SIETNI–ṬHATNI: A REJOINDER

VIRTHLI

- Lal Dena

“Hnam dang dân ṭhahai la vêng ei tah, an dân suok thîk loin” - Lalkhuma Keivom

Sietni–ṭhatnia inṭâwi âwm dân hi Pu H. Zaneisang-in ei chanchin buah hin vawi iemani zât a lo ziek tah a. Chu bâkah Hmar Arts and Culture khawma seminar hiel huoihawtin Pu Zaneisang bawk resource person-a hmangin ni khat pum hlûm hril tlâng a ni nâwk a. Kei khawmah hi thu hi ei chanchin buah hin vawi iemani zât chu ka lo ziek ve tah.

SIETNI–ṬHATNI A REJOINDER


Dr. Pu John H. Pulamte, President, Hmar Youths Association (HYA), General Headquarters, in tuta Mimtukthla ni 10 le 11 Sietni–Ṭhatni thupui hmanga a hung ziek nâwk khan nâ a ver hle a, ngaituo zawm zing â’n tamtir a. Ka ziek fung khawm â’n umtir ṭawk ṭawk thei naw leiin ka hung ziek ve nâwk a nih.

Vawikhat Sap ram kâ’n zin ṭûmin mithi vûinaah ka ṭhang ve hlauh a. Vûina riruong (programme) hi biekina buotsai a nih. Funeral Directorate-a sinthaw mi pali uniform kekawr tluon dum buong le zakuo vâr hâkin mithi kuong mâwi taka cheimawi chu pulpit hmaah an hung innghat a. Mithi sûnghaia pakhat inneinu ni âwm takin Bible châng tiemna a nei zoin, hun vawng le thuhrilna hun chu Pastor chan vawng a nih. Thawlâwm dâwl a nih a, chu chu Pastor chan vawng niin an mi hril.

Biekina rawngbâwlna zo charin, mithi ruong sawngbâwltu mi palihai khan biekin tuol kawtkhâr bula coffin an lo innghat a. Bieka inthawka suok taphawtin inthlana salâm kan pêk a. Chu zoa car-in mithi sawngbâwltu pali, mithi sungkuo le laichîn le pastor-in thlânah an vûi tah. Mipui kan fe tah nawh.

Unaupa John Lalrosem Songate, IAS, Hyderabad, ruong khawm kha USA-ah a nuhmei, nau nuhmei pathum le a naupa le Pastor mi panga chauh in an vûi kha tie - a var zâng ngei!

In lo ngaituo ve dingin rawtna hieng ang hin ka hung siem:

1. Morgue hmang ṭangkai:
Municipal or town area sûnga um hai chun morgue (mithi ruong siena) hi a hma nêkin hmang ṭangkâi tum ta inla. Dânnarânin mi tu amani sûn dâr 12 hnunga a lo thi chun, a zînga vûi a ni hlak. Sûng-le-kuo hmun danga um an ni chun mithi chu mithi siena morgue-a sie ni ngei sien. Mithi sûnghai remchângna hmasa taka invûi nisien. Sâprama chu mithi hrim hrim damdâwi in or mani ina thi khawm dâktawrin death certificate a pêk a ṭûl a, chu zova morgue-a sie a ni hlak.

Mitin ei inang tlângna tak chu ei thi pha hin a nih. Mithi chu a dam lai ieng anga ropui, hausa le thiem khawm nisien, a ruong chu mi pasie ruong le ang khat, vûi le hmawm el ding a nih. Mithi kuong chu rangkachakin zût inla khawm a ṭangkâi ta nawh. Alexander, khawvêl hnetu hiel, a thi pha a kuong puotieng a kutpâr sukdâwk dingin â’n cha chu tie -saruoka hung pieng, saruok bawka kîr ding a ni zie a hriet chieng leiin.

2. Lu meng khawvar:
Dânnarânin lu meng khawvar hi hlasaka khawvar a ni tak. Independent hla le Lusei ṭawnga inthawka lêngkhawm hla pûrinzûr êm êm saka khawvar a ni tak. Sâwl um tak a nih. A hlahai vân tieng ngâina a ni lai zingin mithi pûr dona hla deuh vawng an nih. Mi hriet lova sûn le zân in lova natna inrik lo enkawltu ta dingin hla sak khawvar hin lusun a hnem tak am aw ti hi ngaituo nawn a ṭûl. Hieng nêka inhnêmna ṭha lem a um am ti ngaituo nawn a ṭul.

3. Thlân cho:
Vâirampûr khawpui lien (metropolitan city) - Kalkutta, Mumbai, Delhi, Bangalore le khawpui dang danga - chu lekha inchûktu le sawrkar sinthawtuhai fe khâwma thlân cho a rem ta naw chauh ni loin a thei ta nawh. Chuleiin thlân chotu ding mi ruoi an ni lem tah. Hieng tieng khawm lumeng khawvar bawk, tlangvâl po po thlân choa inthawk nâwk hi a rem hriet naw thlâk. Chu nêkin mi pali vel inhlawa ruoi hi thaw dan ding ṭha lem a nih.

A bîkin inchûklaihai ṭhalâi inkhâwm, sietni–ṭhatnia ṭhang kim dap hai hi Board of Secondary le Council of Higher Education êkzamnaa top-tena kâi ngâi naw ni hai! Ei kâi ngâi naw bawk. IAS lem chu vâna ra! Pathienin top-ten position hi chalrânghai ta dinga a siem bîk a ni nawh. Ei social system le environment hi ennawn ei tiu, â’n dik nawh a um a nih.

4. Tuom puon:
Hmar dâna mi thi chu pasal a ni chun farhaiin an tuom hlak. Puon a lo remchâng naw chun sum tuom puon aiin an pêk lem hlak. A thipa farhai naw chun ei tuom a thieng nawh. Tulaia ei lek lâr tak thangsuo puon an ti, sahmul pat, nikhata khâwng zo nghâl thei hi tuom puon takin ei hmang. Vawihni vawithum ei sâwp ta lem chun nisa thlara ei hang en lem chun â’n lâng duor thei, a khawng a det naw leiin.

Râllenghai hnam puon chu a khâwngna dingin ni tam a ngâi a, a khâwng a det a, a zie a mawi a, a man khawm a tam. Ei hnam puon ve bawk hi a nêp taluo. Lek lâr takin tuom puonin ei hmang nâwk nghâl a, mi mihausa, neinung ei huor bawk; chuong hai chun tuom puon a za têlin an dawng hlak. Dei zawta hei inkhum ti um lo, ṭawnginringna hmanga ramtin ramtang sâm thlâr hnunga, inkhum kher kher ei chîng khawm hi bânsan a hun tah. A thipa farhai khawm ei ni nawh a, sumin ei ngam tâwk ang anga inrâl el ding a nih.

5. Biekina invûi le innei lâwmna:
Ei thuhmahruoiah Saphai biekin invûina thu ei hril. Hi hi entawn tlâk a nih. Mithi taphawt hi Kohran mi vawng ei nih; Kohranah member nihna nei seng ei nih. Mipui ei inthuhmuun rawp nawh. Inhmun le compound lien tak nei an um a, ṭhenkhat nei zo lo ei um bâwk. A hausa, a pasie tu khawm thlier bîk um lova biekina inthawka ruong inthla hi chîng ve ta inla.

Thangko inhriettirna ei tiem châng biekin a kohran hming ziek sa hlak inla, biekin pan tlâng el hlak inla - a va var zâng lem âwm de! Mo lâwm khawm biekin le a compound-a ei inzo vawng hi a ṭha. Programme-a chuong bâk chu, râlna/lâwmna thilpêk reception-a pêk el a ṭha. I kut changtiengin a thaw chu, vawitiengin hre kher naw raw seh.

Ei chêngna khawvêl hi ei hriet chieng am? Computer khawvêl khêla “digitalised khawvêl”-a um ei ni tah. Chu le inzawm chun Artificial Intelligence (AI) hi mihriem siem fâwm ni sienkhawm, tuta hnung hun sâwt naw tea mihriem hringnun hi iengtin am a la hung thunun ding hisâp ruol a nih nawh. Chuongang khawvêla um ei ni ta lei chun, ei hnam nunphung khawm khawvêl hmasâwnna zira ennawn (reevaluate) a ṭûl tak zet.

Sietni–ṭhatni pumpel thei lo, tuok zing ei ni leiin ennawn le sukdanglam a ṭûl tak zet. Dr. Pu John H. Pulamte hi chu sukdanglam theina ngîrhmun pawimaw taka hlangkai a ni ta leiin expert committee indinin hung ngaituo hai sien nuom a um tak zet.

Post a Comment

0 Comments
Post a Comment (0)

#buttons=(Ok, Go it!) #days=(20)

Our website uses cookies to enhance your experience. Learn More
Ok, Go it!
To Top