Responsive Ad Slot

RAM LE HNAM HMANGAINA (PATRIOTISM)

Wednesday, July 21, 2021

/ Published by VIRTHLI

-Thangsawihmang


“Nun le tui luong hlakin mi nghak lo, MLA Election chu a hnai ta rek ngei, Ruolpa, Thanga, vawisun chu tournament ena feng ei ti aw. E khai, MLA Candidate vote zawngin a hung rel ta saw; Candidate dang khawm a hung ie, V/A chairman-in a hung zui rek, hun dang ang bawkin brief-case puom lulin an hung khai rek, an hung innui vur vur rek ta saw. Ram le hnam hmangaia inhril bawk si, kum 5 sung ei biela hung inlang der lo, election zata hmur vantirko, lungril satene, election hei nei rek ei ti leh, tu am ei inhlem lem hei thaw rek ei tih,” tiin Lala chun a hril a. Lala chun a ruolpa Thanga chu election, ‘Khel Bazara’ dingin a fiel a- Hieng ang tawp hin mipui á¹­huoitu le mipui lungril a sie an tah; a pawi ngei.





Ram le hnam hmangaina ‘Patriotism’ chu Latin á¹­awng, ‘Patriota’ tia inthawka suok niin hril a nih. Tienlai Roman chun ‘Patria’ (Father Land) an tih. English ruok chun ‘Mother Land’ ti a nih, eini India ruok chun ‘Nu Ram’ (Maatrbhoomi) ti a nih. MLA candidate chun vote zawng lai an thiem hla po po hmangin ram an hmangai thu hril hlep hlep hai sien khawm kum nga a hung ral hnunga chun a hmangai chu ram le hnam ni loin ama inhmangai a ni ti chu pa bengtla naw tawp khawmin an hriet thei. Hei en inla, ngaituo hman ro, MLA/Minister á¹­henkhat chu an ta ding chauin ram an hmangai a, ram lien tak tak an patta duoi duoi a, building insu khep khupin an nei tawl hi. Candidate á¹­henkhat hlak chu vote an zawng lai SPELLING indik lo hmangin ram an hmangai niin an inhril a. An hung tling zet chun an hmangai kha ram ni loin RUM, an indawn hlum á¹­hak á¹­hak bawk; hieng ang hlawl hi ram le hnam hmangaia ngirhmun chu a lo nih.


Chuleiin, ram le hnam hmangaina (patriotism) chu Manipur MLA/Minister besan chun hrilfie thei a ni der nawh; hnuoi le van kei mat tum ang ning a tih. Ziektu Edith chun, “Ram le hnam hmangaina chu mi dang theidana, taina a á¹­hang naw a, a hmangai chu a ram le hnam a nih,” tiin a hril. Chu chu Lalpa Isu Kraws lera a á¹­awngbau mawi tak khawm kha a ni reng a nih. “Mi’n a ruol ta dinga a hringna a pek neka hmangaina nasa lem a um nawh,” ti le “Pa anni hi ngaidam rawh, an thil thaw an hriet naw a nih,” ti hi. (Luka 23:34). Chuong ang chun Mahatma Gandhi chun India hnam le ram a lo hmangai thu tarlang hmasatak ei tih.


Mahatma Gandhi (1869-1948): British chun silai ralthuom an hmang a, ama ruok chun thudik (truth) ralthuomin a hmang. A hun tam tak chuh a thudik á¹­an leiin jail a nghak a. Thudik ralthuomin a hmang dan thu chu a tawi thei angin pakhat chau tarlang ei tih. Kum 1893 hin India mi hausa Abdulla Seth chun a ko leiin South Africa a pan a. Charlestown le Johannesburg inkar chu rel lam a la um naw leiin stage coach-a chun a chuong a. English tlangval pakhat hin hlusuok tumin tho dingin a hril a. Gandhi chun a ticket an entir a, tlangval chun, “I ticket hin umzie a nei nawh, mi hâng I nih; tho rawh (get up)” vawithum a ti le inruolin Gandhi hmai chu a ben rak a, a hnara chun thisen a suok a, pawt thlak a tum chu á¹­hungna ban a chel tlat leiin a pawt thlak thei naw a. A kutring ru chu an el nghe nghe a. Johannesburg a tlung chun Lord Atlee, Secretary of State for India chun hieng hin cable a thawn a. “English tlangval invet sawisak dan che ka lo hriet a, pawi ka ti khawp el, a thaw dan che hung hril la, hrem ning a tih,” tiin. Gandhiji chun hieng hin a dawn a, “English tlangval invêt ka theida der nawh; India mi hmusit dinga tlangval invêt infuitu nang ka theida lem che,” tiin a dawn. 

USA Southern Baptist Church Pastor, Martin, Luther King chun thudik ralthuoma hmangin thichil nun a chang a nih. A hnam hmangaina leiin huoisen takin thudik a hril a. Chi le chi, hnam le hnam, inthlier hranna hin kei chu ka um thei ta nawh, ka lungril chu hadam takin Zion tlangah a lo um lawk zing tah,” tiin a hril a. Chuonga thudik a hril lai zing chun April 4, 1968 hin mingo tlangvalin a kap hlum a nih. Nobel Laureate, Madam Teresa (Agnes Conxha Bejaxhiu, 1910-1997): Ama hin chu India ram le hnam chau ni loin khawvel mihriem le hnam po po a hmangai a. India sipai battalian khat nekin India mi hringna a sanhim rawn lem ring a um. A nei po po, a theine po po, a hratna po po mi rethei, fahra enkawlna’n a hmang zo vawng a. Nuhmei ropui le langsar, van chena a ropuina sawm lut ding chu a nih. Kum 1997, ICU-a thi hmun suola a um lai chun ieng huna khawm ringnaa hrui khat chel hmun khat ngai der lo, Hindu kulmût, Muslim firfiek, Sikh thiempu, Kristien fîr em em le Buddhist tui pawl lo chu dar intawk khupin dingá¹­haá¹­huonin Madam damna dingin mani Pathien seng bein an á¹­awngá¹­ai a nih. A nun zawpral rai khawpa mi dang ta dinga nun inhlantu, a hmangai khawvel mihriem chu ama hmangaituin a hung siem ve ta a nih.


Ram hmangaina meipuia inhlan Abraham Lincoln hming chu America mipui le midum hai(Negro) lungrilah parte mawi tak angin vul zing a tih. Ram hmangaitu (Patroit) indik tak chun khawvela a dam sung rohlu maksan a tum tlat hlak. Manipur MLA/ Minister ang mei mei ni loin, mani hlawkna le sum le pai khel tieng thil á¹­ha ditna chun ke an pêntir a, rinumna le mithi kul kawtkhar khawmin an chel ding zo nawh. Thudik det takin a chel tlat a, hrilsietna le suknawmnatna chun a lampui an hluo phak ve nawh. A thil thaw le a tuorna chu suon la hung um pei ta dingin malsawmna a ni leiin a ta ding chun hlawkna a ni lem. Ram ta dinga a tuornahai chun a lawm ni loin ram ta dinga tuor a ni chu a lawm hlak. A á¹­ul a ni chun thina baua khawm lutin “For your tomorrow we give our today,” tiin, ram le hnam maichâma a hringna an hlan hlak. Ram hmangaitu indik tak, Nathan Hale chun, “Ram ta dinga hringna pakhat chau ka nei hi, pawi ka tih,” tiin a hril.


Spain Lal, Alfonso chu a naupa Mohammadanhai’, an inrûk a, “Alfonso, kan kuta i ram inhlan ding am, i naupa kan that ding?” tiin an indawn a. Ama chun “Ka mihai le ka ram himna ding an phawt chun ka naupa chu that el ro,” tiin a dawn. Joan of Arc (1412-1431): French nuhmeite kum 12 mi chau Pathienin inlârnaa a biek leiin England kuta inthawk France sanhim dingin dam sunga pasal nei lo dingin, nunghak thienghlim ni dingin an tiemkam a. Ama command hnuoiah England an hne ding thu le Charles lallukhum khum ding a hril chu an ring naw leiin an nuisan a. Kum 17 a hung ni chun pasal thuoma inthuomin French sipai a á¹­huoi a. England kuta inthawkin France chu a sansuok a. A hrillawk ang ngeiin July 14, 1429 hin Charles chun Charles VII-na ni dingin lallukhum a khum a nih. Amiruokchu, Pathien le ram ta dinga nun petu Joan of Arc chu English chun an man a, May 30, 1431 hin a ngaina em em kraws fâwpin inring takin ‘Lalpa Isu’(Lord Jesus) a ti lai raw hlum a nih. 


Kristien, ringtuhai ta ding chun ram hmangaina (patriotism) chu van thilpek, lungrila hung inirsuok, mihai mita parte mawi tak anga inlang chuoi thei lo chu a nih. Chuong ang chun tirko sawm le pahnihai khawm kha Pathien ram hmangaina leiin martara thi vawng niin an hril. Mission hotu, Pastor dam hi MLA/ Minister ni hai sien chu hieng nek hin tlangram chu Pathien thu le taksa khawsaknaa khawm a changkang lem ngei chu ring a um.


RAM MAICHAMA HRINGA INHLAN:

Ram le hnam hmangaina (patriotism) indik tak chu India zalenna suol sung kum 1857-1947 a ni thu Indian History chun a mi hril. Hi hun sung hin Guru Gobind Singh chun a ram maichamah a naupasal pali tlawt an hlan a nih. Hi hun sunga ram le hnam ta dinga martar kawt hawngtu chu Sikh tlangval, Madan Lal Dhingra a nih. A pa chu civil surgeon a nih, unau pasal panga le farnu pakhat a nei a, anni chu an pa rawiin British rorelna hnuoia khup suk vawng (loyal) vawng an nih. Madan Lal ruok hin chu British roreltu, Punjab loneituhai sukrimsitu tax(sie) tamtak tak latu chu a theida em em hlak. Kum 1909 hin Londona lekha an chuk lai, India zalenna suoltu, Kanai Lal, Khudi Ram Bose Hemchandra that an ni thu a hriet chun a theida em em a, a lung chu chemtea hawr ang a nih. 

“Martarhai Hrietzingna” tiin badge a siem a, chu chu College a chun a awr lut a, zirtirtu chun pei dingin a hril a, a awr lui leiin hrem a tuok nghe nghe a. 

Sipoy Mutiny of 1857 hin a lungril a tawk danglam nasa em em a. Indian leader, Lala Rajpat Rai lecture hi a ngaithlak nuom em em hlak. That dinga a tum (target) chu Punjab sukrimsitu, Sir Lord Curzon Wyllie, ADC to the Secretary for India a nih. Ama hi Anglo-Indian, army officer sin hmu tum tuma lo thaw, Nepal le Ajmer Divisiona khawm Chief Commisioner sin lo thaw, Punjab loneituhai sukrimsitu tak a nih. Sir Lord Curzon Wyllie chu Londonah a hung chawl chun July 1, 1909 hin Jehangir House-ah insukhlimna an nei a. Mipui chun hlim taka hla an sak zo chun Lord Curzon Wyllie a nuhmei chun an hung lut a. Madan Lal chu dar chenvea inhmain a lut hmasa a. 


Madan Lal chu English suit nal deuin an thuom a, Sikh lukawm buong a khum a, damte hin a revolver chu a lak suok a, Lord Curzon Wyllie hnar chu suntuok vangin vawinga a kap nawn a. Parsi Doctor, G.K. Lalkaka chun san a tum leiin a vawirukna chun a kap bawk a. “G.K. Lalkaka chu ka nuom thua ka kap an nawh,” ti thu hrilin kawlhnam vai pum zingin muong deuin a suok a. Magistrate chun death sentence a pasi hnung chun a nuom nuom hril dingin phalna a pek a nih. Madan Lal chun muong chatin hieng hin a hril a, “Ka himna dingin iengkhawm hril ka tum nawh, English Court khawmin lungina khum ding le thi dingin a mi rel thei ka ring bawk nawh. A san chu ram hmangaitu (patriot) indik tak Englishin a lo hril ang chara thil thaw ka ni leiin, German Englanda a hung lut chun English ram hmangaitu chun a that a, kei khawm chu ang chara ka ram sukbuoitu chu ka that a nih. Chun kei hi thi dinga rel ni lang khawm, ka thina chu ram hmangaitu lutna dinga kawtkhar chabi ang ning a tih,” tiin a hril a. Old Bailey Court chun August 17, 1909 hin a khai hlum a nih.


Madan Lal hrillawk ang ngei hin a chanchin chu khawvel chanchin buahai chun an insuo uoi uoi a, German khawpui, Berlina inthawkin Monthly Magazine, ‘Madan’s Talwar’(Madan’s Sword) ti an insuo chun mipui lungril a hne a, a lo hrillawk ang ngeiin a thina chu ram ta dinga martar kawtkhar chabi ang a nih. A thi hnung chun British Prime Minister hung ni, Llyod George le Winston Churchill ngei khawmin Madan Lal ram hmangaina an ngaisang thu an puong hiel a nih.


Madan Lal thi hnung April 13, 1919 Jallianwala Bagh incident a hung um a, chu chun mit ngeia hmutu Udham Singh lungril a hung tawk danglam a, Baisakhi chu pawthlak ruoi, Punjabi insukhlimna a nih. Sikh, Hindu le Muslim chu hlim takin Amritsar khawpui, Jallianwalla Bagh (Maidan) hlobet hmuna chun mi 20,000 lai an um a. An hotu, speaker chu Hans Raj a nih, ama chun Gandhiji, Saifuddin le Satayalal British man pawi a ti thu a hril a. Chuong hun lai chun Jallianwalla Bazara inthawkin sipai pahni an hung tlan a, silai an kap puok tuor tuor a. Hans Raj chun, “To á¹­awk á¹­awk ro, blank fire” a ni thu a hril a. Brig Genaral E.H Dyer chun sipaihai chu mipui kap dingin a hril chun minute tlawmte sungin Maidan hmun chu mithi ruong le thisenin a bit a. Brig. General E.H Dyer thil thaw pawmtu chu Sir Michael O’Deyer, Punjab Leut. Governor le Lord Zealand Secretary of State for India an nih.


Udham Singh chu lekha khawm inchuk ta loin anni pathum chu that dingin a hringna an hlan a. Thisen pila kawp chu a lak a, zing tin a sunghai leh, a chunga chun par an sie hlak. Suba Chandra Bose khawmin Jallianwalla Bagh incident a hriet chun British chu tharuma do dingin Azad Hind Fouj ‘Indian National Army (INA)’ indin dingin an tiemkam nghal a nih. Udham Singh chun phuba lak tumin South Africa a pan a, chu hmuna inthawk chun America a pan pei a, kum 1928 hin London a lut thei chau a nih. Amiruokchu, sawt um hman loin a ruolpa Bhagat Singh ko leiin India rama a hung a, Bhagat Singh chu March 23, 1931 hin Lahore Jailah a ring an tan a. Kum 1933 hin Udham Singh chun German a lut a, hming tum tum putin Engineering inchuk anin an hril a.


Kum 20 sung phuba lak a tum chu a ta dingin hun remchang a hung inher suok a, March 23, 1942 hin Caxton Halla Seminar on Afghanistan organised by Royal Central Assian Society and India Association a um a. Hi huna hin a target tak, Brig. General E.H. Dyer chu a lo thi hlau ta a. Lord Zealand chu Chairman a nih. Sir Michael O’Dwyer, Punjab Leut. Governor chun thu a hril a, chu zo chun Secretary chu vote of thanks hril dinga a tho charin Udham Singh chun a revolver la suokin Sir Michael O’Dwyer chu a kap a, a thi nghal a, Lord Zealand chu hliemin a tlan suok a, a hun chu zantieng 4:30 PM a nih. Udham Singh April 2, 1940 Magistrate hmaah a ngir a, “Ka theida leia ka that a nih, misuol a ni leiin that a phu reng a nih. Ka mipuihai lungril kei nawi a tum leiin kei khawminama ka kei nawi a nih. Ka ram le ka mipuihai ta dingin thing ka tih. Lord Zealand a thi am, ama khawm silai mu pahni ka thawn kha,” tiin a hril a. Pentonvill Jailah July 31, 1940 hin a ring an tan. Vawisuna India Republic innghatna chu ram hmangaitu, martarhai thisen a nih.


Grik thawnthu chun hieng hin an ziek a, Sparta lal Leonidas chun Persia lal, Xerxes an do pui a. Persia lal chun sipai sang tam tak a á¹­huoi a, Leonidas ruok chun Sparta mi 300 le Theopian mi 700 chau a á¹­huoi a. 491 BC hin Themopyle hmuna an indo a. Grik sipai chu thupek zawmin an thi fai vawng a. Thangko ding tak ngiel khawm an um nawh. Sparta Lal Leonidas khawm chu a thi ve a, a á¹­awng nuhnungtak chu lampui bula hieng hin lungdaw a an ziek a:

“Go, and tell the Spartans,

Those who passe’t by;

Here in obedient to

Their laws, we lie,” tiin.


(Nang, khuolzin inlawn,

Spartahai biethu hung inhlan la,

An thupek zawm leiin

Hi taka hin kan sakruong a zal.)


England lalnu Elizabeth I (1558-1602) rorel hun lai, England le Spain chu an indo a, English Admiral, Sir Philip chu thi ngamin an hliem a. A sar dangchar tui an pek tum chu a sira sipai hliem zal ve chu, “Ama kha indawntir hmasa ro,”tiin a hril a. Chu sipai chun tui a dawn kar chun ama chu a lo thi hman der tah. Ram hmangaitu sipai ringumna chu tuipui khawmin a tukdawl zo nawh. Birkenhead lawng chu Scotlanda inthawk a fe chu Capetown a tlung á¹­ep, mel sawm vel chau a ni tah, lungpui filawr a suk leiin a pil tah a, nunau chu sandamna lawngin vakama an thak a. English sipai ruok chu, “Fall in, Royal Salute, Present Arms” chang a thieng ta nawh. Lawng vela chun ngapui phingá¹­am invel vut vut ngei an tih. “Three cheers for the King and the country,” vawithum a ti chun tuipuia an pil vawng tah.


Khawvel indopui pahnina kum 1944 khan Philippine khawpui Manila chu Japanin an lak leiin USA indo lawng ruol chun an inhuol vawng a. Manila khawpui a um le Japan sipai chu thi vawng ding an nih. Vice Admiral Oshni chun Japan Pilot USA lawnga vuong lut ding, thichil nun chang ding mi a zawng a, ni thum sungin mi 300 lai an inpe a. USA lawng 16 a ni leiin pilot 16 chau, an lak a. Chu chu ‘Kamikaze’ ti a nih. Kamikaze umzie chu ‘Van thli’ (Divine Wind) tina a nih, a san chu ram le mipui damna dinga thichil nun chang ding an ni lei a nih. Zantieng chun Oshni chun inthlana thucha (farewell speech) a nei a, “Mihai hringna sanhim dingin thichil nun chang ding in ni leiin mihriem in ni ta naw a, pathienhai, in ni ta lem a nih,” tiin. Zana chun tuipui an vuong lutna ding map an en a, zu an dawn a, sikret khu hlet hletin an hawp a. Nga mantu’n tuipui nga umna a thlir ang charin an thlakna ding tuipui chu á¹­itna hlekte khawm an nei nawh. Anni laia pakhat chun ram ta dingin a thi ding chu a lawm luotin hieng hin lekha a thawn a.


“Ka nu le pa,

Ram ta dinga thina ding remchang peka ka um leiin lunginsietakin mi lawm pui ro. Ei ram hung um pei dan ding chu tuipuia innghat a nih. Chutaka simtieng panga chun cherry par maw tak angin ka lo á¹­il thla ding a nih. Mi huoisen bomber khaltu ding chu mi sawm le paruk kan nih. Kan thina chu krustal lung inthieng tak kawi angin a á¹­uonrang ka nuom.

Itsuo Matsuo 23 years.

October, 1944.” Tiin.


Italy zalenna suoltu, Joseph Garibaldi chu thu a hril zoin tlangval pakhat hin, “Pu Italy zalennaa chun iem hlawng ka ta?” tiin an dawn a. Inrangtakin ama chun, “Ṭamna dam, harsatna dam, vuokna dam, natna dam, a á¹­ul chun thina chen khawm hlawng I tih. Amiruokchu, hi hi hre rawh, chu lei chun ram a zalen ding a nih,” tiin a hril a. Eini Manipur mi, MLA/Minister ram hmangai dan le chu ei inang naw ngei el. Manipur tlang mi ruol khawm ram siem tumin silai ei put fir fer tawla chu eini le eini ei inthat tawl a, ram siem nekin a suksetu ei nih. Ram le hnam hmangaina (patriotism) indik tak chu Manipura chu hmu ding a um nawh; Manipura ding chun hming hril ngawt khawm thil inzakum niin ei hriet.


Rengkai, Muolhlum

30-6-2021.



Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate