtu an ni thu an mi hril a. Chu khuo a rawngbawlna an nei tan hun ka hriet thei naw leiin, an rawngbawlna a hlâwk le hlâwknaw hriet theina ruok chu ka nei nawh. Hmarbiel ah In 40/50 umna haia khawm pawl 4/5 ei um khawm ngaia ei nei ta lai zingin, ramthima ei ngai le Chanchintha ei hrilna hmuna hnam dang khawm nilo, eini HMAR mi ngei ngei Biekin pahni a ngîr el kha a nih ka ngaituona suksiptu chuh! Inrem nawna neiin an inkhî- inkhal hlak ka tina an nawh a, chuong ang thil chu hriet ka nuom hran naw leiin tukhawm indawnna ka nei naw bawk.

A ieng ieng khawm chu lo nisien, eini hmar hai chu Kohran buoina rasuok leia pawl tam taka um kha eini hrim a. A Pathien thu va’n hnik phâk tak tak manglo, a pâwl hringa hring khawm tamtak ei um zing bawk leh, hieng ang ngirhmun tlung theia ei um khawm hi ei hnam mizie leh inkalna a um hranin ka zuk hriet taluo hran lêm chuong nawh. Amiruokchu, Chanchintha ei va hrilna hnam hai hin iengtinam an milo ngai ve ding? Chanchintha inti hril em ema ei inngai lai hin, ei va hrilna hai tlâwma a lo bengvâr deu hai hin Kohran member ding zawng mei mei ah an mi lo ngai el di’m? Ngaituo inkhâwm ding neu neu a suktam ngei!

Tripura hmuna ei rawngbawlna hai hi a tlangpuiin Halam, Debbarma le a dang dang, hnam tenau met met hi an ni tawl a. An khawsakna a’nhnuoi ang bawkin, an ngaituona khawm a lien taluo nawh. An nauhai skul tha a inkaitir vat vat a, hnuoihnungna ram mâksana khawvel changkangna chên phâkna nei dinga hmathlír nêkin, nitina an fâk tawk an hmu leh lungawi el pawl hi a tam lem an la nih. Kan umna laia mi hai khawm hi, zingkar ruo zahni (200) man dam an hang put vat a an nikhat khawrsâw ding chu a dai el hlak a. Chuonga nitin hun hmanga lungawi em ema um an um ve nuol a, ieng am hril chuong ei ta? Nitina an khawsak dan dinga riruong an siem thei ve tâwk ani tlat sih a! An ram hausakna zâra hamthatna an hmasuon mêk hi a hrie chu tlâwmte chau ning an tih!

Chuong ngawta khawsak ngaituo na na na chun, lungril det neia zuk bengvar he hu dan um taluo hran lo chu! Kan naupang hai khawm hi an aim in life ei indawn chun, pasalte a tam lem chun fozi an ti tlangpui a; nuhmeite hai hi nurse i nuom naw mawh ei ti chun, “aw, nurse ni ka nuom” dam a bengvar pawl deuin an ti thei hlak. (Ka siehnuoina an nawh a; ka tawnghriet a’nthawka thil umdan ka hril el a nih, hril suol ka nei chun Pathienin mi ngaidam sienla...) Hieng hai laia Chanchintha hrila rawngbawl ding chun, lungril puitling le ngaituona fumfe tak nei khawm tul mai a tih. 

Keini kan centre lai khawm hi, tuta kan Pastor-pa um tana inthawk khawma Golden Jubilee hmang thei hiel ta ding an nih a. Chuong sa khawm chun, Kristien a inpe tah Hindu a kír nâwk an la um zing hlak a nih. Lungril det tak tak khawm hi an nei nawa ni ding a na. A chang leh, Chanchintha ei intû dan hi a’ndik nawa am ani ding dam ka ti thûl châng a um hlak. Sandamna indiktak neituhai chun, Kristienna mâksana Hindu a lût nawk el chu nuomna an nei ka ring hran nawh. Kristienna hi sakhuo el nilo ani zie hi an pâw phâk naw lei khawm ni thei tho a tih. An thil dit le beisei ang an hmu naw pha leh an mâksan nâwk el hlak. A tu pa zainêmna hlakin an ti dan, an nuom zâwng, an inhawitir zâwng ngaituo le an thil dit pêk ngat ngat chu a lo tlin naw chang dam a um hlak khawm ni ding a na. An thil chang/dawng le an ngaituo âwmtâwk ngaituo chun inthiem theina chin an um ve tho a nih!

Hindu sakhuo ah an inlet nawk chu thukhat tak a nih, an tam ngai chuong naw leiin. Chu nêka thawhla um a mi rûntu na tak chu Kohran members inlâkpêk hi a nih. Inhma lai khan chu kan centre a Kohran khawm hi members tamtak an lo ni hlak a. Tu ruok hin chu, kutpar thlepa tiem khawp chau an inkhâwm châng dam a um hlak tah. Chanchintha thu lo thêtu tading chun lungril na a indawm kûn zawi zawi chang khawm a um hlak el thei. Amiruokchu, Tirko Paula anga “keiin ka phun a, Apollo in a chawm a” tih a inhnêm theitu tading chun hadamna lampui chu um thei tho a tih.

Hieng pâwl danga member thar an laklut hin ringthar laklut angin an hril hlak ding am aw? Baptisma chang thar chu zat, kha zat ei um ti’n an hril hlak ding am aw? ti hai dam hi ka ngaituona a lien em em hlak chu a nih. Kan Missionary hai bula ka hril râwn tak hlak chu, “Beram inruk hi chieng lo ding a nih. In Lallukhum sukmawitu ding hai chu Krista kebula in thuoi lût ngei hai ding kha an nih a. Pâwl danga mi member ei lâk hin ei Lallukhum mâwitak ding kha a suktawp lem el thei a nih.” ti’n fiemthu titakin ka hril hlak. A thuneitu hai bula khawm, “Ramthim ei ti khawm hi a’nhawngna hmun deu a um hlak a, chuong hai chu ngaituoh a Missionary intir hlak ding a nih” ti’n thurâwn ka thei ang angin ka pêk ve hlak bawk.

Ieng am hril chuong ei ta, Khawvela um ei la ni mieu si leiin taksa khawsak ngaituo a ngai tlat bawk sih a. A khawsa thei deu, Thlarau ram khêla taksa rama khawm malsâwmna vur theitu hai chu an pung duok duok el chu ani hih! A RU NO NO SUOK na hin ei society chau nilovin, ramthima ei rawngbawlna hai khawm a mi run tan mêk zing a nih, HMAR hnam thanghar rawh!!!

Dharmanagar, Tripura

23^rd March, 2016