Responsive Ad Slot

HWC LEKHABU INSUO ‘HNAM RO’ THLÎR LÂWKNA

Monday, November 8, 2021

/ Published by VIRTHLI
-Lallungawi


      Tarik 6 November 2021-a tlângzar (released) tah, Hmar țawng lekhabu ‘Hnam Ro’ ti hi Hmar Writers Club, Gen. Hqrs.-in a’n suo (publish) a nih. Hmar Writers Club hi Lamka College, Churachandpur-a Hmar mi Lecturer sin thaw mi paruk hieng, L. Ruoivel Pangamte, L. Kiemlo Pulamte, L. Rochung Fimate, H. T. Keivom, fam tah Lalsangzuala (Sudden Muanga) le fam tah Dr. Z. Z. Lien haiin hmathlîr sei tak neia kum 1995-a an lo indin a nih. Hi lekhabu ‘Hnam Ro’ ti hi a lo indintuhai laia mi pahni, Lalsangzuala le Dr. Z. Z. Lien hai hriet zingna dinga inhlân le insuo a ni a. Anni pahni thlalâk le inhlânna thu ziek chu phêk hma tieng inchuon a ni nghe nghe.
       Hi pâwl hi inchâwimâwina tieng dâm, Hmar țawng thu le hla sukhmasâwnna kawnga dâm, țawng humhalna tieng dâm, thu le hla tienga țhangtharhai sukhmuna tieng dâm thei tâwpa hmâ la dinga indin a lo nih. Member khawm an hung pung pei a, kum 2017 khan sawrkâra inziek lût (registered) a nih. Hmar mi, thu le hla tienga mi ropui tak tak hieng, Hranglien Songate, Lalruotmawi le (L) Lalsangzuala (Sudden Muanga) hai hi chawimawina inhlân a lo ni tah. Tuta hi lekhabu tlângzar le inruol hin, hla sak thiem Nk. Lalparzo Sanate chu chawimawina inhlân a ni a, trophy le sum fâi inhlân a nih.

*Lekhabu Piengzie Le Hmêlhmang*

       ‘Hnam Ro’ ti lekhabu hi, a kâwm inthuonaa inthawka a sûnga thu umhai inziekna chen hi phêk 12 a ni a, thu ziek po umna hi phêk 179 a ni a, a rêngin phêk 191 a nih. A kâwm hi rawng senin mâwi taka chei a ni a, a hma tieng hin hnam ro hlu Tuiruong Vadung thlalâk sie a ni a, a hnung tieng hin ei chêngna tlângrama lo le țu lim a um a, sehriet puona tuom khawk a ni bawk.

            Manipur-a lekha sutna inlâr pâwl tak, Bir Computer Printing Works (BCPW), Lamphelpat, Imphal hai sut a ni a. BCPW hi lekhabu siem tienga tawnhriet hau an ni bawk a, an kut them a nâm a, hi lekhabu khawm hi a âwm tâwka țhain an tuoi nâm a, insit a um nawh. Lekhabu piengphung țhat le țhat naw hi a țhui pum dân hin thu a phur ve a, hi lekhabu hi khaw lai hmun khawm hang phêk inla, par dâr thei dinga khâwl hmanga a țha takpaa țhui a nih. Chuleiin, ei hang phêkna hmun hmun hi inpel thar lovin a par dâr vawng a, dawkâna sie khawmin chel ngai lovin ei tiem thei a, zâl puma tiem ei nuom khawmin kutin nuom ang angin ei thunun thei a, a hadamthlâk bîk êm êm.

       Hi lekhabu hi Hmar Writers Club-in lekhabu a’n suo vawi khatna a ni a. Tuta inthawk chu kum tin lekhabu pakhat bêk insuo a tum. Hi lekhabua hin mi dang dang thu ziek 19 a um a, ‘President Thu Hma’ le ‘Editor Kam Suok’ a um sa bawk. Thu ziektuhai hi lekhabu chena lo suol suok tah dâm an ni a, thu le hla tienga ei suongvâwr tak tak dâm an nih. Thu ziektuhai thupui hi inang lo tak tak, ziek dân ‘sitail’ inang lo tak tak ni sien khawm, a tiemtu ta ding ruok chun kawng dang dang hlâwkpui ding thu inphûm tam tak umna a ni leiin, a bu hminga ‘Hnam Ro’ ti khawm hi a put zo hle.

         Hi lekhabu man hi a tlâwm a, chêng 250 chaua zawr ding a nih. A phêk zât, a quality, a sut man le a ziektuhai en chun a man dinga bituk chêng 250 hi a âwm hle. Hienga lekhabu insuo theia a um hi hnamin hmasâwnna sir bi ei remna pakhat a ni leiin, lo inchaw sengin dingin ei inngên a. Hmar Writers Club hin hma tieng hnam ta dinga thaw ding hmasawp tam tak a nei a. Hi lekhabu i’n châwk a ni chun, Hmar Writers Club-in hnam rawng a bâwlna kawngah i țhang ve a nih ti hrein, nangin i’n châwk bâkah, mi dang khawm inchaw dingin lo kâwk hmu la, chuong po po hlâwkna chu hnamin intêl a tih. 

*A Sûng Thu Thlîrna*

       Bung hmasa tak chu Dr Laldena thu ziek, ‘Hmar Ṭawng le Hmar Hming Ințan Dân,’ ti a nih. Dr. Laldena hi Hmar lai chau ni lova Zo hnathlâk pumpui lai khawm, ‘mi thiem’ ei tihai laia a hma tlara ințhung phâk a ni a, a thu ziek khawm hi a nêp nawh. Hmar țawng le Hmar hming hung ințan dân sui hi thil awlsam a ni nawh ti chu ama khawmin a’n phât nawh. Sienkhawm, țhangthar hung um peihai ta dinga besan thei thu tling a ziek hi a hlu tak zet.

        Dr Laldena hin thu pahni, ‘Hmar țawng ințan dân’ le ‘Hmar hming ințan dân’ ti chu a phîr a. Thu tam tak hmang naw sien khawm, mi dang dang ziek lekhabu 11 râwnin thupui a chai a. Besan țha tak tak neiin a thupui chu a hang khal kuol a, a thiem zâwng tak a ni bawk leiin a khel thiem a. Chuleiin, a thu ziek hi ngainuom a um bâkah, ngaituona tam tak a mi’n neitir bawk. Thu ziek thiem ni inkhina insâng tak, ‘thu (thumal) tlâwm te hmanga thu tam tak hril,’ ti chu a thu ziek hin a sukchieng hle. Râwn tlâk thu pawimaw a zephai hi hnam ta dingin a hlu bêk bêk.

        A dawta hin Thangsawihmang thu ziek, ‘Thu le Hlaa Hmar Pi Le Pu Hausakna’ ti inchuon a nih. Hmar thu le hla tieng hril chun ‘Thangsawihmang’ ti hi a hrana inhril ngai lo khawpa ei hriet lâr, thu ziek thiem elkhên a nih. Ama hi pi pu nun sui mi le hre inthûk mi ei nei tâwm te laia pakhat a ni bawk. Thupui dinga a thlang hi ama ziek âwm tak, pi le pu thil a ni a, a pur inthûk a, a khel hne khawp el.

         Lekhabu le mi mal 16 râwnin thupui a chai a. Ṭobul thusima inthawk țanin, Kristien ei ni hmaa thu le hlahai chu a bi hmatiem a. Chuonghaia inthawk chun thu le hlaa Hmar pi le pu hausakna a hung phawr a. Zo hnathlâkhai lai Hmarhai bâka pi pu thu le hlaa hausa an lo um nawh ti ei hmu thei. A thu zieka inthawka hin a ‘subject’-a hin a’n hnik ti ei hriet thei a, a khel inthûk bawk. Pa țawngkam thiem a ni leiin a thu ziek ngai nuom a um a. Hnamin a sawr tham thu a phûm hi a mei mei naw a, hnamin a hlâwkna intêl țawk a tih.

         Bung 3-na chu Dr. Lalkhawlien ziek, ‘Suonmawng Ro Rêl’ ti a nih. Hmar lai mi thiem filawr thlang ding ni inla, Lalkhawlien hi a hming inlang hmasa pâwl ni zing a tih. Thu le hla tieng khawm pa duoi lo tak, thu ziek dân ‘sitail’ hran hlawk nei a nih. A thu ziek hrim hrim hi, ieng tieng thlûr khawm ni sien a hriet hne êm êm a. Chuong thu ziek suokna ding țawngkam khawm a tlasam naw chau a ni nawh, a hausa a nih. 

         Lalkhawlien-in thu a hang vai kuol tak tak a, a chânga indawi lêk lova țawng mu inhram hrêk hrâwka a hang khêng hi chu a dêng na thei hle. Chu chu a lo dawngtu ta ding chun inthîp sawk khawpa țawngkam thil thaw thei a ni a, a thu ziek tiem inhawina a ni bawk. A hril tuma mi a khal lût thiem dân khawm hi a namai naw a, a țawngkam mâwi elkhên hmangin a nuom dân dânin a mi âwk el hlak; thu hi a tin rên râwna a hang kâp hin chu, a kâp țhel ngai naw chau a ni nawh, a chik takah a thil nal el hlak. Literature khawvêlin a ngai sâng le a’n za êm êm, ‘originality’ a nei a, mi tâ haw lovin ama âwm thu suok ngei hmangin thu a mi’n ba hlak. A țawngkam tlâwm te khawm hi, hang sui zâu inla chu thu ziek butling intlin theina khawpa thu hausa an nih. Mi thu ziek a lâk sâwng chun a ziektu hai ‘credit’ a pêk zat zat bawk a, chu chu thu ziektu puitling nina a nih.

        ‘Suonmawng ro rêl’ ti thu zieka thilsiem dang hieng, thing le ruo le ramsahai humhal a țûlzie a tlânginsam a. Mihriem le thilsiem danghai inzawmna thu’n a țan a, mihriemin Pathien ram ri khang chu kâna thing le ruo ei sukcherêu dân le, chu thilin a kakhâwk chenin a hril. ‘Mi thiem lawr’ a ni bawk a, a țawng hi bêl chieng a dâwl a; chun, a hmu chieng bawk leiin mihriem khawsak zie lelo tak chungchâng a hang inzâwt lem hin chu, ‘suonmawng ro rêl’ ei nina a phawk dawk chieng hle. Ama hi ram le hnam hmangaia invawi êm êm a ni a, a țawng khawm hi thu tling a ni a, thing le ruo le ram humhalna dinga a thu râwnhai khawm hi ûksak ngei chi a nih.

        Bung 4-na hi HWC țhuoitu lu tak, L. Kiemlo Pulamte ziek, ‘Indin Thar Nâwk Ei Tiu’ ti a nih. Ama hin ei chêngna tlângram, ‘Hmar Biel’ tia ei ko bîk sûnga thing le ruo le ramsahai chu humhal a, indin thar nâwk a țûl thu a khêkpui a. Ama ang ram hmangaitu, ram țhatna ding le hma sâwnna ding mi kâwk hmutu ei nei hi a hlu a, thu ziek hmanga ram indin thar nâwkna ding thu a hril khawm hi ngaiven a phu ti theinghil naw’ng ei tiu.  

         Ama L. Kiemlo hi tlângrama pieng le seilien a ni bawk a, ei ram hi tienlai deu chu ramhmângpui dum khek khuka um, vate chi tum tum le ramsa chi dang danghai tuolchaina hmun le, thing le ruo ngîr zîng dupna hmun a lo ni hlak ti a hriet chieng a. Tu ruok hin chu ei ram hi ei sukpâwn zo ta a, vate le ramsa khawm an tlâwm deu deu tah. Chuleiin, ei ram hausakna hi sukvul thar nâwk a țûl thu, ram hmangaina inthûk taka inthawka hung suok țawngbau hi vawi bovin bo naw sien, ei ram le a sûnga thil umhai humhalna dinga rawtna a siemhai khawm hi a tak inchangtir ngei inla nuom a um.

         Hi dawta thu ziek chu Siekkhohen Ṭamhrâng ziek, ‘North Cachar Hills Chanchin’ ti a nih. Sienkkhohen hi HWC Vice Persident (Assam Region) a ni lai zingin, June 23, 2021 khan chung tieng a mi lo inlâwisan ta a. Sienkhohen hi HWC chun a’n pâm êm êm a, a sûn hle bawk. Hma tieng hnam ta dinga thaw ding thil tam tak induong sa a um lai zinga a mi hang um nawsan hi a hrilhaithlâk a, pawi ei ti êm êm.

         Siekkhohen hin NC Hills leilung um dân chu chipchier takin a ziek a. NC Hills sûnga muol le tlâng le vadunghai chu hmai a nei nawh. Hi thu zieka inthawk hin NC Hills tlâng dung um dân chu ei zuk mitthla thei a. Hmarha’n NC Hills an lût țan dân le an delna hmunhai ei hriet thei bawk. Hmarhai hi State dang danga um dar inla khawm, Pathienin ram țhatna hmun hmunah a mi lo inchêngtir a nih ti Siekkhohen thu zieka inthawk ei hmu thei.

         Bung 7-naa Zaneisang thu ziek, ‘Israel Hnam Inhmang Ei Lo Ni Am (?)’ ti khawm hi a ropui a, Hmarhai ta dinga inen lêtna ding dârthlalang țha tak a mi hung intungpêk a nih. Zaneisang hi ‘social critic ropui’ ti hming inbûk tlâk khawpa ei khawsak dân lo bi chieng hlaktu a nih. Hieng tiengpanga hin a mit a var a, nun dân thua bânsan ding a hril tahai le, thlâk țûlhai thlâkna ding a hril ta po po hi zâwm seng inla chu ei khawsak zie hi inkâng dâwr ei tih.

         A thu zieka Israel hnam le Hmar hnam inangna a hril dâm hi, hieng zâwnga thlîrna thu ziek hi ka la hmu ngai naw a, ring naw tieng daiin a hung khel a, a hmu thiemin a hril thiem dap dap khawp el. Israel-hai chu îtthîk hmang hnam, phunchier hnam, hnam kawmaw, țhuoi intak, hnam inthuruol lo, sakhaw mi, Pathien thu a taka zâwm lo hnam an ni a, eini Hmarhai khawm Israel-hai ang char chu ei ni thu a hril a. Hmarha’n Israelhai ei puo dân a hril hi a’n dik thlâwt a, ei hang tiem zo chu, ‘A lo ni tak luo ie,’ ei ti naw thei nawh. Hnam invawitu’n ei insiem țhat dita inen fiena ding a hrilhai hi a hlu tak zet. 

         Bung 8-naa hin L. Ruoivel Pangamte ziek, ‘Khawtlâng Nun Siem Ṭha Dingin’ ti a um a. L. Ruoivel hi college zirtîrtu sin thaw hlak, mâni sina ringum, education tienga țhahnem ngai êm êm le a chinchâng hre inthûk, Hmar Literature tienga ei mi suongvâwr pakhat a nih. College zirtirtu sin thaw hlak a ni ang hrimin, thil a hang hril hrim hrim khawm hi a fie thei a, pei ding a um ngai mang nawh.

         A thu zieka hin ei khawtlâng nun siem țhatna dingin pi pu nun tlâwmngaina khawm sawm hring ding le bânsan ding a um thu dâm, biek in inkhâwm chungchâng dâm, hrisêlna chungchâng dâm, ei eduaction chungchâng dâm hi en nawn a, inthlâk danglam a țûl thu a hril a. Thil ei chîng țha naw țhenkhat hrilin, chuong chu bânsan ngam ding le, a siem țhatna ding a hril sa pei bawk. Ei khawtlâng nun siem țhatna dinga thu râwn a neihai hi hang zâwm thei inla chu, kawng ienga’m a ni bêk chu ei țhathnempui beisei a um.

          Hi dawta hin Rev Dr Lalhmuoklien thu ziek, ‘Thafânum Tak Le Suongtuona Ṭhangin’ ti a chuong a. Dr Lalhmuoklien hin Hmarhai chêngna Tuițhaphai, Hmar biel le Assam (Hmarkhawlien) chen hrûtin, chuong hmuna sawrkâr thil, ro inrêlna khâwl, inchûkna le fâk le dâwn zawngna kawnga hma ei sâwnna ding a lo suongtuohai chu a’n zâwt a. A thlîrna hi suongtuona țhang ni sien khawm tak rama inchang thei a ni a, hang phur suok thei inla chu thafân a um khawp el. Hieng ang ram hmangaitu Pastor, thiemna insâng nei ni bawk ei nei hi ei vângnei a, ei ram le hnamin hma a sâwnnna ding thil a hung the dawk khawm hi a nêp naw hle.

         Bung 10-na ei hang tlung chu a ki a hung inthlâk ta a, khawsâwta inkîu veng vengna thilin a mi hung tuom ve thung tah. Phaltinkim chun, ‘Nunhai Sim Ang A’n Dang A’ ti thupui hmangin an nunghâk tlangvâl lai huna tlângramah lâwmnu lâwmpa hai leh insawma nunkhuo an lo hmang dân le, tulai nun indang tâk thu a hril a. Upat hnunga vânglai nun a hang ‘dâwn kîr’ lai hin tu’m a ni chu hriet dawk a nei ka ring. A ziek thiem bawk leiin, hieng ang tlângram nun lo tawng phâkha’n an tiem phât chu hriet dawk nei vein, lung hlui inlêng vawng vawngin an inkûrinkuk ve ngei ka ring.

         Hi dawta ‘Bu Sîk Lo Riek’ ti hi Pherzawl tlangvâl L. Thanzam Pulamte’n, tlângrama bu sîk lai nun ama tawnhrieta inthawk lunglêng taka a ziek a n’a, a ziek thiem a, ngai nuom a um hle. Hi thu zieka hin inhma laia tlângrama bu sîk laia naupang, nupui papui le nunghâk tlangvâl ha’n hun an hmang dân chu chipchier takin a ziek a. A thu ziek hmangin hnam nun le khawtlâng nun khawm iemani chen a zuk inlang thei bawk. Hieng ang hun tawng phâkhai ta ding chun khawsâwt lunglêng chawk tho thei thu ziek mâwi le țha a ni el bâkah, a tawng phâk lo hai khawm khawsâwta inkuk der dertir thei khawpa thu ziek ngaino bei a nih.

         Bung 12-naa hin Lallungawi thu ziek, ‘Rimâwi’ ti a um a. Hi thu zieka hin ‘rimawi’ chu thil inri thei ringawta hin a tâwp naw thu le, Pathienin thil inri theia khawm, thil inri thei nawa khawm, thil iengkim deuthawa hin a lo phûm thu a hril a. Rimâwi mâwina tak tak chu mihriem lungrilah a famkim hlak a, mi’n rimawi mâwina tak tak a’n tem ding chun, chu rimâwia chun lungril taka a’n phûm lût a țûl thu a hril bawk.

          Adam bawsietna leiin mihriem chu Pathien lakah mi hran ni ta sien khawm, mihriemin Pathien an hnai theina ding le, a țha zâwnga mihriem nun keihruoina dingin Pathienin rimawi ngainatna chu mihriemah a’n umtir zing am a ni aw ti thu a ziek bawk. Chu rimâwi chu mihriema pieng taphawthai dap suok thei dingin Pathienin thil inri thei le thil inri thei nawa khawm, thil iengkim ela hin a lo sie am a ni ti thu a hril bawk. Ringtuhai chun vân ei tlung phât khawm rimawi la rem ei t’a, rimawi hin a ropuina vawrtâwp a la’n suo ding thu’n a khâr.

          ‘Rimawi’ ti thu ziek hi Pi Lalrothar ziek mâwi elkhên le inril, ‘Innei Kutsebi’ tiin a dawt a. Hi thu zieka inthawk hin innei kutsebi hi thîr kuol el ni sien khawm, thupui a fûnzie ei hmu. A bul ei hang tiem țan ta chun, a tâwp chena tiem lo thei lo dingin a mi pawt a, a ziektu themthiemna a’n sâng hle. Ama Pi Lalrothar-in ‘innei kutsebi’ hmanga nupa chungchâng a hang chai hi a thiem chau an’ nawh, a’n thûk a nih. Tiem a’n hawiin ngai nuom a um khêlah, hringnuna dinga țangkai thil a phûm lût țeu leiin thu ziek puitling a nih.

         Bung 14-naah S. Ṭamhrâng thu ziek, ‘Hmangaina Vângduoi’ ti a um a. Hmangaina chungchâng chu thlum ngâwiin a mi’n ba a, tiem man a um hle. Hi dawta hin, ‘Chawilien Rawngbâwlna Chanchin’ ti Lalhmuok Famhoite ziek a chuong a. Saikawt khuo, Manipur-a kum 2007/2008 laia Chawilien fe thlenga sukdam rawng bâwlna kha ni tinin a sâng têlin an pan hut hut a, khâng anga tawpa tam mi hîp khâwm thei kha Zo hnathlâk lai mi dang an um ring a um naw hiel. Chu chanchin ngainuomum le inchik tlâk chu Lalhmuok Famhoite’n a hung ziek a. Thu ngainuomum a ni bâkah, lekhabua hlu lût tlâk a ni hrim leiin a ziektu hi inpâk a phu.

          Bung 16-na, ‘Lekha inchûk ka țan det det chau a nih’ ti chu V. K. Pangamte ziek a nih. V. K. Pangamte hi tlângramah pâwl 8 chen a’n chûk hnungin, Tuițhaphai-a sikul țhaah pâwl 9 a zawm a. Tuițhaphai tienga sikul a hei lût hin harsa a ti êm êm a, inzak ngâwi ngâwiin a um hlak. Sienkhawm, țhang a hei lâk tak tak chun a hung inkâng âwk âwk a, B. A. (Geography) lem chu NEHU hnuoiah topper lâi a’n hlâng kâi phâk hiel a. M. A. khawm insâng taka zovin, tu hin Lecturer sin a thaw mêk.

         Chuong anga thiemna insâng suol suoktu’n lekha inchûk țan det det chau thu a ziek hi, degree insâng nei hai ta ding lem chun entawn tlâk a tling bâkah, lekha hi tâwp tik um lova inchûk ding ei nizie a suklang bawk. Lekha a’n chûkna lampui a hrilhai hi inchûklaihai ta ding khawmin chona țha a tling a, tiem ngei ngei chi a nih. Ama’n a nuna a pal ngei le, a taka a thaw ngei a ziekhai hin a mi hne a, thu ziek man tam laia zêl sa naw thei a ni nawh. 

         Bung 17 hi H. T. Keivom ziek, ‘Ziek Ding Ka Hriet Hawl Nawh’ ti a nih. H. T. Keivom hi thu a ziek âwm ei la hriet ngai nawh. Sienkhawm, HWC President-in a fielna chu sukpuitlingin, ziek ding a hriet naw thu chu thupuia hmangin lekha a’n chûk dân chanchin le thu dang dang a hung ziek a, ziek ding a lo hriet nalâwm el. Hi bung dawta hin, hrânghlui hlak sak thiem Ṭhafamkim-in hnam ta dinga a lo pên suokna chanchin țhenkhat le, a hla phuok chungchâng inziekna chu inchuon a nih.

         Bung tâwpna tak hi Samuel Zothanglien Zote ziek tienami tâwi, ‘Roll No. 24’  ti a nih. Nunghâk le tlangvâl inhmangaina tieng thlûra tienami ziek hi, țhangthar lai chu Samuel Zothanglien bâka ziek râwn le ziek thiem hi an um ngût di’m ti ding a nih. Hi lekhabua tienami tâwi a ziek khawm hi ngainuom a um veng veng a, thiem tak a nih. Ama kutsuok thu ziek hrim hrim hi insit a um ngai naw a, ‘Roll No. 24’ ti khawm a mâwi a, a duoi naw hle.

*Thu Khârna*

         ‘Hnam Ro’ ti lekhabua chuong thu ziekhai thlûr dang dang a ni a, a chi a kim leiin lekhabu hlu tak a nih. Hieng ang lekhabu hlu, hnam ro tling hi Hmar Writers Club hin hung insuo rawp sien nuom a um. Chuonga lekhabu a hung pieng pei theina ding chun thaw thei ei nei seng a, mi’n a ziek le insuo an thaw a ni chun, inchawa a tiemtu ni lo tum seng inla nuom a um. Chu chu hnam hmasâwnna a nih. 
___________________
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate