-Alan Famhoite
Naupang chite kani laia inthawk le tuchena ramthim an hril rik zata ka lungril mit thlaa inlang hmasatak hlak chu Tripura hi a nih. Asanchu ka seilienna kohranin hun sawttak a’nthawk ramthim tia rawngbawlna hmun taka an lo neina hmun ani lei a nih. Lungril ngaituona a chau kala fang phak le kala hmu chak em em na hmun chu hun remchang tak a nih tiin Manmasi Suopui Inkhawmpui 2015 Jan. 21-22, 2015 inkar sunga Janthum Bawng Colony, Dhalai Dist., Tripura hmuna neia um a ka thang ve a, a tawp zan tak, Jan. 22 zan prokram hmangzo vawng hnungin ruolhai leh Agartala kan pan a. Hi zan hin Pu John Pulamte, Hmar Inpui President khawm hnam pa a tlin zie chieng nawk zuola ka hriet na chuh. Janthum Bawng Colony a’nthawk Agartala chen Sumo Driver anga insiemin a ruolhai chuongna motor a mi khal tlung zak a nih. Zing khawvar hma deuin kan innghatna ding CRPF, IGP, HQ chu kan tlung a. Hun iemani chen kan zal hadam a. A zing ah (Jan. 23) zing bufak hma chun Upa Pu Laldawnlien Gen. President, HYA GHQ rawiin Agartala khawpui mawina chu fangkuolin ditkhawplo takin hun kan hmang ta a. Ka lo ngairuot dan chun Ramthim ti a ei lo ko hlak a ni bawk leh changkang ding reng reng ah ka lo sie ngai der nawh. A tak ngeia ka hmu ni zet chun le! “Mak ka ti tak zet”, ka mang hlak nilo, kawng iengkimah an lo changkang lem vawng a ni deu tak! Lungrila an lang dan chun inthim sa mup sungah hnam chawm le mawl tak tak um an ta, malaria hrik pai thokang tam hle bawk an ta, sawrkarna le hmasawnna kawnga khawm inhnuoi tak ning an tih tia kalo suongtuo hlak hai po po kha kan diknaw zie ka zu tawnhriet a nih.
Inkhawmpui in tlungtu le kha hmun ngei khawm kha a lo ramthim naw tawp el! Ka umna nekin a mihriem le in tlawm lemhai sienlakhawm, kawng iemani zat a chu an changkang lem hman hman niin ka hriet! Ka tlungna hai ngei khawm kha Tv. LRS Puruolte a unaupa a tarpupa in a ni a, Simple taka inlang si, Rubber herna leh ran le thlai baka dawrkai an ni a. Midanghai khawm chuongang a khawsa thei tak tak an inkat nuk. Mithenkhat Manipur mi a ram that leia lo in pem ta khawm an um nuol a. Assam Rifles le Sipai dang dang a lut, Theology inchuk, Missionary, Mechanic, mi changkang tak tak, India ram hmun tum tum a um khawm an um ve a nih. Kha hmun kha Kum Za (100) zet Kristien lo ni thei der ta hai chenchilna ram Tipaimukh biel a Sub-Division le Block HQ ni phak meu khuo hai khawma an tluk naw chu a ni kha! Sawrkar Scheme hai a ni dan ding ang takin a tlung vawng a nih ti chu ka mit ngein ka hmu a. Ka ha inzat luotin hi khuo a hin inpem ka nuom thu vawi tam ka ruolhai lai ka sak suok nghe nghe hman a, hiengang hin ka tlanginsam pui ta ruoi el - “Manipur ngaina reng reng a um ta naw a ni deu tak. Tripura rama hin bawkte khawa chamsawng hiel ka nuom. Sienkhawm ka nuomna le ka ngirhmun hi tingtang hermillo ang a la ni si a…” An Pucca Road le Electric mawl kha hawn thei nisien veng tienga hawn hiel ka nuom. Zawngta chu an man bawk leh ka hawn awk. Inzin nawk vat nuom a um ka ti hle.
Khangang prokram, Inkhawmpui kha inunauna le inpumkhatna ding chun nei rawp chi a lo nih. Hmar hnam sunga kohran dang danga thuoitu le rawngbawltu hai hmel ka zuk hmu khan lawmum le ropui ka ti tak zet. In thuruola kal ei pen tlang pei a ni chun kum nawk le hmatieng peia chu kha neka ropuiin Inkhawmpui nei nawk ning a ta. Ram khawm ei lak pei dinga ka ngai. A thaw dan kalhmang ruok chu thiem ngai vieu a tih. Agartala khawpui kan fang: Bazar sung kan hang lut chun a lo thienghlim em em a, lekha hlek peina ding khawm zawng fet a ngai. Chil zuksak mei mei khawm inthlahrung um khawpin an lo fai a nih!
Agartala khawpui sunga Big Bazaar a chun, kan thil dithai a kim bawk leh kan inchawk awk bawk a. Hi taka mi bawk hi Pu Laldawn hin Perfume kan ruolcham mi pathum a mi’n chawk pek (a mi present) nghe nghe a. Ama hi mi fel tak a nih ti baka lawmthu hril khum dan ding ka hriet nawh. Kawng iengkima an pek zo em em el a nih. Kan Driver khawmin hun tamlema hai a thang ngat a nih. Sun hun a chun Pu L. Keivom IFS (Retd.) in rawinain khawpui fang nawkin hun iemani chen kan hmang nawk a. Bazaar a dam chun inchawk ding kan la zawng sap nawk a. Zantieng chun Jiribam (Manipur) pan tading kan ni bawk leh induthaw takin kan la Bazaar a nih. Pu Stephen C. Hmar chun Pu L. Keivom visit hrietzingna ding tiin Guiter inchawk a rawt a, ama rawiin Guiter zawrna dawr kan fangkuol zek a. Pu Keivom chu Guiter per thiem tak a lo ni leiin Pu Stephen chun a rawn pei bawk a, a hang per sin chun a duthusam a um naw leiin kan inchawk naw tawp el a nih! Chu zo chun Pu Keivom in Delhi a a hawn ding hmeruo dam a dit a um kan ring leiin Bazaar kan la lut tlang a. Ka ruolhai Tv. LRS Puruolte le a farnu Pi Joycee (w/o Pu Stephen C. Hmar) chun an Car leh an mi lo nghak zing a. Pi Joycee a Pasal a mi guide-tu (Agartala khawpui kan fang huna kan tadinga tourist guide, mi inpezo tak el, a Car le an Scooty kan tadinga in phal em em a hung bawt tawp) Pu Stephen C. Hmar le ka mi ngaisang bek bek, Pu L. Keivom hai chu Pu Lien Shakum leh kan zui a, Bazaar a chun kan dit seng kan zawng a, inhawi kan ti bawk leiin thawkkhat tak chu kan in zawng kuol hman a, chavai chu kan chavai em naw a, amiruokchu ka ruolhai ka zawngna lama chun ka bazar kai thafan in hawi ti baka inhmaw lawn vawt vawt chun an pathien lim (milim pathien/Idol) pilpawk hmanga mawi taka an siem a, an zawr lai chu ka lo hneng fuk pal ta hlau a, iemanizat an sietlar hai laia pathum chu ka suktluk a, pakhat a kut ka suk bawng der chu a lo ni ta el a. Chu riva hrie le chu thil tlung lei chun mi an hung inbum el ta a. Inphalamum ka ti hle a, an tawng hlak ka thiem si nawh. Ka ruolhai chu ka la va zawng vel ruoi a, hun sawtnawte a chun boruok chu a hung dei thei ta hram a. Ka ruolhai chun mi hung thangpuiin thil um dan an hung ngaiven a, milim pathien zawrtupa tak chun hun iemani chen kan in biek hnung chun mi hriethiemin 150 in kan inbiekrem thei ta hram a. An phalam chu a ni awm a, cheng 200/- kan pek a, 150/- lain chu laia 50/- a mi la letkir a nih. Hi lai taka khawm hin inchuk ding tam tak a um, miin an suksuolna le thaw suol a, thupha an chawi chun ngaidamna nun nei. Ama pa lem hi chu ringnawtu a la ni nawk a. A mi ngaidam thei el kha mak ka ti lem hman hman a, Delhi dam lo nisien iem ka chang ding aw… (?) tiin kan ngaituo a, ka tim uor uor el a nih. Ei Pathien hring (Uma) mi umpuina leia him khawm ka nih. Vangnei kan ti em em a, himna Pathien ei nei hi ei lo va vangnei ngei.
Chu zo chun kan tlungna tieng pan malamin Green Park an ti chu kan la lut a. A hmun an hawi em leiin Tripura hai Disney World ang a nih tiin fiemthu ti takin kan thaw a. Hi sunga hin Tripura rama hmun le thil pawimaw a umkim vawng a ni tak. Hi an Park sung ei lut chun an Culture le Tradition an inhmang ta ngai naw ding, an vawnghim hle ti chu hmu thei a nih. Hi ni sawrkar chawl a ni leia, zingkara kan lut theilo. Palace lim khawm a lo um a, thla ka lakpui nghe nghe. Lampui a chun an pathien kut ka sukbawng pal chu hung inlang nawkin ka ngaituona tam tak a fak el tah a. Veng ka tlung hnung vawisunni chen hin thu thar, hla thar ka dawng pha tah a nih.
Eini Pathien hring neitu haiin inchûk ding ei va hau de!: Khawvel sunga cheng mihriem hai hin Pathien tak zawngin ei thlarau chawlna ding zawnga ei ngaituona lamah Sakhuo(Religion) tamtak ei in piengtir a, sakhuo tinin pathien a nei seng bawk. Ringnawtu haiin an pathien milim a siemfawm hman an hlutsak thiemin an inza a. Pilpawk a siem pathien kutbawng thei, sawt nawte hnunga an dehawn nawk el ding ani ti an hriet zing khawma thi ngama an pathien tadinga an thang ngam na le an inza thiem em em na hi inpak um kati a. Milim siemfawm khawm nisien, mi’n a suk hlu thiem nanana chun ei van za pek naw thei nawh. Anleh, eini Pathien hring, chatuon hringna mi petu, iengkim siemtu, bietu le neitu hai hi teh? Ei Pathien hi inzaum in ei siem am? ei Pathien biek hi a lima siem a ni ve naw a, taksa neia hmu thei ninaw sienkhawm Pathien hmel ei suklang theina chu ei nun hi a ni a, ei nun khal dan ei uluk thiem chun ei Pathien ei chawimawina hnai tak a ni ding a nih. Ringnawtu ei ti hai hmanin an pathien an suk hlu thiemin an chawisang thiem chun eini Pathien hring bietu hai hin a let tam lema chawimawi le inza a, biekin a chau Kristien ni loa puotieng ei umna phawta ei nunin ei suklang hi ei thaw ding makmaw chu a nih Tiemtuhai po po Pathien-in malsawm raw sen cheu.
Naupang chite kani laia inthawk le tuchena ramthim an hril rik zata ka lungril mit thlaa inlang hmasatak hlak chu Tripura hi a nih. Asanchu ka seilienna kohranin hun sawttak a’nthawk ramthim tia rawngbawlna hmun taka an lo neina hmun ani lei a nih. Lungril ngaituona a chau kala fang phak le kala hmu chak em em na hmun chu hun remchang tak a nih tiin Manmasi Suopui Inkhawmpui 2015 Jan. 21-22, 2015 inkar sunga Janthum Bawng Colony, Dhalai Dist., Tripura hmuna neia um a ka thang ve a, a tawp zan tak, Jan. 22 zan prokram hmangzo vawng hnungin ruolhai leh Agartala kan pan a. Hi zan hin Pu John Pulamte, Hmar Inpui President khawm hnam pa a tlin zie chieng nawk zuola ka hriet na chuh. Janthum Bawng Colony a’nthawk Agartala chen Sumo Driver anga insiemin a ruolhai chuongna motor a mi khal tlung zak a nih. Zing khawvar hma deuin kan innghatna ding CRPF, IGP, HQ chu kan tlung a. Hun iemani chen kan zal hadam a. A zing ah (Jan. 23) zing bufak hma chun Upa Pu Laldawnlien Gen. President, HYA GHQ rawiin Agartala khawpui mawina chu fangkuolin ditkhawplo takin hun kan hmang ta a. Ka lo ngairuot dan chun Ramthim ti a ei lo ko hlak a ni bawk leh changkang ding reng reng ah ka lo sie ngai der nawh. A tak ngeia ka hmu ni zet chun le! “Mak ka ti tak zet”, ka mang hlak nilo, kawng iengkimah an lo changkang lem vawng a ni deu tak! Lungrila an lang dan chun inthim sa mup sungah hnam chawm le mawl tak tak um an ta, malaria hrik pai thokang tam hle bawk an ta, sawrkarna le hmasawnna kawnga khawm inhnuoi tak ning an tih tia kalo suongtuo hlak hai po po kha kan diknaw zie ka zu tawnhriet a nih.
Inkhawmpui in tlungtu le kha hmun ngei khawm kha a lo ramthim naw tawp el! Ka umna nekin a mihriem le in tlawm lemhai sienlakhawm, kawng iemani zat a chu an changkang lem hman hman niin ka hriet! Ka tlungna hai ngei khawm kha Tv. LRS Puruolte a unaupa a tarpupa in a ni a, Simple taka inlang si, Rubber herna leh ran le thlai baka dawrkai an ni a. Midanghai khawm chuongang a khawsa thei tak tak an inkat nuk. Mithenkhat Manipur mi a ram that leia lo in pem ta khawm an um nuol a. Assam Rifles le Sipai dang dang a lut, Theology inchuk, Missionary, Mechanic, mi changkang tak tak, India ram hmun tum tum a um khawm an um ve a nih. Kha hmun kha Kum Za (100) zet Kristien lo ni thei der ta hai chenchilna ram Tipaimukh biel a Sub-Division le Block HQ ni phak meu khuo hai khawma an tluk naw chu a ni kha! Sawrkar Scheme hai a ni dan ding ang takin a tlung vawng a nih ti chu ka mit ngein ka hmu a. Ka ha inzat luotin hi khuo a hin inpem ka nuom thu vawi tam ka ruolhai lai ka sak suok nghe nghe hman a, hiengang hin ka tlanginsam pui ta ruoi el - “Manipur ngaina reng reng a um ta naw a ni deu tak. Tripura rama hin bawkte khawa chamsawng hiel ka nuom. Sienkhawm ka nuomna le ka ngirhmun hi tingtang hermillo ang a la ni si a…” An Pucca Road le Electric mawl kha hawn thei nisien veng tienga hawn hiel ka nuom. Zawngta chu an man bawk leh ka hawn awk. Inzin nawk vat nuom a um ka ti hle.
Khangang prokram, Inkhawmpui kha inunauna le inpumkhatna ding chun nei rawp chi a lo nih. Hmar hnam sunga kohran dang danga thuoitu le rawngbawltu hai hmel ka zuk hmu khan lawmum le ropui ka ti tak zet. In thuruola kal ei pen tlang pei a ni chun kum nawk le hmatieng peia chu kha neka ropuiin Inkhawmpui nei nawk ning a ta. Ram khawm ei lak pei dinga ka ngai. A thaw dan kalhmang ruok chu thiem ngai vieu a tih. Agartala khawpui kan fang: Bazar sung kan hang lut chun a lo thienghlim em em a, lekha hlek peina ding khawm zawng fet a ngai. Chil zuksak mei mei khawm inthlahrung um khawpin an lo fai a nih!
Agartala khawpui sunga Big Bazaar a chun, kan thil dithai a kim bawk leh kan inchawk awk bawk a. Hi taka mi bawk hi Pu Laldawn hin Perfume kan ruolcham mi pathum a mi’n chawk pek (a mi present) nghe nghe a. Ama hi mi fel tak a nih ti baka lawmthu hril khum dan ding ka hriet nawh. Kawng iengkima an pek zo em em el a nih. Kan Driver khawmin hun tamlema hai a thang ngat a nih. Sun hun a chun Pu L. Keivom IFS (Retd.) in rawinain khawpui fang nawkin hun iemani chen kan hmang nawk a. Bazaar a dam chun inchawk ding kan la zawng sap nawk a. Zantieng chun Jiribam (Manipur) pan tading kan ni bawk leh induthaw takin kan la Bazaar a nih. Pu Stephen C. Hmar chun Pu L. Keivom visit hrietzingna ding tiin Guiter inchawk a rawt a, ama rawiin Guiter zawrna dawr kan fangkuol zek a. Pu Keivom chu Guiter per thiem tak a lo ni leiin Pu Stephen chun a rawn pei bawk a, a hang per sin chun a duthusam a um naw leiin kan inchawk naw tawp el a nih! Chu zo chun Pu Keivom in Delhi a a hawn ding hmeruo dam a dit a um kan ring leiin Bazaar kan la lut tlang a. Ka ruolhai Tv. LRS Puruolte le a farnu Pi Joycee (w/o Pu Stephen C. Hmar) chun an Car leh an mi lo nghak zing a. Pi Joycee a Pasal a mi guide-tu (Agartala khawpui kan fang huna kan tadinga tourist guide, mi inpezo tak el, a Car le an Scooty kan tadinga in phal em em a hung bawt tawp) Pu Stephen C. Hmar le ka mi ngaisang bek bek, Pu L. Keivom hai chu Pu Lien Shakum leh kan zui a, Bazaar a chun kan dit seng kan zawng a, inhawi kan ti bawk leiin thawkkhat tak chu kan in zawng kuol hman a, chavai chu kan chavai em naw a, amiruokchu ka ruolhai ka zawngna lama chun ka bazar kai thafan in hawi ti baka inhmaw lawn vawt vawt chun an pathien lim (milim pathien/Idol) pilpawk hmanga mawi taka an siem a, an zawr lai chu ka lo hneng fuk pal ta hlau a, iemanizat an sietlar hai laia pathum chu ka suktluk a, pakhat a kut ka suk bawng der chu a lo ni ta el a. Chu riva hrie le chu thil tlung lei chun mi an hung inbum el ta a. Inphalamum ka ti hle a, an tawng hlak ka thiem si nawh. Ka ruolhai chu ka la va zawng vel ruoi a, hun sawtnawte a chun boruok chu a hung dei thei ta hram a. Ka ruolhai chun mi hung thangpuiin thil um dan an hung ngaiven a, milim pathien zawrtupa tak chun hun iemani chen kan in biek hnung chun mi hriethiemin 150 in kan inbiekrem thei ta hram a. An phalam chu a ni awm a, cheng 200/- kan pek a, 150/- lain chu laia 50/- a mi la letkir a nih. Hi lai taka khawm hin inchuk ding tam tak a um, miin an suksuolna le thaw suol a, thupha an chawi chun ngaidamna nun nei. Ama pa lem hi chu ringnawtu a la ni nawk a. A mi ngaidam thei el kha mak ka ti lem hman hman a, Delhi dam lo nisien iem ka chang ding aw… (?) tiin kan ngaituo a, ka tim uor uor el a nih. Ei Pathien hring (Uma) mi umpuina leia him khawm ka nih. Vangnei kan ti em em a, himna Pathien ei nei hi ei lo va vangnei ngei.
Chu zo chun kan tlungna tieng pan malamin Green Park an ti chu kan la lut a. A hmun an hawi em leiin Tripura hai Disney World ang a nih tiin fiemthu ti takin kan thaw a. Hi sunga hin Tripura rama hmun le thil pawimaw a umkim vawng a ni tak. Hi an Park sung ei lut chun an Culture le Tradition an inhmang ta ngai naw ding, an vawnghim hle ti chu hmu thei a nih. Hi ni sawrkar chawl a ni leia, zingkara kan lut theilo. Palace lim khawm a lo um a, thla ka lakpui nghe nghe. Lampui a chun an pathien kut ka sukbawng pal chu hung inlang nawkin ka ngaituona tam tak a fak el tah a. Veng ka tlung hnung vawisunni chen hin thu thar, hla thar ka dawng pha tah a nih.
Eini Pathien hring neitu haiin inchûk ding ei va hau de!: Khawvel sunga cheng mihriem hai hin Pathien tak zawngin ei thlarau chawlna ding zawnga ei ngaituona lamah Sakhuo(Religion) tamtak ei in piengtir a, sakhuo tinin pathien a nei seng bawk. Ringnawtu haiin an pathien milim a siemfawm hman an hlutsak thiemin an inza a. Pilpawk a siem pathien kutbawng thei, sawt nawte hnunga an dehawn nawk el ding ani ti an hriet zing khawma thi ngama an pathien tadinga an thang ngam na le an inza thiem em em na hi inpak um kati a. Milim siemfawm khawm nisien, mi’n a suk hlu thiem nanana chun ei van za pek naw thei nawh. Anleh, eini Pathien hring, chatuon hringna mi petu, iengkim siemtu, bietu le neitu hai hi teh? Ei Pathien hi inzaum in ei siem am? ei Pathien biek hi a lima siem a ni ve naw a, taksa neia hmu thei ninaw sienkhawm Pathien hmel ei suklang theina chu ei nun hi a ni a, ei nun khal dan ei uluk thiem chun ei Pathien ei chawimawina hnai tak a ni ding a nih. Ringnawtu ei ti hai hmanin an pathien an suk hlu thiemin an chawisang thiem chun eini Pathien hring bietu hai hin a let tam lema chawimawi le inza a, biekin a chau Kristien ni loa puotieng ei umna phawta ei nunin ei suklang hi ei thaw ding makmaw chu a nih Tiemtuhai po po Pathien-in malsawm raw sen cheu.