NOVEL CORONA VIRUS/ COVID 19

Simon L Infimate
~ Upa Dr. Francis T. Amo

Tulai khawvĆŖl pumpuiin an buoipui, mi tamtakin hringna suottu, natna thar į¹­i um ĆŖm ĆŖm el, a sukdamna ding dawdawi la um si loa chu Novel Corona Virus / Covid 19 hi a nih. Hieng ang Corona Virus ti hming put hi, hi hma khawm khan a lo um ta hrim hlaka, tuta mi ruok hi chu la um ngai der lo, a thar hlawk le mak danglam tak el ani leiin Novel Corona Virus ti hming hi inputtir tak el ani leiin Novel Corona Virus ti hming hi inputtir kher a nih. Novel ti chu a thar, mak danglam b$k tina a nih. Corona ti chu latin į¹­awnga ‘Lal lukhum’ (Crown) a mani ‘Parį¹­hi’ (garland) ti na a nih. Chun Covid ti chu ‘Corona Virus disease’ tina a ni bawk. Hi natna, mak danglam tak el hi kum 2019, December thla tĆ¢wp tieng khan China ram, Wuhan khawpuiah, Kristien doctor, Wuhan central hospital a thawk Dr. Li Wenliang chun hmudawk a ni ti a tĆ¢rlang į¹­an. Tu ruok hin chu hung indar peiin khawvĆŖl pumpui deuthaw a fang suok ta a nih. Kha chen kha chu ‘Epi-demic’ (Hmun khat natna a um ding pangai nĆŖka tam a um) ti a nih a, tu ruok hin chu ‘Pandemic’ (hmun tina um) ti a hung ni tah. Tu chena hriet dĆ¢na chun hi natna hi mihriem a inthawk mihriem a vĆŖk inkĆ¢i sĆ¢wng pei nia hriet a nih. A natna hrik (Virus) hi mihriem sĆ»nga (Taksa a) cell membrane a hin a spike (Kibar) hi inrem tlapin a kawp det tlat el thei a nih.


Incubation  Period (A hrik mihriema a lĆ»t a inthawk, a natna hung inlang suok hun) : Hi natna hrik hi mihriem puma a lĆ»t į¹­an a inthawk ni 1-14 sĆ»ngin a natna hi a hung inlang suok thei. Amiruokchu, mi į¹­hen chu a hrik pĆ¢i zing siin an niah a natna hmel inlang suok der lo an um thei bawk. Hieng hai hi Asymptomatic an ti thung. An taksa hriselna į¹­hat lei dĆ¢m, kum la naupang tieng dĆ¢m le an taksa a immunity (Natna laka invĆŖng theina ei kawl ve rĆŖng) an nei į¹­hat lei dĆ¢m ani thei.

Symptom (A natna inlang suok dân):-
Hi natna hi, a phut chun hritlang, inkhul le khawsik pangĆ¢i ang hin a’n lang phawt. A hung zuol deu deu a, khawsik kha a hung insĆ¢ng pei a 37oC-38oC hai a hung kĆ¢i tung pei hlak. DĆ¢n naranin khawsik, lĆ» na le inkhul į¹­Ć¢wl (dry caugh) hai hin a hung inį¹­an deu tak hlak. Mi į¹­hen a chun panghai hi a na ĆŖm ĆŖm el hlak bawk. A hung zuol pei a, chuop (lung) a suksiet leiin Pneumonia (chuop natna) an tlun a, a tawpah inthuok theilo in thina an tlun ta hlak a nih. Mi į¹­hena chu sungkhaw le inluokin a zui bawk hlak.

Hi natna hi į¹­i um hle sienkhawm, VangneitlĆ¢k takin a hrik pai po poin an thipui kher nawh. Asan chu kum la naupang tieng le į¹­halai taksa la hrisel le hrĆ¢t lĆ¢i hai hin an tuor thei deuin, a natna hi a thawk hrat thei rak nawh. Chu khĆŖlah, ei piengpui rĆŖng Immunity (taksa sĆ»nga natna lo dangtheina) nei į¹­ha hai a hin a thawk hrat thei naw bawk. Amiruokchu, kum upat tieng, hieng kum 60 chungtieng hai le natna khir deu lo kawl rĆŖng hai entirna’n: zuntlum, ru senatna, Asthma. T.B., lung (heart) tieng natna le a dang danghai hin an tuor zo naw b$k tak. Chun mani a immunity nei chĆ¢u deuhai a hin a thawk hrat bawk leiin thina in a man zung zung el a nih. Chuong lai zing chun, mi į¹­hen nawk tlung chu a natna invawi tho siin, a zĆ¢i zĆ¢iin an hung dam suok nĆ¢wk el si a nih.

Transmission (A’n kaisĆ¢wng dĆ¢n/ a’n dar dĆ¢n):-
Tu chena hriet dĆ¢n chun, hi natna hi ‘droplet infection’ (tui thli) a inthawka inkĆ¢isĆ¢wng ni a hriet a nih. A natna invawi hai kha an inkhul amani, an insim amani, an khul/insimdawk (phidawk) tui thli (droplet) kha mihriem pang amani, puon hlek/hmawl hlek amani le hnuoi amani a thla tla hlak a, kha tuihlek (droplet) kha, mihriem pangĆ¢iin a kut dĆ¢min a lo va tĆ¢wk pal a, a hmai, a bau, a hnĆ¢rhai alo hang tuoi pal ani chun, ama taksa a khan a hrik (virus) kha a lĆ»t nghal thei a nih. HritlĆ¢ng natna danghai nĆŖk hin a hrik hi a lien deuin a rik deu leiin boruok a thliin a lĆŖn hmang el thei naw leiin hnuoitieng a thla hlk a nih. Chun, hi natna hrik hin lum (temperature) hi a tuor thei rak nawh a, 26oC-27oC vĆŖla lumna hin a that thei. Nisa luma khawm hin darkĆ¢r 2 sĆ»ng an dĆ¢m thei chau ti a nih.

Treatment (A natna enkawl dân):-
VawisĆ»n ni chen hin chu, a hrik thatna ding damdawi mithiem ha’n an la hmu suok hri nawh. Hmun į¹­hen į¹­henah damdawi chi dang dang hmanga ensin a nih a chu mipui ta dinga hmang thei dinga tlĆ¢ngzĆ¢r iengkhawm ala um nawh. Chu khĆŖlah, a vĆŖngna ding (dang na ding) Vaccine buoipui mĆŖk a nih. Tu chena ding hin chu a nat dĆ¢n zira enkawl le sĆ¢wk zĆ¢ngkhai hi ala ni deu tak. Hi bĆ¢k hi thawthei ei la ni naw leiin, theitĆ¢wpa mani chit lo invĆŖng hi ei dĆ¢mna ding tak a nih.

Prevention (Invêng dân):-
SukdĆ¢m nĆŖkin invĆŖng a į¹­ha lem ti hi changchĆ¢wi tlat el ding a nih. Ei invĆŖng dĆ¢n ding hieng ang hin tawi te te’n hang suklang ei tih.
(a) Mi inkhul/insim hai le ei kâr meter 1-2 bêka hla a um ding.
(b) Ringhla deu hai le in chibai, inkuo, pang intâwwk lo ding.
(c) Ei thil themhai a khan a hrik kha a kawp pal thei leiin kut hi sabawna fai taka sawp ngun ding.
(d) Inkhul/insim dingin hmur hupna (mask) hmang ngei ding. Mask a um naw khawma, rawmawl, gamsa hmang el ding.
(e) Tuilum dâwn le hnuk ṭhuona hmang ngun ding, tuilum in a hrik kha a that thei a nih. A hrik kha hnuk a hai a kawp tlat thei bawk.
(f) Sâ le thlâi rêng rêng hmin ṭhalo a fâk lo ding.
(g) Mipui pungkhawm naa um lo a į¹­ha.
(h) Thil them hnunga, hmai, mit le hnâr hai kutin them l lo ding, sawp fai phawt ding.
(i) Self isolation- khawsik, inkhul, insim ngun deu le in ringhal deu hai chu mani a insiehran a, ina kâr 2 (14 days) vêl inkhum tlat ding.
(j) Social Distancing:- Mipui pungkhawm lo ding le puipungkhawm naa um lo ding. Mi le ei inkâr metre 1 bêka hla a inbiek le um a ṭha.
(k) Quarantine (khum hranna):- Ringhla deu hai rêng rêng chu ni 14 bêk hmun hrana khum ding an nih a, hi sûng hin a natna fie na dinga test thaw ngei ding an nih.

Ei mawphurna:- Duty
(a) Mi inkhul, insim, khawsik, inthuok harsa ei hmu rĆŖng rĆŖng chun, anni a inthawk insiekieng vat ding. Chuong ang mi chu kĆ¢r 1-2 sĆ»ng khan hi natna umna hmun an va sir ti hriet lem chun, a’n rangthei anga medical department hai inhriettir nghal ding a nih.
(b) Rumours (tlutlang) hai hi âwi vawng ding ani nawh. Mihai mi thawpêk nghak lovin, mani invêng dân le insiekieng dân hmang seng ei tiu. Chu chu ei dam khawsuokna ding lampui umsun le ṭhatak a nih. Ringtu hai eini ang bawkin Pathien kuoma ṭawngṭaina uor nâwk zuol ei tiu.

#buttons=(Ok, Go it!) #days=(20)

Our website uses cookies to enhance your experience. Learn More
Ok, Go it!
To Top