“ A khawtlâng a’n hawi ie, a boruok a’n nêm si.”
~ L.Thanzam Pulamte
Pherzâwl, Zâwlkhawpui tia ngâina êm êma ei ko hi kum 1884 vela Pi-le-Puhaiin an lo sâta an lo hluo tan a ni tah a. Chuleiin a khuoa pieng le seilien tamtak ei lo um tah a, ngâinatu khawm ei lo tam ta hrim a nih. Pherzawla pieng le seilien tûta a khawsunga um mêk le hmun danga umhai khawm ngâinatna nei naw chu vâng vieu ring a um. Zâwlkhawpuia pieng, a tuithli dâwn a, a boruoka seilien indiktakhai chu ei thla a châm sawng a, sûn le zân manga hai suoksan zâi rêng rêl lovin a ram le khawtlângah ei lêng zing hlak a. A khawthlêng, boruok le a ram thlêng, muol le tlâng le vadung ruom tin hai ngâituonain a fang vêl zing hlak a. A khawtlâng inhawi tak kha insawn sanin a lo um tah a, a hlimthla; mitthla le ngaituona chau naw chun hmu le hriet ding a um ta si naw a. Thang la hung thar pei ding le a sûnga chênghai ngêi khawm a, a tlâng le muol hlimthla ngâituona le hrietzingna tha a um zing theina dingin Zâwlkhawpui HLARO siem inla ti hi ka suongtuonah hin a châm zing hlak a. A khawtlâng le ram thlêng kim dapa khâikhâwm thei khawpa siem chu a harsain hawphur a um vieu bawk, mi turtu hlakin châwl zai a rel chuong si naw a.
Kum 2018 December thlaa Pherzâwl District Level Sikpuiruoi, Pherzâwl khuoa hmang ding thu a hung um khan ka sûngril nuna mi turtu khan chû huna sak hman ngei dinga Zâwlkhawpui Hla siem dingin a mi mawr nasa zuol ta leiin hawphur tak pum chun siem dingin ka’n siem tan tah a. Ka hang ziek tan a, sâm nuom le inchuonsa ngei ding chi a hung tam nuom ta vieu el a, a tlângpui ka lâkkhâwmhai chu hla châng dingin ka hang riruong chun a lo sei ta khawp el a. Tûta Zâwlkhawpui hla hi hang en inla châng 5 a sei, châng tina tlar 7 pei um, a thunawn tlar 5 a na, a châng pova tlar 35 a um a, a thunawn tlar 5 leh a rêngin tlar 40 zet a ni tah a. A châng tlar tinah thumal(words) 9,12,9,11,12,11,11 a um a, châng khata thumal 75 pei a na, châng 5 a ni leiin châng tina thumal 75 chu châng 5 um le belkhâwmin thumal 375 a um a. A thunawn tlar 5 a chun tlar tinah thumal 12,15,11,10,10=58 a um a, a châng pova thumal 375 le 58 belin thumal 433 zet a um tah a. Hla ei sak pângngâi danghai chu châng khatah tlar 4/5 vel an n’a, thumal 100/150 vel bak chu a tam rak nawh. Zâwlkhawpui hla ruok hi chu hieng ang hin sei sienkhawm Zâwlkhawpui mi indiktak, ngâinatuhai chun a sei an ti phal naw a, la umsa sien ti a ni deu vawng leiin a hlâwtlingin HLARO a tling phâk ve a nih. A saktu Nunghâk Lalparzo Sanate hi a sak thiemin a sak hring bawk, a hmêl a tha bawk si leiin lâwm a um tak zet zetin Zâwlkhawpui mi nina hi inhlân a phû hlie hlie a nih. Hi hla ka buoipui sûng hin ka naunu, Mrs Lalhluopui w/o Mr Ramsangthang, Chief of Pherzawl khawmin a mi phûrpui khawp el a, a saktu ding le music siemna tieng theitâwpa thang a mi lâkpui leiin hi hla hin ngâithlâk a hlâw chau a ni a, ka lâwm tak zet a nih. A hla châng indawtin hang sui ei tih.
Châng khatna hi nguntakin hei thlîr la, Pherzawl khuo an lo sât lai hin Pi le Puhai lo thaw dan angin chêngna tlâka an lo sinsiena hlak ârchalin hnuoi thâi a, a khuongna hmun hi Chunga Pathien remtia an lo ngâi a ni hlak leiin Chung Khuonu indin ngêi, hnam chi dang dang lungruola chêng tlângna khuo ngêi a lo nizie a suklang a. Vêngbuk hminga Muolvêng a um ta hrim hrim chun Lal le Khâwnbâwlhai muol kîla an chêngna hming a ni hlak a, Lalvêng tina a ni tak. Lal le a khâwnbâwlhai chun thu tha thu sie, khawsûng ro tin an rêlna hmun a ni hlak a, Vênglâi chu NEIG le Independent Biekin umna Pathien thuin a chênchilna hmuna ngâi, kohran thil le krismas nîkhuo vêla lêngkhâwmna hmun, hlimna hmun a nizie, Vêngthlabir ti chu suo tieng liema vêng kâithlâ tuikhur fêna lampui lûntak el a nih a. Kâwnvêng ti hi Vêngsak tlâng kâina ding bulthut vêng lûnna hmun Thlânmuol le Khêlzâwl lampui pêngna hmun a ni a, Vêngsak ti hi vêngbuk ni puok thatna hmun Ramthazawl rizâp lampui pêngna hmun, vêngbuk inhawi, Biekin tlâng le inzawm a nih. Biekin tlâng ti hi nîdang lai chun Skulte tlâng an lo ti hlak a, Thado râl buoi zova Biekin sawn kâi nâwk khan ICI Biekin hi tlangah hin indin a ni a, tlâng inhawi le khawthlîr inhawina, Hmârbiel tieng thlîrna hmun a nih. Thlânmuol ti hi inhma lai chu Khelzâwl sîr le a mawng pheia um a ni a, râl buoi zo hnung khan Buongbul kâwna châltui lam tieng sawnin a um a. Khawthar vêng ti hi Thlânmuol hlui mawng, Paite khawmuol sîr laia um a ni a, High School hnai tieng tlâng phei lai kha High School vêng ti an nih.
A thunawn hin a khawtlâng le muol inhawizie, a boruok tha le innêmzie, Sâppuihai ti dan taka AC ngai lo, zothlifim thienghlim le innêm chieiin lungkham a thâwidam vawng vawng hlakna a ni a. A ram tha le hnienghnâr leiin bu le bâl le thlâi a’n lâwi râwn hlak a, nîdang lai chun a kâwlvêl mihai pûr phurna a lo ni hlak leiin mikhuol inlâwi lût an tam hlak a, chu ngei chu a lo nih Zâwlkhawpui kan vângkhawzawl tia ei ko chu a nih. .
Châng hnina hin a hmâr tieng tâwp Vêngsak liema hin Khêlzâwl a um a. Tawngtaina tlâng, Biekin tlâng le Skulte tlângin muol lungthu angin a’n huol vêl a. Inkhêl entuhai ta dingin a vêlin thungna a um thei leiin a remchâng êm êm. Ramthazâwl rizâp hring Zâwlkhawpui vawng deitu, a ram phêk inhawi êm êm el, zû le va tinrêng kâina, insera, thên ra rûta hlimna hmunhai, e khai! hrilnuom hau an va tam âwm ngei, a hnuoia Bâkkawrawla bâkkuoa bâk sûn le zâna inlêng nuk nuk umna, a lût inthûk inela naupang ruol hlimnahai mitthlain a châm zing. High School tlâng thiem inzira Vâla le Sielihai lungruola an kâinahai kha dâwn kirin lung a’n leng vawng vawng ie, a muol le tlânghai pângngâi zing siin ramsâhai tuol lêngna a’n chang lem el ta si. Lungrûka dawnin lung a`n lêng ngêi ie.
Châng thumna hi Zâwlkhawpui hril chânga tui kang hril sa lo thei lo a ni a, a tuikhurhai a bikin Dâihnâi tuikhur,Lungpui tuikhur,Dârzakhûm tuikhur le châltuihai fûra tui tam sien khawm thâl huna tui hnâr a tlâwmin tui kang nghâk tûl zie hlak an ni a. Khawsak sukharsatu tak a ni lai zingin Nunghak Tlangvâl ta ding chun Pu T.Khuma’n “A vêla fiertui tlâwm sienkhawm Vâla le Sieli lung lâwmna” a lo ti angin khaw sukhawitu pakhat chu a lo ni hlak. Tui kang nghak hang hril laklaw inla chu hril ding hau tak tak um tawl mei an tih. Ramtha venghaiin Daihnâi tui; tuidâwta an lâk ding tum khan Dâihnâi tuikhur an hang huot fâi khan Pu Pauzamawi khawmin “Hi tuitheikawi hi chu tuikang kan nghak zana tleirawlin a mi zeina kha a hawi de aw !” a tih, an ti ang kha tam ring a um. Mâukawt tlâng Sangharkhawthlîr le Sakei kâp râwl ti hai hi annia hin thil inchik tlak le pawimâw a um leiin sâmsâ an tûl hlak a nih. Sûnhlu thei lo inhawizie hril chânga Mâukawt tlâng hril hmai ni ngâi lo, Sangharkhawthlîra Pu (L) Vanlallawmin Savawm khuoituk a lo thâwna le Pu Thathang,Tlângmâwipa, Zâwlkhawpui salthain ramsa lal, Sakei a lo kâpna râwl hi thang thar chena dingin inchik tlâk a tling a nih. Tinhmun ti hi lo fehai zîng tieng le zân tienga innghâkkhawmna hmun khaw kâwla um a ni a, lâwmnu lawmpa lungruoltaka ingnghâkkhawm lai nun hai hang dâwnkirin lung hlui a’n lêng naw thei nawh.
Châng lîna hin Zâwlkhawpui chanchin hril chânga hril hmai thei ngai lo hai- Muolvêng mawnga phûlzâwl,lêngkîr,pûmbûk, lo sinthawtuhai hmangruo sutna le intuoi tharna hmun le a tuola lungpui, sehriet bul, kul tlâng/Dawripa huon tlâng le Sâitawlrawt tlâng phei, thlâitharlâwm chânga fanghma mawng thlâwna hai Keivawm tuikhur, a hming umzie hrima khawm Keivawm khuohai tui lo chawi hlakna,a tui thienghlim em em el hai dam kha aw. Phaiphin le cement hrim ngai lova lung rem tha êm êm, lungintieng hai, mitthlain an cham zing hlak. A mal mala sâm sêng an ta naw leia Tuibûm le Tuizâng kârâ muol,tlâng, ruom le phâizâwl hai popo an rêngin malsâwmna tamtak phura Zâwlkhawpui mihai ta dinga râ hlutak insuoa hung châwm pei dingin a têla fiel an ni tah.
Châng ngâna hin Zâwlkhawpui chu Lamlienpui hung tlung ta leia thangthar leng ha’n an lo sawn tah a, khawthlêng le kawtthlêr a’n dang daih el tah a. Lamlienpui zuiin lam kâwla bâl inzui ang elin a sei zâwnga khuo remin a lo um tah a. Vêngbuk hminghai khawm a lo danglam zo tah a, Bâbuvêng (ka âihnaphapui chungtieng mi’n lawisan tah Pu Lalthangvungin a lo phuok a ni a), Kâwn hmun remna tak Motor châwlna hmun Dâwr le Hotel tamna a ni leiin Dâwrkâwn ti a ni a, EFCI le PMS hai hmun dinga Lalin a lo inhlânna hmun chu Mission vêng ti a ni a. Tiena tlâng ramtha zau tia lo ko hlakna hmuna khuo rem a ni ta leiin Ramthaveng ti a lo nih. Thangthar nun hung hmasawn peiin meiser le khawnvar hmang lova electric var ringa ei hang um el ta hi mang râwm ei sâwn zak el tah a, suongtuona le beiseina hrim ei nei phâk lo Pherzawl District chen hlângkâia a um el ta hi Zâwlkhawpui hi Chunga Pathien lo indin le thuoi a ni ti naw thei a ni nawh.
“ Tuibûm le Tuizâng kâra muol,tlâng,ruom,vadung le phâizâwl hai – Vâilammuol ,Bekhurmuol, Khumlimuol,Kâwnpui,Mazusemuol,Simuol,Zangkumhnuoi,Mâukawt,Bukângmuol,Theihâibulmuol,Leiruongtuom,Tuikhurzâwlmuol, Sipuimuol,Ramtha,Berawsimuol le inzâwt sêng lo a dang hai lo nuor nâw hai sien, hun remchâng nâwkah an sakhming la chuong vê ngêi beiseiin lo thlir lem hai sien tiin virthli lênghai bêkin lo hril raw hai seh.”
Oct.3rd.2018
YouTube Link: https://www.youtube.com/watch?v=WU9QmQyYy_A
