~Ngurrivung Hmar
Ei unau, HPC (D)-ha’n thawluina a an Demand huomsung po po a YMA Branch le Group-hai į¹hiek dinga an han ti meu khan chu Zoram hi a sukhnieng in ka hriet. Iemata, hieng ang thil an thaw el ta hi! Asan tak nia HPC (D) ha’n an hril chu Central YMA President-in Mizoram į¹hendar a Autonomous District thar siem a ditnaw thu a hril le Mizoram į¹hendar zawnga hma lakna reng reng an do tlat ding thu a hril lei a ni awm.
Ei unau, HPC (D) hai chun Autonomuos District hi Mizoram į¹hedarna a ni nawh, ti a, an khek zing laiin, iemata Central YMA President thuhril hi an ngai thei naw viu le? Annawleh, ei hnam tlawmngai pawl lientak, YMA an cho ve hrim hrim, aninaw bek khawmin, Mizo mipui an mi hmusit ve hrim hrim, annawleh nunau pawi hrillo an suk thlabar nuom ve hrim hrim, ti hi indawnna awm tak a nih. A khingtieng pangah, ei Central YMA į¹houituha’n, an thuhril dan a inthawk hin, Autonomuos District hi Mizoram į¹hedarna a nih, ti pum zingin, iemata Autonomuos Districts-Lai, Mara le Chakma-hai hi a suk bo dan ding an zawng naw, Autonomous District hi Mizoram į¹hendarna a ni chun Autonomuos District pakhatkhawm um lovin, District pangngaiin um vawng inla a į¹ha el naw ding maw? Chuongchun, Chibing a inlak hranna hai hi hung re vat vat a ta, Mizo tiin į¹awng leh nungphungah zai khatin ei luong khawm el ding a na. Chuongang thil thawding chun YMA hin hma a lak tak tak ngam ding am? Hma hung la ta tak tak sienla, Mizoram mipui a zatve neka tam chun ei thlawp ngei ding a na, chuongchun, thukhat chelin zaikhatah ei luong diel diel el ding a nawm, India ram hi Democracy, atam lem hratna / thuneina a ni bawk si a.
Nisienlakhawm, chuongang chu Zoram Kristianhai thaw dan ding chu a ni si nawh. Chibing le į¹awngbing mi petu ei Pathien hin, ei nina seng hi mi humtlat a nuoma, chu chau chu nilovin, ei ram danpui, Indian Constitution ngei khawm hin, ei chibing le į¹awngbing seng chawisang/ humhal hi a mi nuom pui tlat bawk, chuongchu ninawsien chu ei Aizawl khawpui khawm hi ‘enga’ ti hin hmun chang ta mang nawng a tih. Indian Constitution duong a nilai khawm khan, eini anga hnam hnufuol ve tho Pu B.R. Ambedkar, khalai hun a Constitution Drafting Committee Chairman, khan ei hmakhuo a lo ngai hlein an hriet thei, member į¹henkhatha’n tribal mihai ta ding a thil huolbik nei į¹halo an ti thu le tlangmihai le phaimihai chu incheng pawl ei ta, chuongchun, hmasawnna (development) khawm inruol khai a ta, ti a, ngaidan an nei lai khawm khan, Pu Ambedkar hin chu eini mi hratnaw te te hai hmakhuo thlirin a lo selthlak vawng a ni kha, hieng ang inpindanna amanih, Reservation amanih hin ei ram, India inpumkhatna chu a la suksiet naw phawt chu a ni hi.
Ei Bible thuring ei en chun Israel nauhai kha Pathienin KanĆ¢n ram a pek lai khan, Israel ni vawnghai sienkhawm chibingin ram a pek tlat chu tie! Iemata Israel seng seng hiengang a Pathienin a thaw ta el hi, thlierbik a nei a ni el naw maw? Chun, an ram kha, Israel seng senghai laikhawm anni chibing ah chau naw chu inhmun, ram zawr le inchawk a phal į¹hak nawh. Chun, Israelhai lai khan mi pakhat Zelophehad (Numbers 36:10) chun naupasal nei lovin, naunuhmei- Mahla, Tirza le Hogla hai a nei a, a naunuhmeihai khan Israelhai lai khan an dit dit pasala an nei a phal pek į¹hak nawh, an ram kha sawn kuol, sawn kuol a ninawna ding le Israel nauhai lai khan chibing pakhat an ni ve na kha a ral el nawna dingin, anni chibing a mi chau pasalah an neithei a ni kha. Chun, Israel nauha’n Ram tiem ram an hang hluo a, an lai a Benjamin Hnam chun suol rawng an bawl leiin, Israel hnam sawmpakhat han an do hrawn a, atawpah chun Benjamin Hnam chu hnehin an um ta a, mi zaruk (600) chau an khawpui a inthawkin damin an tlansuok a, chuongchun, a dang po chu kawlhnama that an ni ta a nih. Hienglai hin Israel nauhai chu an hung harsuok nawk a, an laia hnam khat, Benjamin hnam an hang chan el ding chu an lungril ana a, a tawpah chun inremna siemin an (Benjaminhai) nuhmei ding chenin an zawng pek ta a nih, asanchu, indona ah khan an nuhmei ding khawm hla lovin an that pek vawng lei a nih (Roreltute 19-21).
Eini, Mizo-hai lai khawm hin Chibing, į¹awngbing nei inla khawm Mizo hnam inpumkhatna a suk siet phak ka ring nawh, suksiet nekin Mizo hnam suk hausa lem a tih. Iemani chang, unauhmelhai ti dam hi lo um hlak sienkhawm, eini inpui chan chang tuhai hi a tuom hlawmtu ding ei ni lem a ni nawh maw? Ei lungril put dan (mindset) hi a tu tu khawm hin ei thlak a ngai ta naw maw? Mizoį¹awng- Lusei į¹awng pei hai hi, Mizo į¹awng khawm thiemlo Mizo ninaw nih ti na lungril le Lusei į¹awng ei thiem naw lei ringawt a Mizo nilovin Hmar amanih, Lai amanih, Mara amanih chau ni a ei inngaina hai khawm hi ei pei bo a ngai ta khawp el. Hnam inpumkhatna ding chun į¹awng hi a pawimaw hle a, sienkhawm, hiengtieng pang a ei inhmaw taluo chun Mizo hnam inpumkhatna suk khawtlai tu ni lem a tih, ti hi į¹i a um hle. India sawrkar chun India ram pumpuiah Hindi į¹awng hmang seng ding ti a Parliament-ah a hang rel thluk meu khan chu Hindi į¹awng hmang lona, South Indian State-ah hai chun buoina an siem a, inlakhranna lungril an put hman hiel a ni kha. Tuta, Mizorama, sawrkar į¹awng hmang mek, Mizo (Lusei) į¹awng hin chu Zonauhai hi a mi khuopkhawm thawkkhat viu in an lang, ei į¹awngkam hi lo dang deu khawm nisien, Lusei į¹awng hin chu ei inbe tlang thei vawngin an lang, unau, Hmar Kohhranah lem hin chu Biek In inkhawmna-ah khawm Lusei į¹awng le Hmar į¹awngin, angkhat rawngin hla an sak thei, chun, Lusei į¹awnga hla inlar hai reng reng hi Lusei į¹awngin anni Biak In sengah an sak ve el hlak a nih. Chun, Tripura a inthawk, Burma a inthawk, Manipur a inthawk, Assam a inthawk le hmun dang dang a inthawk khawm hin, Mizo (Lusei) į¹awng hi chu, Sinlung suok Zo nauhai hin ei thiem tlangpui a, inpakna le lenglawng hla inlar hlak hai hi ei sak tlang thei seng bawk. Nisienlakhawm, eini, Lusei į¹awng hmang hai hin chun Zohnathlak į¹awng dang danghai hi chu ei va hriet ve lĆŖm naw a, tamtak hin chu va hriet ve khawm hi aį¹ul ei ti bawk nawh, chun, Pathien Biek Inah lem hin chu anni į¹awng hin inpakna hla, ei sak ngai reng reng bawk nawh. An hlahai (Chibing į¹awng hla) ei dit a ni chun Lusei į¹awngin ei inlet a, ei sak ve el hlak a nih. Chun, lehkhabu tieng pangah zuk hril ta inla, Zohnahthlak lai hin Lusei į¹awng hmang tuhai hi ei vangnei hlein an lang, Zohnahthlak į¹awng hieng- Hmar, Paite, Thadou, Vaiphei, Mara, Lai leh a dang dang hai hin anni Chibing į¹awngin lehkhabu an hang siem khawm hin a hlawkna aum thei tak tak nawh, an hlaw ve sun chu sawl hi a ni el in an lang. Hieng hi thil um dan a ni lei hin, Lusei į¹awng hin chu Mizo hnam peng chi hran hranhai hi a mi khuop khawm meka, chun, min la khuop khawm nawk pei a tih, hienglai zing hin, Lusei į¹awng hmang hai hin Mizo hnam peng chi hran hran hai hi nekchep el lovin, Mizoį¹awng suk hausakna dingin hmang tum lem ei tiu.
Mizo eini lei hin, ei chibing į¹awng leh hnam-hai hi ei pei bo el ding a ni nawh. Chibing le į¹awngbing hai mi petu, Pathien hi ei inza ding a nih. Ei Chi, ei Ṭawng-hai hi thina khel, chatuon chena ei sawm ding a nih. Thupuon 7: 9 a chun, “Chu hnunga chun ka hang en a, chun, ngai ta, mipui nasatak tĆ»khawm itiem sĆŖng naw, hnam tin laia mi dĆ¢m, chi tin laia mi dĆ¢m, mi tin laia mi dĆ¢m, į¹awng tin laia mi dĆ¢m puon vĆ¢r sila, tĆ»m kĆ¢u chawiin, lalį¹hungpha hma le BerĆ¢mte hmaa ngĆ®r ka hmuh a.” tih a ni si a. Kristien, Ringtu diktak chun ei į¹awng, ei hnam ei hmangai ding a nih, sienkhawm, midang, į¹awng dang va sawisel amanih, va theida ringawt chu thil indik a ninawh ti ei hriet seng ringa um. Kha hma deu, tarik 4th May, 2012ah khan Kolasib District MGNREGS thuneituha’n Home Department lehkha NO. D.32020/24/2010-HMS, Dated 25th Oct, 2011 an hmu angin Kolasib District-ah Hmar pem luthai Job Card pek lo ding a nih, an hang ti ringawt kha chu! Hi taka, Home Department lehkha an sirsan tak hlak hi September le October, 2011 vel a N.C. Hills, Assam buoina leia ei unau, Hmar sungkaw iemani zat hung raltlan lei ani a. Chun, ei sawrkar hlak chun tuolsung chanchinbu į¹henkhatah hieng raltlanhai hi 24th October, 2011 khan an chengna N.C.Hills-ah an kir nawk vawng tah, tiin a inhrilfie si a, hi taka Kolasib District MGNREGS thuneituhan, tarik 4th May, 2012-a Order suk suoka an hung thawthar nawk ringawt hi chu Mizo hnam sungah inį¹hedarna chi tutu a nilem el naw maw? Hmar pemlut ni leia Job Card hang inpek lo ringawt chu, ei unau Ralte, Paite, Thadou, Mara, Lai le a dang dang hai hi hung impem ta hai sienla, iengtinam ei sawrkar thuneituhai hin thaw’ng an ta aw? ti hi indawnna um thei tak a ni.
Ei hnam ngirsuokna dinga, ei į¹hahnem ngai taluo lei khawm hin ei hnam hin sietna rapthlak tak a tuok thei a annawm! Tienlai Israel ramah Lal Sawla inlal lai khan, Lal Sawla chun Israel nauhai tadingin į¹hahnem a ngai taluo leiin Gibeon mihai kha that chimit vawng tumin a that tawl a, hi taka a thil thaw lei hin kum iemani zat hnungah Israel ramah į¹am rapthlak tak a hung tla a. Chun, hi į¹ampui, Israel rama tuorna nasa tak hi, lak kieng a ni nawkna ding chun Lal Sawla thlaa mi pasari-hai chungah phuba lakna (Gibeon miha’n Lalpa hmaah an khai hlum) a thlung hiel a nih (2Samuel 21:1). Ei ram, Ei hnam tading ti a į¹hahnemngaitaka ei thaw khawm hin Pathien ditdan hi baw pel naw hram hram tum ei tiu, chuong annaw chun, ei ram, ei hnam, ei tu le tehai chungah chen khawm phuba lakna a thlung thei a nih, ti hi i hre seng ei tiu.
Hnam inpumkhatna suk se theitu laia langsar tak pakhat chu į¹huoituhai hi ei ni thei el naw maw? Lal Solomon chu lal ropui le thil thawthei tak niin, Israel ram pumpuiah ro a rel a, sienkhawm, Pathien mithmuah thil a suk suol a, milem pathien chibai bukin an hmaah a kun a, hiang ang thil a thaw lei hin a thi hnung ah Israel ram chu a kawidar pha ta a nih, ti ei hmuh ( I Lalhai 10-12). Chuleichun, ram į¹huoituhai hin ei ram, ei hnam ngirsuokna ding chun ei nun hi ei fimkhur a ngai khawp el, Pathien le ei inkar hi a fel am? tiin ei in ennawn rawp a į¹ulin, a pawimaw hle a nih.
Thina hi midang insung ah a thlung hin, khawvar ngai khawm nisien, a tuordan chu ei thiem hle in an lang, sienkhawm, mani sungkuoah a hung thlung meu chun a tuor an tak khawp el; thil hi ei ngirhmun i zir hin a lo danglam thei viu a nih hi! Hieng deu hin Britishhai mi awpna hnuoiah 1857 khan helna a suoka, hi į¹uma helna hi British-hai chun Sipai Lubawk helna tiin an hril hlak a, sienkhawm India-mihai chun ei zalenna dinga Indona (First War of India Independence) tiin ei hril ve tlat annawm! Chun, Pu Gandhi kha a hung suoka, British sawrkar ta ding chun mi hnawksak, hnam inpumkhatna sukse theitu a ni a, sienkhawm tuhin chu ei ngaisang dan hi Vaihai chun Pathien angin an biek naw chau a ni hi. Chun, India in zalenna a hung hmu a, 1966 a inthawk khan Mizo-hai khawmin Idependent ei hung suol ve a, kha taka ei pasalį¹hahai kha India sawrkar tading chun hel hmang, hnam inpumkhatna sukse theitu an ni tlat el, sienkhawm, tuhin chu eini, Mizohai tading chun hnam pasalį¹ha, hringna chan huom a hnam san ngam, an sin thaw khawm eini, Mizohai chanchin ziekna a mellung pawimaw tak a lo ni tah a nih. Hieng ang deu hin, ei unau, Hmarha’n anni į¹awng le zierang a bo el nawna dinga an hma lakna hi, mi tam tak ngai a chun Mizo Hnam inpumkhatna sukse theitu, a suoltu, HPCD-hai khawm Helhmang, hnam inpumkhatna suksetu, tiin hril hai sienkhawm, anni, unau, Hmar-hai tading chun Pasalį¹ha, hringna chan huom a Hnam san ngam an ni nawk si a. Chuleiin, thil hi a tuortu ngirhmun a inthawk khawm hin ei thlier pek ve a ngai a khawp el.
Kha hma met, tarik 16, May, 2012 a HSA le SHDC-hai į¹hangkawpin Martyrs’ Ni hmangna dingin Chanmari YMA hall, inhma taka an biek rem sa vawng, a tuk el a hunser hmang dinga inhriettirna leh lehkha khawm semdar vawng tah hnung, Central YMA in a remchang lo ding thu an hang hril ringawt dam kha! HSA į¹huoituhai le SHDC-ah sinthawtuha’n chawp-le-chila Hall an hang zawng rum rum el tĆ¢k thu le hall dang an hmu remchang nawk hnung sawtnawte ah Chanmari YMA hall hmang an remti nĆ¢wk si thu, Myrtars’ day hmangna ah SHDC sinthaw pakhatin hnuk-ul rak le mithli far puma a hang hril kha chu, a en a rinum in, a ngaithlak antak khawp el. Hieng hi thil um dan ani lei hin, ei YMA į¹huoituhai khawm hin lungril lienlem an put a ngai ta khawp el, YMA ngir san tak į¹hanpui ngai hai į¹hanpui a ni sih a. HPCD le YMA-hai karah hin boruok į¹halo a lo um khawm nisien, Hmar nauhai hi chu ei unauhai, ei Mizo chanpui an nih ti a YMA in ei tuom hlawm tlat chun tukhawm hmangaitu hrelo chun um zing naw ni hai, chun, Hmar mipui hin helna lungril hi an put vawng ring a um bawk nawh.
Daktorthai chun damlo thi el ding, cancer meu khawm an enkawl hin, hlim hmel put takin, ‘į¹ha nawk el i tih’ tiin zaidaw thei takin an enkawl hlak a. Nisienlakhawm, ram į¹huoitu į¹henkhat hi chu, iemani chang hin chu į¹awngkam hmang dan hi chu ei inchuk deu a ngai naw maw? Ei Chief Minister inzaum tak, Pu Lalthanhawla ngei khawmin, Inpuiah SHDC chungchanga a thu hril dan dam kha “... SHDC hi chiengnaw sienla, sorkarin a nuom dan dan, a thaw hi a hun tawk chau...” a ti dam kha, SHDC hung piengna dinga hringna lo inhlan tah hai sung-le-kuo hai tading chun pawm dan thiem intak hlĆŖng a tih. SHDC hi, MNF le India sawrkar inremna thuthlung ang deu khan, Mizoram sawrkar dit dan a indin a ni nawh a, chun, HPC ditdan a indin khawm a ni bawk nawh; SHDC hi Mizoram sawrkar le HPC-hai an inkei hnuoi thei ang tawpa a tu tu khawm in keihnuoiin remna tluontling a umna theina dinga thuthlung an siem a nih, chuleichun a tu lem lem khawma’n an inza ding a nih, a suk awngrawp tieng a hmalakna reng reng hi chu ei ram ngirsuokna daltu ti thei ngei ei tih.
Ei Hnam inpumkhatna a ding chun thil hi ngun tak a ei thlir hi a pawimaw khawp el. Iemani chang hin unauhmelhai ti ang deu khawm hung um vang vang sienla, inpui chan chang tuhai hi a tuom hlawm tu ding ei nih, ti hi hre thar nawk seng ei tiu.
Ei unau, HPC (D)-ha’n thawluina a an Demand huomsung po po a YMA Branch le Group-hai į¹hiek dinga an han ti meu khan chu Zoram hi a sukhnieng in ka hriet. Iemata, hieng ang thil an thaw el ta hi! Asan tak nia HPC (D) ha’n an hril chu Central YMA President-in Mizoram į¹hendar a Autonomous District thar siem a ditnaw thu a hril le Mizoram į¹hendar zawnga hma lakna reng reng an do tlat ding thu a hril lei a ni awm.
Ei unau, HPC (D) hai chun Autonomuos District hi Mizoram į¹hedarna a ni nawh, ti a, an khek zing laiin, iemata Central YMA President thuhril hi an ngai thei naw viu le? Annawleh, ei hnam tlawmngai pawl lientak, YMA an cho ve hrim hrim, aninaw bek khawmin, Mizo mipui an mi hmusit ve hrim hrim, annawleh nunau pawi hrillo an suk thlabar nuom ve hrim hrim, ti hi indawnna awm tak a nih. A khingtieng pangah, ei Central YMA į¹houituha’n, an thuhril dan a inthawk hin, Autonomuos District hi Mizoram į¹hedarna a nih, ti pum zingin, iemata Autonomuos Districts-Lai, Mara le Chakma-hai hi a suk bo dan ding an zawng naw, Autonomous District hi Mizoram į¹hendarna a ni chun Autonomuos District pakhatkhawm um lovin, District pangngaiin um vawng inla a į¹ha el naw ding maw? Chuongchun, Chibing a inlak hranna hai hi hung re vat vat a ta, Mizo tiin į¹awng leh nungphungah zai khatin ei luong khawm el ding a na. Chuongang thil thawding chun YMA hin hma a lak tak tak ngam ding am? Hma hung la ta tak tak sienla, Mizoram mipui a zatve neka tam chun ei thlawp ngei ding a na, chuongchun, thukhat chelin zaikhatah ei luong diel diel el ding a nawm, India ram hi Democracy, atam lem hratna / thuneina a ni bawk si a.
Nisienlakhawm, chuongang chu Zoram Kristianhai thaw dan ding chu a ni si nawh. Chibing le į¹awngbing mi petu ei Pathien hin, ei nina seng hi mi humtlat a nuoma, chu chau chu nilovin, ei ram danpui, Indian Constitution ngei khawm hin, ei chibing le į¹awngbing seng chawisang/ humhal hi a mi nuom pui tlat bawk, chuongchu ninawsien chu ei Aizawl khawpui khawm hi ‘enga’ ti hin hmun chang ta mang nawng a tih. Indian Constitution duong a nilai khawm khan, eini anga hnam hnufuol ve tho Pu B.R. Ambedkar, khalai hun a Constitution Drafting Committee Chairman, khan ei hmakhuo a lo ngai hlein an hriet thei, member į¹henkhatha’n tribal mihai ta ding a thil huolbik nei į¹halo an ti thu le tlangmihai le phaimihai chu incheng pawl ei ta, chuongchun, hmasawnna (development) khawm inruol khai a ta, ti a, ngaidan an nei lai khawm khan, Pu Ambedkar hin chu eini mi hratnaw te te hai hmakhuo thlirin a lo selthlak vawng a ni kha, hieng ang inpindanna amanih, Reservation amanih hin ei ram, India inpumkhatna chu a la suksiet naw phawt chu a ni hi.
Ei Bible thuring ei en chun Israel nauhai kha Pathienin KanĆ¢n ram a pek lai khan, Israel ni vawnghai sienkhawm chibingin ram a pek tlat chu tie! Iemata Israel seng seng hiengang a Pathienin a thaw ta el hi, thlierbik a nei a ni el naw maw? Chun, an ram kha, Israel seng senghai laikhawm anni chibing ah chau naw chu inhmun, ram zawr le inchawk a phal į¹hak nawh. Chun, Israelhai lai khan mi pakhat Zelophehad (Numbers 36:10) chun naupasal nei lovin, naunuhmei- Mahla, Tirza le Hogla hai a nei a, a naunuhmeihai khan Israelhai lai khan an dit dit pasala an nei a phal pek į¹hak nawh, an ram kha sawn kuol, sawn kuol a ninawna ding le Israel nauhai lai khan chibing pakhat an ni ve na kha a ral el nawna dingin, anni chibing a mi chau pasalah an neithei a ni kha. Chun, Israel nauha’n Ram tiem ram an hang hluo a, an lai a Benjamin Hnam chun suol rawng an bawl leiin, Israel hnam sawmpakhat han an do hrawn a, atawpah chun Benjamin Hnam chu hnehin an um ta a, mi zaruk (600) chau an khawpui a inthawkin damin an tlansuok a, chuongchun, a dang po chu kawlhnama that an ni ta a nih. Hienglai hin Israel nauhai chu an hung harsuok nawk a, an laia hnam khat, Benjamin hnam an hang chan el ding chu an lungril ana a, a tawpah chun inremna siemin an (Benjaminhai) nuhmei ding chenin an zawng pek ta a nih, asanchu, indona ah khan an nuhmei ding khawm hla lovin an that pek vawng lei a nih (Roreltute 19-21).
Eini, Mizo-hai lai khawm hin Chibing, į¹awngbing nei inla khawm Mizo hnam inpumkhatna a suk siet phak ka ring nawh, suksiet nekin Mizo hnam suk hausa lem a tih. Iemani chang, unauhmelhai ti dam hi lo um hlak sienkhawm, eini inpui chan chang tuhai hi a tuom hlawmtu ding ei ni lem a ni nawh maw? Ei lungril put dan (mindset) hi a tu tu khawm hin ei thlak a ngai ta naw maw? Mizoį¹awng- Lusei į¹awng pei hai hi, Mizo į¹awng khawm thiemlo Mizo ninaw nih ti na lungril le Lusei į¹awng ei thiem naw lei ringawt a Mizo nilovin Hmar amanih, Lai amanih, Mara amanih chau ni a ei inngaina hai khawm hi ei pei bo a ngai ta khawp el. Hnam inpumkhatna ding chun į¹awng hi a pawimaw hle a, sienkhawm, hiengtieng pang a ei inhmaw taluo chun Mizo hnam inpumkhatna suk khawtlai tu ni lem a tih, ti hi į¹i a um hle. India sawrkar chun India ram pumpuiah Hindi į¹awng hmang seng ding ti a Parliament-ah a hang rel thluk meu khan chu Hindi į¹awng hmang lona, South Indian State-ah hai chun buoina an siem a, inlakhranna lungril an put hman hiel a ni kha. Tuta, Mizorama, sawrkar į¹awng hmang mek, Mizo (Lusei) į¹awng hin chu Zonauhai hi a mi khuopkhawm thawkkhat viu in an lang, ei į¹awngkam hi lo dang deu khawm nisien, Lusei į¹awng hin chu ei inbe tlang thei vawngin an lang, unau, Hmar Kohhranah lem hin chu Biek In inkhawmna-ah khawm Lusei į¹awng le Hmar į¹awngin, angkhat rawngin hla an sak thei, chun, Lusei į¹awnga hla inlar hai reng reng hi Lusei į¹awngin anni Biak In sengah an sak ve el hlak a nih. Chun, Tripura a inthawk, Burma a inthawk, Manipur a inthawk, Assam a inthawk le hmun dang dang a inthawk khawm hin, Mizo (Lusei) į¹awng hi chu, Sinlung suok Zo nauhai hin ei thiem tlangpui a, inpakna le lenglawng hla inlar hlak hai hi ei sak tlang thei seng bawk. Nisienlakhawm, eini, Lusei į¹awng hmang hai hin chun Zohnathlak į¹awng dang danghai hi chu ei va hriet ve lĆŖm naw a, tamtak hin chu va hriet ve khawm hi aį¹ul ei ti bawk nawh, chun, Pathien Biek Inah lem hin chu anni į¹awng hin inpakna hla, ei sak ngai reng reng bawk nawh. An hlahai (Chibing į¹awng hla) ei dit a ni chun Lusei į¹awngin ei inlet a, ei sak ve el hlak a nih. Chun, lehkhabu tieng pangah zuk hril ta inla, Zohnahthlak lai hin Lusei į¹awng hmang tuhai hi ei vangnei hlein an lang, Zohnahthlak į¹awng hieng- Hmar, Paite, Thadou, Vaiphei, Mara, Lai leh a dang dang hai hin anni Chibing į¹awngin lehkhabu an hang siem khawm hin a hlawkna aum thei tak tak nawh, an hlaw ve sun chu sawl hi a ni el in an lang. Hieng hi thil um dan a ni lei hin, Lusei į¹awng hin chu Mizo hnam peng chi hran hranhai hi a mi khuop khawm meka, chun, min la khuop khawm nawk pei a tih, hienglai zing hin, Lusei į¹awng hmang hai hin Mizo hnam peng chi hran hran hai hi nekchep el lovin, Mizoį¹awng suk hausakna dingin hmang tum lem ei tiu.
Mizo eini lei hin, ei chibing į¹awng leh hnam-hai hi ei pei bo el ding a ni nawh. Chibing le į¹awngbing hai mi petu, Pathien hi ei inza ding a nih. Ei Chi, ei Ṭawng-hai hi thina khel, chatuon chena ei sawm ding a nih. Thupuon 7: 9 a chun, “Chu hnunga chun ka hang en a, chun, ngai ta, mipui nasatak tĆ»khawm itiem sĆŖng naw, hnam tin laia mi dĆ¢m, chi tin laia mi dĆ¢m, mi tin laia mi dĆ¢m, į¹awng tin laia mi dĆ¢m puon vĆ¢r sila, tĆ»m kĆ¢u chawiin, lalį¹hungpha hma le BerĆ¢mte hmaa ngĆ®r ka hmuh a.” tih a ni si a. Kristien, Ringtu diktak chun ei į¹awng, ei hnam ei hmangai ding a nih, sienkhawm, midang, į¹awng dang va sawisel amanih, va theida ringawt chu thil indik a ninawh ti ei hriet seng ringa um. Kha hma deu, tarik 4th May, 2012ah khan Kolasib District MGNREGS thuneituha’n Home Department lehkha NO. D.32020/24/2010-HMS, Dated 25th Oct, 2011 an hmu angin Kolasib District-ah Hmar pem luthai Job Card pek lo ding a nih, an hang ti ringawt kha chu! Hi taka, Home Department lehkha an sirsan tak hlak hi September le October, 2011 vel a N.C. Hills, Assam buoina leia ei unau, Hmar sungkaw iemani zat hung raltlan lei ani a. Chun, ei sawrkar hlak chun tuolsung chanchinbu į¹henkhatah hieng raltlanhai hi 24th October, 2011 khan an chengna N.C.Hills-ah an kir nawk vawng tah, tiin a inhrilfie si a, hi taka Kolasib District MGNREGS thuneituhan, tarik 4th May, 2012-a Order suk suoka an hung thawthar nawk ringawt hi chu Mizo hnam sungah inį¹hedarna chi tutu a nilem el naw maw? Hmar pemlut ni leia Job Card hang inpek lo ringawt chu, ei unau Ralte, Paite, Thadou, Mara, Lai le a dang dang hai hi hung impem ta hai sienla, iengtinam ei sawrkar thuneituhai hin thaw’ng an ta aw? ti hi indawnna um thei tak a ni.
Ei hnam ngirsuokna dinga, ei į¹hahnem ngai taluo lei khawm hin ei hnam hin sietna rapthlak tak a tuok thei a annawm! Tienlai Israel ramah Lal Sawla inlal lai khan, Lal Sawla chun Israel nauhai tadingin į¹hahnem a ngai taluo leiin Gibeon mihai kha that chimit vawng tumin a that tawl a, hi taka a thil thaw lei hin kum iemani zat hnungah Israel ramah į¹am rapthlak tak a hung tla a. Chun, hi į¹ampui, Israel rama tuorna nasa tak hi, lak kieng a ni nawkna ding chun Lal Sawla thlaa mi pasari-hai chungah phuba lakna (Gibeon miha’n Lalpa hmaah an khai hlum) a thlung hiel a nih (2Samuel 21:1). Ei ram, Ei hnam tading ti a į¹hahnemngaitaka ei thaw khawm hin Pathien ditdan hi baw pel naw hram hram tum ei tiu, chuong annaw chun, ei ram, ei hnam, ei tu le tehai chungah chen khawm phuba lakna a thlung thei a nih, ti hi i hre seng ei tiu.
Hnam inpumkhatna suk se theitu laia langsar tak pakhat chu į¹huoituhai hi ei ni thei el naw maw? Lal Solomon chu lal ropui le thil thawthei tak niin, Israel ram pumpuiah ro a rel a, sienkhawm, Pathien mithmuah thil a suk suol a, milem pathien chibai bukin an hmaah a kun a, hiang ang thil a thaw lei hin a thi hnung ah Israel ram chu a kawidar pha ta a nih, ti ei hmuh ( I Lalhai 10-12). Chuleichun, ram į¹huoituhai hin ei ram, ei hnam ngirsuokna ding chun ei nun hi ei fimkhur a ngai khawp el, Pathien le ei inkar hi a fel am? tiin ei in ennawn rawp a į¹ulin, a pawimaw hle a nih.
Thina hi midang insung ah a thlung hin, khawvar ngai khawm nisien, a tuordan chu ei thiem hle in an lang, sienkhawm, mani sungkuoah a hung thlung meu chun a tuor an tak khawp el; thil hi ei ngirhmun i zir hin a lo danglam thei viu a nih hi! Hieng deu hin Britishhai mi awpna hnuoiah 1857 khan helna a suoka, hi į¹uma helna hi British-hai chun Sipai Lubawk helna tiin an hril hlak a, sienkhawm India-mihai chun ei zalenna dinga Indona (First War of India Independence) tiin ei hril ve tlat annawm! Chun, Pu Gandhi kha a hung suoka, British sawrkar ta ding chun mi hnawksak, hnam inpumkhatna sukse theitu a ni a, sienkhawm tuhin chu ei ngaisang dan hi Vaihai chun Pathien angin an biek naw chau a ni hi. Chun, India in zalenna a hung hmu a, 1966 a inthawk khan Mizo-hai khawmin Idependent ei hung suol ve a, kha taka ei pasalį¹hahai kha India sawrkar tading chun hel hmang, hnam inpumkhatna sukse theitu an ni tlat el, sienkhawm, tuhin chu eini, Mizohai tading chun hnam pasalį¹ha, hringna chan huom a hnam san ngam, an sin thaw khawm eini, Mizohai chanchin ziekna a mellung pawimaw tak a lo ni tah a nih. Hieng ang deu hin, ei unau, Hmarha’n anni į¹awng le zierang a bo el nawna dinga an hma lakna hi, mi tam tak ngai a chun Mizo Hnam inpumkhatna sukse theitu, a suoltu, HPCD-hai khawm Helhmang, hnam inpumkhatna suksetu, tiin hril hai sienkhawm, anni, unau, Hmar-hai tading chun Pasalį¹ha, hringna chan huom a Hnam san ngam an ni nawk si a. Chuleiin, thil hi a tuortu ngirhmun a inthawk khawm hin ei thlier pek ve a ngai a khawp el.
Kha hma met, tarik 16, May, 2012 a HSA le SHDC-hai į¹hangkawpin Martyrs’ Ni hmangna dingin Chanmari YMA hall, inhma taka an biek rem sa vawng, a tuk el a hunser hmang dinga inhriettirna leh lehkha khawm semdar vawng tah hnung, Central YMA in a remchang lo ding thu an hang hril ringawt dam kha! HSA į¹huoituhai le SHDC-ah sinthawtuha’n chawp-le-chila Hall an hang zawng rum rum el tĆ¢k thu le hall dang an hmu remchang nawk hnung sawtnawte ah Chanmari YMA hall hmang an remti nĆ¢wk si thu, Myrtars’ day hmangna ah SHDC sinthaw pakhatin hnuk-ul rak le mithli far puma a hang hril kha chu, a en a rinum in, a ngaithlak antak khawp el. Hieng hi thil um dan ani lei hin, ei YMA į¹huoituhai khawm hin lungril lienlem an put a ngai ta khawp el, YMA ngir san tak į¹hanpui ngai hai į¹hanpui a ni sih a. HPCD le YMA-hai karah hin boruok į¹halo a lo um khawm nisien, Hmar nauhai hi chu ei unauhai, ei Mizo chanpui an nih ti a YMA in ei tuom hlawm tlat chun tukhawm hmangaitu hrelo chun um zing naw ni hai, chun, Hmar mipui hin helna lungril hi an put vawng ring a um bawk nawh.
Daktorthai chun damlo thi el ding, cancer meu khawm an enkawl hin, hlim hmel put takin, ‘į¹ha nawk el i tih’ tiin zaidaw thei takin an enkawl hlak a. Nisienlakhawm, ram į¹huoitu į¹henkhat hi chu, iemani chang hin chu į¹awngkam hmang dan hi chu ei inchuk deu a ngai naw maw? Ei Chief Minister inzaum tak, Pu Lalthanhawla ngei khawmin, Inpuiah SHDC chungchanga a thu hril dan dam kha “... SHDC hi chiengnaw sienla, sorkarin a nuom dan dan, a thaw hi a hun tawk chau...” a ti dam kha, SHDC hung piengna dinga hringna lo inhlan tah hai sung-le-kuo hai tading chun pawm dan thiem intak hlĆŖng a tih. SHDC hi, MNF le India sawrkar inremna thuthlung ang deu khan, Mizoram sawrkar dit dan a indin a ni nawh a, chun, HPC ditdan a indin khawm a ni bawk nawh; SHDC hi Mizoram sawrkar le HPC-hai an inkei hnuoi thei ang tawpa a tu tu khawm in keihnuoiin remna tluontling a umna theina dinga thuthlung an siem a nih, chuleichun a tu lem lem khawma’n an inza ding a nih, a suk awngrawp tieng a hmalakna reng reng hi chu ei ram ngirsuokna daltu ti thei ngei ei tih.
Ei Hnam inpumkhatna a ding chun thil hi ngun tak a ei thlir hi a pawimaw khawp el. Iemani chang hin unauhmelhai ti ang deu khawm hung um vang vang sienla, inpui chan chang tuhai hi a tuom hlawm tu ding ei nih, ti hi hre thar nawk seng ei tiu.
Tarik 11/07/2012
The Hmars have their grievances and all these are genuine. But if they had been lured into taking to un-democratic ways, part of the reason is the state administration’s failure to respect and act.
ReplyDeleteYour writings are great! I really do appreciate it. Yes, hmars are mizo and thats what every hmar ought to accept. The same with the mainstream mizos to accept every hmar wether hmar speaking or lusei speaking as real Mizo.
ReplyDelete