Ka ruolpa in “zate, lusei laia um ini a, Hmar putarhai mizie hi ila hrietchiengnaw ani kha, ;lusei hai chu inchawisang an thiem a, mi pangngainaw khawm pangngai ah an siem hlak. Hmar putarhai chun ‘Ka hratna khawmin a zo tanawh, hna hlui chu hna tharin a thlek/thleng hlak annawm’ti ngainaw ni hai” a ti chun ka lungril a tawk em em a, Hnam hmangai inti a, hnam tadinga pênsuok ve meu chun a hrâtna in a tlin ngang tanaw chun a hmangai em em chu a ṭhatna lem ding ngaituo leiin lo in sie kieng el awm tak. In hmangai em em hai hman a ‘kan runrieng a inlawi a tlangsel i phur nekin, i hlimna ding chun khiengawi la Liensung tawnah’ tiin an inthla lem hlak si a . chuelkhawm chu ala ni le ‘i hlimna ding chun muol chu liemla, hmangaina leiin ei nunhlui hai lo ṭappui lem ka tih’ ti le ‘Hmangai luot lei hin ka demnaw che, ṭhaleng dang i pawm hi’ ti hai dam hi nunghak tlangval inhmangaina a chau ei hmetbel tum ani chun hmangaina ei hril rawp hi hmangaina ani naw ning a tih.
Ei hmangai em em chun ei hmangaina chu hlimpui nekin a natpui lem a, a thatna neka a sietna intlun a, a hmasawnna sukthuonawptu ei ni lem ta si chun Valzote in,
“awle damtakin tiin inthlah el ka ti che aw,
A ti ang hin inthla el awmtak si hi , a hlimna ei intlun theinaw ti ei hrietsa khawm a ei la chel ṭawk ṭawk el hi chu an fu zan naw chu anih. Chunek hmanin mi tha, anhung suok leh sukboral a, siehmang dan el ei ngaituo el hi chu a pawi elkhawm nilovin a pawi luot. Putar pakhat chun ‘Hmarhai ei changkangtheinawna tak chu ei mithiem, mitha hai ei that pei hi anih’a ti a, ani ngawt el, a sulhnung an hril a, tuchen a inpam ngawi ngawi hi kei ngei khawm hin ka nei ve. ‘A lungril ka hnenaw khawm a a ngaizawngpa bek hnek ka tih’ ti niawm fahran a a letieng a inthawk a ei inbei le, ‘rotekawl a sechal’ang hrim a rawi hran nei tum ran el hi iem a umzie ani aw. Hnam hmangaina ti si hin mani ṭanghma an huot ani elnaw maw?
Tulai khawvel ah Hnam an var zo a, an hnam zierang suklar tumin hma an lak a, Hnuoichung Vanhnuoi a ennuom ropuitak (Greatest Show on the Earth) a an hril FIFA World Cup a meu khawm an hnam zierang an inlangtir ta a, ei ni hlak ei puithiem var hmel deu deu haiin Inkhawmpui a Hnam thuom a inthuom an hei sawisel nawk ania, a kawng chu ei bo deu chun an lang. Hmarhai ei vangduoina tak chu ei mithiem haiin Hmar Hnam nek a Tripura an hmangai tlat pei hi anih. Ei Puithiemhai hin Tripura tadinga kumkhat sunga an ṭawngṭai zat a zatve bek hi Hmar Hnam tading hin Ṭawngṭai ve hai sienla chuh Hmar Hnam hin hi nek hin hma ei sawn , kei mimawl Hnarlien hin ka hei ring tlat chutie. Pathien ei ringna le ei rawngbawlna hi ka sawisel a, ka theida hrim ani chuongnawh. Wales hai a inthawk inchuk ding ei hmu ta a, khawvel sirsuokin ram tamtak sumvarin khawvel var inhmutir hai sienkhawm tuchen hin Wales chu tienlaia Wales nek khan a danglamna a umnawh, a umnaw elkhawm nilovin, tulem hin chu an ram ah Kristienna a tlahnuoi a, an ram khawm Khawvel in ram angin ala hrietnaw ani hi. Mani insung enfel hmasa siloa Midang insung va sukfel ei tum rawp hin tuta Wales ram dinhmun hi a min chuongkai tir el di’m ti chu thil ngaituo-um tak anih. Hnam dang hi sukvar rak eita, ei ramah biek in an hung inchawk ve el di’m. an ram changkang zo ata, ei ram chu khawvel khawmin a hrietnaw/hrietlo eila ni ve el di’m.
Tulai khawvel a changkang ang peiin ei ni khawm ei in siem thar a tul a. mihaiin changkangna lam an hrawlaiin ei hraw ve theina dinga pawimaw chu hnam hmangaitu Pawlitisian a ni a, Khawlai ram am-ani a Leilâk hmutheinaw siem ringawt hin chu ei hnam hin hma eisawn ring a umnawh, chunek chun ei umna biel ah hmasawnna ei mamaw ang a lutnaw ding nek chun tia inbân ngam Pawlitisian ei mamaw lem anih. Hnam hmangai ding hin HPC, HPCD, HNU ti vel a lut am-ani, silai put a Hnam sipai a lut kher hi a tulnawh. A tulnaw elkhawm nilovin tulai lem chu Hnam dang hel nekin ei sipaite hai ei nghawk lem ani ta hi.. Ei ‘sie’tlingkhawm in an inchawmlien a a tawpah a hmingsie tawk chau in Rawpuok an raw nawk a. kap ding an zawng an zawng a, an hmunaw beidawngin an ni le anni (hmar le Hmar) an inkap vel mmai mai a, Khuosung an hung lut le hlak a hrattakpa insawnin Mipui venghimtu ding khan Thlabarin an siem lem a. Mizoram Khawpui Aizawl a kan zin tum chun Papui pakhat ka hohlimpui a, ‘Cachar ah kan um hlak a’a ti a, an inpemsan kan dawn chun ‘ei sipai, a mi vengtu ding haiin an nuom hun hun a an mi chil kui kha ka nghawk ta bek bek a anih’a ti a, hei hril dan ding rak ka hriet nawh, a thiltuok a hril mieu si a, khel i hril hei ti ngaina hlak umlo. Hieng ang hi ei ram ei hnam ei hmangai dan ani a, a buoithlak deu iti venaw maw?! Hnam var chun an thilthawsuol an suklang a, insiemthatna in an hmang hlak, eini chu ei thilthawsuol hai ei thup a, ei hril hlem hlak. Ei pasaltha tia ei sal hai laia hin an chanchin hril tak tak a Martyr Day hlutna sukbo rawng rawng tu hi an tam anti chuh! Nang iem i ngai ve dan. Mani inlum ah, mani tapte bula inthawk khawmin ei hnam hi ei hmangai theizie chu Ka hril rawp hlak, Mani tawng ngainat a thiem hi anih, Hmun hran hran a um eini a, ei umna seng a ei tawng ei sukhring hi ei damna ding le hnam ei hmangaina ding pakhat chu anih. Tumkhat chu Hnam hmangai inti pawl haiin Hmar Kohran (a hming ka hriet tanawh, EFCI am ICI pakhat lem lem) an indin a, Lal biekna an hei hril chu Hmar Tawngin an hril thei tanawh an ti chu. Tawng hi hnam anih chu ka ti ngamnaw a, anachu, Tawng a bo chun Hnam hin umzie a nei bek bek nawh. (Hi Ka ngaidan sukchiengtu ding hin Inzaum Pu H Zaneisang in AIR Churrachanpur a a thuhril kha lo ngai/tiem el rawh). Chun hienghin ei hrilnawk eitih, tawng hin thu a lo phurzie chu “iengzat man am?’ti thlawt nek chun Bengali hai lai chun ‘Kawtaw?’khan thu a phur. ‘Hmar seng seng khawm ‘Matileh (iem-a-ti-leh)‘ ti a indawntu chu Manipur tieng chun ‘Iengthaw ?’tia indawntu nek chun ei ngaina lem deu hlak. NC Hills le hmun dang dang a khawm chuong ang tho chu. Tawng chungchang a hin Luseihai hi an lo fir khawpel a, i lo chik ve hlak am, Lusei nuhmeiin Hnam dang pasal a nei hin khawlai rama khawm um sien a tawng a hmang tho. Hmarkhawlien ani le ninaw ah a buoinaw a, Muolvaiphei ani le ninaw ah a buoi bawknawh, a thiemnaw lei nilovin a tumnaw el anih, Muolvaiphei khawm a lam intak nilova, Mualvaiphei an ti tho tho. Hieng ang kuihi anih hnam hmangai dn ding chu. Dimasa ral ti a Mizoram a lut a Hmar Tawng ka thiem tanawh, ti ang nilovin.
Mani thatna ding chau a Hnam hmangaituhai hi Hnam in a lel tak ani a, a hming chu hril khernaw el ta, ei thuoitu Pakhat thuhril hi tha ka tih, a biel fangna ah motor a chawinaw a ‘motor hung thuoi ta la’an lo ti pek ani awm a ‘Nakie rawi, ei sie tlingkhawmin Thautui a thun mi ti rawi an tih’a ti an ti chu. Mizoram a chu Thangthar haiin an ben chak tak chu ‘British nek a India awpna hnuoia Mizoram lo in umtirtu kha ani a’ eini hi the thangthar haiin an mi la ben chakve el di’m. Pu Malsawmthang Keivawm a thuziek a ka hrietzing chu a sulhnung an va fang a, a sikul kaina hai an va en chun ‘Papa You are Great’ a mi ti a, a ti kha anih. Eini hi teh, tuta Ram thuoitu le thuoitu la niding hai hi ei tu le te, ei thla haiin tuta ei hnam ei hmangai dan a hin ‘Papa i ropui ie’ an mi ti ve chie ding am.
H.zate
Hmar Rûn,
Thingdawl
Mizoram
