~Lal Dena
Sei! Mihrâng an kim ta nawh!
Unaupa John Lalrosem Songate-in January 9, 2025, Ningania chatuan ram a mi lo inlĆ¢wisan el hi tuor thiem Ć¢’n tak ngĆŖi ie! An hril dĆ¢nin a zunthlum a lo insĆ¢nga, a kal a lo tĆ¢wk siet, a blood pressure lo hnuoi taluo kha suksĆ¢ng thei ta loin, a thipui niin an hril. A nauhai kanin USA-ah a zĆ»’n zina, khawvĆŖl dĆ¢ktawr thiem tamna, iengleia inenkawl loa um am? Hyderabad khawpuiah khawm dĆ¢ktawr thiem an tam vei leh! Krismas lai khan a Bible inlet (Hmar Authorised Version, Hyderabad) ni Ć¢wm tak kha a malpui chunga siein, “Kei ka suol leiin, VĆ¢n Lal nau inthieng hnuoia a hung a” ti hla kha kut bena hlim ĆŖm ĆŖma a sak lai kha facebook-ah ka lo hmuh a, khuo a suksĆ¢wt ngei ie! Chawp leh chilin nunhlui ram kan tuol chaina Pherzawl MuolvĆŖng a mi zuk infangtir nghĆ¢l a. Mission sikul tuol taka a piengna in dĆ¢m mitthla-in ka zuk hmuh a, lungriemin a mi thlĆ¢k naw thei nawh.
Unaupa Lalrosem kha Pu L.C.Thanga le Pi VĆŖli kĆ¢rah July 15, 1945 khan a pieng a. An nu VĆŖli lem kha chu mi lungril hrĆ¢t tĆ¢wp, Timothe Thawn Khatna le Thawn Hnina a bula inthawka a tĆ¢wp chen en loa hril suok thei par leia lĆ¢wmman pakhatna hmuh ngat a nih. An nu an puoa, Lalrosem-hai urĆŖng hi thluok į¹ha, lekha thiem thei tak vawng an nih. Unaupa Lalrosem kha keia nĆŖkin kum rĆ»kin a nĆ¢upang lem a, nĆ¢upang lĆ¢i hun khan chu a mi pĆ¢wl phĆ¢k naw deuh. Sikul į¹ha Don Bosco High School, Churachandpur-a seileien a, BA a zo hnungin, Don Bosco High School-ah bawk zĆ®rtĆ®rtu sin thaw a. Chulei chun a khaw hnungin Catholic Kohran Ć¢’n pe a, a bu fĆ¢k tĆ¢wm zĆ¢ta a Ć¢wm zĆ¢wna a kut vai (sign of the Cross) a thaw dĆ¢m kha ka mitthlaah a la chĆ¢m zing.
UnĆ¢upa Lalrosem sikul į¹ha seilei a ni leiin SĆ¢p į¹awng kha a thiem a, a ziek thiem bawk. Hmar naw ang takin, a dang Ć¢’n nĆ¢l ĆŖm ĆŖm a, a kadang Ć¢’n ring bawk. SĆ¢p į¹awng kha dutĆ¢wka hmang thei ve, Vaihai le hnam dang kĆ¢ra khawm ngĆ¢ituo um lo, mani inhuotkaw thei mi a nih. Don Bosco High School, Churachandpur-a zĆ®rtĆ®rtu sin a thaw lai zing khan Manipur Public Service Commission-a inziek tlingin Manipur Police Service-ah Ć¢’n sĆ¢ng tak niin, Deputy Superintendent of Police (DSP) a kĆ¢i hman nghe nghe. A hnungin Union Public Service Commission hnuoia ekzam pe nĆ¢wkin Indian Revenue Service (IRS) sin zawmin Calcutta-ah hun iemani chen a lo thawk hman.
KhĆ¢ng hun lĆ¢i khan kei khawm Centre of Post-Graduate Studies, Imphal (Jawaharlal Nehru University)-ah Associate Fellow sin ka lo thawk ve tah a. BĆ¢wkrĆ¢ng zĆ®rtĆ®rtu pakhatin P.G.student ruol khuolzina į¹huoiin Calcutta an tlung charin thisenin Ć¢’n luok a, ama Ć¢i Ć¢w dingin Calcutta-ah ka vuong thla a. Unaupa Lalrosem, Deputy Commissioner (Income Tax Dept) chun zĆ¢n bu fa dingin a mi hung fiel a, a kuoma zĆ¢n khat ka riek nghe nghe. Hieng hun lai hin chuh a la Catholic į¹ek į¹ek khawp el. Hi hnung hin Lalrosem chun UPSC ekzam a pĆŖk nĆ¢wk a, IAS hmuin Andhra Pradesh cadre a hmu thu a mi hril a. A thawk vĆ¢ng lai tak į¹um khat Churachandpur-ah a hung suok a. BĆ¢kh Singh rawngbawlnaa pieng tharin Pathien thu naw chu thil dang hrim hrim a mi hrilpui ta nawh. A hun tĆ¢wp chenin BĆ¢kh Singh pĆ¢wl Body of Christ Church-a member a nih. A Pathien thu pawm dĆ¢n kha a danglam khawp el a. A tlangvĆ¢l lĆ¢ia mi theida le thil a lo suksuolnahai kha a hmu phĆ¢k taphawthai kuomah mani ngĆŖia thupha chĆ¢wia ngĆ¢idam inhni kha a nih. SawrkĆ¢r sin thaw zingin a hun Ć¢wla khan Pathien thuhril le ziek kha a lo thaw nasa hle Ć¢wm. SĆ¢p į¹awnga a lekhabu ziek į¹henkhat In Your Sunset Years, The Finger of God, party I le II le The Re-Discovery of the Tabernacle, 1944 an nih. A pathumna The Re-Discovery of the Tabernacle hi a mi pĆŖk a. Theological background į¹ha tak nei khĆ¢wm ni lo, khĆ¢ng ang standard insĆ¢ng lekhabu a lo ziek hin a SĆ¢p į¹awng thiem inrilzie le thlarĆ¢u ram a lo pal inthĆ»kzie hi chieng takin a mi hril.
Hmar Holy Bible (BSI Edition) vawihni lai a tiem suok hnungin, siemį¹hat ngĆ¢i a hmu rĆ¢wn a ni Ć¢wm. Kum 2012 September thla-a į¹anin Hmar Authorised Version (Hyderabad) ti a lo inlet ve a, Hmar literature a sukhĆ¢usa phaa, lĆ¢wm a um. Phillipi 3:12-13 tak hi chu hieng ang hin Ć¢’n let: “Hmu ta zing inti ka ni nawh a, famkim ta zing inti khawm ka ni nawh, Krista-in a taa a mi siem ta leiin, kei khawma ka ta ni dingin ka thaw į¹Ć¢l į¹Ć¢l a nih. UnĆ¢uhai, ka tain ka siem tah ka tina a ni nawh…”. Hi lĆ¢i chĆ¢ng kher hi chu ei Bible version dang danghai nĆŖkin a chiengin a į¹ha lemin ka hriet. Hmar Authorised Version hi tiem suok dap inla chu, a į¹hatna dang dang tam tak hmu ding um a tih. Bible lover-hai le Sunde Sikul zĆ®rtĆ®rtuhai lem hin chu Bible Hmar version dang danghai hi tiem le nei kim a į¹ha. Unaupa Lalrosem leh hin inhmu nĆ¢wk inlang, a Bible hi sut hnina a siem nuom chun zenziek (editing) thawpui ka nuom thu hril ka nuom a, sienkhawm thil thei a lo ni ta si nawh!
Unaupa Lalrosem hin M.A. bĆ¢ka, First Class Post-Graduate Diploma in Journalism, M.Div, Ph. D., D.D. le D.Litt chen degree-hai a lo lĆ¢k leiin mi narĆ¢n chu a lo ni naw tawp. Hun lo taka a mi lo mĆ¢ksan el hi, ei inpĆ¢mna hi hrilin a siek nawh. Ringum taka a rawng a ibĆ¢wlpĆŖk Lalpa chun, “suok į¹ha le ringum, i thaw į¹ha” lo ti ngĆŖi a tih. Dama la umhai hin a thilthaw į¹hathai hi en tawn (role model)-a hmangin ei nun hmang ei tiu. Goodbye, Brother John Lalrosem Songate! Thlamuang takin i Lalpa kuomah chĆ¢wl hadam ta rawh.