Showing posts with label Vanlal Tluonga Bapui. Show all posts
Showing posts with label Vanlal Tluonga Bapui. Show all posts

Hmar Ṭawng hmasawn pei dan ding

No comments

November 20, 2014

By Upa Dr.Vanlal Tluonga Bapui (Hi paper hi HLS Joint Conference huna Upa Dr.Vanlal Tluonga Bapui in a present a nih)
Hmar-hai hi Mizo hnathl^khai laia hnam tam pawl tak le burip tak ei nih a. Pu Zatluanga chun, ‘Mizo hnam zingah Hmar chi hi mi piang rual thei tak an ni a, chuvangin Mizo ramah pawh chi rip pawl tak an tling a ni’ tiin a lo ziek hiel a nih. (Mizo Chanchin, p.4). Ama bawk hin Hmar pahnam chu 91 niin a hril bawk (p.11). Ei Historian Pu Hranglien Songate chun pahnam zahni chuong zet ei um niin a tarlang bawk. Hmar pahnamhai laia khawm á¹­awng nei hran tam tak ei um a. Chuong pahnamhai lai chun vawisun chena mani pahnam á¹­awng hmang khawm ei la um zing a nih. A bikin Assam rama chun Ṭhiek, Hrangkhawl, Biete, Faihriem le Sakachep hnama mi á¹­hahnem tawk takin mani pahnam á¹­awng an la hmang seng a nih. 

Hmar hnam hi buk lien tak tak pahnia lo um ei nih a – Khawsak le Khawthlang. Chuong buk hnihai laia Khawsak á¹­awng chu Hmar á¹­awng ziekna ding le ei litarechar dingin ei lo thlang le ei ihmang a lo ni tah a. Chu á¹­awng chu lunginruol takin vawisun chenin Hmar á¹­awng tiin ei pawm tlang a, ei á¹­awnga lekha ziekhai po po khawm hi á¹­awng hmanga ziek an nih. Pahnam á¹­awng á¹­henkhat chu ziekin lo umnaw sien khawm, lekhathawn le thu tawite te ziekna ding chun hmang an ni ve rawp. Biete á¹­awng le Hrangkhawl á¹­awng ruok chun Bible khawm sut a ni tah a, hieng á¹­awnghai hi litarechar anga siem khawmin an lo um tah.
Hmar á¹­awng ngirhmun.
Mizoram-a inthawka Chanchin Ṭha dawngtu ei lo nina leiin, Pathien Thu chu Lusei ṭawngin ei hei hriet hmasa tak a. Amiruokchu, mani ṭawng nei ngei ei lo nina leiin, a hnung elah Hmar ṭawnga thu le hla hei siem suokin a hung um nghal a. Thlarau mi, ringtu hmasahai chun hla hlu tak tak el an mi lo phuok pek a, vawisun chen khawm Pathien pawlna le vanram ngaina dinga ei ihmang ṭangkaihai laia mi an la ni ta rawp a nih. Ringtu chu thu le hla tiem lova ni thei a ni naw leiin, tiem le ziek ei thiemna dingin Inchuklai Bu siemin a hung um nawk pei a. Hieng kawnga hmalakna lo nei hmasatu Dr. Thanglung le mi danghai chungah ei lawm tak zet a, ṭhang thar pei dinghai an mi ngaituona leiin ei ṭawng inchak dan ding dam an mi lo buotsai pek hi a hlu em em a, ṭhangtharin ei vangneina hi ngaihlut nachang ei hriet zing khawm nuom a um hle a nih.

Mihriem ei hung pung le inruolin litarechar tienga harna khawm ei hung chang pei a. State hran hrana thedar le um indar niei nuoi nina hin kawng tam takah harsatna mi siempek sien khawm, Pathien á¹­hangpuina dawng peiin, ei á¹­awng khawma hmasawnna a hung nei thei pei hi thil lawmum tak a nih. Manipur rama changtuhaiin hmalakna an neina leiin vawisun chu Manipur University hnuoiah B.A. chen inchuk thei dingin ei lo nei tah a. Assam rama khawm Cachar phaia mihai hmalaknaa bul iná¹­anin vawisun chun Assam University hnuoiah B.A. chena inchuk theiin ei siem puitling ve a ni tah. Assam rama chun tulaia TET Examna dinga khawm Hmar á¹­awng hi paper pakhat a lo ni ve hiel an tah. Assam Civil Service Officer-hai khawma Hmar á¹­awng an hriet chun kaisangna an hmu thei. Hun sawtnawteah Mizoram tieng khawm Hmar á¹­awngin hmasawnna thar a nei pei ei beisei a nih. State pahni zetah B.A. chen inchuklai haiin subject pakhata an nei theina lei hin, Mizoram le Meghalaya haia khawm College inchuklai haiin Hmar á¹­awng an inchuk ve theina ding lampui khawm zawng thei ni dingin ring a um a. A á¹­awng hmangtu ei tam pha chuong khawm chu ei hmal^kna ding hung ni thei a tih.

Hmar Ṭawng harsatna tuok.
Ei tarlang ta angin Hmar lai pahnam á¹­awng la hmang mi tamtak ei um a. Chun, State dang danga um le muol za tam kardana khawsa ei lo ninaa hin, ei á¹­awng hmang dan, ei lam dan, ei thlak danhai hi chite te an hran met met a. Amiruokchu, vawisun chen chuong inhrannahai chun harsatna taluo chu a mi la siempek naw niin ei hriet a. Tulai hnaiah á¹­awng ziek dan sukdanglam tumna ei hei tuok belsaa, hieng hi thil á¹­ul dá¹­r lo, thil á¹­ha lo um á¹­awk á¹­awk, mi po povin á¹­haa hriet le lungawi taka ei ilo hmang le fepui pei sukchingpena mipui lungril suká¹­hiengtu chau a nih a, a pawi ei ti hle a nih. Ei á¹­awng hi siem burip (standardized) a á¹­ul a, ei siem burip pei ding khawm a hrim a nih. Chun, ei á¹­awng khawm litarechar anga siem puitling pei ei á¹­ul lai zingin hiengang tumna hin á¹­hangthar mi tam tak lungril a chawkbuoi a nih. Ei á¹­awng hin insiemá¹­hat hun (transitional period) ei mamaw tah ni awm takin mipui ei buoi luoi luoi ni khawmin anlang hiel tah. Hi thil hi buoipui á¹­ul lo thil a nih a, a mi sukchiritu mei mei a nih. Ṭawng hi a hmangtu le neituhai (native speakers) tading a nih a, midang a á¹­awng hmangnawtuhai (non-native speakers) tading a ni nawh. Ti tak em a chun, ei unau Thadou-hai khawmin ‘Pathen sem’ ti hi Pathien siem tiin an lam tho a nih. Thlai ti anga ziek kher lovin ‘lhai’ an ti chun a chieng ve em em a nih. Ei á¹­awnga umsa sukdanglama tr le o ei hmang chun, thumal tamtak lam suol ding nei ei tih. ‘Kan thlaichi tu a á¹­o tah’ ti chu ‘kan thlaichi tu a traw tah’ tiin ei lam el thei a nih. Ei lo bel tasa kha thil thara hei thlakthleng ei tum chun eini le eini harsatna thar insiem fawm ei ni ringawt ding a nih. Ei inei sa hi a á¹­ha tawk a, lawm tak le lungawi takin hei hmang pei el inla, chu chu ei hmasawn á¹­hatna le lampui indik ning a tih.

Tulai hnaiah, a bikin Assam ramah, á¹­awng lam indiknaw a tam khawp el a, chulaia a lar tak chu tl le thl hmangna hi a nih. Thlangah ka hang lawn, Zani ka hung thlung dam an ti ta mei mei a, á¹­hangthar á¹­awng inchuklai hai tading chun andik tak hriet hran a harsa an ti ta hle a nih. A lam dan an hriet hmasak kha andiknaw pa a lo ni chun, andik angah ngaina a hung um thei a, á¹­awng a sukchingpen thei ding a nih.

Hmar Ṭawng sukhmasawn dan ding.
Mani khawma hre seng tho ei ta, mani ṭawng sukhmasawn dan ding chu mani chita ei ngaituo khawm ṭha dingin ring a um. Ṭawng sukhmasawnna dinga ka mimal thurawnhai chu:
1. Mani á¹­awng inzapui lovin ngaisangtu ni seng inla ei á¹­awngin hma hung sawn a tih. Hmar ei ni ruolin Hmar á¹­awng hi thiem seng inla, a la thiemnaw ei um khawma mani ngeia hmang thei tumin inchuk ve inla, tuta nek hin chu hma hung sawn ngei a tih. Mizo rama chun Mizo á¹­awng hmang seng a nih a, ei sawisel nawh. Amiruokchu, mani á¹­awng a ni leiin Hmar á¹­awng hi hei thiem ve seng inla chu hmasawnna ropui tak ni ngei a tih.
2. Mani á¹­awnga lekhabu ei nei le suthai hi ngainat pumin tiem tum seng inla. Lekhabu inchawk hi mi tamtak chun an sumsiel a, mi inchawksa dam an ring a. Chu chu a fel tawk nawh a, mani ngeiin Hmar á¹­awnga lekhabu ziek inchawk uor inla, tiem ngei bawk inla, á¹­awngin hma sawn naw thei naw ni.
3. Ei nauhai, tu le tehai hrietah Hmar á¹­awng indik hmangin, anni khawma sikul le college haia khawm an inchuk nuompui inla. Sawrkar khawma Nu á¹­awng inchuk hi a mi uorpui a nih ti hre thar inla.
4. Ei á¹­awng sukchingpen zawng nilovin, thumal ei neinaw dam, Science le tulai thumal tharhai belsa lem inla, a thei chun a lekhabu dam hei siem suok thei inla hmasawnna lampui ni ngei a tih. Zoppen Club in Mizo á¹­awng thumal thar bu an insuo a, a lo va á¹­ul ngei de ti a min hriettir thar a nih.
5. Hmar Literature Society haiin an sukdanglam hma chu mania á¹­awng ziek dan le hmang dan sukdanglam tum naw hram inla, hmasawnna ni ngei a tih. HLS chun Seminar dam neiin, mitin pawm tlang thei ding á¹­awng hmang dan le ziek dan indik a ngaituo hlak si a.
6. Ṭawng chungchanga inrawnna nei tam thei inla, ṭawng indik hung inbelsa thei peina ding dam ngaituo tlang zing inla, ei ṭawngin hmasawnna ṭha nei ngei a tih.


Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate