BUHMASA (HMAR PRIMER): THLÎRLÊTNA

Simon L Infimate

~ Lal Dena

“Buhmasa bua inthawka lekha inchûk ṭan nawtuhai hi chu, “Ṭawng inring taluo naw, mi zâi ngâiin thu hril rawh” ti dâm hi an tiem fûk naw leiin Presbytery inkhâwmpui ro rêl ni khuoah mani nêka upa lem hai inzâna châng hre loa ṭawng hrât hrâtin an ṭhang hlak”- Reverend S.K.Songate. 

Ni khat Evangelical Assembly Church Secretariat, Rengkai Road-ah ka va lêng chu, Reverend Lalkhamlien, Executive Director-in Buhmasa (Hmar Primer) le Korinth Hrilfie Bu ditsak takin a thlâwnin a mi lo pêk a, lâibung nei man a um ngei!. Kei hi Buhmasa bua ṭana lekha inchûk ka ni leiin, kâ’n ṭanna lekhabu BUHMASA hi ka ngâinaa, avêl avêlin ka tiem nâwk hlak. Tiem ding a bula inthawka a tâwp chen ka tiem nâwk hin, a hlutzie le a ṭhatzie ka hmu suok zuol deuh deuh hlak. Hi lekhabua inthawk hin Hmar ṭawng insiem dân, a ri fe dân le ziek dik dân ding chenin kâ’n chûk thar a. Hienga grammatical le scientific êm êma Dr Thanglung le Pastor H.L.Sela, linguistic tienga thiemna insâng nei bawk si loa kal kim thlapa an lo siem hi chu inpâk an um tak zet.

BUHMASA (HMAR PRIMER) THLÎRLÊTNA

A, AW hawrawp lien le chîn, kutziek hawrawp lien le chîn, consonant le vowel-hai ṭhe fel hnungin tiem ding 70, tiem inchûkna 4 le thupui pawimaw a um a. Hmar ṭawnga hin vowel 6 a, aw, e, i, o, u - a um a, a dang po hawrawp 19 hai chu consonant an nih. Tiem Ding 1-a inthawk 6 chen vowel 6-hai pakhat khata hmang dân a um a. Tiem Ding 7-a inthawk Tiem Ding 14 chena vowel 2 inkawp hmang dân - IE, UO, AI, AWI, EI, UI, AU, EU ei hmuh a. Tiem Ding 15-a inthawk Tiem Ding 18 chen vowel 3 inkawp hmang dân- IEI, IEU, UOI, A AW, EIU ei hmuh nâwk. Tiem Ding 19-a vowel khât inzawm AI, AWI, EI, UI, AU, IU a um a. Tiem Ding 20-a inthawk Tiem Ding 61 chena consonant kâra vowel tum tum hmang dân ziek a nih. Tiem Ding 62-a inthawk Tiem Ding 70-na sûnga consonant 2 inkawp HL, HM, KH, TH, adang dang (add), le consonant 3 inkawp THL hmang dân ei hmuh nâwk.

Hi zoa hin Tiem Inchûkna 4, pakhat peia thu tluontling 10 pei tiem ding thu ṭha tak inchuon a nih. Entirna Tiem Inchûkna 1-a chun hieng thu ṭha tak tak hai hi ei hmuh - Mî’n an tir che chun, fe vat vat rawh; Rimsik do inchûk la, thaw fan fan rawh; I nêka upa inzâ lâ, an tirna che chu thaw rawh. Hieng ang hin tiem inchûkna 4-haia hin Rev.S.K.Songate’n a hril ang hrimin hmang nghâl ding inchûk ding ṭha: Ṭawng inring taluo naw. Mi zâi ngâiin thu hril rawh. Taimâk mitinin an lâwm, kâwngin a theina ti le add thu ṭha tak tak zâwm nghâl ding ngawta ṭha ziek a nih.

A dawta hin thupui dang dang: Naupang ṭha chanchin, Naupang Rilo Chanchin, Naupang Enkawl Dân, Isu Krista Chanchin, Lalpa Ṭawngṭâina, Sam 23, Pathien Dân Sâwm Pêk inchuon a nih bawk. Hi dawt char-a hin hnam hla ṭha êm êm ei hmuh nâwk a:

En tu, mihrâng pasalṭhahai,

An Sinlung ram chu mâksanin;

Thlang tieng kâwlrâwnah an liem a,

Ei ram sanin rinum an do.


Nangni mihrâng pasalṭhahai,

Hmar tlângpui ei ram khi en tu;

Zopui sâwl ang pâr kâr nghâk hlâ’n,

Dâwlâi siktui ang a nghâk chêu.


Khuonu le Chung Pathien zârin,

Lungzûr châng loin dam ei tâ;

Ei ram lungsietuma tê hin,

Pawmlâi nâu ang lâ’n nui ei tih.

A tâwp tieng hin thla hming Sâpṭawng le Hmar ṭawng, hapta hming Sâpṭawng, Hmar ṭawng, Hindi le Meitei ṭawngin sie a nih bawk. Pu Thanglung le Pu Sela hin an lo ngaituo kim êm êm. An Buhmasa siem hi a grammatical chauh ni loin a lo scientific êm êm bawk. Hi Buhmasa hi ei hang suo zet chun, thangsuo ang hielin ei inngâi a. Thuthlung Thar bua Chanchin Ṭha Johan ziek ei hung tiem zo nâwk khan chuh, lunglêkhâ, a hrûk fâina puonṭiek khâi leh ei hâng châwi a, pâwl khatnaa ei hang ṭan a, hringnun phurrikin mi la del nghâl lo, sie le ṭha theira la fa bawk lo, a lo inhawih lâi tak a lo nih.

Ei hawrawp hmang hi Pu Buanga le Sapupahaiin Lusei (Mizo) ṭawng inchûkna dinga an siem kha, Hmar ṭawng inchûkna khawmin ei hmang nghâl a nih. Anni ruola Manipura hung lût ve William Pettigrew khan Meitei, Tangkhul le Thado-hai hawrawp le grammar a siem a. Ama khan method dang met a hung hmang a. Hieng ṭawng pathum haia O ri hmangna dingin OU a lo hmanga, entirna - Lhouvum, Thoudam, Chouba. Eini lai khawm Zote pahnam ṭhenkhatin Z aia J, O aia OU hmangin JOUTE tiin an ziek a, hi hi William Pettigrew method a nih. Z ri hi a khauh a, Z hmangna ri nêma J hmang râwn dân hi ngaituo inla; entirna: Tui zangkhauha a tlâ, Jângnadawmna an pêk tah. G khawm hi a hmangna ei nei tlâwm - Giu geu che a! Gei go chein! Tulai thumal gâwp ei hnung hmang ta hnung hin G hmangna a zie a um met tah.

Chun, einî’n consonant pahnih inkawp HL ei hmangnaa hin William Pettigrew chun LH a hmang nâwk thunga, entirna Lhungdim, Lha Bu. Ralluai Chhangte, linguistic expert, “Mizo Ṭawng Chîkna”a zieka chun “ngh tia kan ziah ṭhîna hian H ri hi a hmasa zâwk avânga HNG tia ziah hi” â’n dik lem a tih. Einî’n HM ei hmangnaa G.A.Grierson, linguistic expert, chun MH a hmang a, entirna Mhar. Eichhi em a âr Hmar tia ei ziek pha hin hnam danghai chun Hamar tiin an tiem tlat hlak. Welsh-hai khawmin einî’n HR ei hmangna hriet/hran/hram, add haia RH an hmang lem tlat, entirna, Rhiannon, Rhys, Rhaid, add. Eini insûng binga khawm linguistic tienga doctorate degree nei khawm ei um nuol tah a, annih haiin hma hung la hai sien, ei hawrawp le ṭawng ziek dân scientific lem dân hai epsêlin ngaituo tlâng hlak inla nuom a um. Vâihâiin hawrawp 35 vêl an nei a, sienkhawm ei hminghai hi an lam dik thei dêr nawh. Einî’n hawrawp 25 chauh ei neia chuh khawvel hming lam thei naw le lam thiem naw ei dêr nawh. A mak khawp el!

Iengkhawm nisien, pêng hla loin, ei thupuia bawk zuk lût nâwk inla. Buhmasa inchûk loa lekha thiemhai chun dânnarânin Hmar ṭawng tiem le ziek dik an thiem naw tlângpui. Jack and Jill, Ba Ba Black Ship insama inchûk sânghai chu, ieng angin lekha thiem hai sienkhawm Hmar ṭawng an thiem naw bîk tlat. Ziek dik chuh thu hran nisien. Buhmasa buah thu ṭha tak tak ei hnam nunphung besana ziekhai dâm hi an hriet naw a, hawihhawmna khawm an tlasam bîk. Buhmasaa Tiem Inchûkna 2-na dâm hi hang tiem tâ:

Mikhuol lâwm rawp rawh, dân ṭha a nih.

Ruol ṭha pâwl la ṭhat inchûk rawh.

Damnaw sawmdâwl le ṭhangpui hi dân ṭha a nih.

In tinah invâkin khêl hril chîng naw rawh.

Thingkûng a ṭha chun a ra khawm a ṭha

Lâk nêkin pêkin lukhâwng a nei lem.

Ram fenaah ruol ikêp pâwlah ṭhang naw rawh.

Tlâwmngâi le taimâka a hmasa tak ni tum rawh.

I nei le i thiemnâ’n mi suk naw rawh.

Hienghai dâm hi chu Bible-a Sam le Thuvarhai tlukin an ṭha a nih. Ṭhangthar English Medium sikula inchûkhai po po, ei nauhai, ei tu le tehai ei thu le hlahai, a bîkin Bible an tiem thiemna dingin Buhmasa hi inchûktir thar vawng ding an nih. Sâpṭawng le ṭawng dang dang thiem a ṭha, chu lâi zingin Pathienin ṭawng mawi êm êm HMAR ṬAWNG a mi pêk hi tiem thiem le ziek thiem tum seng ei tih. Chu dinga sirbi pakhatna chu BUHMASA-a inthawka ṭana, chu hnunga New Hmar Grammar and Composition/Advanced Hmar Grammar and Composition/Hmar Grammar buhai dâm hi tiem a ṭha.

Post a Comment

0 Comments
Post a Comment (0)

#buttons=(Ok, Go it!) #days=(20)

Our website uses cookies to enhance your experience. Learn More
Ok, Go it!
To Top