~ Rev. Lalbiektluong
Hang thlîr inla lungril kimlo (invêt) ni si lo, sie le ṭha hrietna fîm hmang mumal thei ta lo ei khawtlânga hin an vatam ta de!. Zawlnei Amosa hun laia Israel-hai ang deu khan kawtthlêr le insûnga cho ni ta loin Pathien Kohran inti laia khawm hin thutak hi a tlusie ta amani aw ti dingin a um. Ei inhriet chieng deu deu a, inringzotuo nawna a lien deu deu. Khawlai thu lêng vêl (media) ringawt hi ei buoipui ta’m a ni aw ti dingin ei um tah. Chanchin Ṭha mi hung hriltu khawthlang ram khawm an danglam bik ta nawh. Pathien thuhril thiem le hlasak thiem, lekhathiem le Bible thiem ei pung deu deu a chu ei inhmu ropui naw deu deu amani aw ti dingin ei umin a’n lang. Ei hang ngha dâk infân deu khawma “a puitling de aw” ti ding chu ei inkhât phar tah. Hringna ei siem thei hlak ni lo, hringna inlâk pêk hlak ei rin nawh. Phuba latu Pathien Pathien hin iem a mi law tawl pei ding maw? Hun liem tah thlîrin ei khawtlâng nun khawm tiem thei an ta naw an nawm a ni? Amiruokchu thudik chu a la pangngai zing a, khawlai amani chu Baal hmaa la dingṭhathuon ngai lo le mani hringna chen chân ngam khawpa Krista ta dinga inpe ngam tamtak an la um tho chu ring a um. Hieng lai zing hin hun nuhnunga Isu Krista thuhril ei bi chun a vantirko leh a hunbi tiema kohranhai ṭhuoi dingin kawtkhâr bulah a ngîr zing ta sien a hawi. Ei khawsak dân le nunphung hang en hin puitling tieng panin ei fe am, an nawleh ei sawngnawi tiel tiel ?
Mihriem damsûng hun hi inchûk mi haiin hun bi hran hranin ṭhe sien khawm naupang le puitling chauin ei ṭhe ding a nih. Pi le pu hai khan puitlinga an tiem chin hai chu zawlbûka riek thei tah, khawsâwt ina lêng ta le thlân chonaa lût ta hai an ni a, chuong ang la ni phâk lo po chu rawlthar deu ta khawm ni haisien naupanga la tiem an nih. Nun tieng panga ruok chun chuonganga ṭhe thei a lo ni awzawng naw a, kum upa deu khawm puitling lo tak khawm um an tam. Ringna kalchawina khawm Kristien nina sawt ta leia ringtu puitling nina a ni chuoang nawh.
I. Puitling umzie: Puitling hang ti hin hril dân chi tamtak a um thei. Naupangte khawm kum le inmil loa puitling hrâk el an um. Puitling hrietna chu an thilthaw le hril khelah nuna an bawzuina le phûrsuoknaa dâm, harsatna le lawmna an tuoka dâm, mawphurna an lâk le rorêlna ṭhungphaa an inṭhunga hai hin a’n lang fie hlak. Puitlinghai chu an thuhril le thilthawah nun ringtlakin an um a. Kil tina inthawka enin an sinthaw bêl chieng a dawl a, an hnuhma hmang tlâkin an insuo naw ngai nawh. Puitlinghai chu an nun a ziektluok a, thil harsa le rinum hmasuon dingin an nun inpeisa zingin an um.
II. Naupang mizie:
Naupang chu sie le ṭha hmang dan thiem lo, a hriet nuna inlang tirdân thiem lo hai hi an nih. An piengpui mize sie le ṭha hrietna var (conscience) Pathienin a pêk hmang hlawkdân an la thiem naw a, nuna inlangtir dân khawm an la thiem bawk naw leiin thupui fûn deu chu an la khel thei nawh. Hi nun hi kum naupang chau naw khawm hmang thiem lo leia ni ding ang ni phak lo a’n um thei. Naupang chun a nunin ama tuhun bâk a thlîr phâk naw leiin a thil thaw le thu hrilin a nghawng ding tieng thlîr lovin a ngaituona le ditna anga nun a tum a, a hmu hmu a fâkin a lem el a nih. A hrietna la kawruok chun invêtna le mawlna a fensa leiin mi dang ta dinga thil ṭha a hmu phâk nawh a, iengkim hi ama ta dinga khawlkhâwm nuomna chu amaa a lien tak a nih. Puitling thawkhata lo inngai ve ta si, hi lungril la nei zing hai chu naupang mizie an la mâksan naw tina a nih.
Naupang mizie chu a hringnunin thil hlû a la hmu phâk naw leiin a ta dinga ṭha nekin a hlimna le a lawmna chu a lungril hluotu tak a nih. Hi lei hin naupanghai hi keiṭhuoi le lampui kawkhmu an ṭul hrim a ni a. Inhrilhrietna ṭha ei nei naw leia ei ni ding ang ni phâk lo tam tak um ei tih. Hi lei hi ni ngei a tih, Bible khawma “Naupang chu a hraw ding lampuia chun inchûktir la” a lo ti hrim a nih. Tuhin chu a nachang ei hriet ta a, Inchûklai hai khawma “career guidance” tiin lampui inhrilhrietna hun dâm ei siem ta a, lawm a um khawp el. Naupang nun chu thil tak tak thawna dinga ring tlâk le hmang tlâk lo, thil thaw nêka thua tlingtlâk chîng lem, thaw zel zul, innghatna dinga ring indûp, mawphurna hlen lo khawma pawi tina nei lo, suonlam tling lo siema inzo el an nih. Politician pakhat, minister term thum lai lo tling ta chun hieng hin a hohlimnaa chun a hril a- “inthlang tâwma hmalâk dân ding (manifesto) hril chu ram ta dinga thaw ding ziek inelna a ni el an nawm” a ti sam êt a. Tlawr hlupa thu hril a, thil thaw hmu ding um nawk lo hai hi naupang zie pakhat a nih. An thil nei le kum pung duok duok nun pung si lo nun hi puitling lo mizie a nih. Hi nun hi maksan thei inla nuom a um khawp el. Naupang tamna hmunah takchang hmasawna hmu ding a um thei nawh. Chun, thlarau le taksa thil ṭhe ṭhawp thiem lo thlarau chang insâng ti kohran laia khawm ei bâng bîk nawh. Kohrana hlimna a tlung zâta lâm tuozawla buoipui ngai zie thlarau chang inti hai hi naupang zie a ni ti hriet ei ṭul tah. A tle taphawt rangkachak sawn el hai hi naupang zie indik tak a nih. A nunin a hmu fie thei lo, Peter anga inhawi a tina hmun peia bâwkte khaw a nuom elna chun a naupang zie a suklang a nih. Ringna kalchwinaa taksa thil le thlarau thil ṭhe thiem lo, nitin khawsaknaa thieng le thieng naw chawkpawl zing nun hi puitling lo nun a ni ti hi hriet ding a nih.
III. Puitling Mizie
Naupang mizie ei hrila inthawk khin puitling mizie tamtak hmuthei in a um. A hnuoia ang hin puitling nun inlang dân hei thlîr ei tih.
(i) Mani inthuhne (control) thei: History of Mission ziektu Henry Venn chun mania inenkawlthei kohran (Indeginous church) chu “mania roinrêl, mani thawsuok suma inenkawl thei le midang ṭhangpui ngai loa chanchinṭha hrila missionary tira fesuok hai hi” a nih a ti a. Hiengang ngirhmuna kohran kalchawi chu kohran intodel, ramdang sum ngai loa mania kalchawi thei tina a nih. Puitling nun nei hai chu makhâta tla hrang thei, mani thluok hmanga sinthaw thei hai hi an nih. Iengkima hrilfawm ngai le mi dang ṭhang loa kalpên thei lo hai chu puitling lo sin a nih. Puitling chu harsatna le buoina a tuok chang khawma chiai el lo a, thiem taka hmasuon thei le tiem dân thiem hai hi an nih. Buoinain a mi nangchîng hmaa lo buoi rak rak dâm hi puitling lo inlangna a nih. Puitling chu thil ṭha thaw ding le thil ṭha lo thaw lo dinga mani nun hne, nun inṭhang le hmasawn, ṭum khata pên zung zunga ngir nawk (ui lam lawn) ang ni lo, chawl lova hmatieng fe pei hai hi an nih.
(ii) Sie le ṭha thlier thiem: Pathienin sie le ṭha hrietna a mi pêk hi puitling chun a hmang dân a hrietin a thiem a. A thil hmu le hriet sukpung le sukhlawk dân dâm, pawm le hnawl ding dâm, suknghet le vawng him ding dâm puitling chun a hrietin a thiem a, in le lo puitling takin a’n din hlak.
A hmun le hun a zirin hril le hril naw ding a ṭhe thiem a, thu suktlûkna feltakin a siem a. Indik le thu inlai tawka a hrieta thutlûkna a siem chu a lâwm naw tawk um hai sien khawm thil ṭha (thu dik) inzana le ngaipawimawna a nei chun a nun a ṭhuoi a, chamlakin a um ngai nawh. Sie le ṭha hrietna khawm hmang hlei thei loa buoi rawp hai chu puitling lona an nei a ni ti hril hran a ṭul nawh.
(iii) Nun det tak a nei: Hi zie hin danglam thei lo ti a kawk naw a, amiruokchu puitling nun chu luong thli mût lêng ang an nawh. An hrietna le ngîrna thil ho mei meiin a sukdanglam ngai ve nawh. Khawlai thu le thuchieng lo boruok inlêng hai hin ei ngirna a mi sukdanglam rawp chun puitling nawna ei nei ti inhriet a ṭha. Insûng thila khawm khawlai thuin ei insûng roinrêlna a la sukbuoi thei sûng chu puitling tawk nawna ei nei tina a nih.
Chun, mani ngeiin a ṭha tia remruotna ei nei hai, boruok dang met leia ṭhiek le thleng nawk zeng zung thei hi puitling lo zie chi khat a nih. Hieng ang mi hai hi mi puitling hai chun thil thawpui tak tak dingin inthlawppui an nuom ngai nawh. Mi puitling chu suonlam ho te te siemin thudik iengmaloah an inchangtir ngai nawh. Kohrana khawm “a’n lang, mi’n an hril” ti mei mei zuia sopui rak rak hai hi puitling lo an ni nuom. Puitling chun ngirna hmun feltak an nei a, “a nih” an ti chu “a nih” a ni a, thlî le ruo kâra khawm belbul tlâk an nih.
(iv) Thil dawngsawng thiem: Puitling chun thil lo dawngsawng dân le a pêksuok nawk dân khawm a thiem leiin muolphona lakah sansuokin a um hlak. Buoina le vangduoina hmuna khawm mi puitling chun intum ding zawng loin puitling takin a ngaituo a, thaw nghal ding le la ngaichàng met ding a ṭheṭhawp thiem a, mi dang tawk buoi loin a hung suttu chu a thunun hlak. Thil thlasietum le lawmum tak khawm remkhâwm dân a thiem a, thil ṭha naw khawm thil ṭhaah inchangtir dân a thiem leiin boruok lum ding khawm dei riemin a siem thei. Beisei naw anga thil a hung tlung châng dâm, innghatna lungphûm innghing dawta hung suktu a um chang dâma buoi phîlia el lo a ṭhanghmun rem thiem hai hi puitling zie nghet nei an lo nih. Mihriem piengzieaah hrâtnawna lem chu ei nei seng, amiruokchu muol insâng le inhnuoi hrûtruol theitu Isu Krista kuoma tlûklûtpui thiem thiem hai hi thildawngsawng thiem, mi puitling an ni hlak.
(v) Mi leh thawhmunkhat thei: Ringnaa puitling hai chu Lalpa leh thaw hmunkhat an thiem leiin a tu tuhai khawma thaw hmunkhatpui inhawi an ti hlak. Nun puitling nei hai chu ṭhuoitu hlawtling an ni nuom vieu. Kohran hi mi ze hrang hrang um khawmna le thaw tlângna hmun a ni a, ṭhuoitu ni ding chun puitling ni a ngai. Biel Pastor sin ka thaw laiin nu pakhat chun hieng hin a hril a-- “ṭhalai hai inrawi chu ‘bawi’ ei ti pei naw sa sa khawma ‘bawi’ ti a ṭul zing a nih” a ti a. Puitling chun mi hrât le hrâtnaw deu thawpui dân tawk a hriet a, ṭhuoitu hlawtling a ni hlak. Chun mi dang hrietthiemna a nei a, an ngirhmun ang tawka thawpui dân a hriet leiin tu el khawma inthlawppui an rin nawh. Mi puitling lo lungrila chun mi dang dit dân a’n leng thei ve nawh a. An dit dân zui thei lo hai chu thlauthlâk an nuom el hlak.
(vi) A ngîr ngam: Mi puitling ngirhmun hrietna tak pakhat chu hlawsamna le lawmna hmunah a ni rawp. A thaw indik nawa khawm intum ding le suonlam zawng a tum hran nawh. Huoi takin a hlawsamnaah a ngîr ngam a, sawiselna le demna a hmasuon ngam bawk a, a sukindik nawna a hriet chu hadam takin a pawm a, a thleng ngam bawk. Mi puitling chun a kuta um le a chunga mawphurna um chu tlânse loin a hmasuon ngam hlak. Mi haiin deusaw le hmusit deua an thaw khawma a tlânse nawh a, amiruokchu thil ṭha lem ding a ni chun tlâwm a ngam a, puitling takin a’n siehnuoi ngam bawk. Hiengang mi kohran le ram ṭhuoitu chu an hlawsam ngai nawh. Kut tling loa ṭhuoitua hlângkai le chanvo pêk chu an indikna le puitlingna leiin an lâk nuom naw ngam a. A san chu an lampui hraw khan ṭawng thei naw chin an nei hlak leiin an hmalâkna a zîktluok thei naw a, an kalchawi a puitling thei bawk nawh. Indikna le thienghlimna chu ieng hmun le khawlai hmuna khawm a ngîr ngam a, ngam naw a nei naw a, innghatna tlâk a tling a, a sâwt deu deu a, a takchang deu deu.
Thutlângkawmna: Hebrai ziektu chun Krista thubul hril ta loin puitling tieng pan ei tiu a ti a. Taksa khawsakna le ringna kalchawinaa hin puitling hi a’n tak ning a tih, khawsakna le ngirhmun hang en hin Gospel Cenetenary hmang meu ta khawm ei la phâk hla naw êm el. Puitling ding chun lekha thiemna, hausakna le damsawt el khêlah sirbi tamtak a um a, chuonghai chu tumruna dâm, insûm theina dâm, thuawina le Krista hrietnaa inthawka Pathien thuzawmna leia nei thei a nih. Ei thil thawa hin chieng inla, ka hril le ka thaw hin iem a nghawng le rasuok ding hrea ei thaw pei chun puitlingna kailawn chu hraw ngei ei tih. Famkimlo mihriem, bâksam nei mihriem le hrâtnawna tieng nei mihriem ni inla khawm puitlingna ding sirbi hai hi a hmatiema inhmaw loa ei sir pei chun puitling tieng pan pei ei tih. Ei tawnhriet le khawêng hmuna ngaituo chun tu anga um hi chu a hun ta naw a ni naw an naw maw?
