~ L. Thanzam Pulamte
Ran ina vâi chihai lâia a lien tak chu Siel hi a ni a, nîdang tlângrama chu siel hi an lo vâi nasa hlak a. Bâwng hi chu siel an vâi ta naw hnung tienga ei hung vâi chau ni âwm a nih. Ei ran vâi lâia siel hi ei lo hlutsak hlak a ni zie chu nuhmei man chena hin siel ei lo hmang hlak a, ei ran vâi lâia man tam le hlutak a ni leiin nuhmei mana khawm sekhat, sehni, sethum tiin man bithlieknain ei lo hmang hrim a lo nih. Mi vângnei le khawsa thei deuhai inchawng ding khawma ran lâia ei ngâisâng tak Sesuna inchawng kher dinga ei lo ngâi a ni bawk a. Lo ram inhuonna dâi khawm sedâi an lo ti hlak a, tûchen hin ei la hmang zing a nih. Siel hi ram par inhawi le tui ṭhatna lai hin an um nuom hlakin an tlatna hmuna riek nuom hlak an ni a. Pherzawl rama khawm, Phûlpui zâu an ti hlak, tûta khawhnuoi lai khu a ram a’nhawi bâkah tui a ṭha leiin siel an tla nuom hlak a, Khuongzâng siel chen chen khawm an hung tla phâk hlak ti a nih. A ram inhawi bâkah tui a ṭha a, khawhnuoi lai khun sîtui a um a, chu tui chu sielin an tlân nuom chi a ni hlak leiin.( Chu sîtui chu Pu Lalhmangpui Fimate MDC-in Leilet siemna’n a hmang a, Ngakulin a siem bawk leiin ranin an tlân phâk ta naw a nih.) Siel hi ei ran vâi lâia ei ngâihlut tak a ni leiin tulâi chen khawm hin siel chu ei la hmu nuom zing a nih hi.
Nîdanga inthawkin ruoipui ṭhêna ding hin chu Siel hi ei lo ngâithupui le ei lo hmang tak a ni hlak a, Kristien hung ni hnung khawma ei ngâi thupui bîk deu hlak leiin Krismas ruoia ding hin chu siel ngêi nisien ti hi chu Pâpui, nûpui,nunghâk tlangvâl le nâupang chena ei lung inruolna a ni hlak a. Kum tâwp hung tlung vat sien Krismas sa hmêna ding, thuomhnâw thar neina ding ti hi a chîn a lienin ei tûng le ei dûthusam a ni hlak hrim a. Chuong ang rêng chun busîk le lo tieng sin hang inrêl zo hin chu Krismas hung tlung ding Mîmtuk thla ni 25 nâw hi chu tûng ding a vâng ta hlak a. Busîk loriek hmaa inthawk khan Kohran ṭhuoituhai khawma Krismas ruoi ṭhe fak man ding thâwlâwm inruot annawleh ngamtâwk thâw dân ding riruongsa dâm a um hlak a. Lo riek hang inlâwi Biekin inkhâwm ṭina Kohran ṭhuoitu ṭhungkhâwmin siel kei an rawt ta naw di’m a ni ti nâw chu nunghâk ina tlangvâl ruol tîtîna khawm thudang rak a um thei ta ngâi naw a ni kha. Mi tlâwmngâi le inpezo deu hai lem chun Siel thlungna ding khuongkhâu hrui umna le sat ding an riruong felsâ vawng a n’ ta hlak a. Tlangvâl ṭhenkhat phûrna chu a lo insâng tâwl ta hlak a nih.
A thu le hla sak inhâwmthâw tho sâ khawm a, Kohran ṭhuoituhai thurêl iem a ni ding hre nuom malamin Pathienni zân inkhâwm chu Biekin an pan ta sup sup el a, Krismas boruokin a hung chîm ta bawk lei chun Khuongpu hai khawm chun “Aw ringumhai hung ro hlim tlâng tak le lawm tlâng takin Bethlehem tlâng chu hung pan seng ro” ti hla khuongpui,khuongte le seki leh inri tlut tluta an sak ri chun Biekin panhai a hîp ta khawp el a, Pulpit bul lai chun Pi Tlângmâwipi Lalnipuipi hai râwi an lo inkâwi dap dap nghal ta bawk a.Inkhawm ṭhuoituin “Eden pârmâwi ṭuoi hnung sukvul nâwk dingin khawvel Sandamtu a hung pieng tah” ti hla a la hei thlang nâwk chun boruok a sukṭal khawp el a, Pi Tlungkimnu hai Neihrilnu, Dohniengnu hai khawm an hung ngir suok pei tah a. Tlangvâl le nunghâk hai khawm hla vuokvêt chun a kei tho ṭan ve khawp el a. Inkhâwm ṭhuoitu a hung ngîr a, Krismas tieng thu puong an hung ṭan chun le, Krismas ruoiṭhe hotu chun, zînga khin siel kei ding mi ei mamaw tah a, tlâwmngâi ngîrsuok nuom ei um am ti thu a hung puong chun tlangvâl tlâwmngâi hun iemani chena inthawka siel kei dan ding lo ngâituohai pâwl kha an hung ngir ṭuk ṭuk el a, Ruoiṭhe hotu chun chuong tlangvâl tlawmngâi hai chunga chun lâwmthu a hril zovin zingah zîngbu fâk khawpin Local Chairman ina ingnghâkkawm ding ti thu a hang puong chun miṭhenkhat ta ding chun boruok a zâng huoi huoi el tah a, inkhâwm fe man a um hlie hlie el tah a. Bieltu Pastorin “Samdamtu pêk eini zie thu” inhnik takin sermon a pêk a, hriltu le ngaituhai Thlarau malsawmna an dawng hle el a. Lêngkhâwmna ding Hall le Tuchahai umna ding siemrêl dan ding sin an puong bawk a, Krismas tlungkâr nghâkhlâ takin inkhawm chu ṭin a ni tah a. Tlangvâl ta ding chun khânga kohran mipui le mi ûhai(Ngâizâwng) hmu ngei dinga hang ngîr suok kha chu a hluin a man a tam zie chu hril el thei an nawh, zan îmu intuona khawp a tling hrim a lo nih.
A zing, Thâwṭanni zingbu fâk khawp chun Siel kei fe ding pâwl chu Local Chairman ina chun fekhâwmin kohran ṭhuoituhai chun an uop a, Pathien kuoma ṭawngṭaia hun hmangin Siel man ding sum chu an leader kuta inhlânin ringzo takin inthlâsuokin an um tah a. Siel an mana an hung thei ding hun Dârthlalanga in-eltuo dan dinghai inhril fel vawng chun nunghâkin lekhazuol an samzâi ngêia an khit pekhai chu hâwpin thafân takin Zopui, Bukpui tieng chun an pan phawt hlak a. Lampuia chun siel khitna hrui ding khuongkhâu hrui dam satin,(a khawhnung deua chu Nylon hruol lien deuhai dâm châwi a ni hlak tah a) Zanah chun siel neihai le chun inbein siel ṭha le inman deuhai chu ngâivenin leaderhai chun an biek vêl a, puonthuo châwi ṭeu ngâina um lo a ni hlak a, thlasik dei lai Leikhâwr khama ṭuong laia puon pakhat chau sila zâl chu inhniktaka in thil harsa a ni hlak a. Zingkhuo a hung var chun Siel neituhaiin a zawngpuitu ding, a dâwngman fa ding an hung tir hlak a, chuong hai râwi chun siel zawngin chul rama dam ei fe a. Siel ṭhenkhat chu machî pêka khit el thei an um a, ṭhenkhat chu khit ngai lo, chî khawm pêk ngâilo an ni leiin inhuola hlîmvala âwk annawleh hnawt châu hnunga khit dâm a ni hlak a. Ram lai ei khêk chêl chûl hlak a, Paite ṭawngin ei hei hnawt chu “ hiaia hawng tai, huai lama hawng tai nawn ta” ti vel chu, a hrenaw chun hnawt dan ding buoi a umin hnawtna tieng bîk ding khawm hre lo pawl -ta dingin a buoithlak thêi khawp el hlak a. Siel chu ei khit thei hun huna vêng tieng pan nghâl a ni nuom hlak, vangnei chang deu chun chul nama machi peka khit thei chang a um a, thaw fuk naw chang deu chu khit thei der lova nikhat zet hnawta hlâwsama inthima in tieng inlâwi châng dâm a um hlak leiin beidawng deuva um châng khawm a um hak hrim a. Iemani châng lem chu khit thei der lova siel dang biek nâwk châng khawm a um hlak leiin a ni khuo nang naw vâng châng a um thei bawk a nih. Tinhmuna intuok kâr mawl kha nghâkhlâ a um hlak a.
Hril lâi nghâla ka zuk hriet suok vang vang chu 1968 kum ICI inṭhedar kuma ICI(ziding pawl) ami kan ni a. Pawl hang inṭhe chu lungril in-erna hi a lo um deu hlak a, Thlâitharlâwma fanghma tam lem dam, Siel lien lem thu dâm mei mei kha ei la buoipui lai a nih a. Krismas zo Dec.27,1968 khan tlangvâl le pathlâwi iemani zât zet Siel kei dingin thafân deuin Zopui tieng kan fe a, Pu Thangsiem, Zopui Lal inah kan riek a, thimbutin ṭuongah kan hei zâl seng a, a dei chu ni’ng a tih ârkhuon tieng chu Tapah mei kan sêm a, khawvar kan nghâk tlang seng tah a. Zîngkhuo a hung var chun siel zawng ding chun Khawhnuoi chul tieng pan chun kan fe tah a. Siel chu machi liek nuom chi a ni lei chun vângnei thlâk takin chul nâma chun kan khit nghâl tah a. Kan hang khita siel a hang intâl chun kan indar suou el a, kan upahai khan” Tleirâwl bei ro le” an ti a. Tlânsiet dan um bîk ta lo chu a ki bul taka chun ka man tah a, siel chu an hrât a, thei tâwp tâwpin a hang inchawm vel tah a. Chuonga siel hang inchâwm chu a ki bula man a,ka hang chel chun mi an lo inzain a’nchâwm po leh ka hang phi chun a tla ve pei lei chun ṭi ding a ni nâw zie ka hung hriet ve tah a. Siel hin mihriem chu an mi lo inzâ ve a ni ka hung hriet chun ka huoi ve pei el tah a. Amiruokchu hnawt sâwl lo a ni lei chun a hrui sei deu chu inputtir ei ta, la suksâwl deu ei tiu, tia ṭhuoituhaiin an rawt chun a hrui kan inputtir a, kan zuisui a, awl takin kan hung kei tah a. Siel chu khawhnâwm lai kan lo thlung a, Zopuia bu kan va fâk khawp chun intiemna ang ngêi chun Vêng tieng chu Dârthlalangin kan el a, a mi tuok ding an lo insiem fel hun ding ngaituoin muong deu hlekin siel chu kan zuk kei thlâk ta a. Tinhmuna chun Kohran thuoituhai râwiin an mi lo nghâk khup el tah a. Naupang an hung tlung chun siel kia chun tlângsâm pâr an hung târ ṭan a, nunghâk ruollin kan mansa pai hai chu an mi hung lak pêk zat zat a, Tinhmuna chun thingpui le kûrtai an lo sem a, Upain ṭawngṭaia hun a hmang zo chun khuo tieng pana naupangin siel an hang kei a, a hma kei le a hnung tieng leh hâwhâw pumin,nunghak mansa paihai le hang intlawn tlâng kha chu sâwl hmêl ei hrietfûk ngai naw a ni tak tah. Siel kei tlung zan bu fâk khawp chun nunghâk in panin ei hei suok a, siel kei fe dan le zan deizie, siel khit dan vêl naw kha chu thu dangin hmun a chang rak naw a. Siel keia hung vê naw hai kha chu hi zan hin chu mi tîtî ngâithlâk kha an chan a ni tak. A hun laia ding chun a lo inhawi tak pei ma ma chu a lo nih.
A nipui ni, mitin lo tûng Krismas/Kumtharlâwm chu a hung tlung a, Biekin inkhawm fe khawm a dang bik rieu a, Biekin sûnga khawm nachang a ngîl nuom deu a hawi. Inkhâwm ṭin sûn lêngkhawma chun nunghâk le puon lukhum inṭâwma hlasak lêngkhâwma ṭhang chu indêntakin ei hei ṭhung a,(mi hmaa siel kei pâwl an hung ko ding kha tûng deu zingin) Lêngkhâwm hlak chu a’nhawi kher el, khuongpui,khuongte le seki leh inri tlut tlutin “Bethlehem le Kalvari tlâng chungah suokna dâr a’n ri tah” tia zâi vâwrin Lalringzonu hai Hnuninu hai rawi an ṭhung hman naw a, hlasak kâr laka ngîra hun hmang an um zing bawk a. Bufâk dâr a hung inri a, Lêngkhâwm ṭhuoituin bufâk inkhâwm a hmang a, a ṭawngṭai zo le inruola siel keipâwl hung suok inla sekei thlêng awt ding ti tucha tienga inthawka râwl a hung suok dâm kha chu a ri a mâwiin ngâi inhawi tak a nih. Khalai boruok tak kha chu sieṭhat thei nisien hun danga la hmang zawm thei ding nisien chu nuom a um thei ngei. A sa hme nêkin Pathienni zan hmasaka siel kei ding rawt vêla inthawk a zînga mansa le inpâia nunghâkhaiin mi mitmei vêng puma mangṭha inphur dam siel kei hung nia mansa inpâi pek dam lampuia hang intlawn vêl dam, a zâna nunghâk lêngnaa siel kei chanchin hril vêl le ruoiṭhe dinga hei inko suok vêl lai boruok kha an nâwm busîk laia inthawka tlangval dûthusam tak hlak chu. A man tam deu a nih.
Hun le nihai luonglai tui ang an liem a,
Ruolkima hlimlai nun kha mitthlaa a cham zing,
Sienkhawm kumtluong run panin an liem pei,
Kir zai reng an rel nawh.
July 30,2020.
Zoteveng, Rengkai.
