~ John L. Pulamte
Lekha tiem râwn mî le mî lo chu an kut hnung le an ṭawngbâu suoka inthawk khawmin hriet theiin an um hlak. Hmêl ṭha saa pieng um inla khawm, tû khawm hi a thiem saa pieng ruok chu ei um nawh. Mi thiem le mi var ei hmu chun lekha tiem râwn mî ni'ng a ti tî ei zuk ring nghâl el. Chuong ang bawk chun, lekha tiem ngai lo/tlâwm mî chu a ṭawng dân le a khawsak dâna inthawkin hriet theiin an um ve bawk.
Mi thiem haiin lekha tiem râwn hi varna chau khawm ni lovin, dam sâwtna le nun hlimna mi petu khawm a ni an tih. Lekha tiem râwn mî chu tar inhâi khawm an zuk nei el nawh an ti bawk. Tiem râwn taluo tî hi a um thei nawh. Thluok hi tâwp chin um loa infân thei a n'a, ei thun râwn po leh a lien deu deu el. Keng naw a nei nawh.
Thu hril thiem ding chun lekha tiem râwn a ngai a, thu ziek thiem ding khawmin chu tho chu. Article pakhat ziekna dingin lekhabu pahni pathum dâm amani annâwleh chu nêka tam dâm tiem zo a ṭûl châng a um a, lekhabu pakhat siemna ding lem chun lekhabu tam tak tiem a ngai nâwk zuol. Mi'n lekhabu pakhat a siem chun, lekhabu tam tak a tiemnaa inthawka a thlang suok hai dâm an ni hlak. Chu leiin lekhabu pakhat chau tiem khawm hi lekhabu tam tak tiem ang ei nîna lâi khawm a um. Lekhabu ram tina mî a ṭha hlîr hlak lâwr khâwm, hmun khata sung khâwm dâm hi an ni hlak si a.
Lekhabu taphawt chu tiem tlâk an ni vawng kher nawh. Kei a ziektu ngei khawm hin bu sâwm dâm ka'n châwk a, pakhat chau dâm hi tiem tlâk a lo um ngâwi châng a tam. Chu leiin lekhabu ka'n châwk rêng rêng hin, tiem tlâk lo a tam lem an ni ding tî hisâp karin ka'n châwk râwn met hlak ka pawisa neiin a dai phawt chun. A ṭhen chu a zâtve khawm ka tiem hma'n tiem zawm ta loa ka'n khup sawng dai châng a bo nawh. Lekhabu ṭha pakhat chau khawm hi a hlu a nih. Lekhabu ṭhenkhat chu a bu sa deu, sienkhawm lâk tlâk le inchik tlâk chu thu mal khat mal hni ngâwi chau dâm a um hlak. Chuong chu a nî leiin, article pakhat chau puitlingna ding khawmin article/lekhabu tam tak tiem a ṭûl châng a um rêng a nih.
Aw leh, chu chu a thu hma ang deua ei zuk târ lang ni sien la. Ei thlûr bing tum tak chu lekha tiem râwn le a thil thaw theizie hi a nih. Ṭawngbâu nêkin lekha ziek hin mî lungril ram khawm a hne lem a, nunghâk khawm hi ṭawngbâua sâi thlûk thei mei mei lo khawm, lekha zieka sâi thlûk thal dêr thei nâwk si dâm hi an ni hlak. Pasalṭha meu khawm mitthli far tlawk tlawka siem theitu chu lekha tho hi a nih. Mi hmusitum tak khawm mi inzâum taka siem theitu chu lekha tho a nih.
Scientist hming thang Benjamin Franklin-in "Suonlung sipai 26 mi pe unla, khawvêl hne'ng ka tih," a lo tih. "Suon lung" chu khâwl ha a ni a, "26" chu hawrawp a tîna a nih. ABC hi hawrawp 26 letter char a nih. Lekha ziekin khawvêl a hne thei ding thû uor taka a hrilna a nih. Thu var pakhatin "Ziekfung chu kâwlhnâm ngei tak nêkin thil a thaw thei lem," a lo ti bawk. Bible khawm hi lekhabu satlie el chau khawm ni lovin, Thlarâu hringna bu a nih.
Lekhabu ṭangkâizie suklangna dingin a tak taka thil chanchin pakhat zuk suklang vak ei tih. Khuo pakhat hi a ram sawrkârin a khaw mipuihai fâk hmûna thing le ruo hai po po chu râwt ram vawnga sawrkâr hmunpuia siem dingin thu a'n suo a. A khaw mipuihai chu an lungzîng ta êm êm a. Ṭap pumin an fâk zawngna chu suktâwppêk lul lo dingin an va ngên mawl mawl a; sienkhawm a lo benkhawnpêk awzâwng nawh. Chuong lâi tak chun mi pakhat hin an thing le ruo hai, an fâk zawngna tak an hei chân el ding chu a tuor natzie hlain a siem/ziek ta a, a hei sak chun a hla thu chun an ram ṭhuoitu sawrkârpa lung chu a tâwk ta êm êm a, chuong chun a thil thaw tum chu a ṭhul pha ta hiel el a ni an tih. Lekha ziek hin thil a lo va thaw thei nasa ngei. Mihriem a siem ṭha thei ang bawkin nasa takin a ṭhuoi suol thei bawk. Hitler lekhabu ziek "Mein Kampf" khan German mipui nasa taka ṭhuoi suolin a'n fûipawr khawlo zo a, Juda hai theidana lungril inneitirin, hnâwm tin phurtuah an bel a, Juda mipui maktaduoi ruk lâi hielin hringna an chân pha rei rui el a ni kha.
Lekhabu'n thil a lo thaw theizie chu ring phâk bâk zet a lo nih. America rama bâwi bânna boruok a hung in-ir suokna san chu, "Pu Tom a in" (Uncle Tom's Cabin) tî lekhabu lei a ni an tih. Chun French Revolution a suokna san khawm kha mi var Rousseau le Voltaire lekhabu ziek lei a ni an ti bawk. Chun Mizoram-in India sawrkâr laka zalênna nawr a, hnam sipaiah ṭhalâi tam tak an pên suok ṭuk ṭuk theina san ni âwma ngai chu Cowboy tienami, hieng- Sudden, Dusty Fog, J.F. Laldailova letling Robin Hood and His Merry Men le Wayne Cole lekhabu hai lei hi niin an hril. Hieng lekhabu hai hin ṭhalâihai lungril a hne a, silâi châwi châkin an tha a'n za et et el a nih.
Khawvêla lekhabu tiem râwn tak le lekha thiem naw um lo hnam um sun chu Juda (Israel) hai hi an nih. Kutdaw mei mei khawm lekhabu leh an insawp rup zing el an tih. Sabbath châwl an lâk ursûn vei leh, dâwr dang po po khâr vawng hai sien khawm, lekhabu dâwr hai ruok chu châwl nî khawmin an khâr ngai nawh. Israel ram hi chîte chau ni sien khawm, a mipui le inphua khawvêla Nobel Prize dawng râwn pâwl tak an ni pha bawk an lekha thiem (tiem râwn) leiin.
Lekha tiem râwn hi a ṭha a, chu nêkin ziek râwn hi a la ṭha nâwk zuol. Lekha tiem ṭeua hre ṭeu si, sienkhawm ziek si lo mî chu, a thî ruolin a hrietna le varna po po a liem hmangpui sa tîna a ni a; library kâng ral leh angkhat an nih. Ei pi le pu fam lo chang tah tam tak hai chu lekha zieka mâksan ieng khawm an nei naw leiin, lekhabu tam tak raw hmang ang an nih. Pâm tak a nih.
Lekha tiem tlâwm mî chu piengpui varna lo nei têrêng hai sien khawm, mâwlna khat tak hi an nei hlak. Lekha ziektu pakhatin "Lekha tiem ngai lo hnam chu hnam beisei bo an nih" a tih. Ni e, mâwlna le hnusawn rama inthawka mi ṭhuoi suok a, changkângna le hmasâwnna rama mi ṭhuoi tlung theitu a ni si a.