~H Rama Ralsun
“Love is like a wind; you cannot touch it, but you
can feel it” – Author
Thlaram thlâ, Thlalir zân a nih a. Vân khawm
anthieng ṭha in thangvân zâwl dum pâwl riei kâra Siâr ruolin an êngmâwi
lungruol taka an insuo hai khawm chu fie taka hmu theiin anlang a. Mâkhât chau
tê chun kan Rûn sîr compound lâi chun kan vâk kuol vêl a. Sawrthla êng inno tak
chun ka sîr le vêla thil um hai chu fie takin a suklang a. Virthli damtê te a
hung hrâng vêl hai chun kan in bula thing hna hai chu a mût hnîng suou suou
bawk a. Lungril ngaituona invâk vêl chun thil ramtin ramtang a sûngtuo naw thei
nawh. Tleirâwlte kan ni lâia Lalbieklien a hlasak, “Neisun hmangaina kan hlân ngam
nawh, Hope mitmeng um si lo; Mi hai pawm lâi D lo ning I ta a pawi âwm ngei,
Tlâng rêl dâwn naw ning I hmangaina ka chang phawt chun.” ti hla saka lungruol
taka guiter pera lenruol kimte a Sawrthla êng kan inâwi lâi hun dam tê chu
ngaituona ah a hung thar rum rum a.
Sienkhawm, lenruol hai le nunhlui ngâi leia lung
inlêng kan nawh, ka hmangai ka D’te ngâia lunglêng ka nih. Sawrthla êng mâwitak
khawm ka ta ding chun Sawrlothlapui an chang zo tah. “Leng dang hai chu
kawpte’n an D hai leh sawrthla êng hnuoiah hlimin leng an ta; kei ruok chu
riekmâw vâ ienga kâina rûn invâi maw ka chan tâwka khuo’n a rêl! Lungrûka
kimtê’n ka dâwnin, lung a kim thei nawh, hril ka hai ngei anrieng chan hih!” ti
hai dâm ka sûngtuo in Lâikhum bêl zâi rêng khawm ka rêl thei nawh. Fûr ruotui
tlâk lâi ang elin ka mita luoithli hai khawm chun kieng zâi an rêl thei nawh.
Aw, Virthli hung hrâng vêl hai hi palâi bâwngte a hmang thei ni hai sien, ka
lunglêng thu hi zâitin remin inzâwt khum ngei ka tih. “Thangvân sâng khi ka
hang thlîra, Siâr indi’n an lêng hmun; Pielleia lengdang indi le, Hlimte’n
hmangai pâr an tlân. Kei ruok chun ka thlîr vêla, I sakhmêl hrim ka tawng naw
ie; Lunglêm hrim ka nei thei nawh, Lungrûnpui I ṭhang naw chun.” tia fam pûrdo
nisi loa damlâi pûr doa damlâini hmang hi maw ka chan tâwka Khuo’n a lo rêl
chuh!
Ka hmangai chu Ṭhûva anga nun innêm, luong hung
inder suok thar hlawk anga inno le ngâino bei zet el hi a nih a. A mitmeng a
fie in a fel ṭha hle a. A biengki sen tâwt le annui changa a bieng inkhur sak
hlak hai chu lungngâi beidawnga inrûm hai ta ding khawma lâwmna intluntu ni
thei hiel dingin ka ring hlak. A sakhmêl, a hâwiher, a piengzie le khawsak en
chun tû pa lung dum naw thei ding hi an nawh. A Sakhmêl ka hmu nia inthawkin tu
mi hrietpui lo hin keima tâwka chu ka nuna hin thu a hril chieng hle. Vâl hi
dawl zawrin ka zawr ani deu tak! Ka khawsak dân a danglam a; ka chêt dân le hun
hmang dân hai chieng taka mi lo entu ta ding chun ka danglamna hi inhmai ruol
ani ka ring nawh. Ka lungphu inphu dat dat le ka sûngrila ngaituona thazâm mi
petu hai hi ka hmangai zie mi hril chiengtu an ni hlak. Hieng ang rênga ka nun
sukbuoitu le ka ngaituona fa râl thei hi hring khawvêla hin ka la tawng ngai
nawh a, tawng nâwk ding hin kan ringin ka suongtuo phal bawk nawh. Ka nuna
danglamna le mi sukbuoitu hai hi ama kan vawi zie sukchiengtu an nih a; buoia
khawm kan ngâi phal nawh, ka hmangaina sukchiengtu an ni tlat leiin. Ama
ngaituona leia ka sungril inlap hlak le meichawk ang hiela mi hlieutu um hlak
hai hi hmangaina tuipuia ka tlâk lût zie sukchiengtu an ni hlak. Ieng am hril
chuong ka ta, ka hmangai tlat sih a! Zâna ka inin zân Lalnu a ni hlak, tawnmang
rama bêk chu hlimte’n aw tí’n dit ka thlang thei chuong nawh, a rorêltu ka ni
si nawh. A sakhmêl ka tawng nia inthawk hun tin, darkar tin, minute tin le
second tin hin ka ngaituona hluotu a ni hlak. A mi chawkbuoitu an nawh, ka
ngaituona a luong liem; keima a hmun insâng changtu le ka khawvêl ani tlat
annawm! Ieng am hril chuong ka ta, ka hmang tlat annawm!
Kha zân, zân thlavâium, lungngâina tinrêngin a tuom
vêl kâra I kut chel puma, “Naute, ka ngai che, ka bula um zing rawh aw?” ti a
beiseina mit kan lêng vêl kha I la hriet zing ka ring. I sakhmêl ka enin
lunginsietna mitmeng ka hmu thei a. I lungrûk hluo zingtu ni naw lang khawm,
sîra mi hnâwla min nghil bîk chu I zuom nawh ti ka sie le ṭha hrietna hin
chieng takin a mi hril hriet veh a. Zân a hung sâwt a, ka kuom tieng hung ngha
a duot taka I mi kuo lâi tê kha mâw Tâwi; ka damlâini a thlâk hma chu innghil
di’n kan ring nawh. Tu dang ngâi loa I ṭângnêma inbei puma ka ngâi zie che le
hi khawvêla hin nang chau naw chu hmangai dang ka nei naw thu ka hril hai che
kha I la hriet zing ka ring. Hmangai tak hai bula um inhawi zie a min
hrietchieng tira, ka lungril hi lâwmna in a sip naw thei nawh. Tu dang ngâi loa
induthâw taka ei infâwp vawng vawng lâi kha ka ngaituo in, lungriemin a mi
thlâk naw thei ngai nawh. Ka hmangai le ka lâwmna sukkimtu I ni tlat annawm!
Khâng ang hun rângkachak le hun hlu kha hring khawvêla hin a taka tawng di’n
kan ring sie nawh. Thei nisien hun hi chel ngîr ka ta, tawngmang ramah ka
damsûng hun hmang ral hiel ka tih.
Kan ruolpa pakhatin, “Ka tawntir hmangai (First
Love) ka tawng huna chun kut le ke, vawi le chang kim ka lo ni dêr tah.
Chuleiin, Mizoram hai hlasak ‘I pian hun a tlâi kei ka hma sih a, lênlâi a
ruallo hi a pawi ber mai’ ti hi ka dit bêk bêk hlak a nih” a tih a. A hun lâi
chun fiemthu angin kan lâk pêkin nuizat siemna dâmin kan hmang hlak. A khawvêl
hervirtu le thuneitu in ni nghal lo chun, hun inher vêl le a sûnga ei hun hmang
mêk le tawng hai chungah khawm thu ei lo nei naw zie chu chieng takin ka hriet
tah. Kan ruolpa thil hril khawm hi nuizat um ang deuin inlang sien khawm,
indikna khat tak um thei dingin ka ring hiel an tah. Ei hmangai tak ei tawng
hun ding ei hriet naw ang tlukin, ei hmangai takin a mi hnâwl theia a mi
hmangaitu hai ei hmangai lêt ve naw thei bawk. Khawvêl ani tlat annawm!
Ka lungvar le ngaituona po po ka dêng khâwm a,
thuthlûkna ropui ka siem thei nawh. Hring khawvêla damlâi pûr doa hringnun
hmang ral el ding chun kan zuom sie nawh. Ka hringna ve hi Khuo’n a ruot hun
chen chel ngîr ding khawma ka hrâtna hin a tlin kan ring thei nawh. Ka ngaituo
ka ngaituoh a, Hi khawvêla ka um zing khawm hi hlâwkna le hmabâk neiin kan
hriet chuong bawk nawh. Thlungna hruolin ka rîng a vêt a, ka thisen zung le zâm
hai an kîng a, ka lungphu le so hai an theina um tanaw leia an sin an châwlsan
a, ka thlarauin hi tisa ṭawphnawk hi piellei thuoriet hnuoia zâl dinga fam
khawpui an lâwisan chen khawma hi hi kan nghatna le ka thupui ni zing a tih:
PHULO SAKHMELṬHA
1. Khuonu remruot hersuokin,
Tûrnipui kâwl sen ruoi hnuoiah;
Mûrvate iengin ka zuong suok a,
Beiseina ropui chelin!
Ami zalêng ruol lâi,
Dâk suokin ka lêng vêl a;
Aw, Ka tawng tah sakhmelṭha,
Lengtin khûmtu Ainawn.
2. Aw, I mâwi chuong ngei el ie,
Bahsam tlamâwi lêng hermawite;
Nang ngei hi mâw khuo ruot ṭha pârte,
Lung lâwm I sukkim ngei el.
3. Zalêng dang sîra hnâwlin,
Anrieng mi thlang la chu pârte;
I tâwna vâl anrieng lung lâwmin,
Zaitin remin lêng ka tih.
4. Khuo rêl tinkim ka dâwnin,
Hril a hai vâl rieng ka chan hi;
Zalêng tin kawpte’n hlima lêngin,
Hril hai maw anrieng chan tâwk!
5. Hnena hlado insam rêng,
Khuo’n a rêl naw mâw anrieng di’n;
Chawngmâwi in a D a ngâi ienga,
Inrieng mâw vâl chan tâwk chuh!
Guwahati:
26th September, 2014
NOTES:
As told by Buchangrum Hmar on the 4th day of August,
2014 11:59 PM.
Hi thusep hi ka dâr vawitieng nat lâi, ka
changtienga ka type suok vawng a nih. – Author.
