Responsive Ad Slot

KAN ZINNA - XXII ( Luah loh Lungdi )

Friday, July 23, 2021

/ Published by VIRTHLI
- RamthienghlimVarte

 

             Kum hni liem tah 2019 ka kum bul ro inrel dan chun Kristmas khah vengah sungkima hmang tlang a kumthar 2020 chuh Saidana ka Pu Lura hin kum 92 a hmu phak chun a lawmna siem tum kha ka ni a. Hripui leiin ti ang reng renga um thei lovin  khawvel a buoi a. Khawlai khawm inzin le suok vel a remchang naw a, Christmas present ka hang thawn hram a.

 


Tukum kum 2021 chu veng suokna ding remchang hun a hung inhawng hlauva, kum 2/3 sung khan thil a lo inthlak danglam rawn hle a. Ruolá¹­ha, sungkuo laina, pi le pu, tu le te tam takin muol an milo liem san a, ka chamsung khan sin ka thaw rawn hle’n ka hriet. Ka Puhai (kanuhai ureng) a hin unau sawm pathum an na, pahni chau a dam khawvela hmu thei Ka Pu L.Keivom (a naupang tak) le Lura an la um a. A ma ka pu Hrangthatlur (Lura), Saidan hih ka nu sang char a ni nghe nghe a, kum 93 zet  hmel a lo hmu phak tah a. Pathien kuoma lawmthu hrilna nei dinga ka thutiem sukpuitling theina hun remchangah ngaiin ran thatin puhai veng Saidan khuo ah tarik ni 30, March 2021 khan mei kan khuk thei a, ka lawm ngawt el. Amiruokchu, veng ka tlung hnung tarik ni 9, April 2021 zing 4:20am khan Lalpa Pathien, ei chunga roreltu chun hadamna rama chawl kumkhuo ta dingin thla a zar khum tah ti an mihung hril chuh, ‘Lalpa, remruot thiem ka ti thei vei leh  kar khat/hni bek mi la hei keisei pek sienla á¹­ha ding…’tiin beidawng takin hripui hnuoiah a sakruong sunin ka lo á¹­umtla ta lem a nih.

 

Veng (Tuiá¹­haphai) a ka cham sung khan kan in Almirah a ka thilhluihai ka phawr vel a, kan mai kan maina ah Synod High School, Aizawl (1989-91) Science Teacher sinthawa ka um laia kan chawk lekhabu pawimaw tak el Mizo thu le hla kungpui Lalzova chanchin ziekna bu LUAH LOH LUNGDI ti kil khatah lo um ka phawr suok hlauva. Chienglo deuva a chanchin ka hriet veivuoi tah, a chanchin ziek ka nuom em em el belchiengna dinga hmangruo pawimaw tak el kha a nih. Lunghlu man tam tak hmu angah kan ngai a. Shillong ka tlung chun damte’n hun remchang angin ka hei bi hma tiem a.Kan zinna thu le hla pawimaw ka ngai leiin inchuklai le mi dang danghai lo hrietve dinga ka dit leiin ka ziek a nih.

 

LUAH LOH LUNGDI :

 

              Zoram khawvel -8na, Bung 23 phek 234-ah ‘LUAH LO LUNGDI’ ti hla thupuia hmangin ngainuom um takin Pu L.Keivom chun hiengang hin a ziek nghe nghe. “Ka tupa Prof. Lal Dena, Manipur University, History Department nen tlai khat chu he hla hi 1999 khan Delhi tlangah tui takin kan sa a. Chumi tum chuan duthu ropui tak a sam a. Chu chu, ‘kan hnukchah lai, khawvel danga kan pem dawn laiin zai thiamten he hla hi sain min awi se, chu ngaithla rengin bo ta riai riai ila’ ti a nih”.

 

 Hieng lawma hla thu inrila chengphak thei ding chun a bul le bal hriet a ngai a, chuongang hmangaina inthuk Lal Solomon (nuhmei/kawppui sangkhat nei) khawma a lo sui suok zo lo nuhmei-pasal kara hmangaina inthuk tak el tuipuia inhlieu le lo intawngpui tah hai chun a thu inril le lungsietum zie an ngaithlak rawn po leh pi/putar hnung khawmin an ditna a zuol el chu a nih. A thupuia ei lut hma’n chuongang nun lo sirve tah Mizo hla kungpui Lalzova kum 1945 boral tah chanchin le lunglengna tlanga inthawk LUAH LO LUNGDI ti thupuia hmanga a lo inzawt suok dan chanchin tlawmte hei zepsa zawk ei tum a nih.

 

Hla kungpui Lalzova hi “Hmanah pi pute’n an sawi Lalzova, Suih lunglenin a fam an ti, Kei ang em hian a riang bikin ka ring loh, Fam dairial ka chan pha hial awm e” tia indiklo nel nuola tleirawl laia kan lo khukpui hlak, inchuklai vawisun chena Mizo MIL sukburiptu khah a nih. Tleirawl annawleh Nunghak-tlangval laia inhmangai taka kumsul par tlan dinga ngaizawng nei, nu le pa remti naw lei dam, ruol suol hmelma nunrawng thlipui le dang danghai lei dama duthusam tlungphak lova iná¹­he mi tam tak ei um a. Minu/mipa ni hnung khawmin hmangai biethu muk taka ei lo inzawt bung le changhai lungbawra chamzing dawn kira mang chena ei leng hmunkhat chang chuh nunhlui ngai vawng vawngin tlep bawra ni le hun ei hmangral chang a um hlak.

 

Duthusam ang le beisei ang takin intawng nawk ding khawm ni reng inla kum tamtak ei lo chawm hlen ta  hnung, pitar-putar hnunga nunhlui thu le hla an ta si leiin sim an zir ngawt naw chun ei tlep bawr bawr pui nun kha chuh tlung thei ta chuong si lo nun; hmangaina Phunchawng kur duom duom par tlana kum tluong runhmuna leng dinga beisei le nghakhla, ei kur-in-kukpui duthusam tlung zo lova ei inchekpui tlawk tlawk lunglaia cham theinghil thei lo hi a nih LUAH LO LUNGDI ei ti chuh.

 

LALZOVA CHANCHIN TAWI :

              A ma hi lunglenga thi em chuh ni’n an lang naw a; insunga rethei tak sei lien, unau sawmpahni an na, a pa’n  puoná¹­huia a chawm lien an ni leiin ruolhaiin Ṭhuipuilala tia an ko hiel hlak a nih. Naupangte a ni laia inthawk pa danglam em em el a nih. Thlan siema thlanlunga thu mawi tak tak ziek dam, lova fe chang khawma a hmasa inchua lam penga sulhna phaa lampuia thu mawi le ngainuom um tak tak ziek nuom mi, sinthaw/thilthaw puma faifuk hler hler hlak a nih. A ngaizawng hmasatakin tlangval dang ngaizawng a nei san leiin hla iemanizat a phuok hman a, chuonglaia inlar em em chuh :

 

“Par ang a chul kan nun khuah reih an chang zo ta,

Zarva ienga kan hlimlai ni teh zawng khah,

 Hmanlai chang theih hian ka ring sih  loh….” ti le dang dang.

 

Hienga lungleng taka a um hun iemani chen hnungin an veng nunghak hmelá¹­ha leh khawtlang hriet khawp hielin ngaizawng dang a nei a, a ko duotna chuh Ngovi ti a nih. Khaw dang tlangval Compounder pakhat a nulepa’n kamding a ni bawk leiin an ditpui a, Lalzova an zin hmang kar innei dingin thu an lo sukthluk el tah a. Beidawng takin ! “Aw retheina leia hieng em ema ka chunga thil a hei tlung el chuh nu sunga ka um lai khan tuisik angin lo luongral el lang annawleh khawvel var hmu le inruolin hlamzuiin boral lang ha lem ding a na “ ti hiel khawpin a lungril a na a. Hla tamtak a phuok nawk tah a. A bielnu pasal nei zana thingpui sem veltu nunghak hmaidung sei zat el piengfel, sam dum zat el insung neinung deu pakhatin a lunginsiet em em a, a hming chuh Lalthansangi (Sangzuali) a nih.

 

 La hei ziek sa met ei tih. Tv. Lalzova chanchin thu le hla talent a nei á¹­hatzie ram awptu SDO-in a lo hriet a. Ama ngei kovin a nuom nuom inchuktir a nuom thu a hril a. Tv. Lalzo chun a pa a hril chun hmun dang Culcutta tienga an chukna sunzawm  á¹­ha a ti thu a hril a. A pa hril a sel ngam si naw leiin lekha inchuk ding chun a fe tah a. Lampuia khawm hla tamtak a phuok hman a nih. Culcutta khawpui zantieng ni nema nisa’n a khaw eng surhai a hei hmuin vengtieng ngaina a sukzuol hlak a, hla bawkin an sam suok nawk ta pei a nih.

 

Mariah ten ar ang ka vai e parte, Min hnemtu reng reng ka tawng sih lo,

Kan lenna kawlva len chham kar a, Engtikah dar ang tawng leh ang i maw,

Hmanah suilung ruola leng hmun thin, samang ka inthen reih ta em mai;

Dawn changin suihlung zawng maw a leng e…

 

A lungleng um ngaina hre lovin a pa lekha a thawn a “Pa, ka um thei ngang ta naw, a lum bakah, ka lung an leng em a, lekha khawm ka tiem thei hlawl naw a, ka hungsuok el ding” tiin. A pa chun ‘Sap a tirtu che khawm inza a um em el, theitawp suoin um hram hram rawh’ tiin a hril a. Amiruokchu, a pa thu zawm thei ta lovin Aizawl a hung suok a, Lunglei tieng ruok chun a chuongkai ngam ta nawh. Aizawla hun iemani chen a um a, a sunghaiin an incha suok ta lem a. chun, a ruolpa Shillonga lekha inchukpa  le inpawlin Shillong tienga inchuk dingin a fiel nawk ta chiem a. “Ka lekha thiem naw lei a lo ni awm luo, ka hmangai takhai khawmin an mi tlan san hlak hi” tiin  Shillong tieng chun a ruolpa le chun a fe nawk tah a. Hun iemani chen a um hnung chun a ngaizawng a ngai em leiin a um thei hlawl naw a, “Hiengang reng renga khawsawt lunglenga um nek chun rethei tak pum khawmin ka hmangai tak Sangzuoli le kan ni phawt chun inhawi ti tho ka ti” tiin a sunghai khawm hril lo le a ruolhai thurawn khawm ngai lovin Pakistan  (Tuta Bangladesh ni tah) tieng lampuia chun a hung suoksan el tah a. A Lampui hih kea lawn chun ni tam an aw hlak. Chuonga in a tlung chun lungril chau ni lovin taksa khawm a sawl a, bu a fak á¹­ha naw bawk leiin hun sawtnawtea luna dam thei lovin a hung um tah a. A lu na taluo á¹­awng invai chun Sangzuoli a ko va, “Ka ruolhaiin puonvar silin an mi nghak” tiin a um el tah a. Doctorin theitawp suoin a hei á¹­hangpui a Typhoid  (khawsikpui hrat chi) a damnaw a lo ni zing a. Damdawi inah an sie a, nunghak-tlangval khawvar pui ngaiin a um tah a. A ngaizawngnu’n Shillong tienga lekha inchuka fe a ni ti a hriet khan a um theive bik naw a, Shillong tieng ama zawngsuok dinga fe a lo ni a, a tlungin a chanchin a ruolhaiin an lo hril a, chuphingleh, a hungna tieng Pakistan tieng chun a hnung hung suiin a hung hnawt zui ve ta pei a. Chanchin hre der lovin Lunglei a hung tlungve ta a. Kawtsuo a hung tlunga chuonga a hmangai em em hnukchat el dinga lo um chanchin khawdung khawvaiin an hril le a inpam a umzie an hril vel a hei hriet chun Damdawi in chuh a pan nghal ta a. Gate a hei tlung chun ‘Lalzo i sulhnung suiin ka hung zawng pei che a, ka hung tlung tah mi lo nghak hram hram raw’ tiin a umna room chuh a lut tah a nih.

 

              Lalzo nu chun iengkim a lo hrietsa a ni leiin ‘Lalzo, Bawihte hung tho la hei ngha vel ta, i ruolhai laia i ngai, i ko zing Sangzuoli a hung tlung tah’. Sangzuoli chun  ‘Nu, Shillongah a um sawnin a hmu nuomin ka fe a, a lo um ta si naw leiin a sulhnu hung sui peiin ka hung a kan inhmu dan chuh a va  beidawng thlak lawm lawm ngei de’ tiin a hril a. Chun, Lalzo kuomah ‘Lalzo imi la hriet am ? ka hung zawng pei che a’ tiin a lu a hei dawm kang a, thei le thei lovin a hung meng hram hram a, butui vawithum vel zet chu a hei indawn tir a, a hrat pha deuvin an hriet a. A hung á¹­awng suok a, a hlaphuok Kan lenna, Lentlang khawpui, Rairah riang tual kan lenna, Par ang chul thei tak ang maw, Tlangtin din en nem puan zarna” ti hla a zawt suok hman hram a,  a chat thla ta a ni.

Luah lo lungdi

Ka rawn fang e hmanah kan tuanna tlang,Tuahpui le vau an vul leh ta,

Kan sulh i hnu khuarei an chang zo ta,, Hring leh thar hnah nemten lo baw,

 

          Tawnmang em ni lunglem ka neih lo, Ka hawih vela ka tawng sih lo,

         Zunleng e rawh a cham á¹­anglai ah, Luahlo lungdi nghil ni awm loh.

 

            Ka zawng leh dawn ka thinlai lung damna, Ka thliah thing sirh zar hnuai saw;

           A riangteh hi tu zunah uai ang maw, Piallei hi kei ka tan á¹­ahna….le dang dang.

 

ti le hla dang tamtak a phuok a, Luah Lo Lungdi ti hla hih Mizo thu le hla (Literature) a sukhausa’n vawisun chena thangthar inchuklai degree chena mizo thu le hlahai thu le hla inril, bulsutu le remkhawmtu a tlingphak leiin, rau thanga a hla siem; khawvel suoksan pha hiel khawp hmangaina tawp chin nei lo sersuoktu Lalzova hih khawvel siemtu’n varal rammawia a khawvel taksa beidawng nun sukdanglam/hlipa a chungah nun thara leng dinga thla a zar khum ni ngei a tih.(next Kan zinna-XXIII)

 

22 June 2021

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate