~ Dr John Pulamte
Uor deu metin hang á¹an lang – Khawvel insiengtira Hmarrama thil tlung laia pawimaw le inchikthlak la ni ngei ngei ding, Thlatun (April) 20, 2018-a Parbung, Pherzawl district, Manipur-a AITHING KÛT (Ginger Festival -cumBusiness Summit) hmangnaa taksa ngeia á¹ hang theia ka um leiin ka lawm ngawt el. Hi prawkram hi December 8, 2016 zanril laia election tinzawna Jiribam le Kangpokpi district thar dinga puonga umhai zakkep, Pherzawl district, Chief Minister meuin a sirna hmasatak a ni leiin a ram le biel ta dinga mellung pawimaw chu ni ngei ngei a tih. Nikum hmasak laia inthawk khan Mizoram tieng ka hun le ngaituona tam lem ka hmang bâkah mimal le sungkuo thilah tulai chu ka buoi ve khanglang leiin Manipur state assembly-a Aithing Kût 2018 huoihawt a ni ding thu CM meuin a puong kha ka lo ûksak mang nawh a. Organising Committee indin a ni thu le hmalakna met methai khawm March thlabul laia Committee Chairman á¹hanga Dr. Immanuel Zarzosang leh kan pathuma zantieng vawikhat ICI Mission Compound, Imphala prawkram kan draft (buoipui) á¹ um kha ka hriet phutna chauh a nih. Lo in ngaiven lo ta chawk chu – Aithing ku hi Agriculture department hnuoia um ka lo sawn rà n kha ‘Horticulture’ hnuoia mi dei a lo ni’n nawm ie. Hrietnawna hin chinlêm a lo nei naw chu a nih. Mawlkuoitawpnaness!
Prawkram neina ding hun le riruong hmasatakna kârah thla 1 khom um ta loa state CM meu á¹hangna ding hunse hang riruong chu a huoisen thlak chu ka ti ang reng a. Kan iná¹hungkhawm zan chun Chief Guest, Guest of Honour, Functional President, Chief Host dinghai hmun le hun ding bakah Invocation, Benediction neitu dinghai le Emcees (Master of the Ceremony)/Compere) dinghai kan hang sie sin deu dap dapa chu ka lungril takah chu ka hmin chie nawh. Sienkhawm, OC Chairman Pu Lalringum Inbuon hmèl le lungril ding awm, a nungchang le a tumna ‘spirit’ tak ka zuk dawnkhawl chun beiseina insangtak chu ka nei tlat si. Ama hi High School kai laia inthawka lo inhmelhriet ta kan nia, mi nêlum le pawl inhawitak, Delhi khawpuia a umlai ka sangpa Lalumpuiin, ‘Aw Ka Zawl’ tia a kona chu Hmar le Vai naupang chen khawma a hming tak sawna an ko vena hming inlar pui sawng a nih. A zingah Chairmanpu le hin Horticulture Minister Th. Shyamkumar inhmupui kan tuma chu ‘out of station’ a lo nia; Department official a thei remchang chà ng hohlimpui kan tuma chu kan hlawsam vawng. Tuta Chief Secretary ni ta, Dr. J. Suresh Babu hi khang lai khan Addl. CS niin Horticulture khawm a enkai sa ve a; kan Commission/office thil le inzawma á¹um khat kan inbiekna karlaka, Parbung program chungchang ka’n dawn le, iengkhawm chanchin a la hriet naw thu a mi hril a, ka beiseina a suk hnuoi deu deu.
Ringum ‘bhai’ le phone-in kan inbiekpaw zeu zeua, hmasawnna a hrât ka ti tawk naw hlea chu thawthei ka nei dèr si nawh. Prawkram draft WhatsApp group vèla a hung suok hmasa tak á¹um khan iengkim sukfel phuor ta ka sawna ka hlim hman vei le chuong tieng chu an nawh. Chief Minister chu hril lo, Minister danghai remtina khawm an la lak naw hi a lo nia; prawkram print chu chawia ‘hieng ang hin prawkram kan siem a, I mi hung á¹hang pek ngei kan nuom’ tia fielna siem an tumna hi a lo ni lem dai tie. A dangdai ve ang reng. A lukhaitu, CM tak remtipuina hmu hma hlak chun a danghai chun an bau an la phawng ngam nawh. Committee haiin CM appointment nghâka an dakfânna an rîng a kham zo tah; prokram nei an tum hmasatakna ni a thlawl taa; a vawihnina khawm ‘a pangngai a dang nawh’.
A tawp a tawpah, April 6 zantieng Manipur CM an hmu meuh chun ‘a hla taluoa, a thei naw ding thu’ hawnin CM Bungalow anthawk lunghnûrin an hung suok hnep hnep chu ni ka ring. Sienkhawm, Pathien remruot ni ngei a ta; ‘a hla taluo’ titak kha changchawiin ‘social media’ hran hrana thedar a hung ni nghal a. Chu thil thawtu laia ‘a kila lung pawimaw’ chu Damdiei khawsuok, tuta Bengaluru khawpuia um Robert Lalmalsawm Sungte a nih. Hi campaign hi a hlawtling hle ni naw ni’m, CM meuin ‘a thei naw ding thu’ a hril a inthawka ni 3 chauh hnungah ‘a thei nawk ta ding thu’ a hung hril nawk el a nih. Zani hmasak laia hla kha vawisun chu a hnai ta khawm ni ta bà ng a ta. Chutaka inthawk chie chun, beng thlep hnaka lo innam kûn tah, Organising Committee hai chun tha thar an hung insuo nawka; an thei le thiem ang anga prawkram hung induong tharin formalities le protocol thilhai buoipuiin an phihli chu a ni tak. ‘Social media tigers’ le kutpui hmanga adviser sin thawtu hai khawma an sin hnesaw takin an thaw a; a buoipuituhai sawkzangkhai nêkin an lu ansukhai pêk lem chang khawm um mei a tih. OC-in April 14, 2018- a Rengkai-ah Press Conference neiin an inbuotsaina le an riruong danghai chanchinbu fethlenga mipui an hang inhriettir zet chun iengkim an kuo deu pawng ta niin anlang. Chuong ang bawk chun, Pherzawl DC khawm umhmun kûnga ‘boro-gawp’ á¹het ringawta zo thei an ta naw zie a hriet ni ngei a ta, a thei ang angin a che á¹an ve ta bawk a; hmaisana inpaktu le a kaiza vengtu á¹ha deu um inla lem chu ni khatah darkar 24 neka tam sin inthawtir thei a ni khawm ka ring. April 16, 2018-a GFOC le Pherzawl District Level Officer um ve sun sunhai meeting a neipui a; tuchena Committee hmalakna hai enin department tum tumhai kuomah hai mawphurna a peksawng ve bawk a, meeting proceedings en lem chun awm ve tak a nih. Pherzawl district sunga sorkar thoktu po po khawm prawkrama á¹hang dingin awrdar ansuo á¹huoi bawk niawm a nih. Anachu, (ka hrilsietna le ngainepna tieng zawnga ka hril angin mi ngai pek naw unla), Pherzawl District changtlungna le hmasawnna dingin tuta ei Bawrsap (bawra saheb) a inthawk hin chu ka beisiena an sang naw kuoi tawp. Aithing Kût-a ding hin a hranpa lieua mawphurna neiin matheiloa ka á¹hang á¹ulna um naw sienkhawm ka hriet tir anthawk ka lo pawngpaw phûr ve ringawta, rokhawlna lientak a um naw chun á¹hang ngei dingin ka lo inbuotsai ve tawp el kha a nih. Mizoram tieng a inthawk April 16, Thawá¹ anni in In ka tlung a, tum á¹al naw lang chu sin bangkhai le laklawhai a um deu hnûra chu suonlam puitlinga sie ka tum nawh. Ka Aithing Kut hmang tum mi’n suká¹hul tir theitu chu thil dang dai a nih. Ka Mizoram inzin khawm ka unaupa Lalthansang Pulamte hung insanpuom naw sien la chu hul haka ina um thei a ni nak a lai, tuta ni 2 sunga ‘a ram le a felna la hang zawng hmasa’ nawk ding chu hawphur a um á¹ai. Iengti le ieng kârin mani, Parbung prawkrama a mipuia á¹hang din Jiribama um, Rev. Benjamin Shakum le kan lo infiel thluk hman ta angreng si. Zawng le zawng an intuok hlak angin lungril hmunkhat nei chu ei lo intawng nawk el hlak chu a ni hi.
A hun tlung tawm ruoiin Ruolpa Ringum-in CM kuoma Memorandum pek ding mawphurtu dinga a dande hai laia mi ka ni thu a mi hung hrila, hnawl chi ni mang lo, nuom pawnga zuk phursuok el chi ni bok lo, a hau an tak ta fet. April 18 zingkar chawp le chilin ka naunu tuition lak nghak malamin Car sungah ka zuk buoipui dap dap a, Robert Lalmalsawm Sungte ka thawn sawnga, information le data á¹henkhat ka zuk pek belsa bawk a. Ama chun Kathmandu-a um Pu Malsawmthang Keivom leh hung siem phuisuiin April 19, 2018 zing dar 2:30 velin a mi hung thawn sawng nawk a. Hmun á¹henkhat khata ‘plus-minus’ ka thaw hnungin zing dar 8 velin final copy 20 chu Parbunga chawitlung tumin ‘plastic cover’ le ka siemfel a, suitcase sungah ka thun khap a. Chu kar chun ka ruol ding pa, Rev. Ben chu Jiribam a inthawk Imphal a lo hung tlung hman der ta bawk. Fe suok dinga kan inthawk suok tum ni zingkar a chen khawm ‘a ram le felna’ chu zawngin kan la buoi a; a tawpah ruolpa Para (Samuel Lalropar Hmar) in a ruolá¹ha hai a inthawk kan mamawtawk a hung maikhawm a; zing dar 10 chun kan fe thei ngei ding thu kan sukchieng thei ta a, kan thuok deu huoi. Ka lekha chawi/phur kha Organising Committee ta dingin kei neka pawimaw lem a ni zie ka hriet leiin iemani tia lam karlaka harsatna ka lo tuok pal leia a hun taka ka tlungpui zo naw pal chun tiin lampui dang siemin Parbung hmunah khawm chawp le chila an lo print thei dingin ka e-mail kher bakah WhatsAapp a inthawk khawma an laksuok thei dan ding ka riruong pui thlap a. Fe dinga kan inbuotsai laia ka lungril rûk taka ka lawmnaw le fe ngei ngei ka tumna san, dangdai deu pakhat chu mi á¹henkhat khatin ei Aithing Kût ropui ding hi ‘BJP prawkram’ bîk ang deua ngaia, hrilhnuola suk ‘flop’ an tum deu met nia ka hriet lei a nih.
Sûn dar 12 pèl hnungin Imphal a inthok Car-in kan inthawk suok a; zantieng dar 4 inri tawp á¹epin Rengkai, Churachandpur district inthawk Pick-Up Truck, intar deu á¹awtin kan inthawk suok nawk hman a nih. Beisei nêkin kan hrâtin kan tluong a; zîng khawvar hlimin Parbung kan zuk tlung el chu ka’n thuok huoi a, ka lawm kher el. Iengdang nekin ka lekha pawimaw phur chu a tlungna ding tak, Chairmanpu kuom tlung dingin ka buoipui hmasa kher a. Lampui a khan Motor sûngah ka in á¹ha tho leiin ka har kak el. Physical Arrangement ka hang en thekthuoka, lungawi a um tawk. A sawl pawlhai sawl dan ding hrilin a siek nawh. CM Security protocol-a makmaw a ni leia chawple-chila ‘inthier bûk’ bawla um khawm insit a um nawh. HSA Platinum Jubilee á¹uma Ngurte-a kan bawl le khan chu hrilkhi chi ni naw nih. Kha á¹uma kan bawl kha CM khan hang hmang chie sien chu a nui inza naw hléng a tih. Hril tam lo chi. Zingkar khawmuol a á¹ha rak nawa; ruotehmer a thla sar sar a, lungril um a suk hoinaw a chu vairik vêl a inthawk a hung inâng a, ka hlim ruk nawk sar tah. Nakieta ka hril zauh, Aithing Kût hi ‘BJP deua’ hmu pawl an um ka ti kha ‘thil ni thei a lo ni el awm de aw’ ti theina awm ka hmu kauh-a pawi ka tih. Chief Minister meu hmabula zuk insuk pawimaw le hang insuk phuá¹ani methai hi mihriem a tunga lawn taphawt nuomzawng a ni tlangpui a; Party-a milesa le nina chite te lo neihaiin an lo ‘hei den rial, over lai’ met a ni khawmin pawi ta da’l raw se. Mi á¹henkhat lo hrilchier le intumna sukdiktuhai an ni ruok chun a pawi met el thei. Aa khaih, ni ta mei mei raw se!
Prawkram á¹an tawma ka lungril ruk tak hlim zo nawna nawk pakhat chu Hmar hnam le kohran á¹huoitu Hmar MDC le MLA hmêl ka hmu tlawm lei a nih. Prawkrama an hming hai a chuong naw lei am; fiel ve lo hrim hrim an ni lei am; lotheilo prawkram le rokhawlna dang an nei lei ti ruok chu ka hriet der nawh. Ka lo beisei rûk dà n chun, a hmuna hin ei politician hai le HI hnuoia inkhai ‘pawl’ pakuo á¹huoitu lulawk deuhai um deu khup an ta, in chibai tawl mup mup nawm ei ni’m ti a nih. Sienkhawm, a lo ni awzawng nawh a, ka hamhai deu hieu. Eini rawi hi mani umna senga nghet bura umin, ‘nang i umna hmuna kei ka hmunah’ ti niawm fahrana mani umna pawl chie ngaimawa a danghai le chu ei inrâl thlîr el chun a zienaw deu el thei. Ka ti le ka ti nawk hlak; Hmar hnam hminga um pawl á¹huoitu á¹henkhat, a hnam nêka a pawl ngainatu; Hmar kohran á¹huoitu á¹henkhat, a Pathien nêka mani umna kohran hmangai lem niawmtak ka hmu zeu zeua, pawi ka tih. A tak tak an lo um ngat lem chun pawi nawk zuol a tih. Hieng anga hnam le ram ta dinga hunser pawimaw a um chang hin chu ralkâng a inthawka ‘moral support’ lo pêk le ‘á¹awngá¹ainaa lo insan’ nêka insang meta iná¹awiawm indawmtuo thei dân um hlak sien nuom a um ngei. Social Media vela ‘adviser’ ang ziezanga mani bung le chà ng ditna lai laia hung inbûrlût chawt hlakhai tiemsain.
Tuiá¹haphaia HCLF á¹huoitu hai em an hung inlang naw khawma a biela ordained Pastor hai po bek kim takin hang á¹hanghai sien chu thu tamtak a hril ding a na tie. Hmarram Kohran Inzawmkhawm, hi hma deua active deuhai dam khan lo keikhawm hai sien a á¹hat ding vei leh. |huoitu lien le langsarhai hmêl an lang naw sa hmana a CM takin Thanlon biela mihai neka hmelá¹ha lemin a mi zuk hmua, a la hril sei phien kha a na. Hnam le kohran á¹huoitu lulawk hai Coat le Necktie (kei á¹hanglo) leh insui khupin mi hang hmu sien chu a mi ngaisang nawk zuol pha el thei vei leh. First impression hi a pawimaw. An pei le pei lo thu hrilloa, district officer le government employee awrdar an hmu leia Parbung tlang hung chuongkai hai le mi hriehrang chuong naw bawk a ta.
Prawkram dar 11-a á¹an dinga ti kha, CM le a á¹huoihruoi hai kha Thanlon tienga keipèng hmasak an ni leiin darkar 2 deuthawin an inhnu a, ‘the 1st Manipur State Level Ginger Festival -cum- Business Summit 2018’ nipuini prawkram chu inbuotsaina angin a fe thei ta nawa pawi ka ti ngawt el. An á¹hungna ding sengah an zuk iná¹hung fel chara, ama CM, CS le PS to CM haiin an mi biekrukna thu chu darkar 1 le a chanve bâk hun an mi hmang pui thei naw ding thu a nih. Ei thuneina ni nghal lo, chawplechilin prawkram hèm danglam le keitawiin Cultural le Special Item-hai VIP hai umlaia suklang an ni hman ta nawa, a pawi ngei. Thanlon SubDivision huomsunga Joutung chen chen a inthawka hung Simte Cultural Troupe-hai bèk khan an hnam lam mawi tak kha CM le a team hai hmabula zuk suklang hmanhai sien nuom a um vei leh. Buoi deu nuoi karah ei DC pu’n Welcome Address a hang hril á¹an ngei a; a theinaw á¹het. Nasat chu ei nasa, ropui chu ei ropui nawh. Hun an têp a, a hman hmanin hun vawngtuhai an biekbuoi a, microphone inchu ve nawk el pawl leh, ei la nasa pei.
A kei tak tak kha ka nih lo invir buoi ve sen a, compere-hai lo va biebuoi ve sen chu. Hming hmer meua an mi bieruk insawk sen lei khan rem le rem lovin kan vir kawkal a, zakmaw val ang elin. Thilpêk petu ding le thilhni neitu dinghai bêk kha chu khâng nêka mumal, indawt le inkhuongruola thaw dan umsien á¹ha ding. Iengkhawm an nawh; ei thaw vawikhatna a na ei ‘nervous’ kuol vawnga nîng a tih. A nawk pha chu Association tum tum bakah khuo tum tumin khuollien kuoma hnina lekha pêk malama Thangsuopuon insiltir kher lovin ei renga aiin Organising Committee in huom hmawkin a thaw ta hmel a, dangzat tà ng a tih. A nawk pha bawk chu, Meitei á¹awnga thuhril hrim hrim Hmar á¹awnga inlettu (interpreter) inruot tà ng ei ta; kut ben ding hunah kut ben nachang hrie ta ngei ngei bawk ei tih. Manipur-a tlangram district danghai ang ni lovin Churachandpur le Pherzawl district a chu ‘common dialect’ hran a um ve nawh a; ei á¹awng seng kha ‘common’ a ni leiin Meitei á¹awng hrie le hmang thiem ei tlawm thu ei khuollien le khuolá¹ha hai kha an fe malam khan ka la zuk hril hrama, mak danglam an ti ie.
Hieng anga prawkram lien le ursûn ei nei nawk ding pha chu a huoihawttu, hun changtu le hun vawngtuhai bêkin ni 1 hma dâmin ‘rehearsal’ lo nei thei inla a á¹ha awm de aw, ti khawm ka ngaituo suok chu tie. Hmar Inpui hrietpuina hnuoia HWA in ‘Hmar Pasalá¹ha Thangsuopuon’ a design thar, a pe theitu le pêk thlakhai chen bithliek thlapa um kha vawisun ang ni a ngei dám hin CM pa ngawi hang hang insiltir thei inla chu Thangsuopuon pangngai a sawm tèl ei pekhai nek khawm khan lukhawng a nei lem ka ring bawk.
CM thuhril le thutiem lawm a um (mipui fekhawm hmun thuma á¹hea hmun hni deuthaw haiin an hriet famkim nawa mei a nih); ei ram, hnam le mipuihaiin hlawkpui ngeihai sien ka nuom ngawt el. Committee hminga peklut Memorandum a khan Lamlien, Hospital, School le a dang danghai tarlang a nia chu Works Minister in Parbung le Tuiruong inkar lampuia ding a tiem bak kha chu Aithing le inzawmna nei deu vawng a nih. Hi hin inchûk ding ei nei. Milien-milal kuoma thil ei hni châng, ei dit le mamaw po po hril hmat vawng nêkin tak ngawia pakhat-pahni hril rak el kha a á¹hat lem hmel thu hi a nih. Tukuma ei Aithing po po sawrkarin a min chawk pek theinaw ding leiin á¹ hangpuina cheng Nuoi 20 a mi pek hin ‘transportation’ a ngawi ei hmang chun iemani chen mi sawk zangkhai ngei a ta; ei ram ngeiah ‘Ginger Processing Unit’ le, Cold Storage a um chun kut sinthawmihai ta dingin malsawmna a ni ngei ka ring. A thua um po po tak an changa mita hmu thei le taksaa sawr á¹angkai thei a nina ding kar chu a la um diei a, hmabak a lan kho á¹ai. Sin thaw ding a tama chu a thawtu ding an tlawm; a umsun hai Chung Pathienin vengin á¹huoi ngei sien ka nuom hle!
(National Games Village, Imphal) April 25, 2018
Uor deu metin hang á¹an lang – Khawvel insiengtira Hmarrama thil tlung laia pawimaw le inchikthlak la ni ngei ngei ding, Thlatun (April) 20, 2018-a Parbung, Pherzawl district, Manipur-a AITHING KÛT (Ginger Festival -cumBusiness Summit) hmangnaa taksa ngeia á¹ hang theia ka um leiin ka lawm ngawt el. Hi prawkram hi December 8, 2016 zanril laia election tinzawna Jiribam le Kangpokpi district thar dinga puonga umhai zakkep, Pherzawl district, Chief Minister meuin a sirna hmasatak a ni leiin a ram le biel ta dinga mellung pawimaw chu ni ngei ngei a tih. Nikum hmasak laia inthawk khan Mizoram tieng ka hun le ngaituona tam lem ka hmang bâkah mimal le sungkuo thilah tulai chu ka buoi ve khanglang leiin Manipur state assembly-a Aithing Kût 2018 huoihawt a ni ding thu CM meuin a puong kha ka lo ûksak mang nawh a. Organising Committee indin a ni thu le hmalakna met methai khawm March thlabul laia Committee Chairman á¹hanga Dr. Immanuel Zarzosang leh kan pathuma zantieng vawikhat ICI Mission Compound, Imphala prawkram kan draft (buoipui) á¹ um kha ka hriet phutna chauh a nih. Lo in ngaiven lo ta chawk chu – Aithing ku hi Agriculture department hnuoia um ka lo sawn rà n kha ‘Horticulture’ hnuoia mi dei a lo ni’n nawm ie. Hrietnawna hin chinlêm a lo nei naw chu a nih. Mawlkuoitawpnaness!
Prawkram neina ding hun le riruong hmasatakna kârah thla 1 khom um ta loa state CM meu á¹hangna ding hunse hang riruong chu a huoisen thlak chu ka ti ang reng a. Kan iná¹hungkhawm zan chun Chief Guest, Guest of Honour, Functional President, Chief Host dinghai hmun le hun ding bakah Invocation, Benediction neitu dinghai le Emcees (Master of the Ceremony)/Compere) dinghai kan hang sie sin deu dap dapa chu ka lungril takah chu ka hmin chie nawh. Sienkhawm, OC Chairman Pu Lalringum Inbuon hmèl le lungril ding awm, a nungchang le a tumna ‘spirit’ tak ka zuk dawnkhawl chun beiseina insangtak chu ka nei tlat si. Ama hi High School kai laia inthawka lo inhmelhriet ta kan nia, mi nêlum le pawl inhawitak, Delhi khawpuia a umlai ka sangpa Lalumpuiin, ‘Aw Ka Zawl’ tia a kona chu Hmar le Vai naupang chen khawma a hming tak sawna an ko vena hming inlar pui sawng a nih. A zingah Chairmanpu le hin Horticulture Minister Th. Shyamkumar inhmupui kan tuma chu ‘out of station’ a lo nia; Department official a thei remchang chà ng hohlimpui kan tuma chu kan hlawsam vawng. Tuta Chief Secretary ni ta, Dr. J. Suresh Babu hi khang lai khan Addl. CS niin Horticulture khawm a enkai sa ve a; kan Commission/office thil le inzawma á¹um khat kan inbiekna karlaka, Parbung program chungchang ka’n dawn le, iengkhawm chanchin a la hriet naw thu a mi hril a, ka beiseina a suk hnuoi deu deu.
Ringum ‘bhai’ le phone-in kan inbiekpaw zeu zeua, hmasawnna a hrât ka ti tawk naw hlea chu thawthei ka nei dèr si nawh. Prawkram draft WhatsApp group vèla a hung suok hmasa tak á¹um khan iengkim sukfel phuor ta ka sawna ka hlim hman vei le chuong tieng chu an nawh. Chief Minister chu hril lo, Minister danghai remtina khawm an la lak naw hi a lo nia; prawkram print chu chawia ‘hieng ang hin prawkram kan siem a, I mi hung á¹hang pek ngei kan nuom’ tia fielna siem an tumna hi a lo ni lem dai tie. A dangdai ve ang reng. A lukhaitu, CM tak remtipuina hmu hma hlak chun a danghai chun an bau an la phawng ngam nawh. Committee haiin CM appointment nghâka an dakfânna an rîng a kham zo tah; prokram nei an tum hmasatakna ni a thlawl taa; a vawihnina khawm ‘a pangngai a dang nawh’.
A tawp a tawpah, April 6 zantieng Manipur CM an hmu meuh chun ‘a hla taluoa, a thei naw ding thu’ hawnin CM Bungalow anthawk lunghnûrin an hung suok hnep hnep chu ni ka ring. Sienkhawm, Pathien remruot ni ngei a ta; ‘a hla taluo’ titak kha changchawiin ‘social media’ hran hrana thedar a hung ni nghal a. Chu thil thawtu laia ‘a kila lung pawimaw’ chu Damdiei khawsuok, tuta Bengaluru khawpuia um Robert Lalmalsawm Sungte a nih. Hi campaign hi a hlawtling hle ni naw ni’m, CM meuin ‘a thei naw ding thu’ a hril a inthawka ni 3 chauh hnungah ‘a thei nawk ta ding thu’ a hung hril nawk el a nih. Zani hmasak laia hla kha vawisun chu a hnai ta khawm ni ta bà ng a ta. Chutaka inthawk chie chun, beng thlep hnaka lo innam kûn tah, Organising Committee hai chun tha thar an hung insuo nawka; an thei le thiem ang anga prawkram hung induong tharin formalities le protocol thilhai buoipuiin an phihli chu a ni tak. ‘Social media tigers’ le kutpui hmanga adviser sin thawtu hai khawma an sin hnesaw takin an thaw a; a buoipuituhai sawkzangkhai nêkin an lu ansukhai pêk lem chang khawm um mei a tih. OC-in April 14, 2018- a Rengkai-ah Press Conference neiin an inbuotsaina le an riruong danghai chanchinbu fethlenga mipui an hang inhriettir zet chun iengkim an kuo deu pawng ta niin anlang. Chuong ang bawk chun, Pherzawl DC khawm umhmun kûnga ‘boro-gawp’ á¹het ringawta zo thei an ta naw zie a hriet ni ngei a ta, a thei ang angin a che á¹an ve ta bawk a; hmaisana inpaktu le a kaiza vengtu á¹ha deu um inla lem chu ni khatah darkar 24 neka tam sin inthawtir thei a ni khawm ka ring. April 16, 2018-a GFOC le Pherzawl District Level Officer um ve sun sunhai meeting a neipui a; tuchena Committee hmalakna hai enin department tum tumhai kuomah hai mawphurna a peksawng ve bawk a, meeting proceedings en lem chun awm ve tak a nih. Pherzawl district sunga sorkar thoktu po po khawm prawkrama á¹hang dingin awrdar ansuo á¹huoi bawk niawm a nih. Anachu, (ka hrilsietna le ngainepna tieng zawnga ka hril angin mi ngai pek naw unla), Pherzawl District changtlungna le hmasawnna dingin tuta ei Bawrsap (bawra saheb) a inthawk hin chu ka beisiena an sang naw kuoi tawp. Aithing Kût-a ding hin a hranpa lieua mawphurna neiin matheiloa ka á¹hang á¹ulna um naw sienkhawm ka hriet tir anthawk ka lo pawngpaw phûr ve ringawta, rokhawlna lientak a um naw chun á¹hang ngei dingin ka lo inbuotsai ve tawp el kha a nih. Mizoram tieng a inthawk April 16, Thawá¹ anni in In ka tlung a, tum á¹al naw lang chu sin bangkhai le laklawhai a um deu hnûra chu suonlam puitlinga sie ka tum nawh. Ka Aithing Kut hmang tum mi’n suká¹hul tir theitu chu thil dang dai a nih. Ka Mizoram inzin khawm ka unaupa Lalthansang Pulamte hung insanpuom naw sien la chu hul haka ina um thei a ni nak a lai, tuta ni 2 sunga ‘a ram le a felna la hang zawng hmasa’ nawk ding chu hawphur a um á¹ai. Iengti le ieng kârin mani, Parbung prawkrama a mipuia á¹hang din Jiribama um, Rev. Benjamin Shakum le kan lo infiel thluk hman ta angreng si. Zawng le zawng an intuok hlak angin lungril hmunkhat nei chu ei lo intawng nawk el hlak chu a ni hi.
A hun tlung tawm ruoiin Ruolpa Ringum-in CM kuoma Memorandum pek ding mawphurtu dinga a dande hai laia mi ka ni thu a mi hung hrila, hnawl chi ni mang lo, nuom pawnga zuk phursuok el chi ni bok lo, a hau an tak ta fet. April 18 zingkar chawp le chilin ka naunu tuition lak nghak malamin Car sungah ka zuk buoipui dap dap a, Robert Lalmalsawm Sungte ka thawn sawnga, information le data á¹henkhat ka zuk pek belsa bawk a. Ama chun Kathmandu-a um Pu Malsawmthang Keivom leh hung siem phuisuiin April 19, 2018 zing dar 2:30 velin a mi hung thawn sawng nawk a. Hmun á¹henkhat khata ‘plus-minus’ ka thaw hnungin zing dar 8 velin final copy 20 chu Parbunga chawitlung tumin ‘plastic cover’ le ka siemfel a, suitcase sungah ka thun khap a. Chu kar chun ka ruol ding pa, Rev. Ben chu Jiribam a inthawk Imphal a lo hung tlung hman der ta bawk. Fe suok dinga kan inthawk suok tum ni zingkar a chen khawm ‘a ram le felna’ chu zawngin kan la buoi a; a tawpah ruolpa Para (Samuel Lalropar Hmar) in a ruolá¹ha hai a inthawk kan mamawtawk a hung maikhawm a; zing dar 10 chun kan fe thei ngei ding thu kan sukchieng thei ta a, kan thuok deu huoi. Ka lekha chawi/phur kha Organising Committee ta dingin kei neka pawimaw lem a ni zie ka hriet leiin iemani tia lam karlaka harsatna ka lo tuok pal leia a hun taka ka tlungpui zo naw pal chun tiin lampui dang siemin Parbung hmunah khawm chawp le chila an lo print thei dingin ka e-mail kher bakah WhatsAapp a inthawk khawma an laksuok thei dan ding ka riruong pui thlap a. Fe dinga kan inbuotsai laia ka lungril rûk taka ka lawmnaw le fe ngei ngei ka tumna san, dangdai deu pakhat chu mi á¹henkhat khatin ei Aithing Kût ropui ding hi ‘BJP prawkram’ bîk ang deua ngaia, hrilhnuola suk ‘flop’ an tum deu met nia ka hriet lei a nih.
Sûn dar 12 pèl hnungin Imphal a inthok Car-in kan inthawk suok a; zantieng dar 4 inri tawp á¹epin Rengkai, Churachandpur district inthawk Pick-Up Truck, intar deu á¹awtin kan inthawk suok nawk hman a nih. Beisei nêkin kan hrâtin kan tluong a; zîng khawvar hlimin Parbung kan zuk tlung el chu ka’n thuok huoi a, ka lawm kher el. Iengdang nekin ka lekha pawimaw phur chu a tlungna ding tak, Chairmanpu kuom tlung dingin ka buoipui hmasa kher a. Lampui a khan Motor sûngah ka in á¹ha tho leiin ka har kak el. Physical Arrangement ka hang en thekthuoka, lungawi a um tawk. A sawl pawlhai sawl dan ding hrilin a siek nawh. CM Security protocol-a makmaw a ni leia chawple-chila ‘inthier bûk’ bawla um khawm insit a um nawh. HSA Platinum Jubilee á¹uma Ngurte-a kan bawl le khan chu hrilkhi chi ni naw nih. Kha á¹uma kan bawl kha CM khan hang hmang chie sien chu a nui inza naw hléng a tih. Hril tam lo chi. Zingkar khawmuol a á¹ha rak nawa; ruotehmer a thla sar sar a, lungril um a suk hoinaw a chu vairik vêl a inthawk a hung inâng a, ka hlim ruk nawk sar tah. Nakieta ka hril zauh, Aithing Kût hi ‘BJP deua’ hmu pawl an um ka ti kha ‘thil ni thei a lo ni el awm de aw’ ti theina awm ka hmu kauh-a pawi ka tih. Chief Minister meu hmabula zuk insuk pawimaw le hang insuk phuá¹ani methai hi mihriem a tunga lawn taphawt nuomzawng a ni tlangpui a; Party-a milesa le nina chite te lo neihaiin an lo ‘hei den rial, over lai’ met a ni khawmin pawi ta da’l raw se. Mi á¹henkhat lo hrilchier le intumna sukdiktuhai an ni ruok chun a pawi met el thei. Aa khaih, ni ta mei mei raw se!
Prawkram á¹an tawma ka lungril ruk tak hlim zo nawna nawk pakhat chu Hmar hnam le kohran á¹huoitu Hmar MDC le MLA hmêl ka hmu tlawm lei a nih. Prawkrama an hming hai a chuong naw lei am; fiel ve lo hrim hrim an ni lei am; lotheilo prawkram le rokhawlna dang an nei lei ti ruok chu ka hriet der nawh. Ka lo beisei rûk dà n chun, a hmuna hin ei politician hai le HI hnuoia inkhai ‘pawl’ pakuo á¹huoitu lulawk deuhai um deu khup an ta, in chibai tawl mup mup nawm ei ni’m ti a nih. Sienkhawm, a lo ni awzawng nawh a, ka hamhai deu hieu. Eini rawi hi mani umna senga nghet bura umin, ‘nang i umna hmuna kei ka hmunah’ ti niawm fahrana mani umna pawl chie ngaimawa a danghai le chu ei inrâl thlîr el chun a zienaw deu el thei. Ka ti le ka ti nawk hlak; Hmar hnam hminga um pawl á¹huoitu á¹henkhat, a hnam nêka a pawl ngainatu; Hmar kohran á¹huoitu á¹henkhat, a Pathien nêka mani umna kohran hmangai lem niawmtak ka hmu zeu zeua, pawi ka tih. A tak tak an lo um ngat lem chun pawi nawk zuol a tih. Hieng anga hnam le ram ta dinga hunser pawimaw a um chang hin chu ralkâng a inthawka ‘moral support’ lo pêk le ‘á¹awngá¹ainaa lo insan’ nêka insang meta iná¹awiawm indawmtuo thei dân um hlak sien nuom a um ngei. Social Media vela ‘adviser’ ang ziezanga mani bung le chà ng ditna lai laia hung inbûrlût chawt hlakhai tiemsain.
Tuiá¹haphaia HCLF á¹huoitu hai em an hung inlang naw khawma a biela ordained Pastor hai po bek kim takin hang á¹hanghai sien chu thu tamtak a hril ding a na tie. Hmarram Kohran Inzawmkhawm, hi hma deua active deuhai dam khan lo keikhawm hai sien a á¹hat ding vei leh. |huoitu lien le langsarhai hmêl an lang naw sa hmana a CM takin Thanlon biela mihai neka hmelá¹ha lemin a mi zuk hmua, a la hril sei phien kha a na. Hnam le kohran á¹huoitu lulawk hai Coat le Necktie (kei á¹hanglo) leh insui khupin mi hang hmu sien chu a mi ngaisang nawk zuol pha el thei vei leh. First impression hi a pawimaw. An pei le pei lo thu hrilloa, district officer le government employee awrdar an hmu leia Parbung tlang hung chuongkai hai le mi hriehrang chuong naw bawk a ta.
Prawkram dar 11-a á¹an dinga ti kha, CM le a á¹huoihruoi hai kha Thanlon tienga keipèng hmasak an ni leiin darkar 2 deuthawin an inhnu a, ‘the 1st Manipur State Level Ginger Festival -cum- Business Summit 2018’ nipuini prawkram chu inbuotsaina angin a fe thei ta nawa pawi ka ti ngawt el. An á¹hungna ding sengah an zuk iná¹hung fel chara, ama CM, CS le PS to CM haiin an mi biekrukna thu chu darkar 1 le a chanve bâk hun an mi hmang pui thei naw ding thu a nih. Ei thuneina ni nghal lo, chawplechilin prawkram hèm danglam le keitawiin Cultural le Special Item-hai VIP hai umlaia suklang an ni hman ta nawa, a pawi ngei. Thanlon SubDivision huomsunga Joutung chen chen a inthawka hung Simte Cultural Troupe-hai bèk khan an hnam lam mawi tak kha CM le a team hai hmabula zuk suklang hmanhai sien nuom a um vei leh. Buoi deu nuoi karah ei DC pu’n Welcome Address a hang hril á¹an ngei a; a theinaw á¹het. Nasat chu ei nasa, ropui chu ei ropui nawh. Hun an têp a, a hman hmanin hun vawngtuhai an biekbuoi a, microphone inchu ve nawk el pawl leh, ei la nasa pei.
A kei tak tak kha ka nih lo invir buoi ve sen a, compere-hai lo va biebuoi ve sen chu. Hming hmer meua an mi bieruk insawk sen lei khan rem le rem lovin kan vir kawkal a, zakmaw val ang elin. Thilpêk petu ding le thilhni neitu dinghai bêk kha chu khâng nêka mumal, indawt le inkhuongruola thaw dan umsien á¹ha ding. Iengkhawm an nawh; ei thaw vawikhatna a na ei ‘nervous’ kuol vawnga nîng a tih. A nawk pha chu Association tum tum bakah khuo tum tumin khuollien kuoma hnina lekha pêk malama Thangsuopuon insiltir kher lovin ei renga aiin Organising Committee in huom hmawkin a thaw ta hmel a, dangzat tà ng a tih. A nawk pha bawk chu, Meitei á¹awnga thuhril hrim hrim Hmar á¹awnga inlettu (interpreter) inruot tà ng ei ta; kut ben ding hunah kut ben nachang hrie ta ngei ngei bawk ei tih. Manipur-a tlangram district danghai ang ni lovin Churachandpur le Pherzawl district a chu ‘common dialect’ hran a um ve nawh a; ei á¹awng seng kha ‘common’ a ni leiin Meitei á¹awng hrie le hmang thiem ei tlawm thu ei khuollien le khuolá¹ha hai kha an fe malam khan ka la zuk hril hrama, mak danglam an ti ie.
Hieng anga prawkram lien le ursûn ei nei nawk ding pha chu a huoihawttu, hun changtu le hun vawngtuhai bêkin ni 1 hma dâmin ‘rehearsal’ lo nei thei inla a á¹ha awm de aw, ti khawm ka ngaituo suok chu tie. Hmar Inpui hrietpuina hnuoia HWA in ‘Hmar Pasalá¹ha Thangsuopuon’ a design thar, a pe theitu le pêk thlakhai chen bithliek thlapa um kha vawisun ang ni a ngei dám hin CM pa ngawi hang hang insiltir thei inla chu Thangsuopuon pangngai a sawm tèl ei pekhai nek khawm khan lukhawng a nei lem ka ring bawk.
CM thuhril le thutiem lawm a um (mipui fekhawm hmun thuma á¹hea hmun hni deuthaw haiin an hriet famkim nawa mei a nih); ei ram, hnam le mipuihaiin hlawkpui ngeihai sien ka nuom ngawt el. Committee hminga peklut Memorandum a khan Lamlien, Hospital, School le a dang danghai tarlang a nia chu Works Minister in Parbung le Tuiruong inkar lampuia ding a tiem bak kha chu Aithing le inzawmna nei deu vawng a nih. Hi hin inchûk ding ei nei. Milien-milal kuoma thil ei hni châng, ei dit le mamaw po po hril hmat vawng nêkin tak ngawia pakhat-pahni hril rak el kha a á¹hat lem hmel thu hi a nih. Tukuma ei Aithing po po sawrkarin a min chawk pek theinaw ding leiin á¹ hangpuina cheng Nuoi 20 a mi pek hin ‘transportation’ a ngawi ei hmang chun iemani chen mi sawk zangkhai ngei a ta; ei ram ngeiah ‘Ginger Processing Unit’ le, Cold Storage a um chun kut sinthawmihai ta dingin malsawmna a ni ngei ka ring. A thua um po po tak an changa mita hmu thei le taksaa sawr á¹angkai thei a nina ding kar chu a la um diei a, hmabak a lan kho á¹ai. Sin thaw ding a tama chu a thawtu ding an tlawm; a umsun hai Chung Pathienin vengin á¹huoi ngei sien ka nuom hle!
(National Games Village, Imphal) April 25, 2018