Showing posts with label Johny Laldinthar F. Tusing. Show all posts
Showing posts with label Johny Laldinthar F. Tusing. Show all posts

Corona Virus le a bebâwm an'thawka inchûk ding

No comments

June 08, 2020

~ Johny Laldinthar F. Tusing,
YLS, IQC Room- X, East Wing
June 7, 2020; 11:50 pm.

Corona Virus hi natna thar a ni bawk a hrik hi chiengtaka hrietchieng hi a lo intak ni ngei a tih. Mithiemhai khawmin invèngdan ding, enkàwldan ding le a dolèt dàn ding thua a vèl a vèl in thuthar an suksuok pei.

Covid-19 ei do mèk le inzawma ei hriet le hmang langsar hai chu- Face Mask, Senitizer, Social Distancing, containment zone, quarantine le intânghai ṭhuoikir dàn (stranded operation) hai hi an nih. Hieng lo khawm hril ding um ngei a tih.

Hienghai hi thlarau tukver le hmetkawp ei nuomhai chu an nih.


1. Face Mask

Corona virus hi inkaidan ṭium taka anhril chu tuihnàng far (droplets) hi niin mithiemhai chun anhril. Hnâr le bâu-a a hrik a lût ta chun inkaisawng ngei ngei dinga ngai a ni tawp. Hi taka invêngna ṭhatak chu Face Mask hi a nih. Mitin in nghâwk hlê inla khawm ei bun fur tawla, tuolsuok ding chara ei thaw hmasatak chu mask bun a nih. Quarantine a umhai lem chu mask boa room suok thienglo a ni tawp.

Ringtuhai hai hin ei khingpui Diebol chu sakeibâknei inrûm hlak angin a   fâk thei ding zâwnga ân vêl ruoi hlakpa an'thawk ei fihlim theina dingin Krista mask hi bun a va á¹­ul ngei deh! Hmêlma nuhnûngtak hnêtu le Setan lu sukthitlingtu Krista a cho naw hin chu ei dolêt var vervêk tak Setan  an'thawk hin himna ding a lo um nawh. Natna hrik invawi ei á¹­i leia Face Mask ei bun taima ang rau hin ringtu kalchawina a hin fîmkhur inla chu suol laka inthawkin ei him ngei ring a um.

2. Sanitizer

Natna invawihai in anthilthem haia (surface) a hrik hi inkaithei a ni thu WHO chun a sukchieng leiin Hand Sanitizer hmang hin a hrik a that thei leiin hmang rawp dinga hril ei nih. Scientist hai chun a siem dàn dinga chawkpawl ding (composition) thua a hril chu- alcohol (ethanol or isopropanol) 75-80% bèk, glycerine le hydrogen peroxide ṭhang ngei ding a nih antih. Sabawn hmanga kutsawp hi a ṭha hlê, amiruokchu tui le a hmun thua remchangnawna a um thei leiin Sanitizer hi ei hmang tlanglâwntak a ni tah.

Ringtuhai hin suol ei dô na kâwnga hin ieng hmangruo am ei hmang hlak a? Ṭha (midang nêka) le fel intina dâm, chapona le uongna dâm, khâkna dâm, hmur tirdakum dâm, rîtlona, inditna suol, inpawngnêkna, duâmna, hlêprukna le pawrchena hai hi puotieng langtheia (surface) natna hrik ei that chimit dinghai chu an nih. A thatna ding chu Krista thisen thienghlim, thisen maktak, thisen ropui Kalvary a luongsuok ngei 75-80% el chau ni lo zaa za beramte thisen le Thlarau ngûnhnâm Pathien Thu le ṭawngṭai hai hi a composition a ṭhahlâng hlawk hrâttak le thilthawtheina nei ngei hmang hin nuoibo ni ngei raw seh.

3. Social Distancing

Corona Virus laka invengna ṭhatak nia WHO hai hril chu Social Distancing hi a nih. A hlat dan ding thua feet 6 hi a himtawk tâka ngai a ni bawk. Europe ramah hai anlo hmang tlâwm/ursun tâwk naw leiin anthawhla niin mithiemhai chun anhril. Hi hrik kaina hi tuihnâng hiplut (respiratory droplets) a ni deu tak lei hin social distancing hi a pawimaw hlê.

Mi tamtak in ei thawhla tak chu suol hi ei nêl taluoa ei inchalrempui rawp lei hin mi tamtak ei fesuol rawpna a nih. Suol a ni ti lê ei sûnga thlarau umin ṭhaloa a mi'n hriettirhai hi chu hnai lo el ding a nih. Hlêprukna le sumthienglo a ṭhanaw hrezing sih a, la'n seipui la'n seipui hai hin anthawhla hlak. A phut chun an theida hlak, sienkhawm kâr (distance)ansiem naw leiin a natna hin a mandê el hlak. Nuhmei-pasal thua khawm a nih. Pawrchena dang danghai khawm hin kâr siem dingin ṭhang lâ hlak inla chu him ngei ei tih.

4. Containment Zone

Anvawi an um ti RT-PCR hmanga positive ngei a nih ti ansukchieng tahnunghai chu an umna/chengna hmun thuneituhaiin containment zone in anpuong hlak. Containment Zone a um hi rîn a um. Police an khau a, inlawn vêl a sukbuorchuor hlê hlak.

Ringtuhai hi nitin kalchawina a hin fimkhur taka fe diem diem ding ei nih. Setan chànga âwkin ei um ta chun midang tadinga hnawksak, natna, á¹­ium le sukbuorchuortu ei ni hlak. Suol i sukpawrche pum zinga, puotieng mawina ringawta sûngril nun danglam silo ringtu kalchawi hi á¹­i an um. Kohran khawmin a thâwhla tak an nih. Suol rawngbawl zingin Pathien rawngbawl kawp dâm hi Krista sukhmelhemtu a nih. In enfelna dinga á¹­ha chu; ringtu kalchawina a hin containment zone a ei lo um el  am ti hi ni rawp raw seh.

5. Quarantine

Institutional, Community le Home a ṭhehran an nih. A enkawl dân danglam met sienkhawm natna hrik andar nawna dinga a hrana siehran, khumhran, a tumasie an nih. Fe theina ding chin a um a, midang puotienghai le inthem thei a ni nawh.

Ringtuhai hi a hrana kohran, sietum le ṭhethlàk hai ei nih. [Ek- out of; kaleo- 'to call', 'to call out'] 'A called-out community' ei ni lei hin danglam ding ei nih. Quarantine ṭhenkhata a sûnga umhai (inmates) nunghâk tlangvâl tisa mì taka lâm insawi deu at at an vedio nasa taka thedar a nih. Newspaper ṭhenkhat chen in anzieklang nghe nghe. Ringlotuhai thaw ding ni âwmtak ei ramah a tlung el hi ta hi mak tiin ei sip. A vedio ei en chun ei pang a ṭim deu sur sur thei. A pawi thei ngei deh.

Intânghai ṭhuoikîr an ni theina dingin sawrkarpa in theitawpin ruohmangna a siema; intânghai leiin mi tamtak zanmû khawm intuo hlei theilo in tha le zung tamtak sêngin an mi bawisawma. Kohran hai le rawngbawltuhai in ṭhahnemngai takin sûn le zân an mi ṭawngṭaipék zing lai Nungchang ei inhmang hlê el hi beidawng a um. Nungchang inhmang hin iengkim ei chân a ni ti hi ei hriet nuom dêr naw nisien a ang. Inzak a um thei de aw.

Abìkin keini stranded hung kîr hai tadingin mengna ruol ankuo tanaw niin ka hriet. Inthlahrung taka hun ei hmang lai hunah khawvêl hlimhlawpna ei la hnawt el hi thilmak a tling. Beidawng le lungngai hunah: hun khirh le hun rinum a hman Pathien kona chàng khawm hrie talo, lungril sukngar tlat ei um el ta hi a pawi hlè a nih.

Suol khawm suolah ei ngai tanaw hlè niin ka hmu. Suol suola ei ngai tanaw hin chun ei sie ta hlè a nih. Babylon saltàngna a inthawk Jerusalem tieng Shramik Special Train ang deua a á¹­um hnina dinga BC 458 ah hung kîr ve Ezra in thuphachawi á¹­awngá¹­aina a, "Ka Pathien, kan khawhlonahai chu kan lu chunga hin a hung pung deu deu a, kan suolhai chun vân a tawng ta a ni hi...vawisûn ni chen hin suol namên loin kan suol ta a..." tia thupha á¹­awngá¹­aina thusam inzâwt  el naw chu thawding dang umin kan hriet nawh. Rawngbawlna ding hi a va tam lawm lawm deh aw! Ezra Reforms ang kha ei ramah tlung ngei sien nuom a um deh.

Inthima inthawka suok a, var nasataka lût dinga ko ei nih. Hnuoi machi le var ei ni leiin danglam dinga siehran le sietum ei nih. Khawvêl êntu eini leiin khawvêl mihai leh danglam ding; mî thawthei taphawt ei thaw thei tanaw, fe theina le thaw thei chin nei, anni laia inthawka suoka a tuma um ding ei nih. Hi hin midang tuithlâr amani ṭhethlâk tumna tieng a ni nawh. Misuolhai zawnga sansuoka, rawngbâwlpêka, intlanna thu hril dinghai ei ni ngei el. Ringtu hai chu ei danglam ding a nih ti ei hriltum tak a nih.

6. Intânghai Ṭhuoikîr

Coron virus leia mani state puotienga intânghai ṭhuoikîrna chu nasataka fepui a nih a. India ram sûng le puotienga mani Jerusalem tieng pan hi a nuoi-â nuoi têl a huou-huou-a/ahlawma fesûokna (mass exodus) rî chu a nasa hlê. Dr. Luka in 'mi popo chu an hming ziek dingin anni khuo sengah an feh a' ti a ziek kha ei hrietdawk rum rum el.

Ringtuhai chu ei khuolzinna ram suoksanin ei umna ding vânah kuta bawl lo kumkhuoa ei um zingna ding pan dingin ei la'n thawksuok ve ngei ding anih. Hi inṭhuoikir a ruok hin chu ṭam, dangchar le lunginrimna um tana'wng a ta; screening ding a line seitaka ngîr um ta bawk naw nih. Hi taka ṭhuoîkir a umhai chu ṭitna hrim um talo in mithienghlim lo fe hmasahai in 'Welcome Home' mi ting antah. Hrik thedar inlau leia Quarantine ah khumhran le a tumasie um ta bawk naw nih. Tuhai am hrik anpai ning a ta? ti enfie dinga sample lakhawmin in test le inenfiena um ta bawk naw nih. Chatuona ei umna ding hmun buotsaipêk ei ni ta leiin khawvêl hrim ngai ta naw'ng ei tih.

AMEN.





US National Prayer 2020 Suikîrna (Samari miṭha pahnihai)

No comments

May 08, 2020


~ Johny Laldinthar F. Tusing,
May, 8, 2020, UBS, Pune.

US National Prayer hi ka lo en râwp hlaka, tukum 2020 chu Lockdown leiin hun ei hau bawk leiin uluk zetin ka ena. Hi programme suibingna le ka lungrila um tlawm a zâwng hei thursuok inla nuom um ka ti leiin thusep ei hung thursuok a nih.



Max Lucado chun, “Khawvêla ei á¹­awngá¹­ai hin Van asukhninga sin a hung thawá¹­an hlak,” a tia, andik hlê. US National Day of Prayer (NDP) a á¹­obul seitak sui ei tum hran nawh. Tlâwmte chau tarlang ei tih. 1779 khan US President hmasatak George Washington chun ‘insuktlâwma bunghêia á¹­awngá¹­ai’ dingin a lo puong tah. Sienkhawm 1815-1862 inkar kum 47 sûng kha US President 11 hai chun Presidential Prayer Proclamations an nei der nawh. 1863 a hung inher tlunga President Abraham Lincoln in America mipuihai chu á¹­awngá¹­aia Pathien buon dingin a ngêna, hieng hin “...ram khêkrawl chu vân chungsang taka inthawkin hrietin um a ta, malsawmna leh dawnin a um ngei ding a nih” tiin ‘ngênna indik’ huoisen takin a hung nei á¹­an nawka. Billy Graham a rawngbawl vânglaitak 1952 khan “Ei ram á¹­huoitu-in Pathien iengkim thawthei hmaa dingá¹­haá¹­uona á¹­awngá¹­ai bâka hmu inhawi le ropui ding a um nawh” tia chona untak a hril chu House le Senate a chun kumtin National Day of Prayer nei dingin anhung remti tlanga, chuongchun April 17, 1952 kum khan President Harry S. Truman chun kumtin President in National Day of Prayer puong pei tadingin Bill a singed taa, a ni ruok chu President pei ditthlangna-a innghat ding ti a nih. Democrats Bill Clinton (1993-2001) le Barack Obama (2009-2017) inkara rorelna khawl an hung chel khan a thuin puong hlak sienkhawm vawikhat khawm White House a Public Events an hmang der nawh. Donald Trump ruok chun hi tradition (NDP) hi a ngaipawmawa sunzawmin a la hmang zie a nih. Tukum 2020 khawm May 7, 2020 khan Rose Garden, White House ah ursun taka nei a nih. Hi ka ênlai chun Swami Vivekananda in ‘Service to man is Service to god’ a lo ti kha ka hrietdawk rum rum el.

Hi National Day of Prayer a hin zieklang nuom tamtak laia pahni hei tarlang ei tih.

1. Brittany Akinsola

Brittany hi nurse niin a pasal JT Akinsola le a naupa kum 1 chau maksana Samaritan’s Purse fethlenga ICU a rawngbawl dinga inpe a nih. Samaritan’s Purse hi Bob Pierce in World Vision andin zo, kum 20 hnunga andin le a bul a lo á¹­an a nih. Harsatna rûnpui a tlung hunah á¹­hangpui ngaihai á¹­hangpuia Samari miá¹­ha anga thangpuina sin thawa evangelical mission agency dinga indin a lo nih. Bob Pierce thi hnungin 1979 khan Billy Graham a naupa Franklin Graham enkawlna hnuoia hi rawngbawlna hin hrâttakin hma a hung lakzui ta pei a nih. Covid-19 le inzawma Samaritan’s Purse hin contributions tamtak a nei a nih. Brittany hi New York khawpui Covid-19 invawi le thi tamna hmun lê ana zuol bîkhai siena ICU ah sinthaw (rawngbawl) a nih. ICU khum 10 a enkawla, nitin darkar 13 sinthawin damnawhai tawngá¹­aipêkin hmangai takin a enkawl a nih. WBTV in an interview naa chun Brittany hin “Karthum sûng chu ICU bang pali inkar hi ka chengna in a nih” a tih. Ama ang Nurse hi Samaritan’s Purse a hin mi 70 rawngbawlin an um a nih. National Prayer a thuhril hin lungril a tâwk hlê. “Hieng anga ram phêkin harsatna ei tuok laia midang á¹­hangpuia rawngbawlna hun tha nei theia ka um leiin ka lawm. Hieng ang ngirhmuna Nurse tienga ka thiemna le midanghai enkawl theina (pastoring) hmang kawpa New York mipuihai tadinga sin ka thawthei hi ka hringnuna chawimawina le inzaumna insangtak ka hmuna a nih.” “Nursing (midang enkawl) thilpêk kan dawng hmang hin Krista hmangaina thu kan hril a nih”. “Mi tamtakin beiseina hrim nei taloa an umlai ‘Beiseina Êng’ ka ni hi ka lawm takzet’ tia hmel hlim sur-a a hril ei hmu in a ropui zuol. A thuhriltawpnaa harsatna ei tuok laia a Bible châng dit a suklang. Galati 6:9, “Chuongchun, thil á¹­ha thaw chu nghawk nâwng ei tiu, ei inhlêmsan naw chun a hun taka chun ei sîk ngei ding a nih”tiin ram tadinga sîk dinga a i ring chu siemá¹­hatnawkna/ngaiâwnawkna (restoration) le beiseina (hope) hai hi niin a hril.

2. Mario Salerno

President Trump in Mario thuhril dingin a ko kaia, a thuhril tîr an’thawk ama khawm a emotion nghâla, keikhawm kan ring hmain ka mitthli a parawl kuou el. Ka lungril a them takzet. Mario hi New York a landlord (in neitu) apartment 18 neitu a nih. A in hluotu mi 200 hai inhluo man la loa a thlawna in umtirtu a nih. A in (apartment) po poa hieng hin a târ.

“Covid-19 hripui leiin ei rengin ei tuora, chuleiin ka in 18 hluoman popo hi ka laknaw ding a nih; Lo dam ro, In tuolbawmhai á¹­hangpui inla, in kuthai lo sawp seng bawk ro, Ka lawm ie Mario” tiin.
President Trump chun, ‘iengang landlord am a ni âw? Landlord ropuitak a ni ngei el’ a tih. Salerno chun a thuhril á¹­anna a chun ‘iengkhawm a hranpaa thuziek ka hung chawinaw, Pathien á¹­ha le ngilnei kuomah ka lawmtak, zingtin 3:30 (EDT) in ka tho zie hlaka; kan peifel hnungin á¹­awngá¹­aiin Pathien kuomah, “Lalpa lunginsiet takin hi natna sietna hripui tlûkna mi siempêktu hi mi la kiengpêk rawh” tiin Presient Trump tadinga a á¹­awngipêk zie thu a hrillang sa bawk.

Sakhuo tienga ṭhuoitu le an thuhrilhai chu maksan phawt el ei tih. US hin National Day of Prayer a nei hunah Hinduhai puithiem khawm hun pe in zalên takin an sakhuo ṭawngṭaina thu an inzawt hlak chu tie!! India ramah Kristienhai hin vawikhat tê bêk National Programme a hin langchang takin hun hmangna ei nei ta am âw??

Life Application

Brittany Akinsola le Mario Salerno hai pahni hi Samari miá¹­ha, midanghai damna dinga kutsukseitu le Krista chanchiná¹­ha puongsuoktu ropuitak an nih. Hiengang harsatna hunah Krista tirko mi ringum le huoisen anlo um pei hi a ropui ngawt el. Hi programme fethleng hin ei nuna thu mi hril sien, ringnawtuhai kuomah khawm Krista chanchiná¹­ha puongdarna hmangruo-in inchang mawl sien; nitin ei sinthawna le ei professional a hin Krista hmel inlang rawp raw seh.

Ei hnam sûnga damdawiin a thawk doctor, nurse le health-care service le police, paramilitary ah ṭhahnemtak ei um. Mani hringna dapa covid-19 enkawltu khawm ei um a ni ti ei hriet. Hienghai popo hi Missionary ropuitak eini ti hi theinghil loa ṭawngṭaina leh hmangaina lungril indiktak puta ei bei fân fân nuom a um. An tading hin ma loin ṭawngṭaina in san rawp ei tieu.

Ei tuolbawm indiktakhai chuh á¹­hangpui ngaihai ei kawl le kienga umhai hi anni ti hi Samari miá¹­ha inchûktirna hin a mi hril. Hmangaina ei i ti tak chuh Krista hmangaina an’thawka midang á¹­hangpui ngaihai, á¹­ulhai le mamawtuhai thangpuina hi a nih. Mâni thu kan hril si nawh a, Krista Isu chu Lalpa a ni kan hril lem hlak, keini khawm Isu leiin suok kan ni kan hril bawk hlak ( 2 Kor. 4:5). Tirko Paula in Krista Isu suok anni thu le ama thu a anhril lem hlak thu a hril. Samari miá¹­ha chanchin a hril zoin Isu'n a kuomah, "Nang khawm chuong ang bawk chun va thaw ve rawh," a ti ang hin Krista entawnin á¹­hangpui ngaihai á¹­hangpuiin Beiseina Chanchiná¹­ha hi puong pei ei tieu.
AMEN.

A Va Ṭha Deh! - I

No comments

March 28, 2020

~ Johny Laldinthar F. Tusing

Hripui ṭibaiumtak le nêl um lo zet COVID-19 in a mi nuoi laia A Va Ṭha Deh lo ti chu thil invêtthlak a ni ngei el. Winston Churchill chun, "Ṭhatthlîrtu (optimist) chun harsatna hun hi remchang-in a hmang hlak" a lo ti angin A Va Ṭha Deh ti hin Ṭha Sawmpêk angin Spiritual, Environment, Post Covid-19 Atheistic World le a dang dang ei hung insuo pei tum a nih.

1. Pathien ngai ngawi ngawina in a mi ṭin san hnungin sakhi vadungte tui chàka anthuok hlâwp hlâwp angin ei hringnuna Pathien Thû châka dangchar ei tam pha. Post Covid-19 a chu Nominal Christianity a graph a danglam ngei khawm ring a um. A va ṭha deh!

2. Bible tiem le ṭawngṭai pei ta lo chau le khûpzawi tahai khawm ei sunzawm nawk thei tah. A va ṭha deh!

3. Mimal hringnun chita Pathien le leng hmunkhat thei dinga hripui hi hmangruo a hung ni ta lem hlau a; khawser leiin mi tamtak Pathien tieng ei ngha. A va á¹­ha deh!

4. Pharaoh lungril ang hiel neia lulul insuoa Pathien thu hrim hrim uksak ta lo hai khawm an lungrilhai kawinawiin an inhawng tah. Aigupta sabêl a inthawk Vân Mana le Vamim ei tlàn thei pha. A va ṭha deh!

5. Sung Inkhawmna khawm nei thei ta lo hai khawm Pathien leh leng hmunkhat nawk thei dingin a mi siem. A va á¹­ha deh!

6. Hi hripui leiin mani hringnuna hne lo tamtak umhai hne thei dingin hratna ei nei. A va á¹­ha deh!

7. Ngawlvei (addict) neia ruihlo ngaina êm êm hai khawm nî danga a boa um thei ta lo Substance Abuse, Substance Dependency ei i ti hai ngei khawm Cognitive Behavior Therapy (CBT) le Cognitive Behaviour Modification (CBM) hranpa ngai der loin hi hripui lei hin an lo danglam thei. A va ṭha deh!

8. Iengtika ei la thaw ngai lo lè ei ngaipawimaw ngai lo Online/Virtual Worship Service hai ei nei/thaw thei pha. A va ṭha deh!

9. Hi hripui hin thlîrbik a nei nawh. A dum, a var, a ngo, a hàng, hausa le pasie, hnam le chi-le-kuong ei dang nawh. Pathien thilsiem (Original Creation)- ama angpuia siem ei nina (Imago Dei) namdetna chikhat a nih. A va ṭha deh!

10. Ram hausa le thilthawthei tak le ram humhimna dinga ralthuom á¹­ha mankheng nei hai popo hmelhma pakhat (thuhmun) a mi'n nei tir; scientists mithiem le var tak tak thlapa el ni lo, a nèka hla lem tlung thei lê space station chen neia thiemna nei hai lèh an hausakna leiin an fihlîm chuong nawh.  An zawi râwng râwng, an tlawm râwng râwng a ni deu tak tah. Chapona hi Lalpa'n a dit nawh, mi inngaitlawm le thuhnuoirawl a dit. A va á¹­ha deh!


March 28, UBS.

HRIPUI LE SUONGSAMNA HUNAH

No comments

March 26, 2020

~ Johny Laldinthar F. Tusing,
25 March, 2020,
UBS, Pune, Lockdown Qtr. No. 251.

Thuhawngna
Tu taka Khawvêl pûmpuia hril hlâwtak le ei buoipui tak chu Novel Corona Virus, COVID-19 tia hrietlar hi a nih. Corona Virus chungchang hi chu mithiem lem le a hrie lemhai ziek dingin sie phawt ei tih. Suongsam (suong ding tlasam/neilo) thu hi keini á¹­hangtharhai tading chun Corona ang thoa thilthar ni silo amiruokchu ei thu hriet thar a ni leiin na a ver hlê. Tuta á¹­um chu hienghai pahni ‘hripui le suongsamna’ ti thupui hmangin thusep ei ziek nawk ding a nih.



Corona Virus biechîengna Thil chîntham enlenna á¹­ha (Electron Microscope) a en chun coronavirus hi lallukhum (crown) a anga, chuleiin Corona ti a nih. Corona hi Latin á¹­awng ‘crown’ tina anih. Novel ei i ti khawm hi Latin á¹­awng tho ‘thilthar, a tharlâm, danglam’ ti thei a nih. Iengleia Novel an belsa kher am ning a ta? Mihriem taksaa hi hrik hmusuoka a umna chu 1960’s lai dai ta kha a nia. 1965 lai khan Tyrrell le Bynoe haiin anlo hmusuoka corona virus B814 or OC16 tia hrietlar a nih. (Tyrrell DA, Bynoe ML. Cultivation of Viruses, 1966). Kum 1971 lai khan hieng tienga mithiem L. S. Oshiro, J. H. Schieble le E. H. Lennette haiin Corona Virus a umdan, a nina anlo pholang der tah. Anhrildan chun a hrik liendan hi 80-160 nm (1 nm hi meter hluomkhat hi 10 crore in sema hmunkhat tina a nih) niin anhril. Anziek pei dana chun a hrik hi kai hnung darkar 12 hnunga anlanga, darkar 18 sungin nasatakin taksa mûr (cell) a andar zaua, darkar 24 chena lem chu nasatakin taksa bung an fangsuoka, sienkhawm darkar 48 anvawi ta chun a mûr hi a hung tlawm taa, darkar 72 a lem chun mûr tamtaka a hrikhai chu an inthlapung tanaw (lysis) tiin an study dan anlo ziek.(Journal of General Virology Volume 12, Issue 2, 1971). Amiruokchu tuta mi hi chu ‘Novel’ ti a ni leiin an ang tanaw hlê, taksa sietna antlung dan khawm danglam tak a ni tah. A hminga khawm COVID-19 (Corona Virus Disease- 2019) ti a nih. Corona Virus thar a ni ang hrimin a damdawi ding le anvengna ding (vaccine) khawm hmu el a harsa a nih.

Hi natna hrik hin ei taksaa natna hrik dangtu (immune System) hrâtnawhai a zuom bîk a, an tuorhla bawk a nih. Chuleiin, Immune system sukhrat le inenkawl ṭhat a pawimaw hlê. Total lockdown laia fâk sukṭhat chu thil harsa chu a ni el thei. Fak sukhrisel, inbûktawka fâk (balance diet), regular taka taksa insawizawi, a huntawka in, ninginîpna suktlawm tihai hi ngaipawimaw a ṭha awm.

Khawvela hripui á¹­henkhat
Natna inkaidar awl êm êm hieng H2N2, Ebola, SARS, le dang dang tamtak el hritlâng hripui (influenza) a lo tlung taa. The Black Death anti hiel 1346-1353 laia lo tlung ta dam khan hringna 75-200 million a sût anga ngai a nih. A rapthlâk hle. Kha natna Bubonic Plague kha Asia ramah inthawka inṭan tho a nih. Europe, Africa le Asia khawmuolpui haiin antuorhla tak a nih. Sûtdan a chun Europe khawmuolpui mihriem population 30% - 60% anthi hiela ngai a ni bawk. Mihriem population pângngai intlun nawkna dingin kum 200 vel veng vawng a lak a nih. Ei chengna khawvel hi ṭawngsiephur a ni meu leiin natna le thina hai hi ei tuok ding chu a nih.

Ei huna chau hin hripui hi ei lo tuok naw tawp el. Ṭhenkhat hei tarlang sa’ng ei tih: Antonine Plague or Plague of Galen (165 AD), 5 million vêl an thi; Plague of Justinian (541-542 AD) 25 million in thina antuok; Cholera Pandemic (1852-1860) 1 million an thi; Flu Pandemic (1889-1890) 1 million an thi; Cholera Pandemic(1910-1911) 800, 000 neka tamin an thipui; Flu Pandemic/Spanish Flu(1918) 20-50 million in an thipui; Asian Flu (Influenza A of H2N2-1952) 2 million an thi; Flu Pandemic/Hongkong Flu (1968) 1 million an thi; HIV/AIDS Pandemic (2002-2012 a vawrtawp) 36 million neka tamin 1981 a inthawk khan an thipuia, million têlin an invawi bawk.

Exodus Narrative
Thuthlung Hluia hripui le natna mak tamtak el a lo tlung ta thu ei hmuh. Exodus 9:14 a chun, “Hnuoi chung po poah keima ang tukhawm an um nawh ti i hriet theina dingin, tuta á¹­um hin chu, i mihai le i siehlawhai le nangma chunga ngei ka hri po po(emphasis added) ka hung tir ding a ni sih a.” Hi taka hin Pathien ang tukhawm an um naw zie chieng takin a tarlanga, Pharoah bulah keima ang tukhawm an um nawh ti i hriet theina dingin... ka hri po po ka hung tir ding a ni sih a, a tih tawp el. Khang hripui tamtak hai hmangin Isrealhai saltangna a inthawk a á¹­huoisuok a nih. Exodus narrative a khan Israelhaiin antuor ve naw thu ei hmuh. Kha thiltung kha chu a tlung dan a danglam leiin mi sukbuoi naw sien. Amiruokchu, chang 16na a “nisienlakhawm, hi thilthaw kawng ngeihaia hin ka thilthawtheinahai chu nangmaa inentir a ni theina ding le khawvêl po poa ka hming chu phuongdar a ni theina dingin ka la dawmngir zing che a ni hi” a ti hin a mi sukthlamuong hle. Pathien thilthawtheizie le natna le hripui chungah thuneitu a ni ziechu Exo.12:13 “thisen chu in ta dingin in umna inhai inchikna nîng a ta; thisen chu ka hmu pha chun, nangni chu fekân ka ti cheu a, Aigupta ram ka hung hrem lai khawm chun, nangni sukbohmang ding cheuin in chungah hri hrim hrim um naw nih” ti le Exo.15:26 a, “LALPA in Pathien rawl chu nguntaka in ngai a, a mit hmuha thildik chu in thawh a, a thupekhai tieng in na in sit a, a dân ziekhai chu in vawng tlat chun, Aigupta mihai chunga kân tlungtir natnahai hrim hrim kha in chungah intlungtir dêr naw ningah: LALPA nangni sukdamtu cheu chu ka ni sih a," a tih a. Hi hri á¹­ibaiumtak a inthawk hin a mi fekân theia, ei chungah antlungtir naw thei bawka, ami sukdam thei bawk a nih ti hi ring a um. Hi natna hin a mi lo man ani khawma hrietthiem ding, thina hai chen ei lo tuok a ni khawma iengkim chungah thuneitu remruot ani ti pawm a hadam thlâk tak ding a nih.

Pathien kalzawnga um á¹­i a umzie
Pathien kalzawng chu tamtak hril thei ning a tih. Pathien ei ring nuom nawna, Pathien nêka thildang ei ngaipawimaw na, a thupêk ei phatsanna dâm, chapona dam hi Pathien kalzawng a nih. Khawvel ei ena, Siemtu Pathien neka thiemna le varna le mihriem thilthawtheinaa innghatna hi ansang ta bêk bêk. Pathien boa umthei le thawthei anga inngaina hi a lien bêk bêk, Khawvel hi Chapona hin a sip tah.

Pathien mihai khawmin anthuawinawna lei dam, Mosie dân anzawm naw chun hripui an pumpel naw ding thu le antuok ve ngei ding thu hieng hin a lo hril LALPAIN ngawrna dâm, khawsik dâm, invûngna dâm, pang satna dâm, kâwlhnâm dâm, ṭâwlna dâm, hmawnna dâmin hrem a ti cheu a, in bohmang hmakhat chun hnawt pei a ti cheu. (Deut.28:22). Pathien kalzawnga um hi á¹­i a lo va um ngei deh, Lev. 26:21 chun "Kei a mi kalzâwnga in um a, ka thu in pawm naw chun, in suolhai zirin a let sariin in chungah hremna intlungtir ka tih.” Chang 25 a khawm “In chungah kâwlhnâm inlêngtir ka ta; chu chun thuthlung phuba chu lâng a ta, mâni khaw sûng sengah intawm khâwm in tih; chun, nangni lai hri inlêngtir ka ta, hmêlmahai kutah pêk nîng in tih.” Ei Bible a hril angin mâni khaw sûng sengah intawm khâwm in tih a ti hi eini lai ngei a hung tlung indik ve a nih.

21st Century Science and Technology hmanga Scientists le mithiemhaiin Pathien pawi ei tawk nasat dân dam hi a rapthlak antah. Biotechnology le nanotechnology á¹­angkaina tamtak um sienkhawm mihriem varnaa innghatna le siemtu Pathien sukhmelhemtu a inchangtir hi suol lientak a nih. Khawvel thiemna hmangin nuhmei-pasal serh thlâk danglamna Gender Reassignment Surgery (GRS) dâm, Sex Robots (Realistic/Silicone Sex Doll), Homosexuality, Same-Sex Marriage le LGBT issue a rambung tamtak hai thuthlûkna hai hi thil inlar êm êm el Pathien laka suol lientak, Pathien kalzawnga hmalakna a ni leiin khawvel hi ansira thupha a chawinaw chun a tuor ding hrim a nih. (Kevin Deyoung & Mike Haley on Homosexuality). Gen.1:27 a “Pathienin ama angpuiin mihriem a siem a, Pathien angpui ngeiin a nih a siem chu, pasal le nuhmeiah a siem a nih,” Pathienin a thilsiem kha á¹­ha ti êm êm a (Gen.1:31). Inneina chu nuhmei le pasal karah ding a nih (Gen.2:24; Mat. 9:4). Hi Inneina hi Pathien in a namdet (ordained) a nia, Mihriem sukdanglam el ding a ni nawh (Erwin Lutzer on Same-Sex Marriage).Pathien kalzawnga um hi á¹­i a lo um ngei deh. Corona Virus hripui lei hin Khawvel rambung hausa le thilthawtheihai khawm anzawi rawng rawng el anta hi. Thiemna le Varna neitua insâlhai, mi chapo tak tak hai khawm Siemtu Pathien hmaa chu antlawm rawng rawng el a nih. Corona Virus hin Khawvel a suklungzinga, beidawngna le inrumna in anchang a ni deu tak. Pathien hmangruo a ni naw ti thei khawm anta nawh. Suolna khurpui leia hri invawi a ni theia, a ni naw thei bawk. Tlûkna leia hnuoi á¹­awngsiephur a ni leia a hung tlung el khawm a ni thei. Iengpo khawm nisien Pathien pan â, ama hnai hi a lo á¹­hatak a nih.

Suongsam a ei um huna ei thaw ding makmaw
Ziektu ropui Eric Metaxas in “Martin Luther: The Man Who Rediscovered God and Changed the World” (2017) ti lekhabu a zieknaa chun, ‘Pathien bêlruot ngei khawm kha harsatna le hripui lo tuor ve a nih.’ 1346 a Black Death tlung ang chie kha 1527 in a tlung nawka, Luther hai chengna Wittenberg a ngeia August thla-in hi hripui hin a nuoia, Luther chun “hi hripui hin ringtuhai ei inhmangaina le ringna thuhmun nei ei ni zie ei suklangna dinga a mi kona a nih” tiin. Kohranhai laia thurawn a i pêk chu- dawmdawi hmangla, nang a tadinga á¹­ha dâwn la, in bul le khawlaidung sukfaiin sukthienghlim la, midang hmurawn tum naw la, i á¹­henum khaw-vengin an mamaw naw chun sûok sûok naw la, thangpui ngai an um huna ruok chun khawpui kâng san ding ang elin midang á¹­hangpui inzuom rawh; midangin an mi mamaw a ni phawt chun suok dingin kan huom zing tiin. (Christ Sundheim, Martin Luther’s View on the Church, Christians and the Black Death, 20). Vawituk khan mi pakhat chu á¹­ulna leiin veng pakhatah a fea, hieng hin a hril, “mitin ei iná¹­ituo ta leiin gate khawm eiin hawng pêk nuom tanawa, ka thilpêk ding khawm gate hnuoia sie el rawh an mi tia,’ tiin. Fimkhur tluka á¹­ha chu a um nawh. A bul ei á¹­an chaua mitin eiin râlthlir á¹­an chu a ni der el tah. Ânle ni 10 amani thla têl suongsam lo á¹­ul el tasien; hmeithai dâm, kum upat tienga mani khâta umhai dâm, fahra le nitina fâkfawm zawnga khawsa hai hi iengtin am? Harsatna rûnpui ei pal á¹­an meka hin ei insawmdawltuo thei dân dân a, ei kuthai suksei dinga á¹­hang ei khaw nuom a um takzet. Nitina ei mamawhai lakna ding dawrhai khawm fimkhur taka hawng nisien. Pune kan umna lai chun dawr tuola mi pahni um khâwm khap a nia, Police hai thurawn angin mask bunpumin metre 1 dana ngirin mamaw inchawk thei dingin rem an ruot. Gal. 6:2 a chun, “In rikphurhai chu insâwngtuo ro; chuongchun, Krista dân chu in zâwm nîng a tih”, Krista chun ama pantu le themtu taphawthai kuomah anphurrikhai a lo sawkzangkhai pêk lem ang khan ei rikphurhai insâwngtuo ding ei nih. Sawrkar dân le thuneituhai dân bawisie loa hmalak a pawimaw takzet.

Vangtlang mipui mamaw sêkkhawla man tam deua zawrsuma inchangtir tum ei lo um a ni chun Pathienthu le ankal a ni ti hi ei hriet a á¹­ha, Pathien a’nthawk a ni naw leiin hieng ang lungril peithlak amani rawtuina meia rawhmang ding a nih. Natna hrik leia sinthawtu doctor le nurse le ram thuoituhai tadinga theitawpa mani umhmun senga á¹­awngá¹­aia ei san hi ei thaw makmaw a ni bawk.

Harsatna, natna le tuorna hunah Pathien khawlam a um a?
Harsatna, tuorna, natna a tlung hunah Pathien khawlam a um â? ti hi zawna tamtak um hlak a ni hrim. Philip Yancey in lekhabu (1977- Sp.edition 2001) a lo ziek hrim a nih. Yancey chun, ‘natna le tuorna hi mihriem siemá¹­hatna hmangruo a ni theia, a natna a khan Pathien a umnawa, einia a um a ni, Pathien hratna le mawina chatuon tawp loa ei innghat a nuom lei a nih,’ a tih. C. S. Lewis chun, “Tuorna chu Pathien á¹­awngringna(megaphone) a nih. Inhawina hmunah rî damte in a mi bierûk a; ei sie-le-á¹­hatna hmangin a mi bieka; tuorna/natna huna a khek hlak” tiin. Nabeel Qureshi dâm kha Allah in ânsie a law angin Muslim haiin anhril hlak. Anhriet naw lei a nih. Isu Krista Sipai thatak a ni zie a hringnun khan a tarlang lem. Martin Luther a nuhmei Katharina von Borangei khawm kha hripui (Bubonic Plague le inzawma thi a nih). Ann Hasseltine Judson (Adoniram Judson nuhmei) ngei khawm kum 36 chau a niin zâwnghri (smallpox) leiin Amherst, Burma ah a thi. Judson hin a nau 3 le a nuhmei 3 lu a sûn a nih. Maria Jane Taylor (Hudson Taylor nuhmei) khawm tuihri (cholera) leiin kum 33 mi chau a niin Wenzhou, China ramah a pasal a thisan. Hudson Taylor hin nau 9 lai mi 5 a chân bawk a nih. Missionary ropui Judson le Taylor hai hin harsatna le tuorna nasatak anlo fethleng hai hi a namei naw hlê. Hi taka ei suklang nuom tak el chu ringtu-á¹­ha amani rawngbawltu ni leia dam vawng vawng amani natna le tuorna in a á¹­insan ding a ni bîk der nawh. Ringnaa mi huoi lo fe tahai chanchin tamtak hai khan ansukdik hlê. Amiruokchu thina hnetu le damna famkim neitu anni leiin anhringna a chawkbuoi ngai nawh. Ei chungah hin iengpo khawm hung tlung sien lawm taka Krista hmêl hmutu ei ni tading leiin ei lawm a nih. Hi hripui hin Krista tirko ropuitakin inchang sien ama (Krista) hmuna hmangruo a dam, mihriem hlui hlipa hringna thara mi thlâkpêktu ni mawl sien nuom a um takzet el.

Thukhârna
David Jeremiah bawkin Where is God When its Hurt ti a ziekna a chun, “Khawvel leilung ei chengna akawidar ding ang hiela ngaia ei hringnuna tuorna le harsatna ei hmasuon huna khawm hin Pathien chu ei iengkima iengkim ei hratna a nih. Lungngaina, fiena le harsatna thlipui a hrâng laia ei tharatna (immune system) chu Lalpa enzing hi a nih” tiin. Hieng harsatna le tuorna hai hi hun remchanga inchang sien (Tirko Paula, Johan, Bonhoeffer le Luther haiin hun khirh le hun harsat antuokhai remchanga lain Pathien thua midang inchûktir thei khawpin an hmang), ei thlarau nun siempuitlingna nisien, indikna le felna mi kawk hmu sien, Pathien chau ei beiseina le innghatna nisien, ei lungril Pathien rawngbawl inhawkna mi’n neitir mawl sien nuom a um hlê.

Ninginîp tak le beidawng taka um Lal David anga Pathien bêl-a, harsatna in a mi’n huolkhum el lai, tuorna hruihruolin a mi zem hunah hin David lungril ang putin, ‘thina hlim varuom hraw lang khawm, Thilá¹­hanaw hrim hrim á¹­i naw ningah, nang ka kuomah i um sih a: I hembâwk le i hmawlin a mi thlamuon hlak a nih’ tiin Pathien bêl mawlh ei tieu.

Thildang ei buoipui naw ding tina ni loin hi suongsamna le hripui hunah hin ei buoipuitak ding chu ei damna famkim Isu Krista hi ni mawl raw seh. Hla siemtu in ‘Buoipui tham Isu, Thipui tham Isu, Ṭhappui tham Isu, Dampui tham Isu, Nunpui tham Isu, Hlimpui tham Isu a lo ni’ a ti ang hin iengpo khawm ei chungah tlung sien Chatuon Damna chang phawt phawt ei tieu.
Shalom.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate