~ VK Pangamte
-
“Chanchin kim takin ka hriet a,
Hi taka hin Sangi a um ta nawh;
Khawvêl danga rûn hmun remin,
Hnung hung kîr ta dêr naw nih;
Hnâwl hman chang lovin a liem!”
Sangi chanchin mi hriltu chun harsa a ti êm êm a. Țawngkam thiem le mi bengvâra hril meu khawm a țawng inâwk ta tlat el! Hril ding tam tak nei siin, a hnuka dangtu lien tak um angin iemanichen a to vang vang a. Vântlâng le inchûkna hmuna thil hril thiema mi inlâr kâi phâk khawm a țawng suok el thei ta bîk nawh. Ka kuoma a thu intlun ding a theinghil leia țawng suok vat lo ni lovin, Sangi zûn phur leia lungrila hliemna pânser na êm êma ka tuor hi pawi a mi tipui lei a nih. Ka beiseina lên hmang ding chauva Sangi chanchin a hung phur hi, Puii chun mitthli far țuk țukin a hril a. Hei tiem sunzawm la, hmangaina lipui ințhe kang dinga um chu mi tuorpui ve ngêi dingin ka ring che.
Sangi Thu Hung Thawn: Nisa chu a pângngâiin a hmêl a’n lang a, lâwmnu le lâwmpa intuokna dinga var insuoa mâwi êm êm a nih. Hi taka lâwmnu hming hi Sangi ni si lo, lâwmpa hming khawm hi V.K.Pangamte a ni chuong nawh. Hei ha! Puii chun rin takin Sangi thu hung inphur chu a hril lawm lawm a, tiem le hriet chu phûr a um naw ngawt el. Hieng ang hin: “Unaupa V.K.Pangamte hi ka hriet chieng hma daia inthawkin ka ngaina a, ka laka hmangaina a nei ti ka hriet hlim lem chun mak tiin ka lungril a hluosip nghâl a nih. Mi inthlahrung thei le mi inphalam hre mî tak a nih ti khawm ka hriet. Inchûkna a ngaipawimaw a, thiemna a ngaisâng ti khawm ka hriet chieng a.
Ka khâta thuthlûkna nei thei ni lang chu, ama naw hi chu kawppui dinga inmilpui âwm ka la hmu nawh. A țawng suok kher naw khawmin a lungrilin ka zûn a phur ti chu ka’n hmei dêr naw a, kei khawmin tlang taka chanchin hril chu ka nuom hlak a; anachu, hmangaina chungchâng thu a ni leiin tu chen hin ka la țhul zing a. Dik taka hril ding chun damlai kawppui ding chun ka lung a dum zo takzet a, mi dangin a hmangaina robâwm chunga thuneina an nei ding chu ka thîk ve tho a nih. Khawvêl insieng dân chun ka’n insûnga dingin mawphurna pawimaw tak ka nei a, ka nu le pa hai le kâr inhlata um chu a remchâng naw ding niin ka hriet bawk. Ka lungril chu vawi le changin a mi bûk tawn a mi bûk tawn hlak hrim a nih. Chuleiin, hieng ang hin thuthlûkna ka siem a ngai ta a nih. A mi hmangaitu zûn phur natzie ka dâwnpui a, hlimpui ruol ding hrim a’n nawh ti khawm a chieng hle; sienkhawm, huoisen takin ka hril a țûl bawk sia maw! Dit naw leia hnâwl ka’n naw a, hnâwl le chân hman lova insiekieng ka ni lem.
Hmangaina bu zâwla hun intiempui taphawtin an mi hriet thiem ka beisei. Unaupa hin mi lo hre thiem tak raw se. Chun, a hringnun lalnu indik tak chu khawvêla hin a um a, a hun taka chungtieng hrietpuinaa intiemna hunpui nei dingin ka ditsak. Țawngkam thiem ka’n naw a, thu inril mei khâwm chawp hmanga a lungril hne ka tum naw hrim hrim ti hi ka ring tlat a nih. ‘A rem naw ding’ tia thuthlûkna ka siem hi phûr tak le inhâwk taka ka siem a’n naw a, rinum le harsa ti tak puma ka siem a nih ti hi a mi lo hrietpêk ngêi ka beisei. Hun remchâng dang a la um nâwk ngêi ka ring a, chû huna chun a kimin la hril tum ka tih. Tuta ka hril nawn nuom chu mitthli hnai zing pumin hei hril zawm nâwk ka tih: A hnuoi hringnun lalnu dinga Siemtu ruot ngêi chu hmua pawmin, dam takin hringnun hmang mawl sienla, ka zûn phur leia a lungril ril rimsikna khawm lo dam ta bawk raw se,” tiin.
Sangi Ka Dawnkîrna: ‘Ka hringnun Arasi’ tia ka hmangaina lekhathawn chun umzie rêng nei lovin, ziek lo puon anga hnâwlin a um a. Hi zet hin chu ‘Vâl’ tia hnuoi sakhming hrila um hlak khawm a tlâwm rawng rawng ie! Ka zûn phurin a zie hung um pei dinga besei taka ka thlîr zing laiin, inchân nawna tienga thu hung tlung hin a mi nghawng na kher el. Pasalțha hril hmingthang tam tak khawma an hne bîk naw ding buonthlûk ka tum hi, a lo intak ding hrim a nih. Sangi hin a mi chel ding chun inthla ding a nei a, tharum insuoa hnena lampui ruok chu a ni nawh. A lungril ka hne theina dingin tukhawm ka râwn naw a, ama khawmin mi dang a râwn chuong nawh. Ngîrhmun inang naw leia intiem hmunkhat lo kan ni kher naw a, ngai dân inpel luot leia inbâttuo thei lo khawm kan ni hran nawh. Hieng anga kan intuok mil thei naw hi mi dang intum thei hlak ni chuong lo, hringnun hi harsa ti ve ve a, lâwm hun inang lovin kan hmang pei ding a nih ti chu a’n lang țan ie! Țawng thiempu bêla puitling chuong lo le ziek chawngpupa ruoia takchang lo hmangaina zûn phur hi a rik takzet a nih. Ka chan ang chan ve ding mi dang ka hei ngaituo sin a, hrietthiemna ka nei naw lei ni lovin an zûn phur a nêp bîk metin ka hriet; Sangi zûn phur leia hmasiel chu ka ni el thei.
Puii thu hung phur hi a tak a ni sia maw! A dawnna ziek dingin vawi tam tak ka hêl a, hêl sawnga umzie nei ding a’n nawh ti ka hriet chieng leiin, harsa le na ti tak pumin ka ziek ta tho tho a nih. Tiemtu chun tiem narân ela tiem lova, Sangi damlai nun mi sûnpui malama a tiem ngêi ka beisei. Hui ha! A va’n tak de aw! Hieng ang hin ka rem khâwm thei hrâm a: “Aw Sangi, iengtik am i laka ka beiseina hi hlawtling a ti aw tia ka’n ngai zing laiin, ka suongtuona po po inpel dinga thu i hung thawn hi chu a na ngawt el. Hring mi ka chan hi dâwn ve naw lei ni lova, ngainat thu inzâwt zinga rem naw thu i tiem hi chu ngîrpui a’n tak ka tih. Amiruokchu, hi hi ka ngên mawl mawl che, ‘Hmangaina leia thu tam ka zieka hin insîrna ka nei dêr nawh’ ti hi mi hre zing pêk la ka nuom. I zûn ka phurna chung thua hin mi dang an inrawl naw hrim hrim a, tukhawmin an mi phût lui bawk nawh. Ka sûngrila hin hmangaina a’n sienga inthawkin mi pakhat a hmu nghâl a, chu chu tû mi dang ni lovin, nang ngêi hi i lo nih. Hieng anga hmangainaa mi mawrtu hi intiempui ngêi tumin iengkim ka’n huom thu khawm ka hril lang nghe nghe a. Sienkhawm, pieng lo kawp tum ang elin a thlâwn vawngin a’n chang ta a nih.
Aw Sangi, ringhlel leia thu intuo lo chu a ni êm naw maw? I ta dingin lemderna kûng ka phun tum naw a, ka sûngrila hmangaina um chu a tak a ni si a, hieng anga hmangaina hei pâmțhûl el ding chu hring mi inrieng hin ka tuor thiem thei lul nawh. Chun, i thei naw ding thu tlang taka i hung hril ruok hi chu ka dem phal naw che. Anachu, thlum tak le mâwi taka i mi ditsakna ruok hi chu lâwm ding le lâwm naw ding ka buoi chieng ie. Ka ngai luot lei chea i zûn ka phur hi dam dinga i mi hung ditsak lem hi chu ma thei hrim hrim lovin, hring ka chang sûng chu bâng zâi rêl thei naw’ng ka t’a; mawr lui leiin intla sawng thei bawk naw ning ti hi ka hringnun hmang dân ding chu a nih. Nang ka bêl lei chea vângnei ka’n tinâ ding hlawsam lang khawm, ditum le mâwi chungchuonga indintu che Siemtu huolhimna dawng zing rawh! Aw Sangi, dam takin mangțha!
Sangi Thlîrna Lungpui: Hla siemtu’n, ‘Vângduoi hi ie’m a n’a?’ tia kûr duom duoma a lo inzâwt dâm ka lungrila a hung inri vang vang a. Hmangaina leia tlânginsam khawm a pâr vul naw ding chun hringnun inrimna chau a lo nih. Siemtu rem naw hlak chun thil iengkim hi a tluong thei si naw a, beiseina khawm a hming ela sei a ni hlak. Sangi le inkawp dinga beiseina hi ieng dang nêk khawmin a sei tak ka ring. Thil sei laia chu a pawi tak dingin ka ngai bawk a nih. Taksa thina leia ințhena hi khawvêl țawnga chun mi vângduoi takin ei bel a, hnuoi hringnun hmang sûnga kawppui dinga ei ngaiven hai le intuok mil lo hi, vângneina lekhabua ziek lût thei chu ni bîk naw tawp a tih. Chuleiin, hnuoi dân ringawt tiem chun Sangi le inkawp rem lova kan um hi malsâwmna chun ka tiem thei lul naw a, ka duthusâm a puitling naw el ding chu na tak a nih. Pasal taka hril ni siin, ‘Vâl’ mitthli tla chu a ram dân bawsietna a ni el am? Hmangaina bu zâwla mi vângduoi inzieknaa hming inlang hi hring mi po po hlakin hrietthiemna hla mi rempui vawng lo ding an n’a, zûn phur leia chan inriengpui ding um vê’ng an tîm?
Hienga Sangi zûn phur leia nun khawsâwt le beidawng taka ka um zing hin chu, a ni têlin ka taksa’n a thawhla ding a nih ti ka hriet a. Chuleiin, ka hlimpui ding le inhnêmna ding ruol țha ka zawng țan det det a. Rimâwi rem thiem bêk ni lang chu, inngaisietna hin a zie a um met chu ka ring. Sienkhawm, mâni insukhadamna ding khawma rimâwi tieng hrim hrim rem thiem ka ni si nawh, thil danga inhnêmna ding zawng chu a lo țûl nâwk ta si maw! ‘Damlai puor do natzie’ an lo hril hlak hi ka chan a lo ni ve ta zing a. Sangi hi a dam a, kei ruok chu ka lungril ril a dam ve nawh. Ka theina po po hmangin Sangi chang ka tum a, lung kim lo takin chân inchin ka tuok a nih. Kan panthlanga chun lungpui ințhieng a um a, a kâwl vêla chun hlingtheihmi buk an zâm vêl a. Zîngkâr le zântieng hin bervate chi dang dangin an lâwm a, lung an inruol hlak. Tûk khat chu ka tho hlimin panthlang tieng chu ka ngha veng veng a. Ka hun liem hnunghai chu dîn takin ka ngaituo a, UCC-a thiem inzira kan hun hmang dân dâm ka ngaituo neu neu bawk a; Sangi chanchin bawka chun a mi țhuoi lût nâwk a. ‘Vawisûn chu sin dang rêl lovin, sûn rê lai takin lungpui chunga țhung ka t’a, Sangi ta dingin hla phuok ka tih,’ tiin ka lungril ril chu ka râwn mawl mawl a. Bu fâk khawp chun ka ziekfung le ziekpuon châwiin lungpui chunga hun hmang dingin ka fe a. Bervate le saram țhenkhat inhrâm ri ti naw chu a rê țhap a, ka ta dinga dawntu hrim an um nawh. Sangi ka ngaina mi tuorpui leia ri siem hrim hrim an um naw niin ka ngai. Chuleiin, a lungpui hminga chun ‘Sangi Thlîrna Lungpui’ tiin ka’n bûk a.
Sangi Hla Ding Ka Phuok: Sawlfa ki umzie khawm hre lova hla phuok chu inzâpuium nîng ka tih. UCC suok san ding tâwmin Pathien thu hril dinga ditsakin ka um a. Thu hril zovin Pathien inpâkna hla ka sak a. A hla chu, ‘Tempted and Tried,’ ti a nih. ‘Sawlfa ki’ ti chu a thumal le hawrawp chauva hriet na na nâ chun ‘D Key-in’ ka sak țan a, ‘D Key’ bawkin ka sak zo ti chu Sangi khawmin a la hriet zing ka ring. Hla sak thiem inelna hmunpui ni sien chu, a hnungtienga țhung inchuo ngêi ka tih. Chun, mi dangin an mi phût leia hla ka sak ding ni sien chu, a’n hma tieng inhnûkdawk ka’n ring. Hi huna ka hla sak ruok hi chu tu mi fiel le ruot khawm ni lovin, ka lungril rila inlang ang anga hla sak ka ni lem. Pathien inpâknaa sak ka n’a; a ki indik le indik naw tieng chu ka ngaiven hran nawh. Perkhuong chu a’n ri thei a, țawng sukringna khâwl khawm a’n ri thei leiin inzak ding khawm dâwn lovin ka sak mawl mawl a nih. A hran taka a thiem mi ti an um naw a, chun, a thiem naw mi ti khawm an um bawk nawh. Ka sak lai ruok chu vân tieng a kâi vang vang niin ka hriet a, inhawi khawm ka ti hle. Ka thu hril laia ka lungril rila lien tak chu, Pathien inpâk le chawimâwi dingin thiemna le varna insâng nei kher a țûl naw a, mâni nina anga anga Pathien kuoma intuk lût chu A lâwm zâwng khawm niin ei hriet. E heu! Sangi chungchâng fe khêlin, ‘Pathien thu hril’ hlawm ei intiempui hman vâng chu tie! Hmangaina ti khawm Pathiena inthawka suok le suok naw chu a lo inang ngai naw hrim a nih. Chun, Pathien thu hi incheinaa hmang chi khawm a ni bawk nawh.
Hmatieng beiseina țhuoia umin, tiem sunzawm pei rawh. Sangi le inzawma ka chunga thil tlung hi mak ve tak chu a nih. Mihriem hming put le mihriem ni bawk siin, ka pumin a mi fang suok a. Ka țawngkam suok le ka châng dân chenin Sangi hin a mi zem niin ka hriet. Ka hriet thiem thei naw tam tak laia pakhat chu, hmangaina chanchin ziek ding khawmin mi dang hming lama ziek a âwm lem hman hman a. Hmangaina biethu ka hrilpui țhenkhat le kan inlaichinna ziek khawm a hadam lem ding ti ka hriet si a, Sangi hin hi chen chen a mi țhuoi bîk el hi chu, ka thu le hla bâk a ni tak ie. Hi hi ka ti leiin Sangi chunga ka hmangaina thu ziek chungchânga hin suonlam ding ka nei naw a, belsa dinga mâwi le țhaa ka hriet ang ang chu Sangi ta dingin ka’n hlân. Chun, hieng ang hin hmangaina tawnhriet ziek ka tih ti khawm ka lo inring ngai hrim hrim naw a, chuleiin, Sangi hi ka ta ding chun mi bîk a ni takzet. A chunga lâwmthu hril ka nuom hiel. Sawlfa ki hre lo le hla sak thiem lo hin hla ka phuok tlat el. Mi dang ta dinga ka phuok a’n naw a; Sangi hming lieu lieuva ka phuok a nih. Tiemtu dit tak, mi sêl naw rawh. Aw Sangi, mi dem lul naw rawh. A thlûk siem hran ni lo, hmangaina lungrila a thlûk rem kim ding le sak malam peiin, Sangi ngaina hla sûngrila inphusuok hi hieng ang hin hei inzâwt ei tih:
HMANGAINA ZÛN HLA
1. Hring mi ka chan hrim dâwnin,
Lunglai a kim thei mawl nawh;
Zûn rik tak phur puma nun hmang,
A damin a dam thei lul nawh;
Zalêng dang hlimna a dang ie!
Chorus: Aw Sangi, Aw hmangai Sangi,
Nang ngaia hringnun hmang hi;
Kawppui intuo ni si lo chu,
Ditsakna le malsâwmna tling lo;
Ka hringnun Arasi ni zing la aw!
.
2. Thumal le hawrawp taphawtin,
Sangi ngaina thu rem raw se;
Biethu thlum êm êma hril chu,
Sangi țhanga intiemna ni ding;
Zûn phur hi iengchen ding am?
3. Tlâng tin le ruom tin thlîrin,
Sangi sakhming inthang vêl;
Chunga Siemtu’n rem sienla,
Hmangai zûn phurtu damna;
Mâwi inthang pawm el ding.
Sangi Le Mangțha: Hei ha! A harsa de aw!. Khawvêla hin hunpui inchik tlâk a tam hle a. Țhenkhat hieng, Lâwmna Ni, Insukhlimna Ni, Insuikhâwmna Ni, Inneina Ni le Sûngkuo Inhmukhâwmna Ni le a dang dang. Sangi țhang si lova hieng anga ‘Ni’ hmang chu kim thei lul naw nih, ka ta ding chun ‘nawna ni’ vawng ni lem a tih. Sangi hin rawng hring a ngaina êm êm hlak a, mi dang nêkin a hringa thuom inbel hi a’n hmepui lem bawk a. Chuleiin, khawvêl hrieta inchikna ding ka puong suok a ni ding chun, hnuoiin rawng hring a’n suo sûng phawt chu Sangi hrietzingna a um tinâ nîng a tih; hi khawm hi a la nêp hman hmanin ka hriet. Leihnuoi invirin Sangi le kan intuokna hun ding a’n vir suok dawk thei si naw chun, ieng thu am hril chuong tâ’ng ka t’a? Tuhin chu ka sûngril ngaituona khawmin țuoi tieng a pan det det a, hmangaina zûn phur sia hlawsam le rem nawna leiin namên lovin sûnna thu tiem a’n chang ie! Hlapui rem ding tia infielna po po khawm țhulin a um ta bawk a, mi lâwmpuitu dinghai khawmin an mi țînsan zo ta a; hlim lo ding hrima indin ang elin ka hmaa chun thil mâwi hrim hrim a um ta nawh. Nî danga ka hlimpui rimâwi khawmin mâwina a nei ta naw a, ka mit-in a hmu phâk chin le ka na-in thil ri a hriet chin hai khawmin ka hringnuna chun hlutna an nei zo ta nawh. Sangi țhang si naw chun thil po po chu ka ta dinga lâwmna um lova insieng le pieng ang elin ka hriet; harsa tak chu a nih. Hi chau hi ni lovin, ka sin thaw ding taphawt chu phûr lo ngawtin ka țan a, thafânna khawmin a mi mâksanin ka hriet a. Zân imu intuo lo chu ka ruol țha anga ngaiin, sûna sin rêl khawm Sangi a lêng ve si naw chun, a vêl a vêla țhul ka nuom châng a um hlak. Aw Sangi, i hringnun enkawltu dinga i suongvâwr, i ta dinga hmangaitu Ukîl sakhming chu i puonglang dingin sie el ka tih, ka țawng suok zo ta hlawl nawh! A na ka ti tâwp thei lul nawh! Aw Sangi, ka la ko nâwk ta rawp che ie!
Sangi laka ka beiseina po po chu zîngkâr inhma taka lampuia pâr inno êm êm, ni khat khawm nghâk zo lova zântienga țuoi nâwk el nêkin a tâwi lem a. Hmangaina nuna ka chan ang tuok ve dingin hring mi chang taphawt ka ditsak naw a, Sangi zûn ka phur anga phur rik insiem dingin hmangaina intem a, a sûnga la’n châwm lût ding hai kuoma infuina thucha hril chu thiem intak ngawt a tih. Hming ka hriet inlâr le mâwi ka ti êm êm, Sangi a rem ta si naw chun, hming dang zawng le nei a țûl ding a n’a, a hming thar dingin, ‘ Sangi Le Mangțha’ ti ka phuok nghâl a nih. Amiruokchu, inthlana lekhathawn bêk chu la hei ziek hrâm ka tih, kei anga hmangaina zûn phurtu taphawt le Sangi lo tiem dingin aw.
To,
Rem naw biethu mi tiemtu,
Miss Sangi
Hmangaina lungril ril tiemin beiseina insâng tak châwiin i hma bula ka hung a. Thil rimâwi le ropuia hril inthang veng vung laiin, hmangaina dawkân ka’n țâwmpui thei phawt che chun, hringnun hlimna le lâwmna kim dingin ka ngai a. Chuleiin, a mâwi le a țha âwma inlang taphawt chu i ta dingin ka lo huol hiel hlak. I ta dinga ka thil huol po po laia ka suong tak chu ka lungril ril innêmna hi a nih. Ka hringnuna thil hlu tak ka huolpêk che hi hnâwlin, pawm rem lo thu i hung thawn hi khawvêla thu inthawna chu tiem zo le hriet thiem harsa ka la ti tak âwm ie! Tawnmang bêk ni sien la chu ka ti ngawt el. Sienkhawm, a tak a ni meu sia maw!
Ka hringnun duthusâm le inbuotsaina chu hnâwl puon a chang a. Enkawltu le dawntu um lova i hmangaina zûn phura hun hmang zo ding hi, i mi ditsakna angin ngai mawl ka tih. I hlimna le lâwmna ka tling zo naw hi ka dem lul naw che a. Ka hmangaina inhliema a um ruok hi chu, rik tak le na tak a ni leiin dam harsa ta ngawt a tih. Hring le dama hringnun hung hmang pei dingin ka ditsak che. Hril ding le inzâwt ding a tam, rem naw biethu ziek chu hun el ta raw se. Aw Sangi, Mangțha! Mangțha!
Bethel, Tuițhaphai I hmangaina tling lo,
V.K.Pangamte
Hi thu ziek thiltum pahni khawm vântlâng hrieta puongin a um a: Pakhatna, Sangi chunga ka hmangaina thusam suklang. Pahnina, Hmar țawnga hmangaina țawngkam mâwizie suklang. Chun, hi chena hin ‘Sangi Zûn Phur Leiin Maw!’ ti thu khawm chu kim lo takin a tâwp ta a!
