~ Dr. L. Fimate
Hnamin hma a sawnpei theina ding le, thlamuong tak le hlim taka a um theina ding chun, kawng dang danga hma la dingin, pawl chi dang dang indin a á¹ul hlak. Chuleiin, pawl pawimaw tak tak hieng, Hmar Inpui, H.S.A, HYA, HWA dam, indin a nih. Hieng baka hin Youth Club dam, Association le party chi dang dang, hnamin a á¹ul ang peiin, national, regional le local level a hai chen indin an hung ni hlak. Hieng pawl hai hin an hmazawn sengah hnam tading le khawtlang ta dingin hma an lak a. An hmalakna mipuiin thlawpa, inthuruol taka kal pen chun, a ramah, hmasawnna le, remna le muongna a tlung hlak. Sienkhawm, anni haiin taima tak le thafan taka hma an lak thei na ding chun, khawrsaw, sum le pai a á¹ul hlaka. Tulai khawvela chu thil ieng khawm hi a thlawna thaw thei a um meu ta nawh. Lam siem á¹hatna ding le khawtlang suk faina dinga tlang pung dam le, sports le cultural program huoi hawt na dinga hma lakna dinga hai dam, le, tlawmngaina sin thaw ding a hai chen khawm khawrsaw a á¹ul vawng hlak ti hi ei hrietpui á¹ul a tih. Hieng ang bawk hin kohran khawmin Pathien rawng ei bawl á¹hat theina dingin pawl/ committee dang dang ei insiema. Ṭhalai pawl, Pavanglai, Nuhmei pawl le a dang dang ei insiem hlak. Chuong hai hmalakna zara chun kohran rawngbawlna khawm nasatakin a hrat pha hlak a nih.
Eini lai chu hieng party, group le club chi hrang hrang hai hi á¹huoitu inchu lova, inhnâwk fawm le innawr lui a tam khawpel. Ṭhahnemngai haiin, indap fawma, á¹huoitu dinga tlawmngai ding zawnga fiel fawm an tam. A á¹hen chu nuom naw sa sa a tlawmngai dinga nawrlui anni hlak. Hieng pawl chi hrang hrang hai hin sum hnar an nei naw lei hin, mipui thawlawm a innghat an nih. Hieng lei hin eini lai hin, khawtlanga sum dawl a tam em ema. Mi á¹hen ta ding lem chun nghawk pawt na khawp ani reng a nih. Chuleiin, “Thawlawm” khawm hi “Thawlawm lo” a lo inchang thei. Sienkhawm, an á¹ulna le, hnam le khawtlang ta dinga an thil thaw á¹hat hai hrie ranin, inphal takin thawlawm hi lo pe hlak inla nuom a um, an mawphurna hai thafan tak le hrat taka an thaw theina dingin. An nuom chenna dinga thawlawm dawl ani ngai meu naw leiin.
Eini Hmar nau hai hi, thawlawm dawl harsa hnam, le, bat hau mi anga inhrilna hi a um hlak leiin a pawi khawpel. Thawlawm dawl ani pha, “Thawlawm rawp rawp” tih a nel umlo taka lo um dam hi an um hlaka. A á¹hen thawlawm nei si a pe nuomlo dam, bat zing zing hlak dam an um hlak hi a pawi tak zet. Hieng hai lei hin thuoitu châk an vâng hlak. Ṭhuoitu hai hi a thlawna sawr tum reng reng, harsat changa bêl nuom sia, min an á¹hangpui pha khawma lawmna chang hrie bawk lo dam an um hin á¹huoitu ta dingin zawng sak a um ngai nawha. Ṭhuoitu nuom khawm hi an vang deu deu a nih. Ṭhuoitu dinga ei nam dawk hai hi, thil tamtak thaw dingin ei beiseia, an hmalakna hai co-operation pe silo, thawlawm pe rin á¹ul si hin, ei beisei angin thil an thaw naw leh ei dem hriel neng bawk si hlak leiin, á¹huoitu ta ding khawma an tlawmngaina’n a dai sengnaw hun khawm a um thei hlak a nih.
Hi hma deu khan Imphalah Unau, Paite tlangval pakhatin Hmasawnna Thar le Thuzakna a hung sem hlaka. Kum khat khawm a tling hma chun Hmasawnna Thar suktawpin, Thuzakna chau a hung sem taha. A san kan dawn chun, “Hmar hai chu chanchin bu man bat in ching ema, ka sem pei ta nawh” ami ti pek el chu inzak a um khawpel. Hmasawnna Thar hi ei chanchinbu neisun ani el bakah, chanchinbu changkâng tak a lo ni ve taha. Chanchinbu changkâng dang hai a hnawt phak el khelah, ei hnam tieng thlur a zepsa hlak lei hin paper dang hai nekin a hlu lem in ka hriet. Chuleiin, mitinin lâk seng tum inla, aman khawm bat lovin pe vat vat thei hlak inla. A chang chun, a fe á¹hat theina dingin a man bak lo hap met met hlak inla khawm a awm naw chuong naw’n ka hriet. Tluong taka hma a sawn tung pei theina dingin co-operation pe seng inla thil á¹ha tak ava ni awm de.
Ram changkang a hai chun sawrkarah leiman (Tax) tam tak tak an sung hlaka. An hlaw a’nthawk 30% dam, 40% dam Tax an pek hlak. Chu tax chu khawtlang siem á¹hatna le a ram in enkawlna dingin an hmang hlak. Ei ram a khawm, state á¹henkhat chun tax an hmu rawnin an hausa em ema. Inchuklai hai dam, mithi, zangna dawmna dam tam tak tak an pek thei hlak. Eini hai chu leiman khawm ti khawp ei pek ngai nawha. Chuleiin, ei hnam sunga ei society ta dinga thawlawm dawl hai hi chu, hmun danga tax hai anga ngaiin, ‘a sin thaw tu ding hman an uma’ tiin inro lo le tiktlai takin lo pe hlak inla chu, á¹huoitu hai khawm an taima zuol sawt ring a um a. Khawtlang ta ding khawma thil tha tamtak, thafan takin an hung thaw pei hlak ring a um bawk.“Kei hlak nangni hai angin tha ka hung suo thei si naw leiin, a sum bek hung thaw’ng katih ie” tiin inphal tak le thafan takin thawlawm hi lo pe hlak inla chu a sin thawtu tadingin taima taka sin thaw thafan um a ta. Ei ram le ei hnam hin kawng tam takah a á¹hat pha ring a um.
HNU a hung iná¹an deu hlim lai khan chu, intinin cheng khat vel ei thawlawma. Mitinin, thafan takin an hung pek sup supa. Thawlawm dawl khawm an hawia. Ei hnam ei inthuruolin, politics a khawm ei hrat khawpel. Vawisunni khawm hin inphal taka ei thaw tlang chun, á¹huoitu hai khawm in humru thei hle’ng an tih.
Tulaia ei boruok tawng meka lem hin chu, tik tlai taka ei insan tuo a hun, ei hma dawm hrattaka ei nawr thleng theina dingin. Chuleiin, thawlawm hi lawm takin lo pe hlak ei tiu.