"LAL NAU KA NIH" EFCI N.C. HILLS PRESBYTERY CHOIR MUSIC VIDEO ALBUM VOL -1 BICHIENGNA

~ H. Zaneisang

Thla khat lai liemtah khan ka mobile hand-set ah ka nauhaiin hla pakhat an mi khum p>k a. Ka zuk insaktir chun, “Mi s^ng tam tak ha’n tlantu hre lova nun an phâm laiin, Pathien hring Krista hmutu le changtu ka lo ni el hi ka va l^wm ngei aw !” ti hla  a thunawn ah:

          Hlim le l^wm takin l^m d>r d>r ka ta,

          Hnena hlamawi chu rem ka tih;

          Khawv>lin an hriet lo nun ka nei,

          Amen a va ropui ngei Lal nau ka lo nih.

ti hla, EFCI N.C. Hills Presbytery Choir-haiin thiem taka an sak hi a lo nih a. Chu hla an mi khum p>ka  inthawk chun s<n le z^n, hun ^wl ka nei phawt chun ka ngaithl^k el tah a.  A thu \hain a thl<kin a zir el chau ni lovin, a saktuhai an thiem >m leiin  ka ngai nghawk nawh a. A phuoktu ka hriet nuom leiin a hre ding ^wm mi kan dawn leh, a phuoktu chu Pastor Elson J |hiek a ni thu an mi hril a. Ka lungrilin, ‘Hieng ang hla \ha le hring hi |hiek-hai khawmin kan lo phuok/siem (ti n>kin Pathiena inthawk kan lo dawng) ve thei a ni maw ? ka ti lungril hiel a. Chuonga hla pakhat chau ka ngaithl^k tlut tlut lai chun a music video cassette ngei chu Churachandpur hung tlungin kan ch^wk a. Ka nauhaiin ka laptop-ah mi khum p>kin nitin, nghawk ti l>m um lovin ka ngaithl^k ta tlut tlut a. Ka ngaithl^k r^wn po leh ka ka ditna a zuol deu deu a. Ka laptop-a hla chi hran hran, a tama tam an mi khump>k haiin hmun an chang ta naw a ni tak tah. 

Hi hla hring tak el ‘LAL NAU KA LO NIH’ ti hi, an Music Video Album Vol-1 hming phurtu tak chu a nih. Music Video Album ei thl$r m>ka hin Hmar \awnga Pathien inp^kna hla thar, Churachandpur laia ei la hriet l^r lo hla 7, ei hla hriet l^r, ‘Ka Sandamtu mi v>ngin a hnai zing,’ tihai b^kah ei la hriet ngai mang lo hla pakhat, pasal pakhat le nuhmei pahniin an sak a um a. Hienghai b^ka hin, ‘Nuai ringnun’ (Biete), “R>ngpa zuong n^wkna’(Hrangkhol) le ‘Arnam nepnon’ (Karbi); a r>ngin hla 12 a um a, chu chu Rs 150/ man chau a nih.

A Video Album hming phurtu tak a ni ang hrimin Pastor Elson J |hiek hla siem (phuok) hi a hring hle. A hlaa inthawk hin a phuoktu Pastor Elson J |hiek hin ringnaa ama intlantu Isu hnung a zuina kawngah harsatna le rinumna tam tak tuorin a paltlang ti an hriet thei a. Chu chu, a ch^ng 3-na :

          Ka nun mi fietu rinum buoinah^’n,

          Ni tinin min huol v>l sienkhawm;

          Krista hmangaina ropui tak el chun,

          Mi \h> ta ngai nawni ka dam s<ngin.

tia an sam suoka inthawk hin a chieng hle. A hla thu a \ha b^kah a thl<k a \hain a saktuhai an thiem bawk a, mit le na a tlai hle. Hi hla ‘Lal nau ka nih’ ti hi ei thl$r m>k ding Music Video Album hming phurtu tak khawm a ni hrim a nih.

2. A dawtah Pastor Lalngailien Hmar-in ‘Thiemchangna Krista’ ti thupui hmanga Pathien inp^kna hla ‘Thim thuneina hnuoia intânghai din, Zal>nna d^r inri chu lo ngai ro’  ti hla; a thunawnah,

          Haleluiah Lalpa ka l^wm ngei ie,

          Thiemlo thiem changa i mi ruot el hi;

          Tuhin chu thiemlo chang ka \i ta nawh,

          Thiem ka changna Krista a nih.

ti a, hla thu \ha le b>lchieng d^wl takel, ch^ng li zet a phuok, thiem taka an sak hang ngai thl^k chu, taksa lungril ngaituona s^wl a dam hiei hiei el.

Awleh, ei thl$r m>k Music Video Album-a hla 12 zet el hai, a r>ngin \awngbau hni khat b>ka comment vawng ei nuom leiin ch^m s^wt naw mei nih a. Hi hla siemtu hin Kristaa a thl^wna sandam ei ni thu hi a phawrlang fel hle. Comment vawng s>ng naw mei nih.  Ch^ng 3-na, ‘Famkimna silf<n thuom kan bel pha chun, L^wmna hril ruol lo chu chang t^ng ka ta,” a ti ruok hi chu, ni tin z^n tin ei hril a, ei hils>n gnaw chau a ni leiin “hril s>ng lo” tia thl^k dingin ka hnar b^k el.

3. A pathumnaa chun, ‘Sandamna Ropui’ ti hla, Rev VL Tlana |hiek-in Krista z^ra ringtuhai a thl^wna sandam  ei ni thu, thiem taka a’n sam suok, a saktuhaiin thiem taka an sak a um  a. A thunawn hei t^rlang  ei tih.

          A ropui ngei, ka puong s>ng nawh,

          Ka hril s>ng nawh ie;

          Lalpa hmangaina chu,

          A thl^wna sandamna famkim a nih.

Hi hla khawm hi ch^ng 4 del dawl a ni veh a, a thl<k a \ha a, a saktuhaiin an hn> bawk a, ngai nghawk a um naw hle. A ch^ng t^wpna tak hei t^rlang  n^wk hr^m ei tih.

          Hril nghawk um lo ka Lalpa sandamna hlu hi,

          Puong pei ka tih a hmangaina;

          Lunginsietna z^ra A hmangaina mak hi,

          A v^’n th<k ngei deh aw, ka puong s>ng nawh.

Hmar \awng hmanghai hin ‘lei’ le ‘z^r’ thumal pahni hi ang khat ang tawpin ei hmang hlak a. Z^r thumal hi a \ha tienga mihai or Pathien z^r ei zona hril suokna dingin ei hmang a, ‘lei’ thumal ruok hi chu, a leila or a leichawina tieng, a \hanaw tienga hmang hlak a nih. Chuleiin, Krista leia sandam n>k chun Krist  z^ra sandam ei ti chun ngaithl^k a h^dam b$k. Ka unaupa Rev VL Tlana |hiek  hin, hi hla ch^ng 3-na tlar 2-na ah, “Krista leia suol nei lova ..” ti a hmang hi ‘Krista z^ra ti dingin kan hnar b^k el. A hriet/thiemnaw lei ni lovin famkim lona rama hin a suksuol pal mei mei a nih. Chu chu ch^ng 4-na tlar 3-na, “Lunginsietna z^ra A hmangaina mak….” A ti hi lo hmu \hel \hak naw rawh.

A hla thuhai an lamin a thl<k khawm duthus^ma \ha a nih. Ka unaupa hi hla phuok chau thiem lovin solfa khawm a thiem hle ni sien a hawi. A hla phuokhai hi a thl<k a \ha thei >m el.

4. Hla palinaa chun, Pu L D Zuala Nampui hla phuok, ‘Nen Rattu Krista’ ti hla Biete \awnga phuok, thiem taka an sak, ngai nghawk um lo deu el a nih. A thu a \hain a thl<k khawm a \ha. Amiruokchu, Biete \awnga hin ka lo hausa naw b>k leiin, ka hriet vieu ni^wma ka ngai hi, comment suol pal inlau a um leiin hril sei d^’l ei ta. A thunawn ruok chu hei t^rlang hr^m ei tih.

          N>n r^ttu Kristaa khan,

          Thil tinr>ng ka sin thei tak;

          Khawp neh \^m nei neh risama awmd^n ka riatsuak ta,

          Risel lai nehin \awplai khawma a lung do sin rang a;

          Nen r^ttu Rengpa khan a ne ruai mai.

Hi hla thu umzie hi za ah za hrenaw la khawm, za ah 80 v>l chu hriet thei a ni hi. A thl<k a \ha el b^kah a saktuhai a hla thuah an ch>ngin an sak thiem bawk a; ngaithla ngei rawh ins$r naw ti nih.

5. A panganaa chun Eldad R Parate’n “Lalpa chu a mihai v>lah a um zing hlak” ti hla \ha tak el a siem, a thl<k khawm a thu \hat ang tawpa \haa Joel L Buhril-in a siem, ngai nghawk um lo a um n^wk a. Harsatna thlipuiin a nuoiv>l a; lungngai le beidawngin hringnun  hmang a, lungawina ding le hlimna ding hrim um lova thlisie’n a nawt v>l lai khawm; Lalpa chau chu a l^wmna a ni thu le, tl^nghai chu Jerusalem v>la a um anga Lalpa Pathien chu A mihai v>l (kuom)-a A um zing hlak thu a hrietin, a thlarau hliem le chau ta hnunghai siemthara a um n^wk hlak thu thiem takin an z^wt suok a. A hla thu a \ha a, a saktuhai an thiem bawk a. Ngai nghawk um lo hla a ni tawp. A ch^ng 3-na a t^wpnatak ni bawk t^rlang hr^m ei tih.

          Lalpa nangmaa chun h^damna ropui chu ka hmu tah,

          Khawv>l mihai hmu ph^k lo le hriet ph^k lo nun chu.

          Hi hnuoi rama ngei khawm hin ka lo chang ve tah,

          Hlimna thur<k Lal Isu mi p>k chu.

6. A paruknaa chun Pastor Lalngailien Hmar-in, Pathien inp^kna hla \ha tak el, ‘Inp^k ro Ber^mte’ ti thupui hmanga a phuok, inp^kna hla thu \ha takel, thiem taka an sak a um n^wk a. Ei society hi Pathien biek inkh^wmnaa kh^wm ‘Pathien inp^kna le Chawimawina hla’ n>k hmana ‘V^nram ngaina hla’ sak tam lem ei nih a. A hun, a hmun le a situation zira hla thlang le sak inch<k ei pawimaw hle niin ka hriet ve mei mei hlak.

 Hi hla \ha tak el khawm hi hril sei lovin ditt^wk ei tih. A san chu hla dang paruk zet b$chieng ding ei la nei sih a. B$chiengna thumal ei hei hmang deha chu, ziektu lungawina t^wka hang comment vawng ding chun ei thu a sei taluo ding a ni leiin;  ch^ng t^wpnatak pho suok hr^m ei ta, a dawtah fe pei ei tih.

         

Aw hnuoia mihai l^wmin zaihl^ rem ro,

          Damna Lal Krista’n a hung p>k hi;

          Zai hla rema chibai b<kin,

          Ropuina inhl^n ei tiu.

7. A pasarina a chun, “R>ngpa Juong N^wkna Ni” ti hla Upa Tinsiak Bangkheng-in Hr^ngkhol \awnga a phuok; ei Lalpa Isu Krista’n Ama ringtuhai ta dinga a buotsai ram inhawi ding zie thiem taka sermonin, ch^ng 5 del dawl, a thu le thl<k \ha elkh>n ei hmu a. Hi Music Video Album ei thl$r m>ka ka hla dit zuolhai chu, Lal Nau Ka Nih ti hla le Rengpa Juong N^wk Ni ti hi a nih. A thunawn  t^rlang ei tih.

          A khawpui lung mantam arkul,

          A mi kawt chu r^ngkachak sailungv^r arvawn;

          A khawpui tuol hawi rangkachaka inluon,

          Nisa var nang ta naw nih,

          B>lrate chu v^r t^ng a tih.

A khawpui inthiengah suol pawrche a um t^k naw ding thu, dawithiemhai le uihai khawm an l<t naw ding zie le, hringna bua hming ziekhai chau an l<t ding thu d^m thiem takin an z^wt thla a. A  Video Album ngei inchawin, i nak^wr chauva an hlasak ngai lovin a saktuhai i mit ngeiin lo thl$r ve rawh. Hrangkhol \awng i hriet naw hm>l hrefu naw ti nih. Hi hla thu ka ditzuolna b>k b>k, a ch^ng 5-na, a t^wpna ni bawk hei t^rlang hr^m ka tih.

          A R>ng tawi hmuna toiin kum s^ng roi r>l a tih,

          Irtanhai an l^wmna hla chuoi ta naw nih;

          Zaion hla thar chu sak t^ng an ta, l^m d^wr d^wrin,

          Chapna um ta nawnih Haleluia Amen.

Vawis<n hin chu, nang le kei hi Lalpa-ah ei l^wm ei ti khawma iemani ch^ng chu \ap-te-nui ei thaw a. Famkimlona rama la l>ng ei ni leiin, vawis<na ei l^wmna khawm hi, a bo \hak ni >m naw sien khawm suol sinthaw leia indawmk<n hun d^m a tlung n^wk hlak a. Hi hla ei ngai hin, kum s^ng ror>lna ni ropuia l^wmna Zion hla thar ei rem hun ding a min thl$rtir a; ei har sawng sawng el.

Hi hl^ ka ditna le mi hn>tu tak chu, ch^ng 5-na tlar 3-na, ‘Zion hla thar chu sak t^ng an ta, l^m d^wr d^wrin’ ti lai tak hin a mi \h^m a, a mi \ham bawk a. |apna um n^wk ta ngai lo ding khawpui ei Lalpa Isu’n a mi buotsaip>k hmun ei tlung phaa sandam nauhaiin ei hlim le l^wmna, mi chi hran hranhaiin puo tienga ei suklang d^n ding lungril suongtuonain a min thl$rtir a. A \hen chu zaidam tak ni^wmin l^m d>r d>r an ta. A \hen ruok chu, \henkhat ngaiah, ‘Chu nu l^md^n thl^wt chu a va l>r de’ ti ding khawpin l^m d^wr d^wr an ta; \henkhat ruok chu, an l^wmna inhnuoi b$k si lovin inngup mutin kil khata in\hungin p> tut  an ta, ti ang deuvin ngaituona keiah a mi siemp>k a.

Hi hla hin unau pakhat \awngbau a min hrietsuoktir tlat. Thingtl^ng Vangngai tl^ng (?)-a putar pakhat chu a monu, (a naupa nuhmei) Tui\haphaia ch>ng chun ditsak takin puon an thawn a. A phurtunu chun z$ngk^r bu f^k hm^ hin a va p>k a, an ti’n n^wm. A phurtunu chun, “Pu, hi i monu Ms Lali (hming phuokf^wm) khan puon an thawn che a,” ti’n a puon chu a hang p>k a. Chu putar chun a monu puon inthawn chu lain, a kuoa, a topui ta \awk \awk a. Chuphing leh a nuhmei chun, “Mani mohaiin puon l^wm l^wm hung thawn che chu, ka l^wm ie, khawm hei ti ve >m >m la ni naw n$m ie !” a hei ti a. Chu putar chu inthawk vakin,  “Ka l^wm ei ti nawha chu ei l^wm chu tie,” hnuk ul \euin a tih an ti thu d^m a min ngaituo suoktir a.

8. A parietna hi a t^wp takah bi chieng ei tih.

9. A pakuonaa chun Zohuollien Zote’n ‘Ka lungril ka iengkim’ ti thupui hmangin, Isu Krista sandamna a lo changna z^ra l^wmna le inpump>kna hla \ha tak el a phuok a ni n^wk a. A thl<k hi unau Joel L Buhril siem a nih. A thu hei tiem ngawt chun, poetic word l^wm l^wm khawm a um chuong nawh. |awng tluongtlam (prose) pangngai deu vawng a nih. Amiruokchu, a thl<k a \hain a saktuhai an thiem a. Pathien kuoma inhl^n \awng\aina hla \ha tak a nih. A ch^ng 3-na chau t^rlang ei tih.

          Hringmi ka hung chang nasan hi,

          Hrefu lovin ka lo um hlak;

          Sienkhawm neitu nei ka nih,

          Isu thisena inch^wk niin,

          Nitina A hnungzui hi ka damsan a nih.

10. ‘Ami \huoipei mals^wmna hlu’n’ ti hla Karbi \awnga an sak a nih a. Ei hla hriet \hang, ei sak zing zing hla ni naw sien chu, inp^kna hla sak an nih ti b^k chu a umzie le mumal hriet ding a um nawh. A saktuhai an thiemin an movement a \ha a, ngai le ennghawk ruok chu a um b$k nawh.

11. A s^wmpakhatna hi ei hla hriet l^r “Ka Sandamtu mi v>ngin a hnai zing” ti hla a nih a. An thiemin a ngaithl^k a h^dam ti b^k chu eini khawma ei sak zing zing a ni leiin comment pe l>m da’l ei tih.

12. A s^wmpahnina, “Ka ngh^khla ngei” ti hla Rev V L Tlana’n  hi hnuoi \awngsephur rama a Lalpa rawng a b^wl m>knaa a ruol \ha le a ngainat, Lal rama a r$ngkawl b^tpui, chung tienga lo inlawitah hai ngaina, v^nram ngaina hla a nih a, a mi themd^n khawm a dang rai el. Hi hla siemtu hin a khuol zinna hnuoi \awngsephur hi suoksan k^r a ngh^khla thu le, inh^wk thua tlung el thei a ni si naw zie  thuin a \an a.

Hi hla choir member-haiin an sak m>k lai, a ngainat a hotu, a rawngb^wlpui le a ruol \ha, chung tienga lo inlawi tah, Rev Rochunga Pudaite, Upa V^nlalng>n, Rev LT Sinate, L H Buongpui le ka unaupa Lalz^rmawi Hmar-hai thlal^k a dawt dawtin an suklang a. A hla thu a \ha chau ni lovin a thl<k a \ha a, chungtieng min thl$rtirin a mi themd^n a danglam khawp el. A hla thu a \ha vawng a, a ch^ng t^wpna tak chau t^rlang ei tih.

          Piellei thuriet hnuoia z^l ta hnung,

          Thon^wkna ni ropui tak;

          Nghâkin ka thl$r s<n nitin in,

          Lungruol taka intuok ni ding.

ti’n an z^wt suok a nih. A hla thu a \hain ngaithl^k an hawi ruol ruolin, hnuk a sukulin mithli a hnai kuorin ei hriet el.

Khai le, a t^wpa b$ chieng dinga ei tl^nsan, ‘Ka l^wm ngei ie Lalpa’ ti hla Pu Joel L Buhril phuok hi mi pathum Ms Mary Zosuanching, Ms Laldampui Pena le Mr Gedeon Laldawms^ng |hiek-hai pathumin thiem taka an sak a nih. An thiemin an sak laia an hm>l hmu a h^dam hle. Ei thu a sei taluo nawna dingin  hril sei d^’l ei ta; a hrie chieng nuomhai ta ding chun inch^wka ngaithl^k ve el ding a nih. A thunawn ruok chu t^rlangin tl^wmin comment p>ng ei thih.

          Aw ka l^wm ka l^wm ngei ie,

          Ka hringna chu thina a’nthawk mi sanhmimin;

          Ka mithai chu mithli a’nthawk hrufaiin,

          Ka kehai chu tl<kna a’nthawk I sanhim tah;

          Lalpa ka l^wm ngei ie.  

Hi hla hi a bula inthawk a t^wp chenin a thu a \hain a tluong a. A saktuhai hlak chu an thiemin, ngaithl^k an hawi el chau khawm ni lovin, Ms Zosuanching le Ms Laldampui-hai r^wl hei inang le mawi >m >m zie, i hriet nuom a, i ngaithl^k nuom chun cassette inchaw ve el rawh. A thu le a thl<k a \ha a, a saktuha’n an sak thiem el chau ni lovin an saklai hm>l hmu an hawi bawk.

Amiruokchu, ti nuom pakhat ka nei tlat. A thunawn tlar 3-na ei tiem chun, “Ka mithai chu mithli a’nthawk hrufaiin,” ti a ni tlat khin tl^wmin ngai a suks^wlum met. Mithai mithli a’nthawk hr<kfai umzie chu, mit kha hmu ding um ta naw nih a, mitthli ruok kha chu a umzing ding tina n$ng a tih. Iengtiziea ka laibungpa Joel L Buhril hin, hi hla thu tak hi, “Ka mita inthawk mitthlihai chu hrufaiin,” a ti el n^w’m a nih aw ?

A ieng po khawm ni sien, hi hla siemtu Pu Joel L Buhril-in Pathien hmangaina thilthl^wnp>k sandamna a chang thu le, chu thilthl^wnp>k ropui tak z^rin harsat beidawng leiin mitthli  s<r hlak sienkhawm, a thl^wna a s<r naw ding thu d^m thiem taka an z^wt suok, a saktuhaiin thiem taka an sak hi, an thiem el b^kah an sak lai hm>l hmu khawm an hawi. Ngai nghawk a um naw hle.

Thukh^rna :- ‘LAL NAU KA NIH’ Music Video Album Vol-1  hi, a hla thuhai a \hat el b^kah, hi music cassette-a hlahai hi a thl<k sawis>l bova \ha ni deu vawngin ka hriet a. Hi thu ka ziek m>k lai hin NC Hills tienga ei unauhai hi, hla thu le inmila a thl<k siem kawngah ei ni Manipur-a ch>ng, IEMIE \awng hmanghai hin ei tluk ta naw deu an naw’m a nih aw ? ka ti deu. Hla pakhat t> khawm la phuok ve naw lang khawm dit d^n le ngaid^n zuk nei ve tlat me chu ! Pathien inp^kna le Pathien sandamna dawng leia hlim l^wm le inp^kna hla a thl<k ng<i ruoia siem an hme naw ang bawkin; lus<n le mithi ngaina hla, a thl<k tho le \ang at-a siem hlak an hm> chuong naw bawk. Hi kawnga hin ei thl$r m>k Music Video Album-a hla 12-hai hi, a thuhai le an thl<khai an hm>in an chawi tl^ng vieuin ka hriet.

‘Lal nau ka nih’ Music Video Album-a hla 12 zet saktuhai ma ma, an hlasak ri ngai an hawi el chau ni lovin an hlasak lai hm>l hmu an hawiin a h^damthl^k hle. A saktuhai hi pasal 14 le nungh^k 16 an nih a. Nungh^khai hi a dung ins^ng b$k le a hm>l \ha b$k khawm um lo, a \hatak vawng an ni el hi, hi music video thl$r le ngai nghawk a um naw nasan tak a nih. Music a \ha a, a saktuhai an hla sakah an ch>ng a, uor taluo a um naw a, ngaithl^k le hla saktuhaiin hla an sak laia an hm>l le an ch^ng-cha-vai (movement) hmu le thl$r an hawiin a h^damthl^k hle. Ei pi le puhai khan ‘Bu f^k lai hi hm>lsiet lai’ an lo tih a. S^p (English)-hai ruok chun, ‘Hlasak lai hi hm>lsiet lai’ an ti ve a. An ti ang hrim chun mi \henkhat hlasak lai ei en chun an \hangl^k taluo nalamah an hm>l hmu a s^wlum a.

Hi music video ei thl$r m>ka hlahai saktu nungh^k 16 le papuihai le tlangv^l (pahni khat) –hai hlasak ruok hi chu, an hlasak ngai nghawk a um naw tluk zetin an thuom le incheina b^kah an hlasak lai hm>lhai hmu a h^dam a, ngaithl^k le thl$r nghawk an um naw khawp el. Thu dang hril ta lovin nang tiemtu khan an Video Album kha lo inchaw ve la; lo thl$rin lo ngaithla ve rawh, ins$r naw ti nih. Amiruokchu,  ‘A dit an tam >ma S>mphihlit a l^m el’ a ti p^wl an um leiin, nang hi thu tiemtu hin i chang t^k naw kan laupui khawp el che.

                                                                             Phone 9862065735.

                                                                             Dated the 5^th Dec 2016.