KȖNGA

~Ramditum Ralsun

Ka nakâwr a hung inbu vung vung a, ka mitmeng chu an phe nuoi bawk a. Harsa ti sa sa in ka kiu in ka zuk indawmkâng a, ka kut khingtiengin ka mit ka zuk nuoi chun tlawmin ka khaw hmu a hung fie deu a. Ka sira chun pasal pahni hin no a zu senchi sen inling vawr dawmin an lo hohlim bal bal a. Pakhat chun zakuo a hâk a, pakhat dang ruok chu thuom bo le thawveng hama lo um hi a na. Kei khawm chu ka zuk inen chun, ka kâwng laia scarf lienchi khitde ti naw chu thuom inbel hrim hrim ka nei nawh. Dan naranin ka nei tâk leiin mak tina hranpa taluo ka nei chuong nawh. Thimbut laia ka thil dâwn chun ṭhahnemngai takin a sinthaw ding a la sunzawm zing leiin, ngaituo mumal tak khawm nei thei lo chun ka um zing a. Ka zalna khum sîra pasal pahni hai khawm chun inhâwmthaw takin thûm bal balin an hohlim zing a, a’nkhat tawkin an no chu sung sip nawkin an lem pap pap zing bawk a, thil thar ni chuong lo chu mak tina ka nei hran nawh. A nakie deu chun, “Bai, vawizân chu ei hlawtling kher el, a la naupangin a mar ṭha bawka ka dittawk ka ngâ der an tah, tuhin chu nang a thu thu an tah” tiin thuom inbello lem chun a ruolpa a hril a. Chu lai tak chun ka zuk inṭhei ur leh ka har an hriet a. An kuom tieng mi kovin no dang pakhatah an mi thlit pek veh a. Kei khawmin ieng hril set set lo chun inhawmthaw takin ka zuk thlak ve pip pip nghal a. Zingkâr khawvar hlima bu tlâwmte ka bâr bak chu fak dang ka nei naw leiin chau ruok chu ka chau hle a nih.

Chuonga minute 10 vel titi malama kan dawm tlang hnung chun, ka chattla nawk nghal a, iengkhawm ka hriet zui ta nawh. Ka chungah ieng ieng am a tlung ka hriet nawh a, mang mak tak tak ruok chu ka nei thung. Zingkar khawvar ier ier chun ka harsuok hlawl a. Khuma khawm lo zal ta lovin, khum sira chun ka lo inkuoi ngal a, ka thuomhnaw hai ruok chu khumlu lukham lai chun inthlep khak hin a lo um a. Inrang taka thovin darthlalangah ka zuk inen chun, ka hmel chu power/nalmawi nilo, thil mak danglam tak innal ni awm takin rang ṭik ṭek hin ka hmu a, ka rim khawm a sie hle a, kei ngei khawmin ka rim chu ka ten a nih. Bathroom-ah lutin sabawm vel 3 zet innâlin kan silfai dawk a. Fâk ding zawngin In hnuoia hotel tieng chu thafan lo le zawi takin ka pan thla hnap hnap a.

Hotel ka zuk tlung thla chun kan Manager nu hin kawt hai lo hawng felin a ṭhungna hmun a lo pan lai tak a na. A mi hmu le inruolin hlim hmel put takin, “Chongboi, zani zan chu I ruol danghai suok hmang vawng hai sien khawm, nang I um leiin ei lam ṭha khawp el. I la naupang a, I hrisel ṭha bawk leiin a mi dâwrtu hai khawm an lawm hle, an hung inzin zata hung riek dingin an intiem a, chuong huna ding chun nang bawk an huol lawk che nih, I lo sawngbâwl thiem hle chu ni ti maw? I ruol dang hai hi zankhawvar va suok hmang hai sien khawm, ieng rak hung inlawipui rek lo ding hai, nang I lo um hi chu ei vangnei khawp el. Hung la hotela thil hai hi I du du hung fa rawh, nakie chau pal I tih” a mi lo tih a. A thil hril hai chu ama ta ding chun thil lawmum tak a ni el thei. Kei ruok chun lawmum a ngai chi a khawm ka ruot nawh. Ka sinthawna a ni leia ka thaw ve el a na. A hranpa in thla hlaw le lawmman taluo khawm in nei nghal lo chuh! Dik taka hril ding chun, ka nun le khawsak dan chu keia tawka chu nghawk ve tak ka nih. A chang chun kei le kei dam kan hnâm hiel a, ka hringnun suktâwp dingin thuthlûkna khawm vawi tam tak ka siem ta hiel hlak. Ka umna hmun mâksan lang bel ding ka hriet naw a, ka ruolpui midang hai anga kawppui neia sungkuo siem ding hlak chun kawppuia mi nei nuom an um awm si nawh! “Aw, khawvel tak hi chuh!” ti’n lungril sawl takin ka ngaituo vawng vawng hlak. Ka ta dingin siemtu hin nun hadamna le zalenna, mi pangngai hai anga hringnun hmang vena hi a mi lo ruot pêk ve naw ning a tih ti’n vawi tam tak ka ngaituo hlak.

Sadar Hills tlangram khuo chite a pieng ka na. Ka hming hi ka nu a mi hmangai em em tu le ka seilien hun ding nghakhla taka thlirtu, a beiseina puitling hman lova natna khir takin a man leia kum 7 mi ka ni laia mi boralsantu in lungril le titakzeta Chongkhonem tia a phuok, ka hming bul ṭanna Chong hi ama hming ṭhanga a phuok ngat a nih. Ka ruolhai chun Chongboi annawleh Chong ti damin an mi ko hlak a. Ka chînlai chun kan khuo mihai lâwm ka hlaw thei em em a, mi ṭhenkhat chun ko duotna in Chongte/Techong ti damin an mi ko hlak a, ka bieng inchawm bak chu mitin mitang hmet lâwr hlak a nih. Ka pa chu inchûkna tieng Class-XII chen a zo veh a, Maths subject a thiem leiin Kangpokpi hmuna private school-ah teacher sin a thaw veh a. A hlaw a tlâwm leiin kan unau pahni kan ni ta bawk, sungkuo in kan um thei naw leiin ka nu rawi chun kan khuoa chun kan khawsa a. Ka thlei inhma leiin kum 3 mi ka ni in school ka kai ṭan a. Kan khuoa sawrkar school chu duthusam ni raknaw sien khawm, lampui dang a um naw leiin chutaka chun ka kai ṭan veh a. Thlathar zatin ka pa chun kan mamaw tâwk ding pawisa a hung thawn hlak a, ka chînlai hun sung chun ruol inhnar bek bekin ka um ngai nawh.

Kum 5 mi ka ni a pawl (Class-I) ka hung inchûk ṭan ve chun sang pasalte hi ka nei a, ka puhai ni leh kan sungkuo in kan lâwm tlang hle. Amiruokchu, kum 2 dang a hung invawi nawk chun kan beisei naw tieng daiin harsatna kan tuok ta hlau el! Ka nu chun cancer natna a’nvawi a, Imphal a hospital tum tum haia kan inenkawl hnunga a natna chu hrietsuok chau a nih. A natna chu zuoltieng a pan pei a, a thla thumna vel ding char chun a mi boralsan ta el a. Hril kan hai hle! A natna kha lo hriesuok inhma deu ni inlang khawm, kan sungkuo sumhnar ngaituo chun an enkawl damna tawk kan pek thei naw ding hrim kha a na. Kha huna ka pa mangang zie le a hmelput dan kha tuchen hin ka la theinghil thei ngai nawh. Ka nu mi boralsan hun lai chun ka sang chu kum 2 mi a ni tah a, ama enkawl ngai bawk, kei ka school kaina makhata la’n sawngbâwl theilo ka ni bawk leiin ka pa khawmin a sinthaw a chawlsan a. Kan khuoa chun um ve in sin remchâng châng a thaw hlak a. Ka nu um ta naw leiin ka puhai leh kan umkhâwm nawk seng a, ka pi le pu in an mi duot leiin ka nu um ta naw sien khawm inhawi ka hung ti nawk pei tah a. Ka pa in private school a inhlaw malama inchuk zing a, nakie sin ṭha tak a nei huna sungkuo inhawi taka khawsak inrêl ding tia ka nu le pa in duthusam an lo hril hlak ruok chu a tlâwm el an chang ta si!

Kum 4 dang a hung invawi nawk chun, ka sangpa khawm school kai ve tah in Class B a’nchuk ṭan ve tah a. Ka Pi in mi maksanin ka Pu chu a khuo sâwt hle hlak sien khawm, ka Pa chu an nau neisun a ni leiin a tû hai pahni hmabak neia school kai thei ve ve tah a kan um leiin lungril tak chun a lawm hlakin ka hriet a. Kan insung khawsak ruok chu a danglam hle thung tah! Ka Pa chun nunghak a hung inhnik nawk ṭan a, a lungril buoi lei am a ni ding zu dam a hung dâwn ṭan ta bawk a. A nauhai khawm mi uksak hman ta lovin thla hni thla thum ding dam hi a thang bo ta hlak a. Khawlai lai am a fe ti kan hriet nawh, a mi hril ngai naw bawk leiin. Ieng tak am a ni chu buoipui a nei ni ding a na, a hung inlawi huna chun pawisa tam tak tak hi a hung hâwn hlak. Imphal khawpui sungah sinthawna nei angina an hril hlak a. Tleirawl ṭan, lungril var ve kâk kan ta leiin ka Pa chu a hmêl le khawsak ka enin a thuhril ka awi ngai nawh. Ka pu ruok chun a nau neisun a ni bawk lei ni ding a na, a thuhril taphawt a awi vawng hlak.

2000 kumtâwp, Krismas urlâwk kan hmang lai chun ka Pa in Imphal a inthawk nuhmei a hung ṭhuoi ta thut el a, ka Pu rawiin a mi sukbarakhai hle! A nuhmei hung ṭhuoi chu sawrkar sin nei, mi pangngai tak sungkuo a inthawka seilien nisien khawm, Meitei hnam a ni leiin a pasal sunghai hmangaina a nei naw ding chu a chieng sa a nih. Ka pa in Imphala sinthawna nei anga an hril hlak kha, a ngaizawngnu va leng chu lo ni hlak ding a na. A harsatna sâwktu dinga a ngaizawngnu in pawisa a pek hai kha a hung inlâwi huna a lo hung hâwn hlak ni awm a nih. Sin khawm a lo va thaw hlak a ni el thei, ieng ang sin tak am a thaw ti ruok chu ka hriet nawh. Kan nu thar a thuthlûkna siem angin kum a thar le inruolin Imphal tieng chun kan sungkuo in kan inpêm nghal a. Ka sang le chun Imphal khawpuia school ṭha pawl takah kan kai a, kan nu thar chun hlaw a hau bawk leiin sum le paia harsatna kan nei ngai nawh. Lung ruok chu a kim thei chuong nawh! Nunghak pakhat umpui kan nei a, chu nu chun insung thil, thlai suong, puon sâwp le a pawimaw taphawt a thaw hlak a, ka lunginsiet luotin ka thei ang angin ka ṭhangpui hlak. Kan nu thar chun a mi dawnsak naw hle a, kan um le umnaw khawm a hriet naw ang tluk a nih. A mi hmangaitu ding tak ka Pa hlak chu kan nu thar a driver a ni ta ringawt el. Zingkar office-ah a va thak a, zantieng an hung inlâwi huna a zu man ding a pek chun ngaituo dang iengkhawm a nei ta ngai nawh. Ka Pa an rui huna a in pha leh kan nu thar chu khawlai dam a la leng suok hlak a. A chang chu zan sawt tak tak hnungin a hung inlawi hlak a, iem a thaw, khawlam a fe ti ruok chu ka Pa ngei khawm ṭhangin tukhawma kan hriet nawh. Chuong ngawta hun hmang chun kum khat kan lo suok nawk der tah a, ka beidawng taluo hin ka Pu kuoma kir nawk ka nuom hiel hlak a, ka sang a la chîn em leiin ka lungril a sâwl hle hlak.

Ka Pa in nitina a hun hmang dan chu a danglam nawh a, zu chu a dâwn rawn tiel tiel niin ka hriet hlak. Hun hung fe peiin, ka Pa chun a mi ngaisak naw tûl tûlin ka hriet a, a chang chu nikhat sungin kan unau hin a mi biek der naw chang khawm a hung um pei tah a. A nauhai nekin a thil chîng chu a hmangai lem ta khawm a ni el thei! Kan unaua kan khawsak pei dan ding ka ngaituo chang chun lungriemin a mi thlak a, tu mi hrietpui lovin ka ṭap tlawk tlawk hlak.

Zankhat chu kan Nu thar hin ruol pakhat hmelsie deu, hnerhmul nei hi a hung ṭhuoi a. In an hung lût chun zan dar 12 vel hi an tah. Kan room-ah a hung lût a, “Bawinu, kan bosspa a hunga thingpui hung inlum rawh” ti’n a ming keitho a. Ka sêl chun a mi vuok kan lau leiin to ṭawkin a hril ang chun thingpui chu kan lum a. Thingpui kan lum kâr chun ka sangpa ka bula zâl kha ka Pa zurui khawmuol iengkhawm hrielo bula chun an lo inzâltir a. Thingpui inlum zova room tienga ka zuk dawm phei chun ka Nu chu lo um ta lovin a mi hung ṭhuoi pa chau chu kan khuma chun a lo inṭhung a. Thingpui chu table chunga sie dinga a hril angin ka sie a, ka nu chu bathroom a insil a ni thu le ka sang chu a hara a kawi leia ka Pa bula an inzâltir thu a mi hril a. Ka hming, ka school kaina, ka class zât le thil dang dang a mi’n dawn a. A thil mi’n dawn hai chu a hmatiemin ka dawn pei a. A nakie deu chun ka dara mi benin a bul hnaia inṭhung dingin a mi hril a, harsatna ka nei hai a mi ṭhangpui ding thu a hril bawk a. A hmêl chu a sie hle baka hnerhmul a nei bawk leiin ka nêl hranpa naw hle.

A bul hnaia ka van ṭhung le inruol chun ka dara a mi bat a, ka banbul hi damte te in a hmet zeu zeu a, thil ramtin a hril malam pei a. Minute 2 vel hnunga chun nghet takin a mi kuodeh a, ka tleirawl nene inbâl mar ṭha âr tah, mi tukhawma an la them ngailo chu a hung mai ṭan el tah a. Ka ṭi taluo chun ka khêk rak rak a, inthleng suok tumin ṭhang nasatakin ka lak a, a mi chel nghet em leiin ka hlawtling thei nawh. A kutpar chu theitawpin ka se pek a, a tha an thla char chun kan tâl dawk thei hram a. Room a inthawk tlân suok ka tum charin room kawtkhâr chu hung keikhâr hmanin a kal nghal a. Chu le inruolin ka hnungtienga mi kuo in det takin a mi chel a. Ka zal zakuo inphân hlar chu a ringa chelin a keithler a. Zakuohnuoi khawm haklo ka ni leiin kekawrte khat chau chun ka um el tah a. A kut khingkhata det taka a mi kuode malamin ka pang hmun hran hran hai chu a tuoi vel a, mi hung fâwp tumin ka hnar bula a hmur a hung daw chu a rim a sie ṭha kher el, ka beidawng taluo lai chun vawi 3 vel ding kan uok ṭhawt ṭhawt pha a nih. |hangpuitu kovin vawi tam tak ka râwl nei po povin khêk lang khawm, ṭhangpuitu an um nawh. Kan In a sâwnga ka Pa zurui imu inhnik taka in, ka sangpa le kan Nu thar ti bak kha chu kan Inah midang a um an um nawh. Ka Pa hlak har lo ding, ka nuhai chun riruong siem sa diema hung ni ding an na, hriet naw lui a thaw khawm ning a tih. Chuonga kan innawr buoi nak nak lai chun, chu mihriempa chun thil ramtin hrilin a mi’n ṭhiṭhai vêl a. Ka Pa kuoma a mi’n châwk sa vawng ang damin a hril a. Ama chu mi khawsa thei tak, kan Nu thar khawm sin petu le, a nuom ang anga a mi lâw theina dingin ka Pa kuoma a huntawk pawisa a pêk tah niin a hril bawk. Awi ding le ding naw khawm ka saikar thei nawh. Thudik khawm nisien ka remti thei nawh! Ka kum khawmin a la phâk nawh! Ka thienghlimna pâr thliektu dingin kha mihriempa kha ka mang khawmin thlang naw ning!

Inthawk vakin ka zal zakuo a keithlerna chun phirhnungkhirnin a mi lâk a, khum chunga mi pawm kaiin a nuom dan danin a mi sawisak el ta a nih. Ka thu le hla a ni bik nawh. Dit thlang thei ka ni nawh a, ka hratna in kha ngirhmun tirdakum le sâwl um taka inthawk khan a mi tirdawk hne si nawh! “Ana..Ana..” tia vawi thum vel ka khêk bak kha chu iengkhawm ka hriet ta nawh. Zingkar khawvar ier iera ka zuk har chun, thuomhnaw inbelsa in ka lo um a, ka sangpa khawm ka bula chun imu inhnik takin a lo in bar bar a. Ka mang hlak a ni si nawh, ka thil tawng chu a va rapthlak bîk ngei deh! Tu kuoma khawm ka hrilsuok a remchang nawh. Ka pa khawm mi ṭhangpuitu dingin ka ringzo ta nawh. Ka sangte chu ka en a, ka lunginsiet em leiin kan ring hman hma in ka mitthli a far a, tu mi hrietpui lovin ka ṭap tlawk tlawk a. Ka hmabak ding ka ngaituo in, beiseina hrim hrim ka nei ta nawh. Ka thil tuok chu a mi ṭhangpuitu ding zawngin inpuong lang, inzakum ah ka ngai bawk si! “Aw…a va harsa ngei de eh khawvel tak hi chuh! Siemtu hin ka chan ding hi a ruot suol hiel am a nih!” tia ngaituo pumin inhnîk fat fat pumin ka thuomhnaw ka siem a. Ka sangte imu inhnik taka a in lai chu a bawkah ka zuk fâwp pek a, “Bawite, Pathienin umpui raw sen che” damte in ka tih a. Ka hnuk a’nbawk a, ka ṭawng zawm thei ta nawh. Bienga mitthli far zawi zawi pumin midang an la tho hma in kan In chu ka suoksan tah a.

Kar khat vel ruolṭha bêlin Imphala chun ka la châm a. Chu hnungin school kan châwl ta bawk leiin kan khuo tienga fe dingin kan siem a, kar khat ka um sung chun school ruok chu ka kai chuong nawh. Kan khuo ka zuk tlung chun ka Pu in a mi lo lâwm hle a, ka sang le ka nu le pahai ṭhang lova ka khata ka fe ruok chu mak a ti hle. Kan insung khawsak dan hai chu chipchier takin ka Pu ka hril vawng a, ka chunga thil tlung ruok kha chu ka ip tlat thung. Ka Pu in ka ngirhmun a hrieta rem a mi tipui bawk leiin, Kangpokpi a ka ruolhai bula puonṭhui inchûk dingin kan siem a, ka sangte khawm ka Pu in ṭhuoia enkawl dinga an tiem leiin lungril takin ka lâwm hle. Kum 12 mi le Class-VII chen inchûk phâk kan tah a, ka pieng dan hrimin bengvarna khat tak ka nei bawk leiin iengtin tin am a nih khawsak inrel suok dan lampui um dinga ringna ka nei tlat a. Ka chunga thil tlung leia ka beiseina tawp râwt ruok chun hma a la sâwn chuong nawh. Ka khata ka uma kan ngaituo nasat taluo châng lem chun ngaituo mumal khawm ka nei ngai nawh. Ka lungrila ruok chun thil tam tak a um hlak. Ka nu kha ka ngai thei hle a. Hmangai taka a mi enkawl hun dam kha ngaituona chau nilovin, mangah khawm vawi tam tak ka hmu hlak. Ka Nu in a mi boralsan hnunga kan insung khawsak danglam zie dam, ka chunga thil mak tak tak, ditumlo tak tak a tlunghai dam ka ngaituo in kan ngaisie rawng rawng hlak a, remruottu ka mâwsiet hiel hlak. Ka nina tak chu beisei bo, innghatna ding neilo, mi hnuoisie, mihriem hai laia tiem sa ve lo ka nih, kan ngaituo nasa po leh ka ṭap nasa zuol hlak a, mi’n an mi hriet ding ruok chu theitâwpin ka vêng hlak.

Kutthem ka thiem leiin puonṭhui khawm hma ka sâwn hrt hle a. Thla thum ka thaw hnunga chun pawisa khawm ka lam ṭan ve tah. Kum 2 sung chu Kangpokpi hmuna chun puonṭhuiin ka khawsa a. Ka hung tleirawl dawk tak tak, kum 14 ka hung tling ta chun a mi beiseitu khawm an um nuol tah a. Ka pumduong khawm a ṭha a, mani inpâk thu nilovin, ka hmêl khawm ka ruolpui lai chu a âwm pawl chu ka ni ve. Kha’ng hun lai khan ngaizawng nei a, a hun a tlung huna kawppui siema bul ṭan ṭhat dingin ngaituona ka nei ngai naw hrim hrim. Ka ta dingin bul ṭanna um thei dingin ka ngai ngâi nawh a, ka khawvel a tawp râwt tah niin ka ngai hlak. Hmabâk thlirna dingin ka ngaituona in ka mit a sukvar thei naw hrim hrim a, ka hun liem tah hai ngawtin ka nunah hmun an chang lien lem hlak. Mihai hnâwl le pawm lo angin kan ngai a, ka ngirhmun enin ka nina khawm a ni bawk a nih. Ruol ruok chu midang ang bawkin ka pâwl hlak a, hmelhriet khawm ka hau hle. Ka ruolpui le pasal kum upa tieng deu dam tam tak kawp ka nei hlak a. Mihai angin ngaizawng neiin mi pakhat chauah ka lungril ka pek thei naw a, a mi bêl taphawt chu inkawppui thei naw ka nei chuong nawh. Ka ruolnu le chaua In hluoa khawsa kan na, zantin hin tleirawl ṭhenkhat kan Ina riek pawl an um deu zing hlak. Chu huna chun inruithei chîng ka ṭan a, nuhmei pasalna thila khawm ka kum le inphulo zetin kan hmang nasa hle. Midangin an mi’n chuktir lei khawm nilovin, pasal kawp ding remchang an um naw châng khawmin ka ruolnu le chun insuklungawi tawn dan lampui khawm kan hriet ta pei bawk a. Ka nun sâwlna laka hadamna mi petu dinga ka ngai inruithei hai chun ka beisei angin sin an thaw am khawm ka hriet nawh a, thaw laklaw le routine anga a um pei ta leiin a hunbi tlung pha chu ka thaw nawk el hlak.

Chuong anga hringnun ka hmang tung mêk laiin, nikhat chu kan puon ṭhuipui mi pakhatin puonṭhui ringawt neka awlsam lema pawisa hlaw suok dan lampui a hriet thu a mi hril a. A ruolhai a inthawka a hriet thu le ama khawmin a thaw ve ding thu a mi hril a. A mi fiel nasa ve bawk leiin, puonṭhui neka awlsam lema inhlâwna ding hmun panin Churachandpur tieng ruol 4 leh kan suok dawk tah a. Hitaka inthawk hin ka NUN DANGCHARNA chu a hung zuol sau sau ta a nih. Hi kum hi 2004 a na, kum 15 mi ka ni ve tah.

Hieng thu hai po po hi kum 4 hun sung Churachandpur khawpuia ka khawsak hun sûng, hmabak nei ang deua inngai a, hnungkîr dan lampui hrie si lo, beiseina mumal nei lova bâksam neia inngai bawk si, nun beidawng le dangchâr tak, santu ding ngaia kan vâkvâi hun sung po pova mi pakhat danglam tak el ka tawng pa bula ka chanchin a hmatiema ka hril hai an nih. Chu pa chu a hming chu Kûnga a nih. 2007 kumtâwp tieng deu kha a na, nikhat chu kotu ka nei leiin Khuga Dam tieng kan lêng suok a. Hmun thawveng le inhawi tak hmunah darkar 5 lai hiel hun kan hang hmang a. Dâwn chi le inruithei dang dang chu kan hnieng inhnâr hle. Chu ṭum khawm chun mi 2 zet chu ka suklungawi rêk a. Kan station (hotel) a chun a naupang pawl le pumduong ṭha pawl tak ka na, a hmuna khawm dâwrtu ka hau tak hlak a, tuola ṭhuoi dawk ding khawmin kotu ka nei inzing tak hlak a nih. Nikhat sunga pasal 7/8 suklungawi chu iengah ka ngai nawh. A châng chun mi 10 chuong dam dâwrtu ka nei hlak. A’nhawina taluo khawm ka hriet nawh a, ka sin le thaw ding rênga ngaina ka nei tâk leia ka thaw ve el a na. Ka thil chîng haiin an mi hne thei bawk leiin, iengah ka ngai naw a, pawisa ka lam theina dingin a mi dâwrtu zawng chu nitina ka sin pawimaw tak a ni ta el a nih. Bâksam nei ni ang deua inhrietna chu iengtiklai khawm ka nei zing hlak. Kum 2 hun sung ka thaw china inthawk lem khan chu pawisa hlâwna ding khawm ni ta lovin, thaw ding rêng thaw ah kan ngai ta lem. A bul ṭan lai khan chu kan hlaw ding kan puhaiin mi siem pek diemin, zan sawt hnung hin kan insem hlak a. A hung sawt deu deu hnung chun hlaw beiseina khawm ka nei ta chuong nawh. Bêl ding dang innei ta nghal lo chu, an Ina an min umtir ringawt khawm lawmum an tah. Ka pawisa hlawsuok po po chu kim takin ka pêk hlak a, fâk ding an mi pêk ang ang lungawi takin ka fâk el hlak. Ruol mumal tak hmua suokna ding um naw châng chun bu ka nghei dêr ni dam a um hlak. Ruol dang dang an tam leiin chuong hun ruok chu vângkhat te a na, inruina ding le pocket money ding chu a mi dâwrtu hai leiin ka thlasam ngai nawh.

Chu zantienga Dam tienga kan lêng chu zantieng inthim sul hin kan inlâwi a. Kan umna hmuna chun Car in an mi drop a, an mi tlânsan zui nghal a. Zu chau nilovin damdâwi mûm khawm ka bâr leiin ka buoi met a. Kan umna hotel sîr met laia foothpath a chun kan ṭhung a. Chu lai hmun chu hmun finriel met a ni leiin mi inlawn invâk an tam ngai rak nawh. Minute 30 vel kan ṭhung hnung thimbut vela chun pasal pakhat ka hmaa hin a hung ngîr a. Iengkhawm hril lova a ngîr zing lei chun keiin ka biek hmasa a. “Nuhmei I mamaw mawh?” ti’n kan dawn a. Hi hi a mi dâwrtu ding kan zawng huna zawnna kan pêk dan hlak hrim a nih. Ama chun chuong ang nuhmei zawng a ni thu a mi hril a. Hun sâwt tak leng suoka nuhmei pasalna thil ṭum 2 zet lo hmang ta ni lang khawm, zan huna mi 5 neka tam khawm ka la suklungawi thei ding zie chu lungrilin ka hriet zing a. Room tienga kâitung dingin ka ko a, to ṭawkin a mi zui ve nghal a. Hotel a chun kan lût a, dâwkâna lo inṭhung kan Manager nu kuoma chun ka man ding a pek fel diem a. Inchung tieng chun ka ṭhuoi kâi pei a. Chu mipa chu midang a angnaw hle in ka hriet. Midang chun step kan kâia inthawkin ka âwmbâwr le mawngtam dam an tuoi ṭan ta hlak a na. Hi mipa hi a tuai met am a nih, a vawikhatna ding am a ni ding ti dam ramtin ka ngaituo neu neu a.

Room kawtkhâr ka lût le inruolin ka thaw dan pangngaiin ka kekawr le zakuo ka hlip nghal a. Khuma inṭhung pum chun midang ang bawkin bonus a hmu thei dan lampui chu ka hril zat zat nghal a. 50 a mi pek belsa chun a thil dawng thei ding hai ka hril a, 100 neka tam a mi pek lem chun a duthusam le beisei ang nêka inhawi lem, a ring phâk bâka inhawi ti in ka siem ding thu ka hril a. Ama chun iengkhawm a la hril nawh. Chieng taka ka mita a mi en veng veng hnung chun, “I thil inruiin a sukbuoi che a ni hi” a mi ti phawt a. A zuk dawn dan ding ka hriet el naw leiin, “Kan rui naw ie” ka ti pek ringawt a. Kan rui zie chu tu hril khawm ngai lovin chieng takin mi hrie hle’ng a tih. Ama pa chu a hmêl zuk en ringawt khawma inzaum tak a nih. Ka zuk hmu hlim lai khawm khan kan umna hmun a mi zui lut nuom kha mak ka ti lungril deu hrim a na. Pa lien taluo lo, a ngo tieng met a na, a hmêla inthawk khawmin inruithei them ngailo a ni zie chieng taka hriet thei a nih. CID a mi man tum ka ti ding hlakin ni mangin ka hriet naw bawk, a mi dâwrtu ding hang ti ding hlakin midang hai angin mi thema hmalâk a tum naw bawk, ieng tak am a ni ding aw ti’n ka ngaituo a, kha mihriempa khan a mi sukbuoi ngawt el.

Minute 2 vel kawtkhar bula a ngir hnungin a mansaa inthawkin lekhabu chite hi a hung laksuok a. Chu lekhabu chu ieng am ti ka hriet nawh. A hmatiemin a zuk phet pei a, “Pathienin khawvel a hmangai em em a, chuongchun a nau pakhat neisun chu a pek a; tukhawm ama chu a ring taphawt an bohmang naw a, chatuona hringna an nei lemna dingin” ti thu hi sapṭawngin a hung tiem a. Inlet naw de sien khawm ka hrietthiem tho laiin, ka piengpui ṭawng ngeiin a mi hung inlet pek a. “Isu in a hmangai em lei che in a mi tir a nih” a ti zo chun, midang hai ang a ni naw thu hai a hril a, a mi phûtna angin ka thuom hai chu kan bel nawk a. Inzak ang reng si, iengah ngailo ang deu bawk, ka umdan tak khawm ka hril thiem nawh. Ka hmâi chu a sa deu pup a, ka thil inrui khawm ka har pha sawt niin ka hriet. Ka thuom kan bel zo chun khum chungah ka bula a hung inṭhung a. Hun sawt tak kan hohlim a, ka chanchin hai chu a mi’n dawnna angin a hmatiemin ka hril pei a, ka hming ruok chu a remchang naw leiin ka hril nawh. Ama khawmin a chanchin kimchang takin a mi hril vawng a. Nuhmei le nau nei a ni ta thu, ṭhalai ṭhuoitu a ni thu le, kan umna hmun hung zawng suoka lut ve chu a ta dinga thil rinum tak a ni thu hai dam a mi hril a. “Pathien mi tirna hi sêl thei kan naw leia hung ka nih, I nun dangchârna le baksam neia in ngai hlak thu kha ka hung intlun che a nih. Mi pangngai anga um ding le, mihai laia tiemsa anga inngaia I nun a bukimna ding chun Isu hi I nunah I lâklût a ngai a nih” ti’n a Bible te chu mi pe in a mi maksan a. Kan hohlim sung chu darker 2 lai zet a tling hman a, kan lo in pal sâwnin ka ruolhaiin room kawtkhâr vawt li vawi nga vel an lo hung nawk hman hiel a nih.

Chu zâna mi hung kantu chu Lalkûngpui a na, Kûnga tia an ko hlak niin a mi hril. Zan dang khawm mi hung kan nawk dingin lo beisei hlak lang khawm, a hmêl ka hmu ta ngai naw hrim hrim. A mi hung kan zana kan hohlima inthawk khan iemani tak danglamna neiin kan hriet a. A Bible mi pek chu ka thingrem ah ka sie a, ka sin thaw pangngai ka sunzawm nawk pei a. Kûnga in a mi hril angina LOVE CCPUR (NGO) ah fe in thisen dam kan test a, a bâwm hai a tlâwna dawngin thil dang danga khawm duot takin an mi lo bâwisâwm hlak. LOVE CCPUR (NGO) a fe hlak dingin a mi hril leiin a thawkna ni dingin ka ring a, amiruokchu, ka hmu ngai dêr nawh. A chungchâng ruok chu midang kan dawn ngam nawh. Kum khat a hung invawi nawk khawm chun Kûnga hmel ding awm hrim hrim chu ka hmu ta nawh a. Ama inhmupui nâwka, ama a inthawka danglamna iemani tak dawng dinga inngaina hi ka nei zing hlak. Naupangte ka ni laia Sunday School ka kai ti naw chu Pathienthu inchûktirna ka dawng ngai naw a, ṭawngṭai dan khawm ka thiem nawh. Bible lem chu ka tiem ngai nawh a, Kûnga in Pathienin a mi hmangaina thu a mi hril bak kha chu Pathienthu le inzawma midang le hohlimna khawm kan nei ngai nawh a, Biekin le kan inkâr lem chu a hla hle a nih. Kum khat a hung invawi hnung chun ngaituona mak tak tak ka nei ṭan a. Kûnga Bible mi pêk thingrema ka sie chu lasuokin a chang po leh ka tiem ṭan ta a. Pathienin a mi pâwl ngei chu ni ding a na, Pathien hnai nuomna lungril ka nei lien tiel tiel a. Kûnga in I nuna bâksâm neia in hrietna kha Pathien I nunah lalut la, chu huna chun a bukim el ding a ti hai khawm chu lungrilin ka pâi zing a.

Tuchena mak ka la ti tâwp thei naw chu, Kûnga hmêl hrim hrim ka hmu ta naw hi a nih! Nun dangchâr le beidawng taka ka um lai, bêl ding neilo le beiseina tâwp râwt anga kan ngai lai huna ka bohmangna khura intâl suokna lampui mi ngaituopuitu, nun thar ka neina dinga lampui mi satpektu le beiseina thar neia nun bukim nei theina lampui mi siempektu Kûnga hi kei hlakin ka theinghil thei si nawh! Ani ngei, Pathien tirna a sêl nawh a, Pathienin a rawngbâwlna chu mal a sâwm takzet a ni hih! Kei Chongboi ngei khawm, tuhin kei a anga nun beidawng le dangchâr, mihai endawng le hmusit le beiseina boa inngai, suol sala intâng le hringna hlutzie hrie naw hai ṭhuoisuoktu ni dingin Pathienin a mi hmang ta hih! Kûnga in thurâwn a mi pêkna angin, ruolthar hai neiin HOME-ah a tlâwnin kan enkawl thei a. Pathien sandamna indiktak changin, nunthar neiin bul ka ṭan thei ve ta a nih. Hmabâk nei lova inngaia, bâksâm nei bawk si, santu ngaia ka ṭap inrûm laiin, ka ngirhmun mi hrila suokna lampui mi hriltu Kûnga; ka nun ruokna hluosiptu ding Pathien chau a nih ti hriesuoka Biekin ka bêl hun laia mi’n hnuoisie taka, “nawchizawr le inruithei chîng” tia an mi deusaw huna khawm tha hratna mi petu, mi laia inleng lova kan ngai laia Biekin sîr le a kilkâr ka bêl hun lai khawma lunghnuol lova suokna ding lampui zawng dinga mi’n fui huoitu le hrâtna thahrui mi’n neitirtu Kûnga ka va ngai ngei che deh! Ei rama hin suolin a man, nun dangchâr, ningintel, beiseina boa inngai, an ngirhmun hrila suokna lampui ngaituopui ding an tam ngei el! Pathienin vâna inthawkin Vantirko a mi hung tir pêk ka ti ding che hlakin I ni mang si nawh. Aw Kûnga, hung inlâr nawk ta la…

(Hi thusep hi mi pakhat chanchin besana ziek a na, hming le hmun hming hai hi phuok fâwm an nih. Insuk hming sietna dinga ziek an naw a, ei rama hin suolin a man mi tam tak ṭhuoi suok ngai an um a. Chuong hai chu hlim hlawpna zawnga suola intâng mi ṭhenkhat an um laiin, khawsak le ngirhmunin a zir naw leia mani thu le hla nilova inâwk laklaw tam tak an um bawk. Rawngbâwltu le minaran khawmin hi kawnga hin thaw thei ei nei seng a nih. – Author)

Rengkai: 28^th May, 2017

HMANGAINA CHULLO – Endless Love (Naute nghillo na’n)

~H Rama Ralsun

“Love is like a wind; you cannot touch it, but you can feel it” – Author

Thlaram thlâ, Thlalir zân a nih a. Vân khawm anthieng ṭha in thangvân zâwl dum pâwl riei kâra Siâr ruolin an êngmâwi lungruol taka an insuo hai khawm chu fie taka hmu theiin anlang a. Mâkhât chau tê chun kan Rûn sîr compound lâi chun kan vâk kuol vêl a. Sawrthla êng inno tak chun ka sîr le vêla thil um hai chu fie takin a suklang a. Virthli damtê te a hung hrâng vêl hai chun kan in bula thing hna hai chu a mût hnîng suou suou bawk a. Lungril ngaituona invâk vêl chun thil ramtin ramtang a sûngtuo naw thei nawh. Tleirâwlte kan ni lâia Lalbieklien a hlasak, “Neisun hmangaina kan hlân ngam nawh, Hope mitmeng um si lo; Mi hai pawm lâi D lo ning I ta a pawi âwm ngei, Tlâng rêl dâwn naw ning I hmangaina ka chang phawt chun.” ti hla saka lungruol taka guiter pera lenruol kimte a Sawrthla êng kan inâwi lâi hun dam tê chu ngaituona ah a hung thar rum rum a.

Sienkhawm, lenruol hai le nunhlui ngâi leia lung inlêng kan nawh, ka hmangai ka D’te ngâia lunglêng ka nih. Sawrthla êng mâwitak khawm ka ta ding chun Sawrlothlapui an chang zo tah. “Leng dang hai chu kawpte’n an D hai leh sawrthla êng hnuoiah hlimin leng an ta; kei ruok chu riekmâw vâ ienga kâina rûn invâi maw ka chan tâwka khuo’n a rêl! Lungrûka kimtê’n ka dâwnin, lung a kim thei nawh, hril ka hai ngei anrieng chan hih!” ti hai dâm ka sûngtuo in Lâikhum bêl zâi rêng khawm ka rêl thei nawh. Fûr ruotui tlâk lâi ang elin ka mita luoithli hai khawm chun kieng zâi an rêl thei nawh. Aw, Virthli hung hrâng vêl hai hi palâi bâwngte a hmang thei ni hai sien, ka lunglêng thu hi zâitin remin inzâwt khum ngei ka tih. “Thangvân sâng khi ka hang thlîra, Siâr indi’n an lêng hmun; Pielleia lengdang indi le, Hlimte’n hmangai pâr an tlân. Kei ruok chun ka thlîr vêla, I sakhmêl hrim ka tawng naw ie; Lunglêm hrim ka nei thei nawh, Lungrûnpui I ṭhang naw chun.” tia fam pûrdo nisi loa damlâi pûr doa damlâini hmang hi maw ka chan tâwka Khuo’n a lo rêl chuh!

Ka hmangai chu Ṭhûva anga nun innêm, luong hung inder suok thar hlawk anga inno le ngâino bei zet el hi a nih a. A mitmeng a fie in a fel ṭha hle a. A biengki sen tâwt le annui changa a bieng inkhur sak hlak hai chu lungngâi beidawnga inrûm hai ta ding khawma lâwmna intluntu ni thei hiel dingin ka ring hlak. A sakhmêl, a hâwiher, a piengzie le khawsak en chun tû pa lung dum naw thei ding hi an nawh. A Sakhmêl ka hmu nia inthawkin tu mi hrietpui lo hin keima tâwka chu ka nuna hin thu a hril chieng hle. Vâl hi dawl zawrin ka zawr ani deu tak! Ka khawsak dân a danglam a; ka chêt dân le hun hmang dân hai chieng taka mi lo entu ta ding chun ka danglamna hi inhmai ruol ani ka ring nawh. Ka lungphu inphu dat dat le ka sûngrila ngaituona thazâm mi petu hai hi ka hmangai zie mi hril chiengtu an ni hlak. Hieng ang rênga ka nun sukbuoitu le ka ngaituona fa râl thei hi hring khawvêla hin ka la tawng ngai nawh a, tawng nâwk ding hin kan ringin ka suongtuo phal bawk nawh. Ka nuna danglamna le mi sukbuoitu hai hi ama kan vawi zie sukchiengtu an nih a; buoia khawm kan ngâi phal nawh, ka hmangaina sukchiengtu an ni tlat leiin. Ama ngaituona leia ka sungril inlap hlak le meichawk ang hiela mi hlieutu um hlak hai hi hmangaina tuipuia ka tlâk lût zie sukchiengtu an ni hlak. Ieng am hril chuong ka ta, ka hmangai tlat sih a! Zâna ka inin zân Lalnu a ni hlak, tawnmang rama bêk chu hlimte’n aw tí’n dit ka thlang thei chuong nawh, a rorêltu ka ni si nawh. A sakhmêl ka tawng nia inthawk hun tin, darkar tin, minute tin le second tin hin ka ngaituona hluotu a ni hlak. A mi chawkbuoitu an nawh, ka ngaituona a luong liem; keima a hmun insâng changtu le ka khawvêl ani tlat annawm! Ieng am hril chuong ka ta, ka hmang tlat annawm!

Kha zân, zân thlavâium, lungngâina tinrêngin a tuom vêl kâra I kut chel puma, “Naute, ka ngai che, ka bula um zing rawh aw?” ti a beiseina mit kan lêng vêl kha I la hriet zing ka ring. I sakhmêl ka enin lunginsietna mitmeng ka hmu thei a. I lungrûk hluo zingtu ni naw lang khawm, sîra mi hnâwla min nghil bîk chu I zuom nawh ti ka sie le ṭha hrietna hin chieng takin a mi hril hriet veh a. Zân a hung sâwt a, ka kuom tieng hung ngha a duot taka I mi kuo lâi tê kha mâw Tâwi; ka damlâini a thlâk hma chu innghil di’n kan ring nawh. Tu dang ngâi loa I ṭângnêma inbei puma ka ngâi zie che le hi khawvêla hin nang chau naw chu hmangai dang ka nei naw thu ka hril hai che kha I la hriet zing ka ring. Hmangai tak hai bula um inhawi zie a min hrietchieng tira, ka lungril hi lâwmna in a sip naw thei nawh. Tu dang ngâi loa induthâw taka ei infâwp vawng vawng lâi kha ka ngaituo in, lungriemin a mi thlâk naw thei ngai nawh. Ka hmangai le ka lâwmna sukkimtu I ni tlat annawm! Khâng ang hun rângkachak le hun hlu kha hring khawvêla hin a taka tawng di’n kan ring sie nawh. Thei nisien hun hi chel ngîr ka ta, tawngmang ramah ka damsûng hun hmang ral hiel ka tih.

Kan ruolpa pakhatin, “Ka tawntir hmangai (First Love) ka tawng huna chun kut le ke, vawi le chang kim ka lo ni dêr tah. Chuleiin, Mizoram hai hlasak ‘I pian hun a tlâi kei ka hma sih a, lênlâi a ruallo hi a pawi ber mai’ ti hi ka dit bêk bêk hlak a nih” a tih a. A hun lâi chun fiemthu angin kan lâk pêkin nuizat siemna dâmin kan hmang hlak. A khawvêl hervirtu le thuneitu in ni nghal lo chun, hun inher vêl le a sûnga ei hun hmang mêk le tawng hai chungah khawm thu ei lo nei naw zie chu chieng takin ka hriet tah. Kan ruolpa thil hril khawm hi nuizat um ang deuin inlang sien khawm, indikna khat tak um thei dingin ka ring hiel an tah. Ei hmangai tak ei tawng hun ding ei hriet naw ang tlukin, ei hmangai takin a mi hnâwl theia a mi hmangaitu hai ei hmangai lêt ve naw thei bawk. Khawvêl ani tlat annawm!

Ka lungvar le ngaituona po po ka dêng khâwm a, thuthlûkna ropui ka siem thei nawh. Hring khawvêla damlâi pûr doa hringnun hmang ral el ding chun kan zuom sie nawh. Ka hringna ve hi Khuo’n a ruot hun chen chel ngîr ding khawma ka hrâtna hin a tlin kan ring thei nawh. Ka ngaituo ka ngaituoh a, Hi khawvêla ka um zing khawm hi hlâwkna le hmabâk neiin kan hriet chuong bawk nawh. Thlungna hruolin ka rîng a vêt a, ka thisen zung le zâm hai an kîng a, ka lungphu le so hai an theina um tanaw leia an sin an châwlsan a, ka thlarauin hi tisa ṭawphnawk hi piellei thuoriet hnuoia zâl dinga fam khawpui an lâwisan chen khawma hi hi kan nghatna le ka thupui ni zing a tih:

PHULO SAKHMELṬHA

1. Khuonu remruot hersuokin,

Tûrnipui kâwl sen ruoi hnuoiah;

Mûrvate iengin ka zuong suok a,

Beiseina ropui chelin!

Ami zalêng ruol lâi,

Dâk suokin ka lêng vêl a;

Aw, Ka tawng tah sakhmelṭha,

Lengtin khûmtu Ainawn.

2. Aw, I mâwi chuong ngei el ie,

Bahsam tlamâwi lêng hermawite;

Nang ngei hi mâw khuo ruot ṭha pârte,

Lung lâwm I sukkim ngei el.

3. Zalêng dang sîra hnâwlin,

Anrieng mi thlang la chu pârte;

I tâwna vâl anrieng lung lâwmin,

Zaitin remin lêng ka tih.

4. Khuo rêl tinkim ka dâwnin,

Hril a hai vâl rieng ka chan hi;

Zalêng tin kawpte’n hlima lêngin,

Hril hai maw anrieng chan tâwk!

5. Hnena hlado insam rêng,

Khuo’n a rêl naw mâw anrieng di’n;

Chawngmâwi in a D a ngâi ienga,

Inrieng mâw vâl chan tâwk chuh!

Guwahati:

26th September, 2014

NOTES:

As told by Buchangrum Hmar on the 4th day of August, 2014 11:59 PM.

Hi thusep hi ka dâr vawitieng nat lâi, ka changtienga ka type suok vawng a nih. – Author.

Mama, Papa Nêng Nêng Dâwk

~H Rama Ralsun

Ka Thupui hung thlang hin a fuonkhâwm hne chie di’m chu ka hriet bîk naw a. A nuizat um zâwng khawmin a thawk lem el di’m!! Nikhat lâi khan bathroom ah kan sil zo chu kekawrte bun lovin towel chau veng/dierkei pumin kan room tieng ka pan phei a. Room a kan nu le ka naute hai umna lâi chun ka kekawrte chu bun ka hang tum a. Chuonga ka bun zo ṭêp, ka mal chen ka kei kâi lâi vêl ding char chun, “Mama, Papa nêng nêng dâwk,” ti’n kan naute kumkhat le thla kuo mi chau chun a nu chu a lo hril mawl mawl a. A hmu tak tak am a ni ti chu ka hriet bik chuong naw a; khang ang khan ni dang ka la thaw ngai naw a, mak a ti leia a ti khawm a ni el thei. Annawleh, ka puon dierkei inphân leia a lo hmu thlang am a ni ding. Annaw bêk le khawm, iemani tak chu a hmu leia khang ang ṭawngbau a nei chu ni ngei dingin ka ring a. Chuong ang ṭawngbau chu kan naute’n a nei ka ring ngainaw hrim hrim a. A zuk thaw dân ding um nghal lo chu, a nu leh kan inen a kan innui ta ringawt a.

A khaw hnunga ka zuk ngaituo lêt chun, thil tam tak min chûktir a nei ta lem hman hman a. A lo ni ngei el, naupang hai hin an nu le pahai châng chavai hi an lo enthlâk zing a ni ti dam a min hriettir thar a. Ei hrietlo le ei ngaituo naw lai khawma naupang hai hin nu le pa chet dan le khawsak dan hai an lo enthlak zinga; eini a inthawk hin thil an inchûk hlak bawk a nih. Ka naupa chu naute chau la ni sien khawm, tû inchûktir le hril khawm ngai lovin cigarette chu hâwp hlak a ni ti a hriet a, a pa thaw ang ang chun cigarette a hmu pha chun a hnera zepin a lâkkâina ding lighter a zawng vêl ruoi el hlak a nih. Ka ruolpa pakhatin, “kei chu nau nei kan ta leiin zu ka dâwn ta ngai le,” ti a mi hril chu a bengvâr tlâk hle in ka hriet chu tie. Ama chu pa bengvâr le râwnkâi taluo chu a ni hranpa nawh. Amiruokchu, pâ a ni tâk leia ama thilthaw haia inthawka a nau haiin thil ṭhanaw an hung inchûk suok ding a phal naw leia a thil ṭhalo chieng a zuk bânsan el kha pa bengvâr le entawn tlâk tak niin ka hriet.

Ei châng chavai le nungchang chau ti tâk lo chun, ei ṭawngbau hmang hai khawm fimkhur a ngai khawp el. Naupangin ṭawng an inchûk ṭan ta hrim hrim chun, ama hmangaitu a nu le pahai a inthawkin an chûk hmasa tak hlak a nih. Nu le pahaiin nau ei enkawlna a hin, naupangin an du le an dit dit ei inchâwk pêk el chau nilovin, an hriet hawia ṭawngbau ei hmang hai khawm fimkhur a ngai bawk a nih. I nauhai ṭawngbau ṭhalo in hang bie sin la, I hnung sâwt nâw te ah hung hmang ve nghal el an tih. Naupang hi ring nekin thil inchûk le mi entawn an lo hrât khawp el. An part lâkna zawng tak khawm ning a ti ie. Ah, hril ding a tam ngei a, zuk hril vawng chu thil harsa tak khawm ning a tih. A ieng ieng khawm chu lo ni sien, nêng nêng le nêng lo a hai khawm nu le pahai nau enkawlna a hin fimkhur taka hma lak a ngai a nih ti hriet thar hi a pawimaw tak. Naupangin ei châng chavai, ei khawsak dân, ei thil chieng, ei ṭawngbau le ei nungchang hai hi uluk takin an mi lo enthlâk zinga, sâwt nâw te ah an mi entawn ngei ngei hlak a ni ti ei hriet hi a pawimaw hle el.

Khaw mie! bei ta laklaw la hang keifân met ei tih. Ṭhuoitu hai khawm kui hi aw, mani khawsakin zir ngang lo chun midang siemṭhat chu kahâseh a ni ringawt el. Khawsung a inruithei chieng le zawr I khap a, notice hai siemin nasatakin dodal hlak la khawm, nang a ṭhuoitu pa takin I bufak inhnikna dinga zu-no I chel hlak inthla chuong lo chun a tu puchu’n am I thu ngaithla in zâwm I ring rêng rêng hlak leh! A rorelna khâwl cheltu I ni lei elin khawvêl kuhi nang a hervir vawng thei ni chuong lo chuh! Ka la zuk inhrosa met a nih. Ei hnam sunga ṭhuoitu hai ka tina khawm a ni da’l thei. A hrim hrimin, ram le hnam ngirsuokna ding hin chu a mipui hai nekin ṭhuoitu han mawphurna an nei rawnin ka hriet hlak. Ṭhuoitu haiin mani ngirhmun le pawimawna theinghil a ei kuong lo ding chen chen ei va nawr pha pha hin ei rawi hai khawm thaw ding le zâwm ding bîk hre lovin an chiâi zo hlak annawm. Pathien thu khawmin “I lum le lum la, I dei le dei law law rawh,” a ti ni kha tie. Ram le hnam tadinga in pumpêk ta laklaw si hin chu ei ngirna ah det taka ngir hi hlawtlingna lem a ni ka ring. Hotu ringawt ni lovin ṭhuoitu ni hi tum lem hlak inla. A hmingin ṭhuoitu chu in ti ve si a mani thaw ding le hmadawm hai theinghil khawp raka ei hmel ṭhatna ding ngaituo mana ramtin ramtang ei thaw khâwm pha pha hlawtlingna lampui ei hraw ṭhel lem hlak a ni el thei. Chuong pha pha chun annawm, ei rawihai khawma um dan ding le thaw ding bîk hrelo a an chiâi zo hlak chu. Kohran a inhnik, Biekin bâwl nuom le missionary sin ei invawi si si chun mission ah lutin rawngbâwlna nei law law lem inla Pathien khawmin ei kut mal a sâwm lem ka ring tlat. Ram le hnam tadinga tlan laklaw si chun, mani sin le hmadawm chau tinzâwnin kal pên inla, ei hnam sûnga kohran mipui le organization hran hran hai chu a mi thlawptu ding vawng ning an tih. Mani hmadawm chit taima takin muolsuo ngei tumin ṭhang la tlâng inla chu hmar haiin function ei nei phawt phawt a, “Aw kan Hmar Ram…” ti a in sanmar meua ei sak pum pum hlak khawm hi a tak tak neiin huoisen deuin ei khêksuokpui ngam ta ding bah!!

Thil iengpo khawm thaw ding ni inla, goal setting ṭha tâwk tak nei a ngai hlak. Chu ei goal ei tlung pha pha ei mission kha a hlawtling a ni el. Amiruokchu, ei goal a puitlingna ding chun setting fel tak nei a ngai hlak. Chutaka chun ṭhuoitu le an râwihai an pawimaw ve veh a. Ṭhuoitu’n an goal an tlung ngei na dingin feltakin a rawihai inpunin, hriltlângin, ngaituo tlângin, pumkhata hma an lak thei dân ding a ngaituoin a rawihai khawm a convince thei a pawimaw bawk. Chuong lai kawkâr a, goal mumal khawm neilo, inṭhuoi dan mumal um bawk lo le hmadawm mumal neilo chun hlawtling le kar chu hla tak ning a tih. A goal setting um lo puchun a ieng tak chu’m hlawtling an nih ti inkhina ding um ta lo chuh!! Chuong ang ngirhmuna ngir ei ni chun hnam ngirsuok ngai naw nih. Ram lem lem chu kahâseh a ni tawp!!

Tû huna ṭhuoitu hai ei var vat naw chun ei hnam hi ei lan zui deu deu ding a nih. Tûta ṭhuoitu haia inthawk hin nakie le ṭhuoitu la hung ni mêk ding an râwihai in an hmalak dân le ro-in-rel dân iengkim an  lâksawngin an sunzawm pei a ni sih a. Bathroom a inthawka kekawrte bun sa a suok na nâ na chun tu khawmin an nêng nêng an hmu ta ngai nawh. Ei ngaisamna lei hin ei hnam chu mi hnungah hrat deuin ei tlân an ta naw maw? Mi tukhawm football pêt lâi mi hnungah a um sung chu ieng anga hrât khawma tlân sien goal a thun ngai naw hrim hrim. Chu nêk hmanin mani ngirhmun le chanvo ei hlen zo naw ding a ni si chun, ei nêka hma ṭhuoitu ding ṭha siem suok vat dân ngaituo lem inla. Chu chu hlawtlingna lampuia sirbi pawimaw a ni lem el di’m?

Ka ti leh ka ti nâwk hlak, Hmar hai foreign fe ei tam po leh kohran a pung el khawm hi a ngaina ka hriet lo pakhat chu a nih. Inlalna le thuneina dittu Diebol, hi khawvêla suol hung phurlûta suol suoka min tângtirtu ei Pa ei puona pakhat chu a ni ve el naw ding am a nih? Hieng ang rawp rawp, nangni keini ti a ei tlân vel sung hin chu, ieng angin rawngbâwl fûtin in ngai hlak inla khawm, rawngbâwl dinga mi sandamtu le min dintu lâwm zâwng hin ei thaw phâk ngut di’m. A ieng po khawm chu lo nisien, kei mimâwl zuk ngai ve dân ringawt hin chun Hmar Kohran (Hmar hai inkhâi khâwmna pâwl pakhat hming) hi a ngir suok nawk ka ring ta naw hrim hrim a. Ka pa min chûktirna lei khawm a ni hran nawh. Ka ngaidân hi det burin ka chel ve ngat thung. Tuta HCLF hai hmalâkna zâra Sande Sikul subject angkhat le Joint Naupang Sande Sikul hmalakna zara Naupang haiin sabjek inang ei inchûk thei el khawm hi beiseina khêltieng a ni ta hman hman. Inchûklâi hai le sinthawna leia khawpuia um haiin Fellowship hminga chu chu kha kha ti um bîk lova lungruol taka inlâwi khawm theina an siem hai bêk hi keidar lovin pumkhatin fe zing thei sien ṭha ding a na. Hi khawm hi inthuruolna lampui mi sât pêktu le mi ṭhuoitu pawimaw tak khawm a la ni el rawi mawh!! Mani ngirna hmun hre lova tum a lu lawk lawk, tum foreign bepawp thei thei, tum ṭhuoitu phingbêl le officer deu nei thei thei ti ringawt ei in-el sûng chun dingchang ngai naw mei nih. Hieng hai kuhi bânsan vat chi chu an nih. Chu nêk hmanin, tû ngîrhmuna inthuruolna ṭha siem suoka, mani hmadawm hlên zo thei lo le vision ṭha tak neia Beramhai ei ṭhuoi a ni naw si si hin chu ei hnunga ding mi ṭha inngir suok tum a ṭhang lâk chu ei mawphurna a ni ve el naw ding a? Thaw ro, rawngbâwltu nau inruithei chieng hai po po suk rêmin, Krista Kohran, innghatna tlâk le mi ringzo, rawngbâwl dinga min dintu lâwmzâwnga rawngbâwltu ni tum ei tiu chuh!!

Khai, hril ding a va tam deh! A sei taluo ding a ni ie…… Mi tu el khawm, ṭhuoitu le mipui, hotu le a râwihai, nu le pa le ṭhalâi hai khawm ni inla, ei khawsak dân le ei thil thawna tinrêng a hin fimkhur taka kal pên a ngai takzet a nih. Eini a inthawk hin ṭhang la hung thar mêk, ei hnunga hnam le khawtlâng le kohran a ṭhuoitu ding hai hin an inchûk mêk a nih. La hung inchûk pei bawk an tih. Ra ṭha insuo tum seng ei tiu. Ram le hnam le Kohran ngirsuokna dingin chanvo pawimaw tak ei nei seng a nih.



Guwahati: 14^th Sept., 2012