~Joshua Amo (aka Jr.Amo)Tulai chu khawvel a changkang ta em em. A changkang le an ṭhang hrat zie hre le hmutuhai vawng ei nih. Khawvel le inruola khawsa tum, cheng tumin thei le thei naw leh harsataka inkhungruolpui tuma ṭhang la khawvel hnawttu hai chu ei ni mek tah annawm ie maw. Ei hun tawngin a hung hersuok tlat bawk si a. Naupang te te ei ti hai khawm mobile phone le inhnawk ramin ei hmu deu zing ta annawm. Ei pi ei pu hmasa hai khan mi hmu hai sien chu an mita an hmu ding hi awi harsa an ti viu ring a um. Inchukna tieng hlak chu hma ei sawn nasa ei ti ding am ei inṭhang ei ti lem ding or changkang? Class X-XII zo chun vairampur tieng college, inchukna ṭha lem beiseiin a telpuiin ei inthawn tlak zut zut zing bawk. A ropuiin lawm a um em em. Hieng baka hin chu ei ni hai ta ding lem hin chu changkangna dang a um thei dim an tah? ti thei hiel an tah. Hienga ‘inti’ changkang taka khawsa ta le changkang le hmasawn ei in tinaa hin ei changkang hma ei sawn ei ti hi pawm thei a ni chi dim maw…? Ngaituona a mi pek rawn nuom sawt ngei. Hmasawn le changkanga ei inngaina le inti na hi ei siet inṭanna ding dam a lo ni pal el dim chu. Ngaituona zuk inzam kuol tir vel ei tih. Kum 2005/2006 khan Mobile phones chun ei ram a hung sir ve ṭan a. Khang hun lai khan chu a la vang em em, a phone el khawm nilo SIM CARD nei ringawthai khawm awm daw pawngin an la lawn ngam a ni kha. Mobile phone khawm nilo Codeless neihai lem khan chu mi’n mi hmu naw pal an tih ti inlau niawm takin a antenna indawk vurin an si a, ṭawngbau inring mang khengin mi an biek hlak a ni kha.
Tu ruok hin chu in tin khawm ni taloin mimal tinin ei nei ti thei hiel a hung ni tah. Naupang anthawka puitling chenin ei chawiin ei pai deu far vawng tah. Lawm a um hle. An leh, hi mobile phone ei ti hi ei changkangpuiin ei ṭhatpui tak tak am? Mobile phone hi a hmangna ding tak le a hun taka hmang chun hmasawnna le bengvarna ṭha tak a nih ti chu inhmai ruol an nawh. Amiruokchu, ei mobile hmang dan hai a tam lem thua ei hang en chun ṭangkaipui ding le hmasawn pui ding chu a um nawh. Biekinah inkhawm dinga ei fein ei chawi seng, biekinah iem hmangna ding a um? Games le internet thawna ding chau naw chun, chu chu a thawna hmun ding a ni bawk si nawh. Nupui, papui tiengpang hin call a ri hriet ding a um ngun viu ri chi dang dang, nunghak le tlangval tieng ruok hin chu call a ri hrietthei chi a hungsuok dawk rak nawa chu a ri bo chi SMS & Internet hi a fe viu niin an lang. Pathien be ding le Ama chawimawi dinga biekinah ei fe hin ei mobile phone hai boin hang fe ngam inla chu a va ṭha awm ngei maw. Biekinah chawia a sunga inhnelpui a ṭhawnaw chu ei hriet seng sa, ei thei naw ni ei ti lei chaua thei naw mei mei. Amiruokchu harsa hle sienla khawm hang thaw ṭal ṭal inla chu habit damin an chang pal thei el dim? Committee na hmunah hai, committee laia phone lo hmet,khel ti hai khawm hi thil mawilo em em thaw chi an naw ti chu ei hriet sa vawng, a ṭha naw ei hriet hai ei la apply ngam naw cho a ni lem. Biekin le committee na hmunah hai hin chawiloa ei fe thei ta naw a ni si chun inkhawm, committee ṭan tawm hai hin a dawltu insiemin dawl el ta inla an thaw chi viu el naw dim an tah maw. Chun, internet ei thawna kawnga hai khawm hin fimkhur nawk zuol ei tiu. Ei dit dit, a ṭha a ṭhanaw hlak a kim vawng. Ei hriet hmain suol hmangruo ṭhataka inchang a awl awm kher el. Thil iengkim ei thawna taphawta hin, thiemna, varna, hriettheina mi petu ei Pathien ropui zie hi suklangna dingin hmang ṭangkai tum seng ei tiu.
Inchukna ( Secular ) tieng ah. Hun lo liemtah hai ei hang thlirkir chun hma ei sawn nawh ti thei ding ei ni ta naw hrim a nih. Tam rak naw inla khawm khawvel hrietin ei hming hai pholangin a um ṭan mek. Hmun danga suokdawk hai hi a tam lem chu inchuk dinga suok dawk ei nih. Lawm a um em em. Ei hma tieng ei hang thlir chun tuta chena dinga chun a var ṭha hle niin an lang. Kum tin deu thawin a tel a telin ei inthawn tlak zung zung, changkangna chi khat chu a ni ta hrim hrim. Hienga ei fe pei chun ei chengna khuo hai hi maksanin nakie tieng chu Vairampur,tuipui ral tiengahai eilan hmu khawm tawl lem awm hi maw.
Chu lem chu ngaituona mei mei a nih. Hmun dang, a bikin vairampur hi ei bawm nasa em em. Inchukna ding chun a lo ṭha bawk a ni maw. Lekha ṭha tak tak hilaia ei hmu phaklo ei ṭul le ei pawimaw hai a kim ṭha, library ṭha tak tak le facilities dang dang. Bandh hlak um lo, sum le pai hlak ṭul le maw maw tawk chu thei le thei loin harsatakin nu le pa’n an thawn tlak zing. Harsatna dang iem um tang a ta? Vangduoi taka damnaw le thi ti lo chu harsatna dang um ta kher naw nih maw. An leh ei thaw ra hai teh??? Hril ding rak chu a vang maw. Class X-XII ei hang zoa iem aw thaw lang ka ta ding hin ṭhang a ta? Ieng thil him a na ka fak hmu theina ding le kan hnikna zawng hi ti khawm ngaituo chuong loin, “ Khaw tim aw ka bei ding?” ti’n question ei hang siem nghal el hi a pawi. Hi taka hin lampui ei inhmang ṭan phawt niin an lang. “ Nauin a ti si chun maw” tiin nu le pa hlak khawm chun thei le thei loin ṭhang lain harsa ti tak pumin vairampur tieng chun an min thla dawk pei chu a ni tah bawk si. Nu le pa khawm hi lai hin chu ei mawphurna hai ei hlen zo nawm a ni aw ti thei dingin a um. Khawpui chu a chi a lo dang ta ngei maw. Nu le pa, sung le kuo uksak le ngaituo ding tukhawm um ta lo, pawisa hlak ei walletah mar ṭalin ei hang paia. Ruol le pai hlak an phulinlet el. “ Ram is a good boy” ni a awl ta awm bak el. Laptop hlak ei dar hai inhek nengin ei pai tawl fur, phone, mansa kenglo vang vanga lienhai ei pai chun college ngaina a tlawm nuom hle an ti chu indik hle dingin ring a um. Lekha tiem nuom,inchuknuom tak tak hai ta ding chun darker sawmhni le pali meivar a um. A tiem pei rak lo ta ding nawk thung chun darkar sawmhni le pali chu Games le Facebook thawna dingin thlemna degree ansang. Chuonghai khela chun inkhawm inthladana a hung um a, inkhawm nekin ruol le pai insukhlimna hmun party ngaina an sang nuom sawt hle. Nu le pa hlak chun lungmuong em emin ei nauhai ei si zinga. Kohran nu le pa hai khawm ramthin invawiin ei invir buoi rak rak a ṭha, lawm aum zing laiin khawpuia ei nau, ei u, ei sanghai umna hmunah hai hin iengtin am ṭhang hang la inla ti dam ngaituo sa ve inla chu thil bengvar tlak tak ning a tih. Khawpui tam lema eini mi zu umna haia chu Pastor, Rev. nei de hai sien la khawm Pathienthu tak a chawmtu ding an indai tawk naw hle niin an lang. Ṭhalaihai hlak chu chuong khawpa Pathienthu invawi le thlaraua sip ei um bawk sin aw a.Tuta ei ngirhmun tak hi chu ei tlu ṭep an tah. Nu le pa khawm hang bengvar met inla ei nauhai hi iengtin am mi rama hin an zu khawsaa, iengtin am an hun hai an zu hmang ti hai dam hi hang ngaituo met inla chu ei sietpui chu ring a um em naw ie. Ei nin a hminsa siin ei sia min an chanchin a chu a kha an hung hril leh hlak chun awi loa lungsen vang vang khawpin ei la hang ṭhang nawk a, a pawi thei ngawtel maw. Hienga ei fe pangngaia ei fe zing a ni chun ṭhattieng nekin siet tieng chu ei pan tiel tiel ding a ni tah hi.
Living together an lo ti khawm hi a lo ṭha bawka ni maw. Mi pakhat chauin in bahara tamtak pea a hlu nek chun hang um kawpa in bahara tlawmte tea hang thaw khawm chun nu le pa ta dingin harsatna khawm an kieng meta a zi khawm a um deu annawm. Amiruokchu a sum le pai khel tienga ei nauhai chun kha thil kha remchangnaa inchawin an ngaizawnghai amani leh an hang um kawp chun mihriem thlemnaa sip zing ta ding chun thlemna do zo khawpa thlaraua hrat ṭhalaihai ei ni bawk sin aw a thlemna do zo chu antak hle ni naw nim. Nu pa ni hmaa nu pa nun hmangna huna a hung inchanga chu chu nu le pa beisei innghatna thlawnna chu a hung ni tah a. Nu le pa’n beiseina leintak neia an tir dawk chu an beiseina khawm kha anlo chel nghet zo naw lei chu ni naw nim beisei bo a hung ni lem tah hlau el. Hi laia thil ṭha deu ei ti kha tuhin chu lungril sawlna le beidawngna chau a hung ni lem tah. Pawithei ngei ie. Bawk nama kun tlawk tlawk a ṭul el tah.
Chu khel tienga chun nunghak tlangval khawm nisien thil chi dangin a hung bawm nawk pei. Nghawk khawm chu a um awm ngei maw. Zu suola ngai nawna hung inṭanna a nih bawk. Venga ṭha em ema um beer, zu, ziel le thil dang dang khawm thaw ngailo khawm kha ruol haiin an hma bula an hang thaw an hang thaw chun zuk bei ve zau chu thil harsa a nih awm naw ie. Ziel an hung hawp ṭan phawta, ziel chu a pawina bek bek lem chu a um am a nih ti thei khawm a nih. A pawina chu a um ngei ning a tih ei nu le pa haia bulah ei umlai khan chu thawlo dingin an min fuia ei thaw ngai der nawha ngam khawm ei ngam naw bawk a nih. Amiruokchu tuhin chu tukhawm a pawi titu ding an um ta naw chun tum insum insum bik thei an tah? Ke chinginlira ziel khu vang vanga hang pak khawm chu thil inhawi ning a tih ka zuk ngaituo a. An thaw chi viu dim chu thu dang ni sien. Ziel an hawp ta chun a danga pakai pei kha chu thil harsa ni tah naw nih, ei pawm seng ring a um. Beer an hung dawna, beer chu alcohol tlawmte chau a um a pawina um nawh titu ta ding chun a pawinaw chu ning a tih an dawn pei chu a nih hi. Amiruokchu alcohol contain hi a tlawm khawm ni raw sen a sawt a seia ding chun thilṭha chu a hung ni naw pei a nih. Ei Pathienthu ngei chun, “ Suol anga inlang po poa inthawk chun insikieng ro” a lo ti nih. Ei Pathienthu hi a lo kim ṭha dap dap ngawtel maw. Hieng hi a ni leiin ei fimkhur hle chu a ṭul hrim a nih. A ṭha famkim ei um naw a nisienlakhawm ei thei chinah chu eini khawm ei insum pei chu thilṭha a nih. Beer hi inrui thei mei mei annaw an ti hlakin ka hrieta anachu inrui thei a nih. Beer ei dawn nguna ei lo ti deu phal hlak a ni chun kha chunga khan ansang lema hung kai chu thil awlsam tak a hung nih. A neka insang lem le ṭhanaw lem zu a lut a awl ta kherel. Zu hi ei mithiem tamtak hai khawma suol annawh an tia an tlanginsampui a nih, a bikin vairampur tienga ei lekha thiem ei suong tawlai hai hin an uor bik hle. A ni ngei zu chu ei Bible khawma suol a nih a ti nawh a, amiruokchu fimkhur ding le a ṭhatnaw zie nasatakin a hril bawk a nih. Suol chu a ni nawh ei ti thei. An leh zu, suol khawm ni loa inthawk hin suola ei pakai thei nawh ning a tih??? A ni naw chieng hle maw…Zu hin tu hnam khawm a siemṭha naw a tu pa khawma a ṭangkai pui bawk nawh (Doctor haiin damdawia hmang dinga an ti hai chu thuhran a nih). Ei khawtlang ei kohran mi run hne tu tak chu zu hi annawm maw. Tamtak chun a dawn ringawt khawm hi pawi an la ti nawh a, inrui loa dawn thei hai lem chu a pawi naw hrim a nih. Anachu ei dawn si chun eini rawi chu tum inrui loa dawn ei um leh?An leh inchawa pai ṭawk ṭawk amanih si ṭawk ṭawk ei um am? Ei um der nawh. Ei inrui chun tum lungril pangngai put ei um? Lungril pangngai ei put ta naw chun ei thil hril nuom le thaw nuom zawng hai kha a chi a danga thilṭha chu a ni tah nawh. A lien tam a chien tam buoina indawk rawnna tak chu a nih. Hieng a ni lei hin zu hi ei ta ding chun suol, a mi suksie tu a nia ei sietpui tak chu zu hi a ni zing ta bawk a nih. Zu hi suola ei ngainaw nasan ding awma ka ngai chu ei Pathienthu ring Bible hi ei inza naw lei niin an lang. Chun suol an nawh tia inchuktirna khawm hi a nia thilṭha naw tak chu a nih hi inchuktirna hi.
A tutu khawm ei nu ei pa hai chun a sie tak thaw dingin an min chuktir naw a an mi nuom pui naw bawk a. Einia innghat a nih. Ei nu ei pa hai hi ei hnuoi Pathien an ni sia thawlo ding an ti le thaw ding an I tihai chu an um le um nawin sukdanglam naw sienla pangngai zing sien ei ni hai khawma Pathien hratna ringsanin vawng tlat tum zaing ei tiu. Ei hnuoi Pathien hai thu ei awi naw chun Pathien thu awi lo chu ei ni ding a ni si a. “ Thil iengkim thaw ka ta dingin a thienga; nisienlakhawm, thil iengkim thaw a ṭha kher nawh; thil iengkim thaw ka ta dingin a thienga; nisienlakhawm, ieng thu hnuoia um khawm kan phal nawh.” 1 Korinth 6:12
