~ John H. Pulamte
Thuhmatawng
Ka thusep ziek hi kum iemani zât liemtah lai a’n thawka ka lungril ngaituonaa inlanghai thei ang anga ka lo khawlkhawmhai a ni a. Milaia hang phawrsuok dingin ka pieng le seilienna, ka nu le pa ngirhmun le khawsakna ka en naw thei nawh; Pastor nau ka nia, kohran zâra hi chen tlung thei ka ni bawk si. Hun le nihai liempui dinga kan hlamzui tir titi hnung kha, tulai hnai hi thu bawk hin nasataka ka lungril ngaituona a hung hluo thar nawk tlat leiin a déng dèng déng ding le a chang chang chang dingin ka hung phawrsuok ta khawng khawng a nih. A tlângpuia ka hmu dân ka ziek suok el a nia, tu mimal le pawl khawm inkawktir le nèk bik ka nei nawh. Hi thuziek leia lo na pal le hliem pal an um a ni khawmin ngaidam inhnina ding san neiin kan hriet nawh; a pawi ka tipui chauh bâk chu!
A thuphung
Kum 1910-a Manipur simthlanga Chanchiná¹ha a hung lût lei khan a biela chênghai kawng hran hranah nasatakin a dawmsang a. A hmaa pielral, mi neinung le thangsuo hai chauh chan dinga an ngai kha pasie-daikilkara mi le hmeithaihai khawmin an chang ve thei ti an hung hrietsuok bâkah an pathien biek dân le sakhuo zui le inrelbawl dânhai nasatakin a suk varzâng pha bawk. Hriselna le taksa inenkawlna a sukawlsam phaa; a hma nék deiin nuhmei ngirhmun a dawmsang bawk. Chuong lai zing chun, khristien sakhuo le inzui tak, KOHRAN sûnga buoina le iná¹hena leia a ram le hnama kakhawk á¹ha naw tak a nei zie hi hriet le hmu hmaih ruol a ni ta nawh.
Ei rama kohran le inzawma buoina hmasatak chu March 1912 laia Sap Tlangval a kohran memberhai Ukhrul biela rawngbawl mek, William Pettigrew in Baptists ni dinga a hung zawr chiem á¹um kha a nih. Sienkhawm, a thulaimu tak kha doká¹in le ringna tieng thu, a biel mipuihai la hriet le man phâk naw tieng a ni leiin nghawng a nei bèk nawh. Sap pachal e ti lovin tlung in ding a hnawng á¹Ãªp lem a nih. 1928 bawr lai a’n thawka Sap Tlangval le Coleman inkâra buoina le NEIGM kohran sûnga iná¹hena ruok kha chu hril le hmu hmaih ruol a ni nawh; Hmar hnam le kohran sûnga kakhawk pawi-sei tak a nei zie chu tu hun le chatuon chenin á¹hang la hung thar peihaiin la hril ngei an tih. Sap Tlangval kha NEIGM hming phuoktu, a bul á¹antu le neitu hmasa ni sien khawm a kohran indin le phun a’n thawk kutbentheka a suok khan Indo Burma Pioneer Mission a’n din a, Manipur tienga a rawihai ruok chu ‘Independent’ tiin a’n ko tira, a hnung sawtnawteah ICI a pieng pha.
April 20, 1969-a Sap Tlangval a thi hma char kum khan ICI sûngah inghirnghona a suok a. Ukilhai ruoia sorkar court le roreltuhai hmaah poisa sum tamtak sênga an inhêk hnungin court puo tieng inremna siem a nia chu 1973-in EFCI a pieng tho tho. 1989 khan EFCI sûngah buoina a suok nawk a; a ra chu Hmar kohran pawl dang, WMCEI hi a nih. Coleman hnung zuitu, NEIGM hnuoia Hmar á¹awng hmanghai kohran, EAC khawmm iná¹hena hri a’n thawkin a fihlîm bîk nawh. Pathien hming sála kuttum le kawlhnam inlek ngama sawtfe an inmelrum hnungin April 8, 1979 khan RPCNEI a pieng ve tho.
Hienghai bâkah hin ringna le doctrine thil leiin 1960 lai khan Hmar khristien á¹henkhatin AG le UPC an lo zawm tah a. 1983 khan AG kohran a’n thawk hin Lalsungkuo kohran (Unity Church) a pienga; hi ‘unity church’ hai khom hi an ‘unite’ zing chuong nawh. An hmaá¹huoitu puipa takin pawl dang a’n din san dei a ni awm. UPC sungah khawm hin Northeast India le Mizoram ti’n tlawmte te’n an lan á¹hedar nawk pei. Hieng hai bâkah hin, a rûk-a-râla indin ni chie naw sien khawm tláng hriet mang lovin Hmarhai lai Douglas, Four Square, Catholics, Manna Full Gospel, Local Church hai a lo pieng tah a, tu chen hin khawlai khuo khuoa mani chu khuongte iná¹Ã©ngraka vuoin an lan khawlbing zing. Hmar kohran sunga iná¹hena tharlam tak chu 2014 kuma AG kohran sunga iná¹hena, tu chena la chingfel lo hi a nih.
Hmar hnam sûnga kohran pawl hieng tlawta a tamna san hi sui le ngaituo tham khawp niin inlang sien khawm chuong taka sei le sawt buoipui ding a um nawh. A san iem? Hieng iná¹hena hai hi ringna tieng thu le Bible thu lák le pawm dân inangnaw lei ni lovin, ‘hi khawvel inlalna le thuneina, sum le pâi thil le hotu inchuna lei mei mei deu vawng lei a nih’. A pui naw taluo!
Chîk taka ngaituo le buoipui tham lem chu ieng leia hieng lawm lawma Hmar-haiin mi dang le hnam danghai nêka kohran ngai thupui le inhnika a thu ei lâk ursûn am ana, ti tiengpang lem hi a nih. A mimir hmun thuma á¹hea hmun hni deuthaw hin chu kohran thusuok a ni phawt chun ihë loa thlarau thienghlim hrietpuina anga ngaiin kawng iengkima zawma phursuok ei tum el ni takin a’n lang. Mani inlawina kohran thutlûkna chu, ‘ti ziek’ anga ngaiin sawisel thienglo le Pathien hrietpui anga ei ngai lai zingin ei kohran dang thuthlukna le hmalâkna chu a deusaw zawng le hrilhnuol zawngin á¹hang ei lâk nawk ang lawi si!
Pathien thutak hrietna kawnga naupangte ei ni laia ‘kohran’ hran hrana iná¹hedar ei ni leiin mani kohran chauh kha Pathienin a ko hran anga ngaiin midang kohran chu hnawl pawngchawr el hlak mi ei tam hle. Pathien hring bie le neitu ei ni zie ei nungchang le thilthawa suklang ngam mi nèkin ‘chu kohran-kha kohran’ eini zie ei kawtkhar biengah hai hawrawppuia zieka tardawk ngam khawm ei um nuol bawk. A tlângpuiin hienga ‘kohran inhnik’ mihai hi Khrismas le Kum Thar lawm ni ngawia inlang hlakhai an ni nuom nawk tlat si. Mani inlawina kohran ei hlutsak taluo lei hi’m a ni ding laihrui inzawm ngei ngei khawm kohran khata an inlawi naw chun sietni-á¹hatni a chauh naw chu insirpaw naw tawp khawm ei um hiel.
Chîng Dân Dangdà i
Ei rama kohran mi lo phun hmasa pêktuhai khan an ringthar lâkhai kha umchilin Pathien thu le kohran ser-le-sânghai fumfétakin an inchûktir hman nawh a. Ringthar mawl té tèhai kha zuhmun-sahmuna an kir nawk a, an lung an lêng nawk an inlaupui angreng si lei ni ngei a ta, a tam theipatawp anni le anni insukhlima, Pathien thua an inpawlkhawm theina dingin chawlkar khata zan tin kha kohran prokram le inkhawm an inneitir el nisien a hawi. Hieng ang ruohmanna hi khawvel hmun le ram danga hmu le hriet ding a um meu nawh.
Chawlkar khata zân tin Biekin le kohran prokrama an mi hnawkhatpui hnungin kum khata thla sawmpahni um laia a boruok inhawi thla tak le lo sin thawna a khawm awlthawng hun, Thlaram (September) thla chu Beiruol thlaa hmangin zantin thupui neiin an mi’n khawm tir bawk. Chu bâkah chun, Titi Lengkhawm, Crusade le Bible Camp chi tum tum neiin kum 100 chuong ei lo fepui tah. Ei inkhawm rawn le Pathien thu ei hril le ngaithlak rawn anghuin Pathien thu hrietna le ringna kawng le thlarau ramah ei insâng pha am ti hi ngaituo tham ni bawk a tih.
Inkhawm a tam lei khan Pathien thu hril chu tirko le thawktu an ruoihai mawphurnaa sie sêng zozai a ni ta naw a; a nuhmei a pasalin an lo bei el hlak kha tu chen hin ei sunzawm ta pei a. Ei rama kohran hmasahai hun lai khan, Bible khawm indik taka tiem thei lo chu hrillo, ‘hming la ziek lo’ chen hai khawma chawlni zân inkhawmahai hun lo changin an nuom nuom an lo inphawtin an lo ‘gawp’ thu hril le hriet a nih. Chuong hun lai kha ni mei a tih, pa pakhatin Mathai bung 6-a ‘Lalpa Tawngá¹aina’ kha changtlangin a hmang a; ‘I hming inza um raw se’ ti lai tak kha, “I hmingin za (hundred) um raw se’ tiin a tiem pal a; “eini rawi hi ei hmingin za a um tling naw khawmin 99 dam 98 dam annaw khawma 95 bêk ei inumtir a ngai” tiin a bei rak a niawm. Pakhat dang nawk lem chun, “a kila lung pawimaw” ti kha ‘Akiha lung’ tia tiemin, ‘Saprama um a ni thu le Sâp ram a’n thawka mi pakhatin a hung hawn chu a mit ngeia a hmu thu a hril’ pawp tie. Khang hun lai khan chu, titi sep thiem le tawngkama hausa hai kha thuhriltu ropui, thiem le inlâr an lo ni pei el hlak niawm a nih. Tulai khawm a ni met tho. Nasa chu ei nasa!
Poisa Sum le Kohran
Ieng pawl le kohran khawm poisa sum boa um le fe thei a ni nawh; rawngbawl inzauhna ding le thawktuhai hlaw ding le pawlpui nitin khawrsaw dingin sum a mamaw a, zawng a ngai. Sienkhawm, poisa sum hi a tam met phaa inkhîk-inkhalna a um nuom vieu zie a hrie naw ram ei um nawh. Hmar laia kohran iná¹hena san laia pawimawtak chu sum a nih a; kum zabi 16-na laia Roman Catholic kohran a’n thawka Protestant hung pieng suokna san khawm kha sum tho a nih. Tulai hnaia sap á¹awng ei hmang inlar thar, ‘city church’ khawm hi sum le inunau an ni naw khawmin inlaibung bek chu an ni el thei.
Ei rama Kohran kha a fe pei dân ding le iná¹huoi dân ding mumal taka rèlfel a ni hmaa chawp le chila indin a nih. Kohranah ‘teacher-evangelist’ hai le ‘laymen’ hai pawimawna an ang deu phuor a; dawrkai le sumdawngmihai pawimawna a lien a, sum le paia lo hnienghnar deuhai chu kohranah an hlu ting el a nih. Chu chu gospel zabili ei lawm hiel hnungah khawm a la danglam rak nawh; khang hun laia hril khawp an la um naw leia lo inlar lo, tulai huna ei hlutsak le sie pawimaw thar em em hai chu sorkara kamdinghai le officer-hai hi ni mei an tih. Hmar kohranhai lai hin tangka sum hin sandamna èm chu inchaw thei naw sien khawm local committee member nina dà m, Pathienni zâna thuhriltu ni theina dà m, kohran inkhawmpuia thungna tha le langsar le Kohran Upa ninahai chu a’n chawk thei ta a ang. Pasiehai ta ding chun, chuong ang hamá¹hatna le ninahai chu hrillo, kohran pawla á¹hang thei naw hun khawm a la tlung ei thei ding ni’n an lang.
Hmar kohran pawl tinhai hin thawlawm pangngai hieng - Sawmapakhat, Bufaiá¹ham, Thingá¹ham, Thlaithar, Buthar, Ringna Thutiem le Building Fund hai ei dawl bâkah Nuhmeipawl, Thalaipawl le Naupangpawl le tulai hnaia ei nei thar, Pavanglai/Pavalai chenin target chi tum tum neiin ei pang inhângrakin ei dawl a; eini le eini eiin sawkda rak chu a ni tak. A hma deu khan ‘naupang chawmna’ kha ei uor a; pawl inzawrna le insawnkuolna takin ei hmang bawk. Tulai chu a mi chawmtuhai kha an varsuok ta leia an mi chawm nuom ta naw lei am, eini ei hung varsuoka naupang chawmna dinga ramdang a’n thawka poisa laklût kha a hlawk naw zie ei hrietsuok lei, a’n lar ta rak nawh. Naupang chawmna tieng fekhélin Development Program tieng ei uor thar a, hma ei sawnpui le pui naw chu a hriltu izir ni mei a tih. Hmar kohran tinhaiin ei project haia dingin rambung dawr bîk ei nei seng a; World Cup football lai khawm ei kohran inlawina a zirin ei á¹an an ang naw nuoi hlak. Pui tak ei nih; pui tak!
Ei kohran haia poisa sum ei sie pawimawzie suklangna dang pakhat chu ei magazine haia thawlawm thawtu le an thawzat le thaw nasan sei duota ei ziekhai hi ni mei a tih. Pathien le kohran ta dinga á¹hahnemngai rak lo khawmin mani le mani insuklar tumna (advertisement) khawma thaw thei hawina chin a um tah. Kohran ta dinga thawlawm ei duthaw taluot leiin a petu, a lamsuokna le pêkna sanhai ngaituona hun ei nei ta nawh a; sum thienghlim lo le indik lo taka lamsuok a lo ni khawma, kohran account-a a hung lût ta khan chu a thienghlim angin ei ngai hmak nghal pei nisien a ang. Hilai thu le inhnaia ama Pu L. Ruoivel Pangamte’n 1999 lai deia HSA prokrama a lekha ziek hang lasawng vak ei tih:
“Kohranin tangkasum zawng sinpui taka ei nei el ta hi, kohran hmasahai tlûksietna a lo ni hlak ti ka hrietnaw leia ka ngaimak taluo ni chuong lovin, ‘kohranin sum, a lamsuok rawn deu deu, thawlawm dinga hlèpruk le sum thienghlim naw laklût ei huoi deu deu’. Kohran thuoituhai thahnemngaina hi ka kal ni chuong lovin, ‘kohran thuoituhai thahnemngaina a’n thûk deu deu, thawlawm tamna ding a ni phawt chun, sum thienghlim naw khom tlim nawna a lien deu deu!! Kohranhai thienghlimna le huoisenna langsà rtak nia ka hriet chu, ‘a rûkna nuhmei/pasal neihai hnawtdawk’ hi a nih. Hi thila a thienghlimna le a huoisenna ang hin, thil dangah khawm huoisen sien chu, kohran hin thil a va siemtha rawn awm deh!”
Hieng tlawta kohran hmingin sum ei dawla ei hmusuok rawn lai zingin kohrana thawktuhai ngirhmun chu a’n hnuoi pangngaiin a la’n hnuoi zing tho. Sorkara Grade IV hai hlaw zat khawm ei pêk phâk naw lai an tha le zung, an lungril ngaituona le hun nei po po hmang dingin ei beisei tlat zing si.
Kohran hminga poisa sum ei dawl rawn ta èm leiin leiin hnam le khawtlang ta ding chun pêk ding meuh ei nei ta naw a; prokram hang riruong le huoihawt ding hlakin poisa sum bo chun thil theilo hulhuol a ni bawk si. Hieng hi a ni pei chun, kum sawtnawte hnungah chu ei mithihai khawm khawtlang le hnam hming ni lovin a kohran zawnga ei lan phûm el khawm a á¹Ã»l el thei.
A pawhleua inti sakhuomi tamtak hai chun ei pi le puhai a’n thawka ei lo chîng le tu chena ei la sunzawm, mani túhai thinia puhaiin ‘Pu Zu’ an buotsai hlak khawm hi a hming an sam ngam ta nawh; chuong mihai chu kohrana an nina hum zing nuomhai le nina nei tumhai an ni tlangpui! Chuong lai zing chun, chuong tlawta Pathien thu nêka kohran inhnika pipu thurosie le nunphung le thil dang po po chu setan tirko ang tlawta ngai pawlhai hin anni ngeiin thina le mangangna an tuok pha chu pahnam, laibung le sûng le kuo le thisen inzawmpuihai hriefua zawng vel ruoi hrat hrat an ni hlak.
Inlalna le Thuneina
Khawvel mihriem a tunga lawn taphawt hai hi varna, thiemna le insângna dit naw ei um nawh; inlal le thunei ni ei nuom seng bawk. Mani nungchang le thilpêkhai nêka a thu chauh le a hmêl mawi zawnga thuoitu ni a awlsam lem zie hrietu khawm a tamlem ni mei ei tih. Rambung le rambung khawm thuneina le ropuina inchuin an indoa, mi tamtakin an tuor pha hlak. Khawvela um le mihriem pangngai eini leiin kohran sûngah khawm Pathien ram hmangaina lei le kohran ta dinga á¹hahnemngaina lei ni kher lovin thuneina le mimal le sungkuo pawlitiks tirdakum tak leiin buoina ei suksuok rawp hlak. Khristien sakhuo zuitu lai chauh nilovin Hindu philosophy a khawm miin kum 60 a pèl tah chun a khawvel sin le nina hai maksana Pathien thudik zawngsuok hun ni tain an ngai ve. Chuong ang chu khawvel lungril thlèk dan réng a ni lei am ani ding eini lai chu kum 50 khawm la tling tha loa ‘Kohran Upa’ ni inhawk ei tam a, tektik hran hran hmanga uolau rak loa vote zawng khawm hming suot meua hril ding hrie tamtak ei um tah. Local Committee member ni nuom lei dam le Kohran Upa tling naw leia mani inlawina Biekin insawn khawm hril ding ei um nawk bawk.
Thlarau ram annaw khawma sum le pâi tienga kohran ta dinga á¹angkai le peksuokna kawnga tlawma kut zâng deuhai chu kohrana a challang pawl an hung ni nghal a. Hi lei hin sorkar thawktu, mani sin thawna le hlaw hmunaa ngûk tak le ringumtaka thaw pei mang si loa kohran tienga taima vieu hlak Hmar kohran tinah ei um fur. Chuong mihai chu Pathien thutak hmu phâk loa, lunginnona á¹hanga keihëm awlsam bîk nuhmei ruolin an chawisangin an hlutsak nuom bik hlak.
Chuong ang mi, thieng le thieng naw kara poisa sum lamsuoktuhai le an testimawni khawm ringhla umhai chun sawtnawte kârin an thawlawm thawhai changchawiin kohran pastor le tirkohai nèka thaw hlawk lem le á¹angkai lema inngaina an hung neia, ‘ka sawmapakhata ka chawmhai’ ti á¹awngkam dâm an hung hmang ta mei mei hlak. Chu zár peia chun kohran ro inrêlna - Local, District/Region/Presbytery, Assembly/Synod a hai chen fulltime-a rawngbawltu hai nèka thu le rawl hung neiin kohran le Pathien ram ta dinga mi á¹hahnemngai le thaw hlawk anga ngai an hung ni tah pei el a nih. Mani Pastor le DS hai khawm ei dit le ti zawng a ni mang naw chun a hun pangngai hmaa transfer theitu ei ni zie uolau taka hrilsuok ngam kohran member hriet ding ei um zeu zeu ta bawk.
Chuong hai vêl pei a’n thawk chun ei Pastorhai le rawngbawltuhai ngirhmun le hlutna ei sukhnuoi a; Biekina pulpit rawngbawlna hun khawm ei inchangtir tlawm pha ta pei bok. Ti thei ding dingin, ei pastor á¹henkhat chu thlarau ram chu hril lo, nungchang le hawihera an nina phusuok lo em em; fak hmuna ding ringawta kawtkharpuia inthawk niloa tukver a’n thawka kohrana inchawmlut an um nawk ve bawk.
Hnam le Kohran
Ei ramah hin a nawlpuia thlarau le Pathien thu tienga hartharna (revival) a tlung hriet ding a um nuol tah a; a nuhnungtak chu 1993 bawr laia mi kha a nih. Kha revival hung iná¹anna kha kohran pakhat KTP Gospel Camp el ni sien khawm, thawk le khatin Hmar kohranhai a fang suok nghal a, a hnungah ei unau hnam dang le ei kawl le kienghai a kângzap pei a ni kha; kohran pakhatin ‘a credit’ lak bîk a tum chun indiknaw nih.
Ei rama Khristienna a hung lût zabili (centenary), hnam hminga lawmna siem hmasa loa, mani kohran chita a ropui thei ang patawpa ei hmang hnunga ‘thawnaw ém chu’ ti niawmtaka a hnam hminga ei hmang kha ei hnam history-a hril la hlaw ding ni ngei a tih. Kohran jubillee a ni naw a, hnam le ramin gospel chanchiná¹ha a hmu champha a ni kha chu ei hriet chieng hle bawk si! Thang la hung thar pei haiin khalaia kohran le hnam thuoituhai kha mawsie naw hramhai sien nuom a um ngei. An hun hmaa kohran iná¹he pawlitiks rasuok a ni tlat si!
Ei kawl le kienga hnam danghai inthuruol zie le an hnam le Pathien ta dinga an á¹hahnemngai zie ei hril uora; eini hlak chun anni hai a’n thawk inchûk ei tum á¹hak bawk si nawh. “Hnam dang dà n á¹hahai la ve’ng ei ta, An dân suol thiet lovin” ti hla khawm hi kohran dan puoa umhai sak ding deuin ei sie hrë tah nisien a hawi hle. Mani kohran seng ei ngai pawimaw hmasa leiin mithi in le puipunni a hai khawm hril sei ngailoin thina tuok sungkuohai inlawina kohran a’n hriet thei nghal hlak.
Mani kohran sûng bak ei enkhêl thei meu naw leiin ei tleirawl/rawlthar talent á¹ha tak tak le fakhmuna khawp thiemna neihai khawm an talent pholangna ding hmun a tlawma; a hriepuitu ding an tam naw tlat leiin an ni ding ang le an tlung ding chen tlung phak lovin an thâmral hlak. Ei indaidanna bang inzauh dà n ding lampui chu ei kohran le á¹halai thuoituhai hin an la ngaituo ve phak bawk si nawh.
Mi tamtak chun mithar le hmelthar chu ei inkhawmna kohran le inlawina Biekin a’n thawk ei inzawng suok tum hmasa taa, ‘ieng kohran am i na?’ ti zawna hi ei hmang tlanglawn ta hle. Hnam pakhat, á¹awng pakhat neia um ei ni leiin thu le hlaa ei insukhlim le suk hmasawn a ngai a. Ei hlasak thiem le lekha ziek thiem haiin kumpui linglet an buoipui thu le hla pakhat an hang tlangzar hlak dea chu an sum hmusuok le an inrimna a’n tu naw taluo.
Lekhabu pakhat copy 500 zawrsuok ding chun bei fet a ngai; a zatve deuthaw bata an pek a la ni nawk nghal hlak. Hla a ni hlakin cassette, disc zawr um ta lo, YouTube channel ah upload a ngai; sum huoilutna ding khop hlakin viewer ding ei tlawm. Hmar hla million view hmu kutpara thliek khawp chauh ei la nei. Kohran chîn le member tlawmnaa mihai ngirhmun a châu dabawl nawk. Ei literary body le artist inzawmkhawmna hai a’n thawk dam hin sum le paia inthuomna tlawma zawng bek um thei sien ni ding. Hieng zing hin chu mani tha le zung le ngaituona le sum le pai a tlawnin tu’n am a séng a séng pei ding?
Hmar kohran tinin a hran senga puitling sande skul ei nei lai khan a kohran lien deuhai khawma Hrilfiebu, copy 1000 an sut khawma chuong ther thûr hlak kha HCLF hnuoia inzawmkhawma sabjek pakhat ei hang intawm meuh chu copy 5000 ei sut hem hem el. Hi hin thu tamtak a hril a nih. Na nei chun hrie mawl raw se!
Kohran ram chauh ei hmu mawi taluotna leiin hnam le khawtlang thil le inzawma sin hrim hrim chu ei hmu khawvel a, ei nauhai khawm ei kawkhmu bawk naw leiin a’n hnik pei le ngaituo pei ei tlawm tiel tiel. Kohran pawl hming le inkungkaina neiloa thawlawm chu mi rimsi le fahrahai á¹hangpuina ding khawm nisien ei kut ei kei a, a dawltuhai chen ei deusaw hlak. Hieng ang lungril hi ei put lei mani ding Hmar hminga pawl ei neihai á¹huoitu ding chu ei inhnawk a; a fel le tlin ding zawng lovin an hman deu ding le pawi tawk lo deu ding mi ei zawng lem tlat. Chu bâkah chun, a kohran kim zawngin team siem a la á¹ul nawk pei bawk. Hnam nunphung le chingdan (Hnam Danbu) chu nuhmei-pasal inneina dinga man le muol rêlna a bâk hmang dingin ei ngai ta nawh. Hnam rorel le kawmiti pha hlak inrum hmakin thu ei suktluk tho; a bawzui ruok chu thudang.
‘Aw kan Hmar ram, inthim tlang dumduoi’ tia ei sak châng, a hniengnar le kamdingna nei lem haiin kum iemani zât ei hluo ve ta na le khawsakna, Tuiá¹haphai, Guwahati, Shillong, Aizawl le ‘dar ang ei sai’ New Delhi tieng ei lungril inlèn lovin Sinlung Hills (Mizoram), Ruonglevaisuo (Manipur) le Cachar le Jinam Valley (Assam) hai eiinkawktir a. ‘Aw Pathien kan ram kan pek che, kan ram lungmawl inthim hi; I varmawi chun hung sunvar la, mal mi hung sawmpek raw aw!’ tiin ei khek inruola chu, hieng ram harsa te tehai hi a kohran hming bêka suk hmasawn le a biela la umsunhai fâk le dawn zawngna kawngah hma an sawna, an intodel thei thei dân ding tieng ngaituo puina a la tam nawh; a biela cheng, a nei met le inruolin an inpêm dawk san zing bawk.
Kum sawtnawteah chu hieng ramhai khawm hi kawrvaipui ram a ni el theina a um ve tlat ta: ei hluo luma, a ram hausakna – thing le ruo, tui le vadungte hai le ro inphumrukhai (mineral resources) hai ei humhala ei hmang á¹angkai si naw chun. Ram bo chun hnam a ngirsuok tak tak thei nawh a; hnam besan ding umlo chun kohran khawm damkhawsuok chuong naw nih.
Lampui Inhmang
Kohran sunga activities nei rawn kha kohran á¹huoitu ni tasa le la ni nuomhai ngaihlut der le á¹ha ti zawng a ni a. Ei KTP thuoituhai hlak chun thalai inkhawm pangngai bakah hlapawl inchûk le fellowship inzing uta nei le group target sukpuitling chu Pathienin a mi ruotna san le indinna san tak niin an mi ngaipui hmak a. Kohranpui hmingin a hming ei phuok thei phawt hmanga thawlawm ei dawl ta si leiin Nuhmeipawl, KTP le PVL hai poisa zawng vena ding la umsunhai chu - thingpui dawr, lampui sira second hand zawr le kuva le kamcherek dawr hai a ni el tah a.
Thaphui sènga nipuilinglet hmang ngailo inhlawna awlsam le zangkhai deua ei neihai chu bawng sung hmepawk zawr, blanket sawpa inhlaw, machi le nepnawi mei mei an ni el tah. Ei thawlawm dawlhai le thil zawrhai hi a dawltu ta dingin vawikhatna a ni el theia chu a lo petuhai ta dingin a vawi iengzatna hlawl am a’n ta ding, ti ngaituo tham a nih. Ei KTP haiin, ‘Taksa insawizawi hi kawng tinrengah a á¹hahnem a nih’ ti changtlangin á¹halai sports, marathon, literary week, concert le Bible tieng topic ni chie lo hmang damin seminar an huoihawt a; chuong ang prokram hai chu Youth Club le HSA/HYA in an huoihawt pha ei deusaw nawk angreng hlak.
Ei kohran KTP member hai ngûk tak le taima taka lekha an inchûkna ding sukbahla khawpa program ei neipui laiin ei member laia mi pakhatin a lekha inchûkna le taimakna zara hlawtlingna á¹ha a hung chang pha hlak theitawpa lo á¹awiawmtu le á¹hahnemngaipuitu niawmtakin ‘lawmpuina thucha’ le lawmna prokram huoihawtin certificate le thangsuopuon ei in siltir a; chu le inruol chun kohran ta dinga thawlawm pekna kawnga á¹hahnemngai dingin ei infui zui bawk.
Kohran hran hrana iná¹hea biel chite tea ei inlap rak rak hin ‘ram ropui a mi’n tlun naw ding’ zie ei hriet suok mèka, la hrie zuol pei ei tih. Sienkhawm, inpumkhat le inzawmkhawm hi a á¹ha ti hle inla khawm ringna thu leia lo iná¹he ei ni nawh a, hotu le sum thil mei meia iná¹he kha ei ni tlat leiin chuong el chun ei hnungkir beisei a la um nawh. Kohran hi a thawktu po po chu nilo, mi iemani zat ta ding chun fak hmuna (employment avenue) a ni ve tlat.
Vawisun ang huna kohran thuphung le fepuidan sawisel chu ‘a tui luong naw zawnga inhlieu’ angna chin a la uma; sienkhawm, damte te’n la hung danglam pei ngei ngei a tih. Chuong an naw chun tuta inthawka á¹hangkhat dang nawkah chu ei hnam kohran le ei khawtlang ngirhmun ding chu ennuom um naw hleng a tih.
AW KA THLA, NANG CHU CHU HUNA CHUN THANG VE NAW RAWH AW!
---------------------------------------------------------------
(* Hi thusep hi February 2013 laia ka ziek, ka lekhabu insuo – Sinlung Suok Zo Nauhai-a inchuon tah, tulai hnaia ka tuoinam le keitawi a nih – JP; Lamka, Tuithaphai; Thlatau/March 15, 2025)