COVID-19 le Kristien Sakhuo Series
Series III: “Martin Luther le Hripui Inlêng”
~ Upa (Dr.) Lalsiemlien Pulamte
China ram, Wuhan-a COVID-19 hripui hung suok le inlêng leia sorkârin lockdown a puong le vântlâng thilthaw po po sukchawl a ni khan Wuhan-a Kristienhai chun Chinese New Year hmang dinga an sung-le-kuo hai kuomah fè ding am, mi tam tak hi natna invoi le thi mêk an um laia a biel kha tlânsan ding am ti le Pathienni inkhawm sunzom pei ding am ti, zuk don el harsa tak tak zawnahai an lungrilah an khang rum el a.
Kum zabi 16 lâi khan German Kristienhai chun hieng ang zawna hi theologian ropui, Martin Luther kha an lo indon ta rêng a. Hripui rapthlâk tak el, ‘Black Death’ leia Europe mipui 60% vêl an thi phà hnung, kum 200 khom a la’n voi hma, 1527 khan kha hripui kha hung indar nawkin Luther hai umna khuo, German rama Wittenberg le a sevêla khawpuihai chu a hung nuoi a.
“Thi theina hripuia inthokin ei tlansie ding am?” ti thupuia hmanga a lekhathona chun Martin Lutherin hieng ang ngirhmuna um vantlâng mawphurna a bûk ton a. Rongbawltu chun a mawphurnaa inthok tlansie lova damnaw le thi mêkhai ta dinga berampu ṭha, thlamuongna thu hriltu le sakramen buotsaitu ni dingin a hril a. Sorkâra thuneituhai, rorêltuhai, police officerhai le dâktorhai khom chat lak lova an mawphurna sunzom pei dingin a dit a. Nu-le-pa le anni sika ngîrtuhai (guardians) khoma an nauhai chungah an mawphurna phursuok dingin an fui bok. Luther chun hieng ang hun khir taka hin Kristienhaiin damnawhai enkol chu Krista enkol tluka (Mt 25:41-46) inngai dingin a’n fui a nih.
Chun, invêt thlâk taka natna hrik lakah mani taksa inthlada lova fimkhur dingin Luther chun a’n fuisa bok. Thil pahnih a’n chà a – (i) mani hringna sie hlut ding le (ii) ṭhangpui ngaihai hringna ngai hlut ding. Ama chun Pathienin ei taksa hi ei enkol dinga a mi pêk a ni leiin hi hria inthoka ei thei tawpa invêng chu ei mawphurna a nih tiin a hril. Hieng ang huna damnaw siehrang (quarantines) le damdawia inenkol hi a pom zawng tak a ni thu khom a hril a. A ngaidân chun Pathienin mihriemhai kuomah ei taksa hi thilthlawnpêk a mi pêk a ni ang bokin damdawihai khom a ni ve a. Hripui inlêng laia ṭhenkhatin Pathienah ringna insanglem nei inentir tum ni awm fahrana damnawhaia inthok invêng fimkhur tum lo le damdawi chen khom fa nuom lo hai umdan chu Pathienah ringna innghat ni lovin Pathien fie tumna a tling lem hman niin a ngai.
‘Kristienin hripui tlanhmangsan la nuom rop sien, ieng tinam nîng a ta?’ ti zawna a donnaa chun a invêngin ama a mawmaw hle naw a, damnaw enkoltu ding, a aiawtu (substitute) a buotsai thei khoma ṭongṭaina le Pathien Thu chîk taka a ngaituo hnungin amain thuthlûkna siem el raw se tiin a hril. Damnaw enkol sina ṭhang hi bat (obligation) lei ni lovin lunginsietna leia thaw ding ni raw seh a tih. Hripui hin Kristienhai hmangaina le ringna a mi fie hun niin a ngai a. Inthlada leia hri lo kai pal le midang kaisawngtu hai khom tuolthattu ang hielin a ngai a. Midang kaia dam nawk el dinga inngai lei le lungril suol hrim hrim leia an hri invoi puongsuok lova inthuphai khom a dem hle a, chuonghai chu mi khaihlumtu (hangman) kuomah thon nghâl chiin a ngai bok.
Khâng anga hripuiin an umna ram a nuoi lai khoma Luther chun a ṭi hrim hrim nawh a. University-a a ruolhai infuina poisa chuong lovin Wittenburg-a an in khom a nuhmei leh damnaw enkolna hmuna inchangtirin damnaw le a thi mêkhai lai taksa le thlarau rongbawlna a nei pei a. “Khuoihlite ang deu ṭitna leiin ka invênghai rong ka bawl pèk ding mi hluo naw raw seh” tiin mi a’n fui a nih.
A tak ngèia tuorna tuok thei ding ngirhmunah um inla khom thina le tuorna hin ei chungah thutawp an nei nawzie chu Luther hin a hriet chieng hle. Hripui inlêng huna a tonhriethai le Sam 46 bèsanin, “Ei Pathien chu kul nghet a nih” ti hla a phuok khom kha a hring êm êm a, German protestanthai hlapui a’n chang hiel a nih. Ei hringna sanhimna dingin theitawp ei insuo chu ei mawphurna a nih. Ringtuhai chu taksa thina lo tuok pal inla khom ei hringna chu tu khom tawk buoi phàk ta lo dingin Pathien kuomah Kristaa thupin a um tah. Chu Pathien thu ringsantu, innghattu le thlamuongtu i ni vè ta’m?
