Responsive Ad Slot

LEKHABU THAR LE NGAINUOM UM: THINA RÂPTHLÂK: ZIEKTU - PROF DR L.FIMATE

Thursday, March 25, 2021

/ Published by Simon L Infimate

Lal Dena

Isu chunga rorêlna kha”The most infamous trial in the history of mankind” ti a hriet a nih.

 


Lekhabu thar le ngainuom um ei nei nâwk tah. Ei va hamţha de! A ziektu hi tu dang ni lovin Asia rambunga khawm hming lo ser Who’s Who in Asia-a lo ţhang ve tah le chawimawina insâng national level-ah hai lo dawng tah Prof Dr L. Fimate, M.D, Forensic le medicolegal tienga thiem filawr a nih.

Isu Krista rawngbâwl dân, a thi dân le a thonâwkna thu hi chu ei hriet tlâng hle. Amiruokchu, secular le medicolegal tieng tukvera inthawka ziek ruok chu ei la tiem tlâwm hle ring a um. Hi lekhabu hi thupui 26-in ţhe a nih a. Thupui 1-16 chen hin Chanchin Ţha pali ziektuhaiin Isu chanchin an suinain bul a ţan a. Judahai rorêlna khâwlpui Sanhedrin rorêl dân le hremna dân; Judahai courta mi pawimawhai; Rom mihai le Judaihai inlaichȋnna; Isu chunga an rorêl dân; Pilat-in Isu chungthu a rêl dân; Isu tuorna medicolegal expert-ha’n an hmu dân, Shroud of Turin, Italy-a mithi tuomna puon khu Isu tuomna a ni thei dȋm? Foresic expert-hai sui dân, Isu thi dân le a thonâwk hnunga thuhretu le mit ngeia hmutuhai tawnhriet Bible-a inziek si lo mithiem filawrhai hmu dân hriet belsa ding tam tak a um.  

Judahai kha dân khir le thudik dit si Isu dân bawsietua intuma, a chungthu an rêl dân le an hrem dân kha an dân bua mi leh an mil thei am? Isu man dinga thiempu lal takpa suokhai chen an inthawk khan, thu phierrûk saa thilthaw an ni zie chuh ân lang chieng hle a. Thiempu lal tak khawma ro indika a rêl nuom naw zie le, a tum naw zie, thiemnaw a lo inchangtir tum ta sa hrim a ni thuhai hi lekhabuah hin hmu theiin a um.

Hebrai-hai dânin zana inman le a chungchâng rêl hih phal a ni ngai nawh. Isu ruok chu zâna man a ni a. Tulai mithiemha’n an sût dana lem chun zanril le zȋng dâr 3 inkâr lai vêla Isu kha man ni dingin an hril. Isu an man dân khan dân an bawsiet a. A san chu, mi inphatsantu, Juda Iskariot ruoia an inmantir bâkah, rorêlna khâwlpui, Sanhadrin meuin an man dinga mi (Juda) an hei ruoi el kha dân an bawsiet hul huol a nih ti dâm ei hriet belsa bawk.

An rorêlna ni le huna khan dân an bawsiet nasa hle. Zâna man le rêl a ni el bâkah, Sabbath tâwma khang ang thil kha thaw khap a nih bawk. Ro an rêlna ni kha Nisân thla 14 ni a na. Chu chuh, sût danah April 6, 30 ADE (Ningani) zân tieng, ni sa tlâk hnunga inṭan  ni a hriet a nih. An hemdena ruok chu, April 7, 30 ADE (Zirtâwpni) sûn lai a na. Zân tieng dâr 3 vêla thi niin an hril. Chuleiin, thina thurêl (capital punishment) ni 2 sûnga thaw ding kha ni khat chauh an thaw a nih. Sabbath tâwm, thina thurêl awi lona niah khan Isu thina ding thu an rêl bawk a. Chuleiin, a zȋnga rêl nawn ding ti dân kha

 

 

 

bawsiein an rêl nawn ta naw bawk. Sanhedrin hi rorêlna khâwl (court) pui tak, inhêkna ching feltu ding tak ni sienkhawm, Isu hêk dân dinga infuitu taka ṭhang a nih a, rorêltuhai laia pawimaw tak, thiempu lal Kaiapha hlak kha a hêkna (charge-sheet) the lûttuah a la ṭhang nâwk ang lawih si ti hai hi lekhanuah hin fie taka hmu thei a nih.

Prof L.Fimate hi Forencic specialist le medicolegal expert a nih bawk a, medicolegal hai thlȋrna tukver a’nthawkin Isu tuorna le thina chungchâng, a panga hliemna chi tin rênghai hrietfie theina dinga tulai forensic expert-haiin hliemna an sui dânhai besanin dȋlsût takin an sui dân chanchin hi lekhabuah hin a ziek a. Isu an hemdena ding Kross an inputtir kha yard 600 vêl sei, a fena lampui feet 1800 vêl, chu chu kilometer chanve nêka sei meta hla a nih. Mi puitling hemdena ding thinga siem, Kross chu rik tâwk tak el a ni leiin, pa vântlânghai khawma a rik an ti a, lampuiah vawi tam an tlûkpui ve hlak hrim a nih. Isu ngei khawmin put zo lovin a tlûkpui. A put zo naw leiin Simon chu a put puitu dingin a nuom le nuom naw indawn lovin an man a, a putpui thu khawm ei hmuh. Isu’n Kross a put a, a tlûkpuina lei khan, a tlûknaa ân tetnahai chu a pang duk het hut le hruihruol zie inlang hrêk hrûk le hlinglukhum a khumnaa khan a lu, a lu laiahai  hlinga sun pawpna le inhliemna hmun tam tak an hmu a ni bawk thu medicolegal expert-hai chun an hril.

Isu khah Kross chunga khan dârkâr 3 lai vêl chauh an khai hman a. Isu ruok hi chuh, mi danghai nêkin a thi inrang bȋk a. A thi inrang êm lei khan Juda-hai thaw dân pangngaia thûk thei nawna rimtui nâl hlak khawm an thaw mumal hman naw a nih. Chuleichun, a nâka an hang sun khan a thi tah ti hrein a ru pakhat khawm suktliek a ni ve ta naw hrim a ni khah. Pathien lekhathuin, “A ru pakhat khawm suktliek ni naw nih’ ti thu kha a tlungna dingin chuong thil chu thaw a nih” (Johan 19:36). Chubâkah, a thi ni zing khah Juda-hai nipui Sabbath a nih a, Fekân Ruoiṭhe kum a ni bawk leiin, Zirtâwpni, nisa tlâk hma ngeia phûm a ṭûl a nih.

Isu kha ni thum hnunga thlâna a tuomna mâksanin a thonâwka. Isu tuomna puon kha vawisûn chena ‘Shroud of Turin’ Italy rama Turin khawpuia biekin pakhata sie khuh ni thei a ti’m? ti chu dâktawr le medicolegal expert-hai insêlna tak tak ni dingin an ring a, ringhlel ruol lo ang khawp rauhva hril khawm an um. Amiruokchu, tulai scientist-hai ngaidân ruok chun hi puon hi a hun le ni ngaituo chun a la hlui bêk naw leiin Isu tuomna puon chie khah ni tak tak naw nih, siemchawp an sie mei mei ni lem a tih ti ngaidan nei pawl an um ve thung. Iengkhawm nisien, Prof L.Fimate chun ‘a tak tak’ ni dinga ring pâwlhai ngaidân thlûrin a sui.

Thupui 17-24 chen hin thina dârkâr, thi hnunga taksa danglam pei dân, India rama tuolthattuhai sui dân, India rama criminal court le an thunneina, dân bawsietuhai chungthu rêl dân, court-a um dân ding, thisen hlutzie, post-mortem (mithi ât) ţangkaina, haa inthawka mi suol man dawk dânhai fie taka tarlang a nih. Medical term tam tak um sienkhawm, nghawk lovin tiem suok hrâm hrâm rawh. Hrietna a sukpung bâka, a bengvâr thlâk êm êm.

Bung tâwp takah Pontia Pilat-in Rom lal tak Kaisar Tiberius kuoma a lekhathawn, ama ziek ngei hin hi lekhabu hlutna hi nasa takin a suksâng a. Pilat hi mithiem le var, Greek philosophy tiem rawn, Rom lal tak khawma a aiaw a, Juda hnam fir le hel hmang awptu a a ruot mi fel le tawngkam thiem a nih. A thu ziek le ţawngkam hi a mawi a, lekha a tiem rawn hle ti khawm hriet thei a nih.

 

Pilat-in Isu Krista a hmu dân, hemde a ni laia khawvêla thiltlung mak tak tak, mita hmutu ngei hai thuhril hin Bible thudik hi an sukdet zuol a, ei ringna khawm nasa takin a suknghet zuol bawk. Pilat le Isu inbiekna, Pilat lekhathawna ţhenkhat chauh zuk tarlang ei tih: “Thuthang lêng vêl tam tak laia thu pakhat ruok chun ka ngaituona a hluo sip tlat el. Galili khuoa tlangvâl pakhat hin mipuihai ngainat zâwng takin inchûktirna thar a suksuok a. Chu tlangvâl chun Pathien remruot anga Rome sawrkâr laka helna suksuok dingin mipuihai an fui mêk niin an hril bawk. Sienkhawm, ka ngai ţhat nawna chu, sawt naw te hnungah ka sie hmang thei ta hrâm a nih.

Hi Nazaret tlangvâl Isu hi, Juda-hai nêk hmanin Rome sawrkâr ta dinga ruolţha a ni hmêl lem tlat el. Ni khat chu, Siloe (Salom dȋl) ka pêl tâwm lai takin mipui tam tak lo um hi ka hei hmuh a. Ka hei en chieng chun, mipui laia chun tlangvâl pakhat hi thingkûng hnenga ngȋr pumin, dam ruoma mipuihai a lo inchûktir lai hi ka zuk hmuh thei a. Chu pa chu Isu a nih tiin an mi hril tâwl a. A lua sam buong tle suou el le, a khâk hmul mawi tak hai a’nthawk ringawt khawm chun, vân a’nthawka hung ţum ni hiel dingin ân lang a. Kum 30 bâwr vêl mi a nih. Hieng ang lâwma mi inthieng le suksuol nei lo hmêl put hi ka lo la hmu ngai rêng rêng nawh. Ama le anchûktirna ngaithlatuhai, khâkhmul dum ser sur le  vun rawng dâng rak el hai leh chu an inkhan naw kher el. 

Praetorium ka tlung nâwk hnungin Manlius (ka private secretary) chun Silom dȋl kama Isu thuhrilhai chu a mi hril sâwng pek nawk tah a…(a thuhril) hril khi zo ding khawp mithiem thuziek pakhat khawm hmu le hriet ka la nei nawh. Hnam hel hmang tak, Juda tam tak laia pakhat chun, Isu chu Kaisar kuoma sie chawi chu thil indik a ni le ni naw ân dawn a. Isu chun hieng hin a dawn a: “Pathien thilhai chu Pathien pe un la, Kaisar thilhai chu Kaisar kuomah pe ro,” tiin.

A tâwpa chun, “Nazareth Isu, kum 3 sûng zet i dit dit hril thei dingin zalênna ka pêk che a. Kâ’n sȋr dêr nawh. I kam suokhai chu mi inthienghai kam suok ang el a na. Greek mi var Socretes le Plato hai thu le hla kha i lo tiem ve ta dim chu ka hriet nawh a. I thu le hla hai ruok chu kan mi var chungchuonghai kam suok nêk daihin ân sâng a, inril ka ti hle bawk.  Kei, a aiawa hi ram awptu, a siehlaw tlâwm tak khawm hi khâng ang zalênna pêk i ni lei khan ka lâwm tak zet a nih. Chun, i phû hrim bawk a. Amiruokchu, i inchûktirnahai khan i hmêlma kumhlun hai le mi thilthawthei tak tak hai a kei tho ti hi i laka ip tlat chi khawm niin ka ngai nawh a. Chu chu thil mak khawm ni kher naw nih. Socretes khawm khan ama theida ngawi ngawituhai a nei nuol a, an theidana chun a sukhlum ta hiel a ni kha. Nangma leia theidana hung insieng ruok hi chu thuo hni a nih a. Nang le i inchûktirnahai an theida lei le, nuom tâwka inchûktir thei ding khawpa zalênna ka pêk che leiin kei chen khawm an mi theida sa a ni hi. Rome sawrkarin anni khâta an khawtlâng ro inrêl theina dinga Hebrai mihai kuoma thuneina a lo pêk tah, lakpêk nâwk dinga nang le inlungruol ni dingin an mȋ’n tum a. Ka ngên nuom che chuh, thu ka pêk che ka ti dêr nawh a, tuta inthawk chun annihai laia inthawk inthier fihlȋm la, mipuihai inchûktirna kawnga khawm fȋmkhur nâwk zuol dingin ka dit che a nih. An ngaidân le lungril put dânhai khawm hrietpêk tum tâwl la, inza bawk rawh. Chuong a ni naw chun, i hmêlmahai hin an inzaumna sukpawrche pêka intum chein, hieng mipui, ienga ţangkaina nei lo ruol hin i laka helna suksuok pal an ta, chu chun lo thei lovin i laka dân anga rorêl dingin mi thawlui rawi an tih.”

Pilat lekhathawn zawmpui chu, nanga tiem zawm dingin hla lem ei tih. Hiengang lekhathawn pawimaw, ţawng mawi le var hi ka la tiem ngai nawh. Pilat hi mi thiem le var a ni bâk a, philosopher ropui tak khawm a nih. Mi mizie hriet theina tha tak chu an lekhaziek tiem la, an mizie le personality hriet theina chin nei i tih. Prof L.Fimate-in hi document pawimaw (primary source) Pilat lekhathawn ân chuonsa lei hin hi lekhabu hi primary source le eye-withness account-a innghat, ring tlâk lekhabu a nih zie sêl ruol lovin a hrilfie.

Hi lekhabu Thina Rapthlak, Isu thina chanchin hi mi tinin tiem inla, a bȋkin Kohran ţhuoituhai lem chun tiem ngei ngei chi a nih. Bible-a inziek bâk, mi thiem filawr medicolegal expert le theologian-ha hin ei Pathien thu hi ân dik zie, an thûk zie le thonâwkna dâm a taka ngeia hmutu le hretuhai tawnhriet hin ei thuring inkhêl ruol lo a ni zie an sukchieng. Tiem la, tiem nawn rawh, insȋr naw ti nih.

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate