HMAR KOHRAN*

VIRTHLI

~ John H. Pulamte

Thuhmatawng

Ka thusep ziek hi kum iemani zĆ¢t liemtah lai a’n thawka ka lungril ngaituonaa inlanghai thei ang anga ka lo khawlkhawmhai a ni a. Milaia hang phawrsuok dingin ka pieng le seilienna, ka nu le pa ngirhmun le khawsakna ka en naw thei nawh; Pastor nau ka nia, kohran zĆ¢ra hi chen tlung thei ka ni bawk si. Hun le nihai liempui dinga kan hlamzui tir titi hnung kha, tulai hnai hi thu bawk hin nasataka ka lungril ngaituona a hung hluo thar nawk tlat leiin a dĆ©ng dĆØng dĆ©ng ding le a chang chang chang dingin ka hung phawrsuok ta khawng khawng a nih. A tlĆ¢ngpuia ka hmu dĆ¢n ka ziek suok el a nia, tu mimal le pawl khawm inkawktir le nĆØk bik ka nei nawh. Hi thuziek leia lo na pal le hliem pal an um a ni khawmin ngaidam inhnina ding san neiin kan hriet nawh; a pawi ka tipui chauh bĆ¢k chu! 



A thuphung

Kum 1910-a Manipur simthlanga Chanchinṭha a hung lût lei khan a biela chênghai kawng hran hranah nasatakin a dawmsang a. A hmaa pielral, mi neinung le thangsuo hai chauh chan dinga an ngai kha pasie-daikilkara mi le hmeithaihai khawmin an chang ve thei ti an hung hrietsuok bâkah an pathien biek dân le sakhuo zui le inrelbawl dânhai nasatakin a suk varzâng pha bawk. Hriselna le taksa inenkawlna a sukawlsam phaa; a hma nék deiin nuhmei ngirhmun a dawmsang bawk. Chuong lai zing chun, khristien sakhuo le inzui tak, KOHRAN sûnga buoina le inṭhena leia a ram le hnama kakhawk ṭha naw tak a nei zie hi hriet le hmu hmaih ruol a ni ta nawh.

Ei rama kohran le inzawma buoina hmasatak chu March 1912 laia Sap Tlangval a kohran memberhai Ukhrul biela rawngbawl mek, William Pettigrew in Baptists ni dinga a hung zawr chiem į¹­um kha a nih. Sienkhawm, a thulaimu tak kha dokį¹­in le ringna tieng thu, a biel mipuihai la hriet le man phĆ¢k naw tieng a ni leiin nghawng a nei bĆØk nawh. Sap pachal e ti lovin tlung in ding a hnawng į¹­ĆŖp lem a nih. 1928 bawr lai a’n thawka Sap Tlangval le Coleman inkĆ¢ra buoina le NEIGM kohran sĆ»nga inį¹­hena ruok kha chu hril le hmu hmaih ruol a ni nawh; Hmar hnam le kohran sĆ»nga kakhawk pawi-sei tak a nei zie chu tu hun le chatuon chenin į¹­hang la hung thar peihaiin la hril ngei an tih. Sap Tlangval kha NEIGM hming phuoktu, a bul į¹­antu le neitu hmasa ni sien khawm a kohran indin le phun a’n thawk kutbentheka a suok khan Indo Burma Pioneer Mission a’n din a, Manipur tienga a rawihai ruok chu ‘Independent’ tiin a’n ko tira, a hnung sawtnawteah ICI a pieng pha.

April 20, 1969-a Sap Tlangval a thi hma char kum khan ICI sĆ»ngah inghirnghona a suok a. Ukilhai ruoia sorkar court le roreltuhai hmaah poisa sum tamtak sĆŖnga an inhĆŖk hnungin court puo tieng inremna siem a nia chu 1973-in EFCI a pieng tho tho. 1989 khan EFCI sĆ»ngah buoina a suok nawk a; a ra chu Hmar kohran pawl dang, WMCEI hi a nih. Coleman hnung zuitu, NEIGM hnuoia Hmar į¹­awng hmanghai kohran, EAC khawmm inį¹­hena hri a’n thawkin a fihlĆ®m bĆ®k nawh. Pathien hming sĆ”la kuttum le kawlhnam inlek ngama sawtfe an inmelrum hnungin April 8, 1979 khan RPCNEI a pieng ve tho.

Hienghai bĆ¢kah hin ringna le doctrine thil leiin 1960 lai khan Hmar khristien į¹­henkhatin AG le UPC an lo zawm tah a. 1983 khan AG kohran a’n thawk hin Lalsungkuo kohran (Unity Church) a pienga; hi ‘unity church’ hai khom hi an ‘unite’ zing chuong nawh. An hmaį¹­huoitu puipa takin pawl dang a’n din san dei a ni awm. UPC sungah khawm hin Northeast India le Mizoram ti’n tlawmte te’n an lan į¹­hedar nawk pei. Hieng hai bĆ¢kah hin, a rĆ»k-a-rĆ¢la indin ni chie naw sien khawm tlĆ”ng hriet mang lovin Hmarhai lai Douglas, Four Square, Catholics, Manna Full Gospel, Local Church hai a lo pieng tah a, tu chen hin khawlai khuo khuoa mani chu khuongte inį¹­Ć©ngraka vuoin an lan khawlbing zing. Hmar kohran sunga inį¹­hena tharlam tak chu 2014 kuma AG kohran sunga inį¹­hena, tu chena la chingfel lo hi a nih.

Hmar hnam sĆ»nga kohran pawl hieng tlawta a tamna san hi sui le ngaituo tham khawp niin inlang sien khawm chuong taka sei le sawt buoipui ding a um nawh. A san iem? Hieng inį¹­hena hai hi ringna tieng thu le Bible thu lĆ”k le pawm dĆ¢n inangnaw lei ni lovin, ‘hi khawvel inlalna le thuneina, sum le pĆ¢i thil le hotu inchuna lei mei mei deu vawng lei a nih’. A pui naw taluo!

ChĆ®k taka ngaituo le buoipui tham lem chu ieng leia hieng lawm lawma Hmar-haiin mi dang le hnam danghai nĆŖka kohran ngai thupui le inhnika a thu ei lĆ¢k ursĆ»n am ana, ti tiengpang lem hi a nih. A mimir hmun thuma į¹­hea hmun hni deuthaw hin chu kohran thusuok a ni phawt chun ihĆ« loa thlarau thienghlim hrietpuina anga ngaiin kawng iengkima zawma phursuok ei tum el ni takin a’n lang. Mani inlawina kohran thutlĆ»kna chu, ‘ti ziek’ anga ngaiin sawisel thienglo le Pathien hrietpui anga ei ngai lai zingin ei kohran dang thuthlukna le hmalĆ¢kna chu a deusaw zawng le hrilhnuol zawngin į¹­hang ei lĆ¢k nawk ang lawi si!

Pathien thutak hrietna kawnga naupangte ei ni laia ‘kohran’ hran hrana inį¹­hedar ei ni leiin mani kohran chauh kha Pathienin a ko hran anga ngaiin midang kohran chu hnawl pawngchawr el hlak mi ei tam hle. Pathien hring bie le neitu ei ni zie ei nungchang le thilthawa suklang ngam mi nĆØkin ‘chu kohran-kha kohran’ eini zie ei kawtkhar biengah hai hawrawppuia zieka tardawk ngam khawm ei um nuol bawk. A tlĆ¢ngpuiin hienga ‘kohran inhnik’ mihai hi Khrismas le Kum Thar lawm ni ngawia inlang hlakhai an ni nuom nawk tlat si. Mani inlawina kohran ei hlutsak taluo lei hi’m a ni ding laihrui inzawm ngei ngei khawm kohran khata an inlawi naw chun sietni-į¹­hatni a chauh naw chu insirpaw naw tawp khawm ei um hiel.  

Chîng Dân Dangdài

Ei rama kohran mi lo phun hmasa pêktuhai khan an ringthar lâkhai kha umchilin Pathien thu le kohran ser-le-sânghai fumfétakin an inchûktir hman nawh a. Ringthar mawl té tèhai kha zuhmun-sahmuna an kir nawk a, an lung an lêng nawk an inlaupui angreng si lei ni ngei a ta, a tam theipatawp anni le anni insukhlima, Pathien thua an inpawlkhawm theina dingin chawlkar khata zan tin kha kohran prokram le inkhawm an inneitir el nisien a hawi. Hieng ang ruohmanna hi khawvel hmun le ram danga hmu le hriet ding a um meu nawh.

Chawlkar khata zĆ¢n tin Biekin le kohran prokrama an mi hnawkhatpui hnungin kum khata thla sawmpahni um laia a boruok inhawi thla tak le lo sin thawna a khawm awlthawng hun, Thlaram (September) thla chu Beiruol thlaa hmangin zantin thupui neiin an mi’n khawm tir bawk. Chu bĆ¢kah chun, Titi Lengkhawm, Crusade le Bible Camp chi tum tum neiin kum 100 chuong ei lo fepui tah. Ei inkhawm rawn le Pathien thu ei hril le ngaithlak rawn anghuin Pathien thu hrietna le ringna kawng le thlarau ramah ei insĆ¢ng pha am ti hi ngaituo tham ni bawk a tih.

Inkhawm a tam lei khan Pathien thu hril chu tirko le thawktu an ruoihai mawphurnaa sie sĆŖng zozai a ni ta naw a; a nuhmei a pasalin an lo bei el hlak kha tu chen hin ei sunzawm ta pei a. Ei rama kohran hmasahai hun lai khan, Bible khawm indik taka tiem thei lo chu hrillo, ‘hming la ziek lo’ chen hai khawma chawlni zĆ¢n inkhawmahai hun lo changin an nuom nuom an lo inphawtin an lo ‘gawp’ thu hril le hriet a nih. Chuong hun lai kha ni mei a tih, pa pakhatin Mathai bung 6-a ‘Lalpa Tawngį¹­aina’ kha changtlangin a hmang a; ‘I hming inza um raw se’ ti lai tak kha, “I hmingin za (hundred) um raw se’ tiin a tiem pal a; “eini rawi hi ei hmingin za a um tling naw khawmin 99 dam 98 dam annaw khawma 95 bĆŖk ei inumtir a ngai” tiin a bei rak a niawm. Pakhat dang nawk lem chun, “a kila lung pawimaw” ti kha ‘Akiha lung’ tia tiemin, ‘Saprama um a ni thu le SĆ¢p ram a’n thawka mi pakhatin a hung hawn chu a mit ngeia a hmu thu a hril’ pawp tie. Khang hun lai khan chu, titi sep thiem le tawngkama hausa hai kha thuhriltu ropui, thiem le inlĆ¢r an lo ni pei el hlak niawm a nih. Tulai khawm a ni met tho. Nasa chu ei nasa!

Poisa Sum le Kohran

Ieng pawl le kohran khawm poisa sum boa um le fe thei a ni nawh; rawngbawl inzauhna ding le thawktuhai hlaw ding le pawlpui nitin khawrsaw dingin sum a mamaw a, zawng a ngai. Sienkhawm, poisa sum hi a tam met phaa inkhĆ®k-inkhalna a um nuom vieu zie a hrie naw ram ei um nawh. Hmar laia kohran inį¹­hena san laia pawimawtak chu sum a nih a; kum zabi 16-na laia Roman Catholic kohran a’n thawka Protestant hung pieng suokna san khawm kha sum tho a nih. Tulai hnaia sap į¹­awng ei hmang inlar thar, ‘city church’ khawm hi sum le inunau an ni naw khawmin inlaibung bek chu an ni el thei.

Ei rama Kohran kha a fe pei dĆ¢n ding le inį¹­huoi dĆ¢n ding mumal taka rĆØlfel a ni hmaa chawp le chila indin a nih. Kohranah ‘teacher-evangelist’ hai le ‘laymen’ hai pawimawna an ang deu phuor a; dawrkai le sumdawngmihai pawimawna a lien a, sum le paia lo hnienghnar deuhai chu kohranah an hlu ting el a nih. Chu chu gospel zabili ei lawm hiel hnungah khawm a la danglam rak nawh; khang hun laia hril khawp an la um naw leia lo inlar lo, tulai huna ei hlutsak le sie pawimaw thar em em hai chu sorkara kamdinghai le officer-hai hi ni mei an tih. Hmar kohranhai lai hin tangka sum hin sandamna ĆØm chu inchaw thei naw sien khawm local committee member nina dĆ m, Pathienni zĆ¢na thuhriltu ni theina dĆ m, kohran inkhawmpuia thungna tha le langsar le Kohran Upa ninahai chu a’n chawk thei ta a ang. Pasiehai ta ding chun, chuong ang hamį¹­hatna le ninahai chu hrillo, kohran pawla į¹­hang thei naw hun khawm a la tlung ei thei ding ni’n an lang.

Hmar kohran pawl tinhai hin thawlawm pangngai hieng - Sawmapakhat, Bufaiį¹­ham, Thingį¹­ham, Thlaithar, Buthar, Ringna Thutiem le Building Fund hai ei dawl bĆ¢kah Nuhmeipawl, Thalaipawl le Naupangpawl le tulai hnaia ei nei thar, Pavanglai/Pavalai chenin target chi tum tum neiin ei pang inhĆ¢ngrakin ei dawl a; eini le eini eiin sawkda rak chu a ni tak. A hma deu khan ‘naupang chawmna’ kha ei uor a; pawl inzawrna le insawnkuolna takin ei hmang bawk. Tulai chu a mi chawmtuhai kha an varsuok ta leia an mi chawm nuom ta naw lei am, eini ei hung varsuoka naupang chawmna dinga ramdang a’n thawka poisa laklĆ»t kha a hlawk naw zie ei hrietsuok lei, a’n lar ta rak nawh. Naupang chawmna tieng fekhĆ©lin Development Program tieng ei uor thar a, hma ei sawnpui le pui naw chu a hriltu izir ni mei a tih. Hmar kohran tinhaiin ei project haia dingin rambung dawr bĆ®k ei nei seng a; World Cup football lai khawm ei kohran inlawina a zirin ei į¹­an an ang naw nuoi hlak. Pui tak ei nih; pui tak!

Ei kohran haia poisa sum ei sie pawimawzie suklangna dang pakhat chu ei magazine haia thawlawm thawtu le an thawzat le thaw nasan sei duota ei ziekhai hi ni mei a tih. Pathien le kohran ta dinga į¹­hahnemngai rak lo khawmin mani le mani insuklar tumna (advertisement) khawma thaw thei hawina chin a um tah. Kohran ta dinga thawlawm ei duthaw taluot leiin a petu, a lamsuokna le pĆŖkna sanhai ngaituona hun ei nei ta nawh a; sum thienghlim lo le indik lo taka lamsuok a lo ni khawma, kohran account-a a hung lĆ»t ta khan chu a thienghlim angin ei ngai hmak nghal pei nisien a ang. Hilai thu le inhnaia ama Pu L. Ruoivel Pangamte’n 1999 lai deia HSA prokrama a lekha ziek hang lasawng vak ei tih:

“Kohranin tangkasum zawng sinpui taka ei nei el ta hi, kohran hmasahai tlĆ»ksietna a lo ni hlak ti ka hrietnaw leia ka ngaimak taluo ni chuong lovin, ‘kohranin sum, a lamsuok rawn deu deu, thawlawm dinga hlĆØpruk le sum thienghlim naw laklĆ»t ei huoi deu deu’. Kohran thuoituhai thahnemngaina hi ka kal ni chuong lovin, ‘kohran thuoituhai thahnemngaina a’n thĆ»k deu deu, thawlawm tamna ding a ni phawt chun, sum thienghlim naw khom tlim nawna a lien deu deu!! Kohranhai thienghlimna le huoisenna langsĆ rtak nia ka hriet chu, ‘a rĆ»kna nuhmei/pasal neihai hnawtdawk’ hi a nih. Hi thila a thienghlimna le a huoisenna ang hin, thil dangah khawm huoisen sien chu, kohran hin thil a va siemtha rawn awm deh!”

Hieng tlawta kohran hmingin sum ei dawla ei hmusuok rawn lai zingin kohrana thawktuhai ngirhmun chu a’n hnuoi pangngaiin a la’n hnuoi zing tho. Sorkara Grade IV hai hlaw zat khawm ei pĆŖk phĆ¢k naw lai an tha le zung, an lungril ngaituona le hun nei po po hmang dingin ei beisei tlat zing si.

Kohran hminga poisa sum ei dawl rawn ta èm leiin leiin hnam le khawtlang ta ding chun pêk ding meuh ei nei ta naw a; prokram hang riruong le huoihawt ding hlakin poisa sum bo chun thil theilo hulhuol a ni bawk si. Hieng hi a ni pei chun, kum sawtnawte hnungah chu ei mithihai khawm khawtlang le hnam hming ni lovin a kohran zawnga ei lan phûm el khawm a ṭûl el thei.

A pawhleua inti sakhuomi tamtak hai chun ei pi le puhai a’n thawka ei lo chĆ®ng le tu chena ei la sunzawm, mani tĆŗhai thinia puhaiin ‘Pu Zu’ an buotsai hlak khawm hi a hming an sam ngam ta nawh; chuong mihai chu kohrana an nina hum zing nuomhai le nina nei tumhai an ni tlangpui! Chuong lai zing chun, chuong tlawta Pathien thu nĆŖka kohran inhnika pipu thurosie le nunphung le thil dang po po chu setan tirko ang tlawta ngai pawlhai hin anni ngeiin thina le mangangna an tuok pha chu pahnam, laibung le sĆ»ng le kuo le thisen inzawmpuihai hriefua zawng vel ruoi hrat hrat an ni hlak.  

Inlalna le Thuneina

Khawvel mihriem a tunga lawn taphawt hai hi varna, thiemna le insĆ¢ngna dit naw ei um nawh; inlal le thunei ni ei nuom seng bawk. Mani nungchang le thilpĆŖkhai nĆŖka a thu chauh le a hmĆŖl mawi zawnga thuoitu ni a awlsam lem zie hrietu khawm a tamlem ni mei ei tih. Rambung le rambung khawm thuneina le ropuina inchuin an indoa, mi tamtakin an tuor pha hlak. Khawvela um le mihriem pangngai eini leiin kohran sĆ»ngah khawm Pathien ram hmangaina lei le kohran ta dinga į¹­hahnemngaina lei ni kher lovin thuneina le mimal le sungkuo pawlitiks tirdakum tak leiin buoina ei suksuok rawp hlak. Khristien sakhuo zuitu lai chauh nilovin Hindu philosophy a khawm miin kum 60 a pĆØl tah chun a khawvel sin le nina hai maksana Pathien thudik zawngsuok hun ni tain an ngai ve. Chuong ang chu khawvel lungril thlĆØk dan rĆ©ng a ni lei am ani ding eini lai chu kum 50 khawm la tling tha loa ‘Kohran Upa’ ni inhawk ei tam a, tektik hran hran hmanga uolau rak loa vote zawng khawm hming suot meua hril ding hrie tamtak ei um tah. Local Committee member ni nuom lei dam le Kohran Upa tling naw leia mani inlawina Biekin insawn khawm hril ding ei um nawk bawk.

Thlarau ram annaw khawma sum le pâi tienga kohran ta dinga ṭangkai le peksuokna kawnga tlawma kut zâng deuhai chu kohrana a challang pawl an hung ni nghal a. Hi lei hin sorkar thawktu, mani sin thawna le hlaw hmunaa ngûk tak le ringumtaka thaw pei mang si loa kohran tienga taima vieu hlak Hmar kohran tinah ei um fur. Chuong mihai chu Pathien thutak hmu phâk loa, lunginnona ṭhanga keihëm awlsam bîk nuhmei ruolin an chawisangin an hlutsak nuom bik hlak.

Chuong ang mi, thieng le thieng naw kara poisa sum lamsuoktuhai le an testimawni khawm ringhla umhai chun sawtnawte kĆ¢rin an thawlawm thawhai changchawiin kohran pastor le tirkohai nĆØka thaw hlawk lem le į¹­angkai lema inngaina an hung neia, ‘ka sawmapakhata ka chawmhai’ ti į¹­awngkam dĆ¢m an hung hmang ta mei mei hlak. Chu zĆ”r peia chun kohran ro inrĆŖlna - Local, District/Region/Presbytery, Assembly/Synod a hai chen fulltime-a rawngbawltu hai nĆØka thu le rawl hung neiin kohran le Pathien ram ta dinga mi į¹­hahnemngai le thaw hlawk anga ngai an hung ni tah pei el a nih. Mani Pastor le DS hai khawm ei dit le ti zawng a ni mang naw chun a hun pangngai hmaa transfer theitu ei ni zie uolau taka hrilsuok ngam kohran member hriet ding ei um zeu zeu ta bawk.

Chuong hai vĆŖl pei a’n thawk chun ei Pastorhai le rawngbawltuhai ngirhmun le hlutna ei sukhnuoi a; Biekina pulpit rawngbawlna hun khawm ei inchangtir tlawm pha ta pei bok. Ti thei ding dingin, ei pastor į¹­henkhat chu thlarau ram chu hril lo, nungchang le hawihera an nina phusuok lo em em; fak hmuna ding ringawta kawtkharpuia inthawk niloa tukver a’n thawka kohrana inchawmlut an um nawk ve bawk.

Hnam le Kohran

Ei ramah hin a nawlpuia thlarau le Pathien thu tienga hartharna (revival) a tlung hriet ding a um nuol tah a; a nuhnungtak chu 1993 bawr laia mi kha a nih. Kha revival hung inį¹­anna kha kohran pakhat KTP Gospel Camp el ni sien khawm, thawk le khatin Hmar kohranhai a fang suok nghal a, a hnungah ei unau hnam dang le ei kawl le kienghai a kĆ¢ngzap pei a ni kha; kohran pakhatin ‘a credit’ lak bĆ®k a tum chun indiknaw nih.

Ei rama Khristienna a hung lĆ»t zabili (centenary), hnam hminga lawmna siem hmasa loa, mani kohran chita a ropui thei ang patawpa ei hmang hnunga ‘thawnaw Ć©m chu’ ti niawmtaka a hnam hminga ei hmang kha ei hnam history-a hril la hlaw ding ni ngei a tih. Kohran jubillee a ni naw a, hnam le ramin gospel chanchinį¹­ha a hmu champha a ni kha chu ei hriet chieng hle bawk si! Thang la hung thar pei haiin khalaia kohran le hnam thuoituhai kha mawsie naw hramhai sien nuom a um ngei. An hun hmaa kohran inį¹­he pawlitiks rasuok a ni tlat si!

Ei kawl le kienga hnam danghai inthuruol zie le an hnam le Pathien ta dinga an į¹­hahnemngai zie ei hril uora; eini hlak chun anni hai a’n thawk inchĆ»k ei tum į¹­hak bawk si nawh. “Hnam dang dĆ n į¹­hahai la ve’ng ei ta, An dĆ¢n suol thiet lovin” ti hla khawm hi kohran dan puoa umhai sak ding deuin ei sie hrĆ« tah nisien a hawi hle. Mani kohran seng ei ngai pawimaw hmasa leiin mithi in le puipunni a hai khawm hril sei ngailoin thina tuok sungkuohai inlawina kohran a’n hriet thei nghal hlak. 

Mani kohran sûng bak ei enkhêl thei meu naw leiin ei tleirawl/rawlthar talent ṭha tak tak le fakhmuna khawp thiemna neihai khawm an talent pholangna ding hmun a tlawma; a hriepuitu ding an tam naw tlat leiin an ni ding ang le an tlung ding chen tlung phak lovin an thâmral hlak. Ei indaidanna bang inzauh dàn ding lampui chu ei kohran le ṭhalai thuoituhai hin an la ngaituo ve phak bawk si nawh.

Mi tamtak chun mithar le hmelthar chu ei inkhawmna kohran le inlawina Biekin a’n thawk ei inzawng suok tum hmasa taa, ‘ieng kohran am i na?’ ti zawna hi ei hmang tlanglawn ta hle. Hnam pakhat, į¹­awng pakhat neia um ei ni leiin thu le hlaa ei insukhlim le suk hmasawn a ngai a. Ei hlasak thiem le lekha ziek thiem haiin kumpui linglet an buoipui thu le hla pakhat an hang tlangzar hlak dea chu an sum hmusuok le an inrimna a’n tu naw taluo.

Lekhabu pakhat copy 500 zawrsuok ding chun bei fet a ngai; a zatve deuthaw bata an pek a la ni nawk nghal hlak. Hla a ni hlakin cassette, disc zawr um ta lo, YouTube channel ah upload a ngai; sum huoilutna ding khop hlakin viewer ding ei tlawm. Hmar hla million view hmu kutpara thliek khawp chauh ei la nei. Kohran chĆ®n le member tlawmnaa mihai ngirhmun a chĆ¢u dabawl nawk. Ei literary body le artist inzawmkhawmna hai a’n thawk dam hin sum le paia inthuomna tlawma zawng bek um thei sien ni ding. Hieng zing hin chu mani tha le zung le ngaituona le sum le pai a tlawnin tu’n am a sĆ©ng a sĆ©ng pei ding?

Hmar kohran tinin a hran senga puitling sande skul ei nei lai khan a kohran lien deuhai khawma Hrilfiebu, copy 1000 an sut khawma chuong ther thƻr hlak kha HCLF hnuoia inzawmkhawma sabjek pakhat ei hang intawm meuh chu copy 5000 ei sut hem hem el. Hi hin thu tamtak a hril a nih. Na nei chun hrie mawl raw se!

Kohran ram chauh ei hmu mawi taluotna leiin hnam le khawtlang thil le inzawma sin hrim hrim chu ei hmu khawvel a, ei nauhai khawm ei kawkhmu bawk naw leiin a’n hnik pei le ngaituo pei ei tlawm tiel tiel. Kohran pawl hming le inkungkaina neiloa thawlawm chu mi rimsi le fahrahai į¹­hangpuina ding khawm nisien ei kut ei kei a, a dawltuhai chen ei deusaw hlak. Hieng ang lungril hi ei put lei mani ding Hmar hminga pawl ei neihai į¹­huoitu ding chu ei inhnawk a; a fel le tlin ding zawng lovin an hman deu ding le pawi tawk lo deu ding mi ei zawng lem tlat. Chu bĆ¢kah chun, a kohran kim zawngin team siem a la į¹­ul nawk pei bawk. Hnam nunphung le chingdan (Hnam Danbu) chu nuhmei-pasal inneina dinga man le muol rĆŖlna a bĆ¢k hmang dingin ei ngai ta nawh. Hnam rorel le kawmiti pha hlak inrum hmakin thu ei suktluk tho; a bawzui ruok chu thudang.  

‘Aw kan Hmar ram, inthim tlang dumduoi’ tia ei sak chĆ¢ng,  a hniengnar le kamdingna nei lem haiin kum iemani zĆ¢t ei hluo ve ta na le khawsakna, Tuiį¹­haphai, Guwahati, Shillong, Aizawl le ‘dar ang ei sai’ New Delhi tieng ei lungril inlĆØn lovin Sinlung Hills (Mizoram), Ruonglevaisuo (Manipur) le Cachar le Jinam Valley (Assam) hai eiinkawktir a. ‘Aw Pathien kan ram kan pek che, kan ram lungmawl inthim hi; I varmawi chun hung sunvar la, mal mi hung sawmpek raw aw!’ tiin ei khek inruola chu, hieng ram harsa te tehai hi a kohran hming bĆŖka suk hmasawn le a biela la umsunhai fĆ¢k le dawn zawngna kawngah hma an sawna, an intodel thei thei dĆ¢n ding tieng ngaituo puina a la tam nawh; a biela cheng, a nei met le inruolin an inpĆŖm dawk san zing bawk. 

Kum sawtnawteah chu hieng ramhai khawm hi kawrvaipui ram a ni el theina a um ve tlat ta: ei hluo luma, a ram hausakna – thing le ruo, tui le vadungte hai le ro inphumrukhai (mineral resources) hai ei humhala ei hmang į¹­angkai si naw chun. Ram bo chun hnam a ngirsuok tak tak thei nawh a; hnam besan ding umlo chun kohran khawm damkhawsuok chuong naw nih.

Lampui Inhmang

Kohran sunga activities nei rawn kha kohran ṭhuoitu ni tasa le la ni nuomhai ngaihlut der le ṭha ti zawng a ni a. Ei KTP thuoituhai hlak chun thalai inkhawm pangngai bakah hlapawl inchûk le fellowship inzing uta nei le group target sukpuitling chu Pathienin a mi ruotna san le indinna san tak niin an mi ngaipui hmak a. Kohranpui hmingin a hming ei phuok thei phawt hmanga thawlawm ei dawl ta si leiin Nuhmeipawl, KTP le PVL hai poisa zawng vena ding la umsunhai chu - thingpui dawr, lampui sira second hand zawr le kuva le kamcherek dawr hai a ni el tah a.

Thaphui sĆØnga nipuilinglet hmang ngailo inhlawna awlsam le zangkhai deua ei neihai chu bawng sung hmepawk zawr, blanket sawpa inhlaw, machi le nepnawi mei mei an ni el tah. Ei thawlawm dawlhai le thil zawrhai hi a dawltu ta dingin vawikhatna a ni el theia chu a lo petuhai ta dingin a vawi iengzatna hlawl am a’n ta ding, ti ngaituo tham a nih. Ei KTP haiin, ‘Taksa insawizawi hi kawng tinrengah a į¹­hahnem a nih’ ti changtlangin į¹­halai sports, marathon, literary week, concert le Bible tieng topic ni chie lo hmang damin seminar an huoihawt a; chuong ang prokram hai chu Youth Club le HSA/HYA in an huoihawt pha ei deusaw nawk angreng hlak.

Ei kohran KTP member hai ngĆ»k tak le taima taka lekha an inchĆ»kna ding sukbahla khawpa program ei neipui laiin ei member laia mi pakhatin a lekha inchĆ»kna le taimakna zara hlawtlingna į¹­ha a hung chang pha hlak theitawpa lo į¹­awiawmtu le į¹­hahnemngaipuitu niawmtakin ‘lawmpuina thucha’ le lawmna prokram huoihawtin certificate le thangsuopuon ei in siltir a; chu le inruol chun kohran ta dinga thawlawm pekna kawnga į¹­hahnemngai dingin ei infui zui bawk.

Kohran hran hrana inį¹­hea biel chite tea ei inlap rak rak hin ‘ram ropui a mi’n tlun naw ding’ zie ei hriet suok mĆØka, la hrie zuol pei ei tih. Sienkhawm, inpumkhat le inzawmkhawm hi a į¹­ha ti hle inla khawm ringna thu leia lo inį¹­he ei ni nawh a, hotu le sum thil mei meia inį¹­he kha ei ni tlat leiin chuong el chun ei hnungkir beisei a la um nawh. Kohran hi a thawktu po po chu nilo, mi iemani zat ta ding chun fak hmuna (employment avenue) a ni ve tlat.

Vawisun ang huna kohran thuphung le fepuidan sawisel chu ‘a tui luong naw zawnga inhlieu’ angna chin a la uma; sienkhawm, damte te’n la hung danglam pei ngei ngei a tih. Chuong an naw chun tuta inthawka į¹­hangkhat dang nawkah chu ei hnam kohran le ei khawtlang ngirhmun ding chu ennuom um naw hleng a tih.

AW KA THLA, NANG CHU CHU HUNA CHUN THANG VE NAW RAWH AW!

---------------------------------------------------------------

(* Hi thusep hi February 2013 laia ka ziek, ka lekhabu insuo – Sinlung Suok Zo Nauhai-a inchuon tah, tulai hnaia ka tuoinam le keitawi a nih – JP; Lamka, Tuithaphai; Thlatau/March 15, 2025)

 

Post a Comment

1 Comments
  1. Pu John
    Hnam le Kohran ngirhmun le hnam ṭhangmawbawk darthlalanga zuk en ang hlawla fiea i ziek hi andikin tiem man a va ûm de aw.D vawng vawng la hung ziek nawk pei rawh Ei hnam hi par ang la vul nawk ngei sien ti hi ṭhangthar han kan beisei takzet a nih.

    ReplyDelete
Post a Comment

#buttons=(Ok, Go it!) #days=(20)

Our website uses cookies to enhance your experience. Learn More
Ok, Go it!
To Top