Tipaimukh Biel – Inthlang le inzawmin

- Hminga Songate

Manipur a biel dang 59 hai ruolin Tipaimukh biel khawm inthlang ei zo ta a. Tipaimukh biel chau hi chieng taka Hmar MLA ei nei theina a ni a. Hmar khuo tamna tak biel khawm a ni bawk a. Hmar tawng hmang hai chun ei ngaiven tak biel a nih ti inla inkhêl naw nih. Mi tamtak lem chuh ei ngâiven hle leiin ei vote neina biel ni naw sien khawm inthlang boruok a hung lum ṭan le inruolin hmawsarumin Tipaimukh biel ei pan sup sup el a ni khah. Tipaimukh biel chuh ei lo ngâiven nasa ngawt el. A fe thei naw hai khawm râlkângah ei ngâiven nasa hle chu ning a tih. Râlkânga inthawk khawmin tûk le zâna Tipaimukh biel sunga thil tlung po po hriet nuom naw sa sa khawmin ei lo hriet thei pei a, Tipaimukh biel puotienga inthawka hei ngâiventu haiin an sin an hnesaw nawh ti ruol a ni nawh.

Tuta ṭum inthlangah Pu Chaltonlien Amo, Pu Ngursanglur Sanate le Pi Thangṭhatling Sinate hai an in-candidate a. A biel chau ni lovin ram le hnam an hmangai zie chu an ṭawngbau a inthawk ringawt khawma hmu hmai ruol a ni nawh. A thu chau an naw ie! An nei le ro hai khawm an inro nawh. Tipaimukh biel hmasawnna dingin an nei bâk bâk an peksuok dan hai khawm mitin hmu theiin an suklang seng. Khâ’ng lawm lawma tiktlai, biel hmasawnna dinga ṭhang la mi pathum hai kha ṭhenkhatin an lo chawibiek deu ti ti khawm kha thil awm lo a ni nawh. An ni anga biel hmangai le biel tadinga sum sêng rinlo kha inthlang tawma khan chuh mi dang an um ring a um nawh. Taksa khawsakna chau deu, ngirhmun ṭha lo hai khawm an fe kân chuong nawh. Biel tadinga ṭhahnem ngai mi an lo ni kher naw khawma tangka suma hei ṭhangpui kha an thil inhawk zawng tak a nih. ‘Pathienin a lêt tamtakin mal sawm raw seh’ ti a malsawmna inkhumtu ruok chuh hriet ding an um mang nawh. A zie naw khawp el.

Ei hei inthlang ta ngei a. Tipaimukh biel sunga invuok khêk ri so veng vung le silai puok ri hriet ding a um nawh. Kohran ṭhuoitu hai khawm ṭhang an lâk nasa, an chawl hman bîk nawh. Biel hmangaitu an ni ve tlat annawm. Bible a thutak inchuktirna khêlah EVM vengna sin chen dam an mi hang thawpek el kha a ropui hle lai zingin ngaituo a suksei naw thei nawh. 

Ni sawm vêl zet el a tling ding ei inringsiek hnungah inthlang result ei hriet zet chuh biel hmangaitu seng seng ei ‘mood’ an ang tawl ta naw nasa. Pu Ngursanglur Sanate chu vote hmu rawn tak ni’n kum 5 sunga dingin Tipaimukh MLA a hung ni tah. Lawmna ri a so veng vung el. A tlingnaw hai pahni ruok chuh an lawm ri hriet ding a um nawh. Tling seng thei hlak ni lo chuh, a pawi ta bâk el. Tling le tling naw chuh thu dang ni sien, thil tum in ang seng, Tipaimukh biel sukhmasawn tumtu seng an ni a. Pahni an tling naw khawma a tling pakhatin an thiltum a hung thaw tho dingah ngaia hadam dân a um naw manih? A biel tadinga sum le pai an peksuok ta po khah a tlawm nawh. An hmangai, Tipaimukh tadingin thaw tam tawkah an lan ngai naw khawma an thaw tam ve tho ta leiin iemani chenah an thiltum an sukpuitling ve ta leiin MLA an tling naw khawma chawimawina dawng tlakah ruot thei inla, a ṭha el naw dim a nih.

Inthlang boruok lum hma daia inthawk khan candidate hai pathum chun Tipaimukh biel an hmangaipui ding an sung le kuo hai bâkah mi dang dang sinthawpui dingin ei lo keikhawm dai tah. Tipaimukh biel hmangaitu in Tipaimukh biel sukhmasawnna dinga thlawptu, a kûl a tâia tlanvirpuitu ding an nei seng. An zui candidate sengin Tipaimukh biel a hmangaizie, a sukhmasawn ding zie hai an hril taimâk zie chuh hrilin a siek nawh. An hrilna bau le an hril ri haia inthawkin an thuhrilah an chieng a nih. Lawm a um takzet.

Candidate tlingnaw pahni chu an ri a rê ṭan ta leiin an ni thlawptu hai ri a rê khawma hriet thiem a um a. Candidate hai laia tling tak chu biel sukhmasawnna sin ṭan dingin an singsa mêk ta ring a um a. Ama a chieng ang bawkin a thlawptu hai khawm an chieng ve leiin hmasawnna sin khawm a hrat zuol ring a um. Sawrkara inthawka biel hmasawnna ding hai khawm biel hmangaitu hai chun an enkai hne hle ring a um. Candidate ani laia Tipaimukh biel a hmangaina kha MLA ani hnungin a pung tuol tuol ring a um a, a thaw hlawk lem khawm ring a um. Candidate ani lai hmana tangka sum a nei bâk a peksuok phal chun MLA a tling hnung lem chun a biel hmangaina leiin ieng zat hlawl am a peksuok phal ding? Thafan zawnga lâk chun thafan um tak a nih. A candidate chau an naw ie.  Tipaimukh biel hmasawnna dinga a tling ngei a ṭul a nih ti a sûn le zân chawl lova khêktu, sung le kuo le a thlawptu bîk/a zuitu bîk hai khawm tuta inthawka kum 5 sung chu Tipaimukh biel an hmangaina a chul el ring a um nawh. Tipaimukh bielah rorelna indik lo hrilmawitu le biel hmasawnna lampui dâltu hai an ni ring a um thei nawh. Biel hmasawnna dinga sawrkar sum keipêngtu an lo um khawma indawi naw hrim hrim an tih. An indawi ka ring dêr nawh. Candidate dang pahni tling ve lo hai lo thlawptu hai khawm bâng bîk lovin Tipaimukh biel hmasawnna dingin aw.

(March 20, 2022)

PIELRAL THEORY: FAISA RING

~ Lalhmingthang Songate

Ei ram in chanchintha a dawng hma a ei pi le pu haiin tuolto sakhuo an mi lo zawm pui thu le pathien khawvel siemtu le khawvel chunga thuneitu um dinga an lo ring hlak chu ei hriet seng ring a um. Hi tuolto sakhuo inchuktirna a an beisei insangtak chu pielral ah um a, sin thaw lo a faisa ring a ni a. Hi pielral tlungna theina dinga lampui chi dang dang um hai hraw suok ngei kha an damsunga an thiltum laia ropuitak a lo ni hlak. Ei pi le pu hai huna inthawka ei lo thaw tah; kum bula ram lien tak tak vat a, fur nisa le ruo hnuoiah thangtham le invawt karah hlo thlo a kum khat fak ding zawnga lo inlap buoi rak rak hlak ei ni a. Chu lei chu ni ngei a tih faisa ring an lo thlakhla em em nasan khah. Faisa ringa khawsak theina hmun umsun chu pielral chau um dinga an ring leiin pielral ngai ngawi ngawiin an in rum vel hlak.

Ei pi le pu hai sakhuo zui hi ei bansanna hun khawm kum za a tling ta a. Chu sakhuo a ringna hai po po khawm ei zawm ta naw vawng ei ti hnung hin “Faisa ring theory’ ruok hin chu a mi la maksan tak tak naw ni sien a hawi. Ei nu le pa haiin harsa takin thei le thei lovin lekha an min chuktir senga. Lekha tiem dinga an min fui zata an tawngbau pakhat thangsa tei chuh, “Lekha I tiem pei naw chun, sin I thaw ding a nih” ti hi a nih. Lekha ei thiem a eiin chuk zo chun sinthaw lo a faisa ring ding ang deu inngaina ei nei tlat leiin ‘Faisa ring theory’ hin a mi la maksan tak tak naw ni in an lang. Hi theory ei lan thla thei tak tak nawna hi ei society thangmawbawk pakhat a nih. Ei thangmawbawk a nina san tlawm a zawng hang tarlang ei tih.

Ei hnam sunga hin lekha thiem tak tak le inchuk sang tak tak ei tam tah. State sawrkar hnuoia sinthaw khawm ei thahnem fut. Hieng sawrkar sinthaw haiin eiin chuk laia inthawka ei beisei chu sawrkar sin neia, sin tlawmte thaw a hlaw tam deu lak a ni deu vawng. Hi hih nu le pa le mi dang dang haiin ‘Faisa ring theory’ an mi lo inchuk tir nasa taluo lei a nih. Mani sinthaw le hlaw an mil am ti khawm ngaisak lo a sawrkar hlaw lak ei tum seng leiin ei sikul hai ah zirtirtu an um naw a, ei damdawiin haiah nurse le doctor an um naw a, ei SDO officeah staff reng reng hmu ding an um ngai naw a nih. Ei Hmarram ngei khawm rausan ram ang hielin a um el chu an ta hih. Tlawma office kai pei deu hai khawm darkar khat sunga an hlaw zat sut ding ni inla chuh hlaw rawn hleng an tih. Ei ram enkawltu chuh sawrkar a ni a, sawrkar mi haiin an sin an thaw tha naw tlat chun an ram enkawl chu that ngaina a um nawh ti inla inkhel bek bek naw nih. Ei Bible in ei kut sinthaw ra fa dinga a mi ti hre kur zing siin hi theory hih ei sirsan a, ei ni le ei ni eiin thiem fawm a. Thawlawmah tlawmte ei pek lem chun ei lung a awi hlie hlie a nih. Hieng ang mi haiin ‘Faisa ring theory’ an apply hi a chang phak ve naw mi tam takin eiin hnar em em a. A then tam tak lem chun awlsam deu a pawisa lam dawk tumna an hung nei a. Khel hrila pawisa lam dawk tum dam, inruka fakzawng tumna dam le tharum hmanga sawrkar pawisa khel dawk tumna hai chen dam mi tamtak lungrilah an pieng dawk tir hlak a nih.

Hi theory hin ei kohran khawm a hel bik naw ni in lang. Kohran mission a thawk tam tak khawmin an apply mek a nih. Mission hlak chuh a hausa bek bek si naw a, apply tum phet phet pawl ei um bawk leiin ‘kutdaw lungril’ a min nei tir a. Thil pawi tak a nih. Hi theory lei hi a ni dim chuh; Pastor thenkhat, thuhril ding inbuoitsaina a buoi ni lo, office kai naw changa mi rethei hai thangpui annawleh an insung tadinga sinthaw bawk lo, kawtthlera um thawveng mei mei hmu ding an um zeu zeu el ta hih.
Ieng sin khawm thaw inla, ei thaw zat le ei hlaw annawleh ei lam suok hi an mil naw chun mani sin ah lungawina tak tak a um ngai nawh. Hi hih ei Pathien thu’n a min chuktir dan khawm a ni reng a nih. Sin nasa deu a thaw pa khah a hlaw/lam suok tlawm sien khawm a lung a awi a, a thaw ra lieu lieu a fak hlak leiin. Sin thaw rak lova hlaw teu pa annawleh lamdawk pa khah a khawsak lo inhawi deu sien khawm, a thil lamdawk/ hlaw dawk khah a hlutzie a hriet naw leiin lawmna tak tak a nei ngai kher nawh. Chullein, mani sinthaw seng ringum taka thaw hih a tha in lungawina lampui a nih. ‘Faisa ring theory’ hi maksan hmak thei inla chuh ei hnam khawma Pathien malsawmna ei dawng ring a um ngei.